Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 20, 15 May 1869 — Page 2

Page PDF (1.72 MB)

This text was transcribed by:  Nakilihau Tanaka
This work is dedicated to:  No na kupuna a me na hanauna

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

English Column

Voyage to the Marquesas Is.

            {We extract the following paragraphs from the Report of Rev. J.F. Pogue to the Hawaiian Board. The record of the twenty-onedyas recently spent by him on the Marquesas Is. as Missonary Delegate give a variety of light and shade which is doubtless a true reflection of the state of our missionary work on that Group.}

            Ua@ou. March 27th - A delightful Sabbath morning. There are no people living in the immediate vacinity of Kauwealoha ʻ s house. After prayers, and breakfast we prepared to go over to the next valley Hakahekau, say 1-1/2 to 2 miles to church.

            The church here is a very neat one. The most so of any on the Islands. It is built of boards.  Thatched with Cocoa leaf. Having a floor of stones upon which is spread a covering made of split bamboo which gives a it a neat appearance. This house is 24 feet long, 13 feet wide and 7 feet high, with 5 windows and 1 door. It has benches all around it. also a table and two chairs. The house is well adapted for the purpose for which it is used. In the morning, I preached. Kaiwi followed with my sermon in Marquesan. After which Kauwealoha made some remarks, and the meeting was closed. The Sabbath School then began. Verses from different parts of the Scripture were recited by all present. there were about 48 persons present at the morning service. After a short recess the people came together again to observe the Lord ʻ s Supper. 20 Communicants were present from five or six different nations. The Lord was with us. It was good to be there. The Pastor of the Church presided, and was aided by Kaiwi. After the communion I made some remarks exhorting them to brotherly love, to give of their substance for the spread of the gospel, and to have their children educated for the Lord. The meeting being dismissed Kaiwi, and myself returned on foot to Hakauahi. The first Sabbath spent with churches of Nuuhiva. A sabbath to be long remembered.

            March 29th. - Early this morning Kauwealoha , and Kaiwi left for the brig to bring Kauwealohaʻs things ashore. The returned about 11oʻclock, soon after the Capt., came. And the eight Pupils of the school dressed in new calico seated themselves around the room with Kahili their teacher. Kauwealoha commenced the examination by requesting Kaiwi to pray. The pupils were examined in the Pi-a-pa - Spelling. Reading in the Gospel of John - Helu kamalii. They were also asked questions on the Old Testament History, and from the Catechism. They then sang several hymns and recited together the Lordʻs prayer. I made some remarks to the school. Kaiwi followed and also the Captain. The pupils did very well. The teachers must have spent much time, and labor in drilling them. He could not but contrast these girls well dressed, obedient to their teachers, kind to each other, healthy, and clean in person with those who were standing about the door with no clothes, but a maro filthy in appearance, rough and boisterous in manners. May the Lord add power to the instruction of these teachers, and give them to see souls from among their pupils converted to God. We now dined, and madepreparation to go to the vessel at Hakahekau. Having united in singing a parting hymn, and prayer, we left Hakanahi hoping soon to meet again.

            At the house of Kauwealoha I met a cheif by name Makohi a friend of Kauwealoha, who thinks he is a good man. This Makohi has a son who has been with Kauwealoha from the time he first commenced the boys school. he is a fine boy, Kauwealoha has a good deal of confidence in the boy, desired him to go to the school at Puamau. The father has given his consent, but the boy weeping says he cannot go. He is afraid they will kill, and eat him there. His companion in the school consents to go to Puamau, and we will take him with us on the vessel. Makohi is also to go with us on to Fatuhiva.

            About 4oʻclock the anchor was taken up, and we sailed for Taihae,  Nuuhiwa.

NU HOU KUWAHO.

            Ua waiho mai ka Luna Ahaolelo Chandler o Amerika Huipuia, he olelo hooholo imua o ka Ahaolelo Nui, e kuhikuhi ana hoi i ka Peresidena. e kukakuka me Enelani, no ka haawi ana mai i na Panalaau a pau o Beritania, ma ka Akau o Amreika Huipuia, oia ka uka o na hihia a pau a Beritania e uku mai ai ia Amerika Huipuia. no na hana hewa a pau ana i hana mai ai. Ua waihoia keia olelo hooholo i ke Komite no na aina e, na lakou e kuka,  a ina he pono, a ina paha he hewa, alaila hoike mai i ka Hale.

