Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 27, 3 July 1869 — Page 2

Page PDF (1.78 MB)

This text was transcribed by:  Kellen Wertz
This work is dedicated to:  Kaleonahenahe Wertz

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE KUOKOA, HONOLULU, IULAI 3, 1869.

English Column.

FOREIGN NEWS.

By the steamer "Idaho" which arrived Tuesday morning, 91 days from San Francisco, news is received to the 19th of June. We have intelligence that the veteran American Missionary to Greece, Rev. Jonas King D. D. died at Athens in May. The Peace Jubilee was inaugurated at Boston, June 15th. The programme was exactly carried out. Rev. E. E. Hale asked the Divine blessing; Mayor Shurtleff delivered the welcoming address, and A. H. Rice pronounced the oration. Admiral Farragut, Commodore Rogers and many other distinguished persons were present. The chorus and instrumental performers number from 10,000 to 12,000. The audience probably numbered 25,000, notwithstanding a heavy shower. The view from the balcony is beyond description. Nothing like it was ever seen on the continent. The view embraces three and a half tiers of faces. The opening chorus was by 10,000 voices; the orchestra was composed of 4,000 instruments, and the grand organ was under the direction of Gil@@@@e; the @@@alization was as distinct and clear as a church choir. Parepa Rosa and O@e Bud were among the performers, and they were greeted by s@aultaneous applause from the and performers. The Anvil Chorus, given by the whole force, with 100 anvils and artillery accompaniments, created @@@ @@@ enthusiasm, and the audience demanded a repetition. The National air, "My Country, ʻTis of Thee," was the last piece, and was sung by whole chorus, with all the accompaniments, including the organ, full orchestra, big drum, etc. The chimes of artillery was the crowning success of the day. The audience stood in their seats, shouted and made an extraordinary demonstration. The last piece was repeated by the whole mass of performers, and again at the conclusion there were repeated cheers both by the audience and performers. The building was soon vacated. Every person is loud in praise of the success of the inaugural day of the Jubilee. President Grant was received with much enthusiasm at the Boston Peace Jubilee, and made a short speech in reply to one of welcome from the Governor of Massachusetts. The President spoke in the highest terms of that State. Some English papers are discussing a plan for a through railroad from England to China. They Think it can be built as easily as the American Pacific line. The route by the Euphrates river is urged, on the ground that it will diminish the time between England and the East and save travel going by America. Another frightful explosion occurred in a coal mine in Wales, on the 9th of June. Seventy-six miners are thought to have been killed by it. The Great Eastern left Portland, England, yesterday for Brest, France, from whence she will soon proceed to lay down the French and American submarine cable. A popular riot in Paris on the nigh of June 10th was put down by the army after some fighting, which cost no lives. MADRID, June 13th. The army and navy and civil magistrates throughout the kingdom are taking the oath to respect and obey the new Constitution. During the debate on Mexico in the Cortes yesterday, a deputy stigmatized the Mexicans as cowards. General Prim replied that people who were able to sustain themselves against invasion were not cowards. He eulogized the Mexican Republic, and called President Juarez "the great republican." This was received with loud cheering. In the Cortes on Saturday, General Prim, in reply to a question, said no King would come forward, and in the present state of uncertainly the Regency was settled on. There would be plenty of candidates. He regretted the refusal of Ferdinand, of Portugal, but he thought it was not irrevocable. BERLIN, June 13th. The King of Prussia, attended by Count von Bismarck, has left Berlin on a tour through Hanover. Washington, June 15th. Intelligence from Cuban sources from puerto Padre says the says the Cubans, numbering 2,000, were attacked by Spanish troops in their intrenchments. The Spanish forces were double that number, but were twice repulsed. The Cuban loss is less than 100 killed and wounded, and the Spanish less three times as great. The Spanish troops retreated, leaving a number of killed and wounded on the field. the result of this battle has an encouraging effect on the Cuban army. The want of harmony among the officers commanding the Government troops in the field and volunteers who have taken possession of the Government of the Island is exhibiting itself. The demoralization of the Spanish troops is extensive, and the large desertions to the Cuban army gives new impetus to the Cuban leaders, who are now confident of success. Letters from Dunedin, New Zealand, April 15th, give accounts of the massacre of three Englishmen with their wives and families, and forty friendly natives, by the Maoris and their Chief Lekooti, near Napir, on the east coast of New Ulster. Troops were dispatched to the settlement. On their arrival they found only the ruins of the homesteads which had been plundered and burnt. The settlers all over the country were fleeing to the towns for protection. Advices from Hongkong to May 27th state that the Chinese Government had apologized for the insult to the French Secretary of Legation. Latest news from Paraguay states that United States Minister McMahon is about twelve leagues from Asuncion, with Lopez, and in good health.

