Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 19, 8 May 1869 — Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii. [ARTICLE]

Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.

KUKALA ANA O KUAHUIA. I loa no hoi a pau ae o Keawe ma i waho o ke kaula, o ko Kuahuia kukala mai la no ia i ka makuakane. E luku ae na ahi a pau. Alaila ku aku la o Kuaana ma keia aoao o ke kaula e kau ana. Aole, aole pono ia kaua e hana aku pela. Aka, o ko na'lii a kaua make la, o ka holo aku a Kaunakakai la, he make no ia. A hooholoia keia manao o laua la, pela laua i hoomakaukau ai i ua lako waa a a me na lako pilikino o ka poe holo, alaila ua kuu ia aku o Keakealani ma a kau ana i Kaunakakai, alaila i wa nui ai i ka mea o ka hilinai i na olelo holoholo olelo a me na niania olelo a ka mea opu ino. Nolaila keia mau huaolelo. He pahu na'lii, aia a paia aku kani.

HOOPONOPONO O KUAHUIA ME KONA MAKUAKANE I KE AUPUNI. Ia Keakealani ma i kaawale aku ai, ua kipipa a hooponopono laua i na makaainana a puni o Hawaii, a ua maikai ka noho ana o na kanaka mai o a o, aohe kaua, ua malu. Nolaila, ua nui na loaa auhau aupuni mai o a o, he mau makahiki elua paha ka luna hooponopono ana. Alaia, kuka ae la laua i ka mea pono i ko laua manao a ua hooholo laua, he pono e kii mai kekahi o laua ia Keakealani, a me ia huakai a pau; pela o Kuahuia i kii mai ai me na lako a pae ana ma Kaunakakai, oiai, alua no hoi paha makahiki o lakou malaila o ka noho malihini ana, a mai laila mai no paha keia la, Wa olelo I Kaunakakai, a makaukau pu ka manao o Keakealani no ka hoi, e like me ka makemake o Kuaana hoi aku. Eu aku la ia a me na'lii pu a pau me ia i haele pu mai ai mai Hawaii mai. Pela paha o Keakealani a me na'lii i ike iho ia lakou i ka hana lokoino ana ia Kuaana, me ka olelo iho. I hewa la kakou ia wai? I hewa no paha kakou ia oe, A ia'u, a ia ia la A i kahi aku o kakou; Mihi Wailua ka hewa, Olelo i Wailua ka pono. A peia lakou a pau i hiki aku ai ma Hawaii, a halawai ana me Kuaana a me na makaainana, a me na lako a pau a laua i loaa mai ai imua o Keakealani a me na'lii, alaila hoonoho lakou ia Keakealani ma kona ano Moi e like me mamua. Mamuli o ka pono a me ka maikai akahele maoli, a me ke akahai o Kuaana, e like me ka makemake o ke'lii o I kona makuakane, i haalele ai i kona mokuaina o Hilo, a make aku la ma na kaina wawae o Keakealani ma Kona Hema Hawaii, a kakou e ike aku la mamua. A me kana mau hana, pela paha Kuaana kana keiki e ike nei kakou.

I mea hoi e maopopo ai ka waiwai nui o ke aloha a me ke ahonui e ili ana ia Keawe kana keiki, ka noho Moi, mahope o ka makuahine. Maanei paha kakou e nana ai i ke kulike o ko laua la make alii me ko ka'u poe, i ka lakou hana ana ia Koihala. No ka mea, ua oleloia, ua kaahele ae ia ma Kona, a ma kau wahi e aku paha, a hala he mau malama, a makahiki paha. No ia mea, ua ake nui ko Kau ia Koihala, o kona hoi aku, oiai hoi lakou e noho ana me ke alii ole a liuliu wale, nolaila, ua kau nui na maka o na makaainana oia mokuaina o ka hoi aku o ua o Koihala, me lakou. I ko lakou lohe ana mai Kona aku nei paha. Nolaila liuliu ae la na mea aina o Kau komohana i na mea ai na ua alii nei, o kela a me keia mea ai kupono na ko lakou alii. A ua akoakoa ae la lakou ma kekahi awa pae waa e kali ana, a hiki ana ua alii nei i o lakou la, hahai mai la ko uka i na mea ai ua