            Eia ka olelo ikaika a ka Luna Ahaolelo Kanala, (Chandler) o ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia, e pili ana i kana olelo hooholo maluna ae. Ua olelo mai oia, penei, - Ke manaolana loa nei au, e hana io ia keia kumu kukakuka, a e waiho aku ia Canada e noho laelae, aka, ina e makemake ana ke aupuni o Enelani e hele kaua mai ia kakou, no ka laweia ana o kona mau Panalaau ma ka akau aku nei o kakou, alaila, e ae aku no kakou iaia e hele mai, a e hoopokole ia kela kaua me ka hiki wawe. Na ka mokuaina wale no o Mikikana e lawe ae i kela mau Apana aina a pau keia kanaka naauao, aka nae, i eueu no paha ka puapua, i ka nana iho a puipui, oia no ke kumu o ka hoonanea ana pela.

            Ua koho hou ia he Kanikela Amerika no Cobe, a ke makaukau nai oia e neenee aku a noho ma ke kulana kahi ona i hookohuia ai. Ua kauoha ikaikaia aku hoi oia e nana pono i ka maimaia ana o ko ke kanaka Amerika mau pono a pau oia ke ano kue i ka wa.

            E haalele ana paha ke Kuhina Noho hou o Amerika, i ka la 19, 20 paha o Mei, a holo aku i Ladana, a noho iho ma kela Ale Alii, mamuli o ka oihana i hoo@@@a aku maluna ona.

            Ke hoike mai nei kekahi mea kakau nupepa, o ka "Nu Ioka Elele." ua hai ia aku ka lono hikiwawe e ke  Kuhina Kaua o Amerika ma Cuba, e noi wikiwiki aku i na Mana Aupuni Paniolo, e hookuu koke mai i ke kialua "Mere Lowela," me ka hookaulua ole: a ina aole e ae ia mai, alaila, e kau ia ka hoopai a ka hele huhu maluna o ua mau mana Paniolo la, mai na poka mai o na aumoku kaua Amerika e poai puni la i na kai o Cuba.

            He lono wale mai Roma mai, ma ka la 17 o Aperila, ua kauoha aku aku o Napoliona, e hoihoi mai i na koa Farani e noho la malalo o ke ʻLii Pope o ke ao nei, ke hiki aku i ka malama o Iune.

            He nui ka nune ma ka Aha Kuhina o Sepania, a me he mea la paha e haalele mai ana ke Kuhina Waiwai a me kekahi mau lala e ae o ia Aha i ko lakou mau kulana, ke lawe ia mai o Haku Alii Ferederika Kale o Perusia a me ke Dute o Luxembourg, i mau alii e koho ai.

            Ke kapili hiki wawe loa ia nei na moku kaua no Cuba ma Sepania, a e paa ana paha lakou ma ka malama o Iune.

            O na Alakai i nianaoia nana e hooponopono i ka Aupuni Kuikawa o Sepania, oia hoi o Serrano, Parina a me Alaziga. O lakou wale iho la no ka paha na oi kelakela loa o kela aupuni a me na kanaka makua hoi.

            Ke makauia nei, e ala ae paha auanei kekahi haunaele koa ma Oporto. Ke lawelawe ikaika nei ke aupuni i na mana a pau, e hoomalu ai no ua haunaele o ia ano.

            Ma ka Haku Kanale haiolelo hope ana ma Glasgow, Enelani, e pili ana i ka hihia a ka moku powa "Alabama," a Beritania i hana ai, ke hoike mai nei oia i kona manaoio maoli i ko na kanaka Amerika maikai loa. Ke manao nei oia, aole e hoomahuahua loa ia ko laua mau hoohihia ana ma na hakaka hope.

            I ka lohe ana o kekahi poe ma Kapalakiko, no ka hoopoinoia ana o kekahi poe ma na lua eli dala ekolu ma Nevada, i pau ai i ke ahi, ua hoala ae kekahi hale hana hoolealea i na dala ewalu haneri, a ua hoounaia aku no ka pomaikai o ka poe i hoopoinoia.

            Kokoke paha eha tausani mau ilikini mai na kapakai mai ma ka akau aku o Victoria, i hele mai i Victoria, e malama ai i ko lakou ahaaina makahiki.

            Ma Kapalakiko, ua hoikeia imua  ka lehulehu, maloko o ka mea hoolele-aka, ke kii o ka maki ana o ka Puali Kaua o Gen. Keremana, iaia i lawe pio ai i ke kulanakauhale o Atalanta, ma Geregia, a huli aku kona alo i kahakai, e hele ana e hohola aku i ke kuikahi maluna o na kulana kipi a pau. Ua pena maoli ia ke kii o ia hele huakai ana o na koa. O ka hele ana no hoi ia ana i hui aku ai me na Generala ma ka Akau, i pulumi pau ia ai ua poopoo kipi.

            Ua hiki ae o Generala Canby ma ke kulanakauhale o Rikemona, malalo o na kauoha e noho ma ke kulana kahi ana i hookohuia mai ai, oia hoi ka noho Luna Koa Nui ana maluna o ia Apana. O ka la 20 iho nei o Aperila, ka la ana e hoomaka ai e lawelawe me kana oihana.

