Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 26, 26 June 1869 — Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii. [ARTICLE]

Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.

I ka pae ana mai o Kaahumanu ma kona kaulua me ke keiki, ma Paulo, pela o Keeaumoku i puka mai ai mai kona hale mai me ka ahu moena makalii, a kahili aku ana mahope o na waa, oiai ua pae hope mai la na waa, a he rula mau no hoi ia no no waa pae i ka wa kahiko. Lele mai la o Kaahumanu iuka me ke keiki, a pii pu aku la me ka makuakane a komo ana i kona hale, a haawi aku la i ke keiki i ka makuakane, a i aku la, "Eia ke keiki, na kaua e malama, a no laila ke waiho aku nei au ia oe ke keiki. I ka hoi ana o Kaahumanu mai o Keeaumoku aku, kii koke ia aku la o Papa, oiai oia e noho ana ma ke alo alii o Kamehameha. A hiki mai la ua Papa nei i ke alo o Keeaumoku, eia ka ua Keeaumoku nei. Ua waiho mai nei ke kaikamakine a kaua i ke keiki, na kaua e hanai, nolaila, e imi aku oe i mau kanaka, a i mau wahine hoi i kupono ia kaua i hiki ke malama i ke keiki. Hoike alua, oia hoi ke kapa ana i ka hiapo a Kemahauluae, laua o Wanaoa, o Keimo, laaupalau a Keeaumoku: he wahine o Keimo. Hoike ekolu, i ka makahiki 1805, i ka wa o Kamehameha ma Lahaina, i hiki mai ai mai Hawaii mai, oia ka Peleleu nui. Ua hoouna mua mai la ua Kamehameha nei i ua keiki la mai laila mai e kapu haipule ma ka heiau, he luakini ma Oahu nei, oia o Laeahi, maanei mai o Kaluahole, ma ka hanahanai pule ae o Leahi puu ia luakini, he papohaku nui. I ka piikia ana malaila i na kanaka no Kahanaumaikai, no ia mea, ua hoounaia e ua Papa nei o Kalaiheana, i o Keeaumoku la ma Lahaina, i kona iliaina ma Waikiki, oia hoi o Kanewai, a ua huawiia mai. A i ko Kamehameha hiki ana ma Oahu nei, a ma ia hope iho, ua noi ae pela o Papa ia Kaahumanu, no ka aina o Kahala, ma Waialae, e lilo ia apana no Kanewai, a ua haawiia no hoi ia Papa i ia na ua keiki la. Eia kekahi, i ka wa i hopuia ai o Kanihonui, no ka launa hewa ana me Kaahumanu; aole no hoi he alii a kanaka e ae paha e maalo ae ma ko ua Kaahumanu la hale noho, o ua Papa nei wale no, oiai ua make e aku ua Keeaumoku la mamua o ia mau la mai. A pela wale mai ka pili ana o keia ohana ia lakou la. E oki ae kakou ma keia mau hoike, no ka mea, ua akaka no paha, ua pili no. Aka hoi, he nui no na'lii e pili ana i keia hanauna a ua Luahine la, a ke ola nei no kekahi poe alii, a ua make koke iho nei no hoi i kekahi mau la iloko iho nei o Aperila, o keia makahiki. Aka nae hoi, ua kaulana iki ae no kekahi o ua ohana nei a Luahine, oia o Keawekuikaai, ka mea nona ke kapu, e noho kane a

hele ka wahine. E waiho kakou i nei mau haina, a e olelo hou ae paha kakou no ka hana na makua, na laua ke keiki e oleloia nei e kakou. I ka ehiku paha o na makahiiki o ua keiki la, ua hiki ae ka lohe mai Honolulu ae, ua make o Maoloha i ke kaaweia e Keawekalohe ma, ko Kalaihelana kaikaina, a ua kanuia e ia ma Pawaa kahi ona i kaaweia ai. O ke kumu nui nae o keia make ana, oia no ke kuai ana o ua Maoloha nei i ka lei pukeawe o Kaahumanu, a no ka mea