makaukau e pae e ai ia mau mea, aia hoi ka ua alii nei, mauka ae a Kailikii. A Kailikii lakou nei, a pela ae a i Kalae, a Kalae lakou nei, a pela aku a i Paiahaa; a Paiahaa lakou nei, ua hala mua ua alii nei a loko o ka ulu laau Ekoko, ilaila no kahi i kali mai ai o ua alii nei. Aka i ua poe nei i hiki aku ai i Paiahaa, aohe ua alii nei. Komo mai la ka manao ana

a me ka luhi o na hele ana i ka loa, a me ke kali ole o ke alii i ko lakou nei pilikia, a me ka loa o ka haele ana mai. A no ka loohia like o lakou a pau ia mau manao, ua hooholo lakou i ka lakou mau hana e hana ai i ua alii la. E ai lakou i na mea ai a lakou i manao ai na ua alii la, a e uhao i na pohaku iloko o kela a me keia kihene au lai, alaila, o ka lakou mea e iini aku ai i ke alii a kahi e loaa aku ai. A o ke kanaka maka mua o ia kaoo e pehi mua i ua'lii la i ka pohaku, pela lakou a pau mai mua a hope o ka huakai. I ka pau ana o ka lakou ai ana pela lakou i pii aku ai a loaa ua alii nei e kali mai ana. Pela ka huakai i hooko'i a nalo iho la ua alii nei iloko o ke ahu pohaku, a make aku la. A no keia mea, ua kaulana ia kakou keia olelo Kau-ma-kaha. Nolaila, ua ane like ole io no paha e na hoa, ka keia poe me ka laua la mau hana, no ka pii koke no o ke kai. A pela no ka ke ano o Lonoikamakahiki kipaku ia ana mai Kona ae e kona poe alii, a makaainana ma ia ano no pela oia i hele ai i na mokupuni komo-