            Ke olelo nei kekahi nupepa o Piladelapia, ua kohoia ma ke helu ana, aole e emi iho malalo o elua haneri tausani kanaka e noho la ma ke kulanakauhale o Nu Ioka, i loaa ole na hana, na home ponoi a me ke ola noho ana kino. O kekahi poe o lakou, ke limalima nei, a ke makilo nei: a o ka nui paha o lakou, ke aie wale nei i na dala a ka poe lima hana, a ke ai wale nei hoi i na mea ai a ka poe malama hale-ai me ka uku ole.

            Ke manaoia nei me ke kanalua ole, aia no kekahi poe moku e makaukau ana i ka lawe i na mea kaua no ka poe o Cuba, mai na wahi paha ma ka hema o Amerika Huipuia. Aole nae maopopo pono.

            Ke hai mai nei kekahi lono, ua koi ikaika aku ke Kanikela Beritania, i na mana aupuni o Sepania, e hoahewa ana i ko lakou lawe wale ana i ke kialua Mere Lowela.

            Ke hoike mai nei kekahi lono mai Savana mai, ua ku aku ekolu moku me na mea kaua no ka poe kipi, ma Bayamo. Ke komo mai nei i kela a me keia la na koa pualu, e hoopuipui i ka puali kipi.

            Ua noi mai ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia, ma ke alo alii o Ladana, oia hoi o Reverdy loanekana, e hooloihi aku iaia a hiki i ka malama o Augate, aka nohe nae i ae ia aku.

            Ma ka la 3 o Feberuari, ua hoohakui iho ke olai ma Salavadoa, a ua hoomau aku a hala he mau sekona. I ka wa i hoohakui ai ke olai, ua piha ka lewa i ke puanuanu. O ka lua pele keia o l@@leo, ua puhi ae kona mau puka hookulikuli, e haawiana i na manao hoolele hauli i na kanaka.

            Ua hoopuka ae ka Peresidena o Honodurasa, he mau kauoha i na Kiaaina a pau loa malalo ona, e hoouna nui mai i na paahana, no ka hana ana i ke ala nui hao, a e ukuia ka paahana hookahi, i hapalua dala no ka la, me ka hanai pu ia i ka ai a me ka ia.

KA LUNA HOOPONOPONO.   L.H.KULIKA.

KA HOPE LUNA HOOPONOPONO. J. KAWAINUI

POE KAHU MANAO NO KE KUOKOA.

REV. L. Laiana (Lyons).     S.M. Kamakau.

Rev. M. Kuaea.    Rev. C.B. Andiu.

D. Malo (Lokoino)   @ Andrews.)

KA NUPEPA KUOKOA

HONOLULU MEI 8, 1869.

Ka Moku ukana ole.

            I kekahi manawa i hala, hoo nanea aku la kekahi moku nani me ka mea kaumaha ole malalo ona, ma kana huakai holo pokole. He la oluolu a maikai kona la i holo ai, he hooilo nae ia. Ua hukia na pea a pau o ua moku nei, a  aole manao he poino kekahi e hiki mai ana.

            Aia hoi he wahi keiki ui, o kona makemake ka holoholo moku maluna o ke kai; a o ke alii moku he wahi pili makamaka nona a nolaila , ua loaa i ua kanaka ui nei ka aeia ana mai e holo me ke kapena.

            I ka holo ana o ka moku no kekahi mau hora, ua holo laelae oia, no ka mea, he la maikai ia, a he makani aheahe hoi ke pa ana, aka i ke kaalo ana ae o ka moku ma kekahi aoao o ka lae, a pa koke mai la kekahi makani ino ikaika, a huli iho la ka moku.

            Auwe! Pehea la ka ehaeha o na puuwai aloha o na makua, oiai ma ka laua ae ana i loohia ai ke keiki i ka haalulu makau no ka make! I kela a me keia la mahope iho, aohe i haiia mai kekahi lohe no ka moku i ikeia, no kona pakele a me ka ole.

            A eia wale a mahope loa, hiki mai ana ka lono hoohauoli, ua pakele, mahunehune lakou. Aloha ino.

            Ano e na ui, e malama ia oukou no ka moku ukana ole, a mea kaumaha ole e kaumaha ai maluna iho o hulihia auanei, a mai noho a hana i kekahi mea e hooia ole ia mai ai ka maikai, me ko ke Akua oluolu ole, no ka mea, aia no ka pono maluna o ka moku.

            E malama hoi e na makua, mai ae wale aku i ke noi a ko oukou mau keiki, e hele e ike i ka laula o ke ao, mai ka noho pumehana ana aku o ka ohana; a e hana paha mamuli o ka makemake, me ka ae ole mai o ka Haku.