hoi, no Kamehameha no ua lei nei, a waiho ia no hoi ma kona hale opeope, a i ua Maoloha la no hoi ka malama no na mea a pau o ia hale, e like me ka wa i kona makuakane mai, o ia hoi o Kemahauluae, aka hoi, ua lawe e aku ka moke iaia iloko o ka mai ahulau "okuu" nei a mamua aku paha; a no ka mea no hoi, ua nui na'lii a me kanaka i make ma Honolulu nei ia mai, a pela no hoi ma na wahi e ae o keia mau mokupuni, a pela no hoi ka nui o na ohana o ua poe nei i lawe ia aku ai e ka make, a ua kakaikahi wale no oia poe i koe mai, a oia hookahi no ka hooilina o kona poe hoahanau a pau i make aku la, a o ua keiki nei a lakou. A no kona kaawale ana ma kau wahi e aku o ka aina, ma Koolau paha, pela ia i lohe ole ai i keia make o ka lakou keiki, a ko lakou imi hale wahi a ua Papa nei. A ina no paha ma ke alo alii ia ia wa, ina no paha aole no la e make. Aka hoi, i mea no hoi paha e hahai mai ai ia lima koko ia Kaopua ma i ka aina o Kanewai, e like me na makua la. KA PILI ANA O KA MAKE IA MAOLOHA. I ka pau ana o ka ke'lii lei ana ia lei, ua waiho ia ae la ia Maoloha ka malama, aka, i kekahi la nae, maalo ae la ma ko ua Maoloha nei alo kekahi mea piele me na umeke ai kuai, a kahea mai la no hoi ua Maoloha nei, Heaha ke kumukuai o kau mau umeke ai? Wahi hoi a ka mea maauauwa, He mau umeke ai kuai lei pukeawe. A pela iho la paha ko ua Maoloha nei haawi ana aku ia ia la ua lei pukeawe nei, a lilo aku la no na umeke ai elua a eha paha. Eia ka ninau, Ua

pono anei ia haawi ana ia mea ia ia la, a no ka mea hoi, ua waiho ia iaia e malama? KA IKE ANA O KAAHUMANU I UA LEI LA MA KA A-I O KA MEA PIELE. Ia ike ana o ke'lii, ua ninau koke aku no oia, Nowai kou lei? No'u no. Pehea i loaa ai ia oe na lei? I kuaiia e a'u i na umeke ai. Ae, me wai la hoi ko kuai ana? Me wai iho la la hoi, aohe no au i hoomaopopo loa iaia. Heaha kona ano i kau ike? A no keia ninau pinepine a Kaahumanu i ua kanaka maauauwa nei, nolaila, hahai pono mai la ua kanaka la ua kanaka la i ke ano o ke kanaka nona ua lei la ana i kuai ai. A maopopo iho la no hoi ia Kaahumanu, ua like loa na ano o ke kanaka ana i hahai mai me ko Maoloha, a pela io no. I aku nae hoi o Kaahumanu i ua kanaka nei. Aohe nae paha ou makemake i keia lei, (he lei melemele) a no'u hoi ko kaua lei? I aku hoi ua kanaka maauauwa nei, Ina hoi ua makemake ke'lii i keia lei, alaila, o ko'u lei hoi kena au e paa la. Ua pono ia mea i ko ke'lii manao, a pela no hoi i pau koke ai ka laua mau kamailio mai ana. KA OLELO PU ANA O KE'LII KANE ME KE'LII WAHINE. I ko Kaahumanu hoi ana mai a hiki i ka hale, ninau aku la oia ia Kamehameha, "Aole anei keia o kahi lei o kaua?" Oia no, a pehea hoi i loaa mai nei ia oe? Kahaha, i ikevaku nei paha au e lei ia ana e ke kanaka maauauwa. Hahai pono aku la no hoi oia i na mea a pau a laua i kamailio pu ai me ke kanaka maauauwa. Ua maopopo no i ke kane ia mau mea a pau, aka, aole nae oia i makemake e pane hou aku, no ka mea, aia no iloko ona kekahi manao e ae. KAMAILIO PU KE'LII ME MAOLOHA. I ka pau ana o ka laua kamailio ana no keia mea, a liuliu iki iho, ku ae la ke 'Lii a hele aku la i kona hale papaa, aia no hoi ua Maoloha nei e noho mai ana. A kamailio pu iho la no hoi laua no ko ia la kuai ana i ka lei o ke'lii, me ka olelo aku no hoi, Ua nui no na pano e ae ma ko kaua hale, a ua kupono no hoi ia oe ke kuai aku i kekahi o ia mau mea, a o keia kuai ana iho nei ou i ka lei o ke 'Lii, aole no ia he mea maikai, no ka mea hoi, aole ia no kaua. Ninau hou iho la ke'lii, Auhea hoi ko makuakane? (Papa) Aia ma Koolau. Ahea hoi mai? Ahea la? O ke kumu paha o keia ninau ana a ke'lii no Papa, me he mea la, ua kaumaha kona manao no ke keiki a kona mea nana ia i malama i kona wa opio ma ka aina malihini. A oia no paha ke kumu o kona ninau ana no Papa. A ina io no paha e noho ana o Papa ma ke alo alii ia wa, ina no hoi paha aole e make o