hana mai Hawaii mai, a pela kakou e lohe nei a e ike nei i ua kaao nona. A eia ka mea kupanaha, o kona launa mau ana me Kamalalawalu, ko Maui alii, oleloia ua launa ke alii o Maui me Lono~ ikamakahiki, a ua haele pu laua i Lanai i ka ai Uwa-u, a ma ka momona a me ka io wale no e ai laua, ku no na iwi a pau o ua manu la, i mea ano imi akamai paha i ka ai ana i na io manu, a koe aku na iwi me ka helelei ole ae. A i mea e kaulana ai paha ia hana ana pela, a me ka momona o na manu o ia ano paha. A i mea hoi paha kekahi e ikeia ai ko laua launa pu ana, a me na hana kupanaha hou a laua. Ua oleloia ua mau ko laua aha inuawa pu ana ma Lahaina paha, a i ole ia ma Hana paha. Ma kekahi ahiahi, ua olelo pu ua mau alii nei, e ala poeleele ana laua i ka hee nalu, ma Uo paha, i ole ia i Puuhele paha. Nolaila, ua kauoha mua o Kamalalawalu i kana kauwa e hoomakaukau mua i mau moa elua nana a na Lonoikamakahiki ka lua o ka moa, i mau pupu awa no laua e hoi mai ai mai ka heenalu ana, a ua makaukau ua mau moa nei, a o ke kauwa e oleloia nei, ua haawi aku ia i ka Lonoikamahiki kauwa i ka moa, me ka olelo ole aku e hana no ka ahaaina kakahiaka e hiki mai ana, no ia mea, ua makaukau ole kela; aka nae paha, i mea e ikea ae ai na hana kupanaha a kekahi o laua. POHA KA LAE O KA LONOIKAMAKAHIKI KAUWA I KE PA LAAU HOLOI. I ka wa i u hoi mai ai ua mau alii nei mai ka heenalu ana mai, hoolale ae la laua no ka ahaaina i oleloia ma ke ahiahi aku la, a pela i akoakoa mai ai na kauwa a ua mau alii nei, a o ka ke alii kamaaina kauwa, ua makaukau maikai kana moa a o ka ke alii malihini, aole i makaukau. I ka lohe ana o Lonoikamakahiki aole i moa kanu moa e like me ke kauoha ma ke ahiahi i hala, o ka wala koke mai la no ia i ke pa wai holoi mai ka lima a pa ana i ka lae, a hele mai la ko loko i waho. Ua oleloia aole i holoi ae ua kauwa la i ke koko o kona lae, oiai aole i lealea ka ahaaina a ua mau alii nei, ku koke ae la ua kauwa nei e kii ana i ka moa, me ka olelo iho. Aole no hoi i hai ia mai ka hana ana o ka moa e makaukau ai ke kauwa, a e eha pono ai la hoi ke kauwa. A loaa ua moa nei ma kona wahi i paa ai, o ka moa o ka eke lanahu, a komo hou ana i kahi anaina ai a ua mau alii la, a noho ana ma kapuahi, lu aku la keia i ka lanahu kupono i kona manao i kapuahi, a kau iho la i ke ahi maluna oia mea, aa maikai mai la, pela keia i wiliwili koke ae ai i ka a-i o ka moa a make, hohole kuke mai la keia i ka ili a me ka hulu o ka moa a pau mai la me ka maemae, pela keia i hookaawale koke ae la i na mea ino a pau, a haehae apana luhi ae la, kaa mua ana i ka paakui ma ke pa i ka apana mua, a kau ana i ke ahi lanahu, a pela aku a pau na apana, lalau keia i ka mamala awa a mama ana i ka waha, a huli ana keia i ka apana mua, a pela aku; a haule ana i ke ka-noa na mana awa ekolu paha, pane koke mai la ke alii me ka menemene paha. Ua nui. He menemene ka hoi ka mea o ka hana naaupo o kela kau, ka i noa o ka ninau a akaka ka hewa, alaila kau ka hoopai. A e like hoi me ka ia la, ua nui; o-la ana ka huewai i ke ka-noa, a e like me ka nui kupono o ka wai no ia mea, i loa no a pau i ka lomiia na mana awa, pela keia i uhi iho ai i ka mauu ahuawa maluna o ia mea, a olokaa ana i ka mauu me ka awa mai ke ka-noa ae a ko ia nei lima ui ana ia mea iloko o ka apuawa a pau i ka uwiia, waiho ae la keia i ka mauu me ke oka ilo o ke ka-noa awa, a waiho ana i ka apuawa maluna o ke kapaau kahi e waiho ai na mea ai a pau a ua mau alii nei, alaila lawe mai la ua kauwa nei i na apana moa a pau iluna o ke pa, a ninini ana i kai maluna oia mau mea, a waiho ana ma kahi e ahu ai na mea ai, ka umeke, a ipu kai, me ko lakou mau lako o loko, a me na pa me ko lakou mau lako, na pa wai hoioi, a me na pupu awa, ko, maia, a pela a pau i ka lako, alaila hea ae la ua kauwa nei Popoki ai na holo A moe. Alaila o ka rnoe no ia o na mea a pau o loko o ka ahaaina, a pau ka inu awa ana a ua mau alii nei, a pupu i ke ko, a maia paha, alaila lealea mai la ka mea ia ia ia hana, pela i ala ae ai na mea a pau, e moe ana me ka ae ole nae o na uha a

pau ka a-ina, pau no hoi ka lelea ana ke hiki i kahi e holoi ai na lima, a e pu ka waha i ka wai, pela ia mea e helu mai ai pau ka ai ana. Pela ka kauwa i hoi aku ai i ko lakou mau wahi. Aole i pau.