            E malama hoi e ka mea hewa, no ka holo ana i hookahi hora i ke aupuni o ke ola mau loa, ke loaa ole mai ka lokomaikai o ke Akua ma ka naau. O hiki mai auanei na makani ino puahiohio, a o ua moku mea kaumaha ole la, e iho auanei oia i lalo "I kahi eehia o ka po mau loa."

Kanu Pulupulu

            Ua nui ko makou paipai ana i keia mea he kanu pulupulu mawaena o kakou, a i keia wa, ua lohe mai makou, aia ma Makena a ma Hana ke kanu nui ia ana e pa kanaka i ka pulupulu.

            Mamua iho nei, ua kanu nui na kanaka o Hana i ka awa a me ka baka, a no ka lohi paha o ka loaa mai keia mau mea mai, nolaila, ua hoololi lakou ma ke kanu pulupulu.

            Ke hai aku nei makou, mamuli o ka lohe oiaio, ua makaukau loa o H.M. Wini e kuai i ka manawa no e hiki mai ai na pulupulu ma Honolulu nei, me ke dala ku ike a lohi ole aku.

            Nolaila, mai kanalua oukou i ke kanu ana, aia mahope e ukuia ka luhi me ka hua poepoe keokeo. He nui no na kanaka i lawe mai i ka lakou mau pulupulu ia Mr. Wini, a ua pau wale no nae i ke kuaiia e ia me ke kumukuai makepono.

            He hana waiwai no keia ke nui ke kanu ana a kekahi a houluuluu a nui, alaila, lawe mai. E like me ka maikai o ka pulupulu, pela no ka pii ana o ke kumukuai. Hookahi wale no nae ano pulupulu waiwai, oia ka helu akahi, -Si Ailana,- nolaila, e pono e wae maikai i ka anoano i ka wa e kanu ai.

E ulu hou anei keia Lahui Hawaii?

Ina pela, heaha na mea e maopopoai?

            Ke iini nei ka naau o kekahi poe e ike i ke ano o ko Hawaii nei, i loko o ke keneturia hou aku. Mai ka wa o Kapena Kuke (Capt. Cook) i ku ai maanei, ua emi na kanaka Hawaii, mai ka 400,000 paha a i keia manawa, he 58,000 wale no i koe. Aia a hala he 100 makahiki hou aku, pau anei na kamaaina, (ka ili ulaula o Hawaii nei) i ka nalowale? a i ole ia, e ulu hou ana paha ke koena kanaka ia manawa? Oia ka ninau a keia kumumanao.

            Aole oʻu manao e nalowale loa ana keia lahui. Eia ke kumu o koʻu manao. Aole kakou i lohe i kekahi lahui ma ka honua nei i naauao na makaainana, a ua nalowale a pio ia lahui. O ka ikaika o ka lahui e kamau ai a me ka mahuahua ana ae, aia no iloko o na makaainana wale no. Mailoko ae o na makaainana ka poe kino paa a oolea, ka pii ana ae o kekahi a lilo lakou i poe koa, i poe luna, i poe waiwai, e hoolauna pu ana me naʻlii. O ka pau no ia o ko lakou hua e kawowo ai, no ka mea, ma ko lakou noho hanohano pakela ai, inu-waina, inu-awa, a hoolealea hoi, ua momona a palupalu ko lakou kino. Ma ia mea ka lolena a pio ana o na hanauna alii, mai ia lahui aku ia lahui aku. E like me ka lole ana o na hanaunaʻlii o Hawaii nei, pela no ma na lahui e.

            Ua lehulehu na ohana alii a me na ohana koikoi ma Beritania, Farani, Geremania, Sepinia ua nalowale; a mailoko ae o na makaainana ka nui o na ohana koikoi e noho hanohano nei.

            Lehulehu na lahui, kahi i noho hupo ai na makaainana, i pau loa lakou i ke pio pa me naʻlii; aka, ma kahi i naauao na makaainana, aole kakou i lohe iki, ua pio ka lahui.

            I keia manawa, ke laha nei ka naauao iwaena o na makaainana o Hawaii nei. Kakaikahi na kamalii i ike ole i ka heluhelu, i ke kakaulima, a me ka helu. Ua laha na nupepa. Eia no na ekalesia e hooponopono ana iwaena o na kanaka. Na na puuku a me na kahu ka hookolokolo e, a me ke kinai e aku i na kolohe a ka poe hupo e hoolaha wale nei, a koe uuku wale na hihia e hooluhi ai i na Lunakanawai o ke Aupuni. Me he la, e hoomakaukau e ana na aha ekalesia i na makaainana i ka naauao, e hoolilo ia lakou i poe maiau o na kanaka. Ma ia mea, ke hoonaauao nei na ekalesia, hui pu me na kula kamalii i na makaainana holookoa. Ua wanana pinepine ia ka pio ana o na Inikini o Amerika. Ua pio no a ke emi nei na ohana hupo; aka, aia ma Nu Ioka kekahi mau ohana i hoonaauaoia e na Misionari, aole e kala ka noho ana o na haole a puni lakou, aole nae e pio ana. No ko lakou naauao, ua kokoke e hui kekahi o keia poe Inikini, e koho balota pu me na haole, a koho pu i na Luna o ke Aupuni. He Inikini kekahi hoa o ka Peresidena, iloko o kana mau hana aupuni, he koa malalo iho ona iloko o ke Kaua Kipi ana i hoopio iho nei.