Maoloha. Aka, aole nae i ike ia ko ke 'lii manao no ia mea, aka, pela no nae i ka nana aku. A mahope iho, loheia ae la keia kuai ana a ua keiki nei i ka lei o ke'lii, pela o Keawekolohe ma i hopu iho ai iaia a paa, a lawe ia aku la ma Pawaa, a malaila oia i kaaweia ai a make, a waiho ia no malaila kona kino make. Mahope iho hoi o ka make ana o ua keiki nei, ua hiki aku ka lohe ia Papa, a ua nui loa kona minamina, a pela oia i hoi koke mai ai i ke alo alii. A maopopopo na kumu o ka make ana o ua keiki nei, ua hoomanao ae la oia i kona kaikuaana, ka mea nana ua keiki nei, no kona hele ana i kahi e. A ua oleloia no hoi imua o ke alo alii ia wa, ina no o Papa malaila ia wa, ina no aohe e make ke keiki, no ka mea hoi, ua maopopo no i na kakaka a pau kona ano maoli. A ua oleloia ae hoi, no ka pilikia pinepine no ka hoi kekahi o ua keiki nei i ka pololi, oiai aohe mea nana e malama i kona ola, i ka ai a me ka ia, e kona mau makuakane, na kaikunane hoi o ka makuahine

o ua keiki nei, a no ka mea hoi, ua imi laua me kona kaikunane a ua loaa, a na lakou hoi e malama i ko ke'lii kanaka, ma ko lakou makemake o ke'Lii. I ka hiki ana aku o ka lohe i ka makuahine a me na keiki i koe mai iaia 3, ua make o Maoloha, nolaila, ku ae la kana makahiapo wahine, oia hoi o Keimi a me ka muli loa o kana mau keiki, e haele e ike i kahi i waiho ai ko laua hoahanau, mamuli o ke kauoha a ka makuahine o lakou. Pela laua i haele mai ai mai Kumalewai ae, a maalo ana i ke kulanakauhale alii, ua paapu i na hale; a o ka maka mua no hoi ia o ka ike ana o ka muli loa o ka laua la mau keiki ia Honolulu. Aole nae laua nei i haele pono mai ma ke alo alii, aka, pipa ae ia laua nei mauka o Makaho, a hoea i Kanelaau, a hiki loa aku la ma kahi o ka mea make i kanuia ai. Ua hala na la elua a ekolu paha o ko laua noho ana malaila, alaila, ku ae la laua a hoi no i na lai elua o Ewa. Ia hoi ka ike mua ana o ua muli loa nei ike mua ana i ka lio e hooholoholoia ana, ma ke kua ae o ke kulanakauhale. He mau lio hapa wale no ia manawa. A pela no hoi laua i ike hou ai i na maka o

na makua o lakou a me kekahi keiki o lakou, a me ka nui o ko lakou mau hoa noho pu malaila, a o ka hiapo o lakou, a oia no ka mea hoolaau loa a ka muli loa o lakou, no kona malama maikai i kona kaikunane opio, me he makua la iaia kona ano. A no keia mea, he mea pono no hoi a maikai a oluolu ia kakou ke nana i keia hoolaau maikai o na pokii i na kaikuaana malama maikai i na pokii, a no ka mea hoi, ua kupono i ka poe nui ke malama i na kaikaina liilii; a o ka hoomaka ana no ia e kokua i na makua a me na mea e ae no hoi e hele naaupo ana. No ka mea, o ka mea aloha aku, e aloha ia mai no, wahi a ka Haku. (Aole i pau.)