            O kekahi poe Inikini ua kapaia "Choctaus" e emi ana mamua, i keia wa, e kawowo hou ana.

            Mailoko ae o ko lakou kula nui i hoonaauaoia ko lakou mau kahunapule, me na kahu ekalesia, e like me ko Hawaii nei. I koʻu manao aole e pio ana na makaainana naauao o Hawaii nei.

            2. I keia manawa, ua emi a hapa ka ikaika o na mai, me na ahulau kahi i holomoku ai keia lahui i ka make mamua. Aole o kana mai ka nui o na ukali o ka moe kolohe i ikea i ka iwakalua makahiki i hala iho nei. Me he muliwai okoa la na keiki kane a me na kaikamahine, "Ka ea o ka aina," i iho ilalo i ka make. Ia manawa, wanana o Wale ke Kuhina o ko na aina e, i ka wa o K..III, ma kona helu ana i ka ratio o ka make, ke hoohalikeia me ka hanau, "e pio ana keia lahui i loko o na makahiki he kanakolu, a kanaha paha." Aka, ke ike nei kakou aole e mau ana ia ratio. Ke emi nei, aole hikiwawe ka emi e like me mamua.

            Me he lio ikaika a holo loa, ka make o ko Hawaii poe opio i ka moe kolohe mamua, ano, ua like ka make me ua lio la, ua luhi a nawaliwali i ka holo.

            Eia kekahi mea a kakou e noonoo ai. I ka M.48, a 49, ua make na kanaka makua a me na kamalii liilii he umi tausani (10,000) i na ahulau elua i hiki mua mai ia M.H. Ka mai ulalii (measles) a me ke kunu kani (whooping cough).

            Nolaila mai ka hapa o ka na makua hanau hou i keia wa. Ina i lawe ole ia i ka make na kamalii liilii, iwakalua M. i hala iho nei, ina ua mahuahua na kumulau hanau hou i keia mau M. a kakou e noho nei. Ma ia mau ahulau, ua panee aku ka mahuahua o ka hanau ma Hawaii nei. Ke lana nei nae koʻu manao, e kokoke ana ia manawa. E opuu hou ana na lala o ke kumu laau Hawaii me na lala lau pua, a e hoohua hou no ia.

            Eia kekahi, aole pa na wahine Hawaii, ke hapai nei, a hanau lehulehu hoi ka hapa nui o lakou. Eia nae ka pilikia. No ko lakou aloha, a hopohopo o make keia poe pokii, lapaau pinepine na makua Hawaii i na baby (keiki) makamae, i na pono ole ke lapaauia; a o ka make lehulehu no ia o lakou. Ina i haalele okoa na makua Hawaii i ka lapaau i na keiki uuku, mai ka hanau ana, a kaalaalaʻe lakou, me ka hoomaona, hoomahana, a hoomaemae mau ana i ko lakou kino. Ke manao nei au, e lehulehu hou no ka hanauna Hawaii. C.B. Andrews.

Na Palapala mai i ke Kuokoa.

            Ua kakau leta mai o W.H. K. Kealakaula, ke keiki komo kamaa la-i o Maunaoui, Kona Hema, ma ka la 26 o Aperila, nona ke poo, " Ka Hana a ka Haku ma ka Ekalesia o Kapalilua." Aia ma loko o ia poo, ua komo ka lana nui ana mai o na hoomaloka i noho a kuapapa nui malalo o na kaulahao a ka hupo a me ka pegana. Ma ke Sabati, la 25 o Aperila, ua hoohuiia mai mai maloko o ka pu-a hipa a ka Haku malalo o ka noho kahu ana o Rev. S.W. Papaula, he kanakolu mau hipa hou.  Iloko o ia heluna he mau hoomaloka a he mau Pope kekahi. Wahi no hoi a ua mea kakau manao nei, ke pii anei kahi hookupu ana no ka mahina hou, a keu iki ae maluna o ka umi dala. Ke hauoli nei makou i ka ike ana iho, aia he poe Pope kekahi e imi ana i ke ola ma ka hoomana oiaio o ka Haku.

            Ua loaa hou mai ia makou he elua mau palapala, e hoike mai ana no na hana o ke Kula Sabati o Kaluaaha, mai a M.N.K., mai o Kalaeloa, a me J.W.M. Poohea mai Wawaia. E mahalo ana no ka lakou mau hana hoike ma ka la 23 o Aperila. Ua hai pokole makou i kela pule aku nei, me ka manao, ua lawa ae la, aka, ua hoouna mai nei o Poohea he wahi leta pokole, nolaila, he pono e hoolahaia kana ma ka pepa o keia pule, i ike mai na maka loihi e nana mai ana mai ka moku mai o Hipa.

            Eia ma ko makou nei Keena kekahi palapala pane ia Poohea mai ka peni mai a J.N. Kapahu o Lahainaluna, nona na aoao kanana ewalu. I ko makou heluhelu ana, he mau olelo nuku wale no kekahi. O ko makou makemake ka pane pokole ana o kekahi imua o kekahi, aole hoi me na olelo loihi e hele ai mawaho, alaila hoopili mai i ke kumu paio. Ina pela e hana ai ka lehulehu puni paio, alaila, maikai. E hoopuka ana no nae makou i kau olelo pane i ka wa kaawale o ko kakou nupepa.

            Ke palapala mai nei o M.N. Puikaika o Olaa, Puna, Hawaii no ka malamala ana ma ka la 28 o Aperila, o ka la hanau o kekahi keiki makua, aka, no ka maopopo ole o ke kulana o keia mau mea, no laila, ua kapaeia.

            Ua poloai mai o D.W. Kealohanui o Honaunau ia makou maloko o kana palapala, e hai ana, he iwakalua paha poe kanaka i haalele iho ia Honunau, a imi hou aku i wahi e e noho ai, aka, no ka maopopo ole ia makou o ke kumu, nolaila, ke oki pu nei maoku maanei. Malia paha ke kumu no o ka haalele ana iho.

            O ko makou makamaka no o ua uka ano ia kanaka ole la o Olaa o M.N. Puikaika. Ke hai mai nei oia makou ma kana leta, no ko lakou hoiliili dala ana i keia wa, no ka manao e kukulu hou i heiau no ke Akua Mana Loa ma ia wahi, i malamaia ai ka hanohano a me ka maluhia o ke Akua. Ma ka la 30 o Aperila, ua hookupu iho lakou, he kanalima dala a me akolu dala pepa, mai waena mai keia wahi puu dala o na wahi hoahanau uuku loa, aka, ka lana o ka manao i ka Haku, aohe makana paa. Ua hiki aku i ke kanahiku na dala o ia la, aka, no ka mahina hou a me ka hanai kumu kekahi.

            Ke hoohalahala mai nei o E.W. Nawai o ka Ehu kai o Puaena ma kana palapala ia makou, no ka pololei ole o na haina a Aberane Kamaikakio o Honokaia, e pili ana i ka haina i ka mokuna, pauku a me ka olelo kahi i kau ai o ka inoa o loba i ninauia ai e na keiki o ke Kula Adimeke. Pololei no paha keia hoohalahala, aka, ma ka ahahui mai no o ka Adimeke e malama no lakou iho.

            Hoike Kula Sabati o Kona waena, oia ke poo o kekahi paiapala i hoounaia mai ma ko makou keena no ka hoolaha aku, mai ua lima kakau mai o J.W. Kaapu a me Z. Mahaiula na lala o ke Komite i kohoia na laua e hoouna mai e hoolaha. No ka pananaiki no o na olelo, nolaila, e puka ana no ma ke Kilohana, i na paha i keia pule, a ina paha i kela pule aku.

            He like ole na manao o na kanaka no kekahi kumumanao e paio ia nei e ko kakou mau makamaka, "No ka paa ole o ka hoopalau ana iwaena o ko kakou Lahui kanaka," nolaila, ua hoouna mai o J.W. K., o Lahaina, he mau kumu o ka paa ole ana o ka hoopalau. E hoopukaia ana keia kumumanao ke loaa ia makou ma keia mua aku, he wa e kaawale ai. Mai lilo nae i mea no ka poe heluhelu e nauki ai.

NU HOU KULOKO

Oahu.

            NA HIKI MUA.- Ua ike iho makou i ka la alua o keia hebedoma, ua hiki mua mai kekahi mau kahunapule o Maui, oia o Rev. S. E. Bihopa a me M. Kuaea. I holo e mai laua maanei e noho ai a hiki mai ka wa o ka Ahaolelo makahiki o na Kahunapule.

            Ua lohe mai makou, ma ka pule hope o Iune, e hoikeia ana na kula la aupuni o ka apana o Honolulu nei, oia na kula kanaka. Na ia mau la e hoike mai i ka hana a kela a me keia kumu.

            NA OTA AI A KA LIO. - Ua ike iho makou ma na moku i ku mai nei mai na awa o na aina e mai, i ka nui o na paona ota ai a ka lio. O na waiwai nui ia maluna mai o ia mau moku.

            LAIKINI OPIUMA. - I kulike ai me ke kanawai, nolaila, ua hoolaha ae ke Kuhina Kalaiaina, ma ka Poakolu e hiki mai ana, e kuai kudalaia aku ma ke akea ka laikini opiuma hookahi, i pomaikai no ka waihona o ke Aupuni Hawaii.

            O ka nui o na waiwai a ka moku kalepa "Syren" i lawe aku la i ke kulanakauhale piepiele aila o Nu Bepeki, he aila, kope ilikao a ilipipi, malakeke, ko-paa, na iwi kohola, hulu hipa a me kekahi mau ukana e iho. O ke kumukuai no ia mau waiwai he $115,877.45.

            Ma keia la, e ikeia mawaena o na kolamu hoolaha, ka olelo kahea a Kale Hale Kuai ma na huina o Alanui Marine a me Nuuanu, i na kanaka a pau o keia kaona e hele aku ma kona Hale Kuai e kuai mua ai, mamua o ka hele ana aku i na wahi e.

            Ua hoouna aku ka ekalesia haole o Polelewa ia Rev. L. Kamika D.D. i Elele no ia ekalesia, e hele aku a hoonoho ia Rev. F. Thompson i kahu no ka no ka ekalesia haole mua o Hilo. Ma ka holo ana aku o ke kuna "Kate Lee," ua holo aku oia e lawelawe i kana hana laa.

            I kekahi la o ka pule i aui aku, ua komo palua mai ma ke awa o Kou nei, he elua mau kuna no ka aina e mai, me na hae pakahi e hoike ana he mau keiki Amerika. Aka me he la mai Tahiti mai paha kekahi, a hui no na maka i Kou. Ua ike mua ia no nae laua ma Honolulu nei.

            MAKE I WALOHIA. - Ma ke ahiahi Poaono aku nei i hala, ua poloai ia mai la o Paulo Manini, (Lapaula,) e haalele mai i keia ola ana. He keiki kamaaina no hoi oia no keia kulanakauhale, a oia no hoi kekahi o na kanaka nunui o ua kaona la welawela nei. He mai hoi kona i upu mua ia e make ana, mamuli o ka ike e ana mai a ka poe ike, a ma ka wa i haiia maluna, akahi no a hookoia. Ma ka hora 4 o ka auina la Sabati, ua maneleia aku kona kino kupapau ma ka halelua Ke ao mai nei keia make ana ia kakou, e makaala, a e hilinai aku i ke Keiki Hipa a ke Akua, nana e lawe na hala a pau.

            NA IPU HAOLE. - I keia mau la welawela, aohe mea nana e hooma-u i na puu, aia hoi ua laweia mai na ipu haole mai na kuaaina mai o Waianae, a i ke kulanakauhale nei no ke kumukahi make pono i ka poe piepiele, aka, oluolu ole hoi ka poe dala. Aohe no nae i ike ia pii, kapae ae i ka ono a ka puu, ua hookipa aku no.

            I kela hebedoma i pauaho mai la, ua hoolaha aku makou, e hooholo mau ia aku ana ke kuna "Liliu," no na awa o Molokai, aka, no na lono wi e uwalo mai nei, mai ke kai opua mai o Kona, nolaila, ua hoounaia aku oia, e holo a hoopiha iaia iho i na pai ai, ma na koolau, alaila, holo loa aku i Kona, i hoopakeleia ai na uwe wi a kekahi poe.

            I ka hookomo ana mai a na kuna "Fairy Queen" a me "Neti Mela" i ka nuku o Mamala i ke kakahiaka Poakahi iho nei, aia hoi, ua holo mai ke kuna "Neti Mela" a hou pu mai i ka pea hope o keia moku, a nahaehae. Ua ake nui loa laua e komo mai iloko nei, aka, no ka loaa ana o kela poino, nolaila, ua ku like no laua a elua mawaho.

            KA MOKU KIAPA "CeMETA" - Ma ka Poalua iho nei, ua holo aku keia kiapa lawe ukana e holoholo mau nei mawaena o kakou a me Kapalakiko. O na ukana nui a keia moku i lawe aku nei, o ka maia, na omole waiho wale, na ili kao, na ili pipi, malakeke, pulu, ko-paa. Ke huiia ka waiwai io o kana mau ukana a pau i lawe aku la, ua oi ae mamua o ka $26,000.

            NA MAKA HANOHANO I holo aku maluna o ke kuna "Kate Lee," e malama i ka Aha Hookolokolo ma Hilo, o Hon. A.S. Hartwell Lunakanawai kokua mua o ka Aha Kiekie, Lono Kuhina Hon. S.H. Pilipo, a me kana Kakauolelo F.H. Hairasi, a me Alapaki F. Kauka, D. Kalakaua Esq. I holo aku nei o A.F. Kauka ma ke koho ana a ka Aha kiekie i Loio no J. Kaona a me na ukali ona. A o na Loio hoi o ka Papa i holo pu aku, o D. Kalakaua, a me D.B. Mahoe.

            Ua ike iho makou maloko o ka nupepa haole o ke aupuni, ua hoakaaka loa ia ka Hoike o ke kula Adimeke o Waianae, na ka mea nona ka nemo R.D. Ma ka akena mai a ka poe makaikai, ua akamai maoli o Adimeke Koha ma na olelo Hebera, Helene, Latina a me ka Pake. Ma ka olelo hoi a ua R.D., nei, ua kakau hewa no na haumana i na huaolelo, a ua namu pake hewa ma kekahi. Ua hohola pu ia mai nae ia e ka poe makaikai.

            HOAO E PUHI I KE AHI. - Ma Kawehewehe i Waikiki kai, ua hoao kekahi mau kanaka e puhi i ekolu hale ma Kawehewehe, me ka manao e holo pono ka lakou hana, aka, ike e ia nae a alualuia a pakele aku ma ka pupua. No laila ke kau l@@ ia @@@@ @@@ @@ p@@@@ ano, i keia wa e oki, o hana hou auanei, a loaa aku, hele uluulu i Kawa, a o ke kino iho no ka luahi, e oni ai i ka lepo.

            OWAI o IKEMAKA? - Ke pane mai nei o Ikemaka ohea la ia makou, me ka hooia mai ua hanaia ka pahu kupapau i ka Poaono, aole nae i ae mai i ka la Sabati kona hana ana. Ina i ka Poaono ka hanaia ana o ka pahu kupapau, alaila, aohe mea nana e hoohalahala, eia nae ma ka la Sabati ka hanaia ana. Aole makou i lohe mai o Ikemaka kekahi malaila. O oe ka paha ua keiki hana pahu kupapau nei. Nohea la oe? Aohe inoa i hoopukaia.

            HOIKE KULA Sabati o Kamoiliili - Ua lohe mai makou mai ke Kahu Kula Sabati mai o Kamoiliili, oia o J.W. Mikasobe, e hoike hapaha ana ia Kula ma ka Poaono hope o Mei, la 29. Ia la hookahi no, e hoikeia ana hoi ke Kula Himeni o ia wahi malalo o ke alakai ana a kekahi kaikamahine puukani o ka lai o Lele.  Nolaila, ua kahea ia ka poe puni Kula Sabati a puni naauao maoli no hoi, i upu e ike i na hana a ua aina "iliili" la, e hele ae no, mai kanalua iho.

            LOIO UA MAKE. - Ma ka la 10 iho nei o keia malama ma Honolulu nei, make iho la o L. Wolf, Esq., he haole Loio akamai, a i noho mua ma Lahaina. Ua lohe makou nona, i kona wa i kohoia ai i pale no na pake pepehi kanaka, ua hooikaika oia ma kona akamai a me kona noonoo, a ua mahalo nui ia. No kona ano nawaliwali loa malaila, ua laweia mai ma Honolulu nei, me ka manao e loaa ka oluolu, aka aole nae. Ua lawe aku la ka Mea nana i haawi mai i kona hanu ola, a hoihoi aku i ke kino no ka lepo. Aloha ino oia.

            NA KE AUPUNI. - Ua ike iho makou malalo o na olelo kauoha a ke aupuni, maloko o ka nupepa haole o keia hebedoma, ua hookohuia aku o W. Papaua i Luna Haawai Palapala Mare no ka apana o Kona Hema; a o D.H. Hitchcock Esq., i Luna Haawi Palapala o ia ano no, no ka apana o Hilo.

            Ua hookohuia hoi o S.H. Mahuka e ka Papa Hoonaauao, i Kahukula no Kohala Hema, ma kahi o D. Manuia i hoopau ia.

            Ua hookohuia no hoi o R.K. Puowaina Luna Alanui no Makawao Maui.

            ILIO WAILELE A HEMO. - Ma kekahi la o ka pule i hala, ua holo aku ke kiakahi "Wailele" no na awa o Oahu nei, a ua hooiliia hoi maluna ona, he mau pahu ko mai kekahi mai mahiko mai. Aka iaia i holo ae ai a hoi mai i Honolulu nei ma ke ala o Kaena, ua loaa o ia i ka poino ma Makua Waianae, no ka mea, ua ku mua oia malaila. O ke kumu nae, ma ka makou lohe mai, ua pau na kanaka i ka lele i uka, a koe wale no o ka moku. Ia wa nae, ua hoea mai kekahi makani pai ale o ua aina la, a nolaila, ua nee mai oia a kau ma kekahi ahua, aka ua pomaikai no nae ma ka hemo ana mai.