Aia ma ke kulanakauhale o Parisa, maloko o na Halekuai Buke, ua hoikeikeia mai kekahi kanana kakau ano hou i ike pinepineia ma Parisa. Aia ma kela kanana kakau, aole nele wahi-leta, no ka mea, in a no e kakau a pau ka pepa, alaila, pelu aku no, a o ka loa no ia o ka wahi-leta. He ano kanana kakau hou io keia, ke manao ole aku la hoi i ka wahi-leta.

NU HOU KUWAHO.

Ma ke ku ana mai o ka mokuahi "Idaho" i ka Poalua iho nei, ua loaa mai ia makou na nu hou mai na aina e mai, e like me na mea i unhiia malalo iho:

No Amerika.

He 9 wale no na la a me 20 hora a ka mokuahi "Idaho" i holo mai nei mai ke awa mai o Kapalakiko. Ua lawe mai oia i na nupepa o ia wahi, a hiki i ka la o kona haalele ana aku. Ua puka mai ma Honolulu nei na nu hou a me na leta kakau a me na Eke Leta o Nu Ioka loa mai, iloko o na la he 17. Hikiwawe no hoi. kokoke e puni ke ao holookoa i ka holo ana a na lono iloko o ka wa pokole loa. Ua hiki ae ma Kapalakiko i ka la 16 iho nei o Iune, ke Kuhina Noho hou o Amerika Huipuia, ma Honolulu nei, oia hoi o His. Ex. Hanare A. Pierce. Ma ka la 26 iho nei o Iune, e haalele aku ai oia ia Kapalakikp, a kau mai maluna o ka moku kaua Amerika Huipuia, "Penesacola." I keia pule ae e ku mai ai. Ua ku mai maluna o ka mokuahi Idaho, ke Kanikela Farani hou, no ke awa o Honolulu nei, oia hoi o Mons Bellieo. Ua lawe pu mai no oia me kona ohana. Ua manao ko Kaleponi poe, ua hiki mai ma Honolulu nei ke Keiki Alii a ka Moiwahine Victoria, oia hoi ke Duke o Edineboro. Ua manao wale no hoi lakou, o ka makau o ke Keiki Alii i ka poe Feniana ma Kapalakiko, ke kumu e hiki ole aku ai ke Keiki Alii i o lakou la. Ua hoemiia-ka uku holo o ke kaa ahi mai Kapalakiko a hiki i Kikako, he haneri kanalima kuinamawalu dala me kanakolu kumamalima keneta ma ke dala pepa. Ua emi ka uku o keia holo ana ma kela aina palahalaha. Ma ka la 31 aku nei o Mei, ua hele aku o A. G. Curtin, ke Kuhina Noho hou hoi o Amerika Huipuia no Rusia, e ike i ka Peresidena Kalani, mamua o kon holo ana aku i Rusia. O ka la 17 o Iune, ka wa ana e haalele iho ai i na kapakai o Amerika Huipuia, a hele aku e lawelawe i ka hana o kona kulana i hookauwaia aku ai e ke aupuni. Ua hiki ae ka ke Kuhina Motley palapala mua i ke Keena Oihana ma Wasinetona, maloko mai o ka waea olelo, e hai mai ana, au konoia aku ia e Haku Houghton, e hele mai i ka ahaaina e haawiia ana ma Ladana. Ua Haawiia mai keia kahea iaia, inahope iho o kona hooiaioia ana. Ma ka la 1 o Iune, ma ke kulanakauhale o Balatimoa, mokuaina o Marilana, ua halawai ne ka Aha Elele a na Negero o ia mokuaina. Ua kokoke e pau loa na okana aina i ka hoouna mai i ko lakou mau Elele. I ko lakou halawai hou ana i ka po, ua hooholoia kekahi mau olelo hooholo, e haawi ana i ka mahalo i ko ka Peresidena Kalani Hooponopono aupuni ana, me ka hoomaikai aku hoi iaia a me na Luna Aupuni pu, no ke koho ana i mau kanaka eleele ma kekahi mau kulana kiekie. He mau tausani o na kanaka Amerika o ke kulanakauhale nui o Wasinetona me na mokuaina e ae, i hookauwa ia lakou iho me na huihui pua-ala, e kokoke aku ana i Wasinetona. O keia pa kanu kupapau, oia no kahi i kahua kaua o ka Hema, i ka wa iho nei o ko lakou kuee. O na alii koa kaulana, na koa aloha aina a me ka lehulehu o ka poe i hoomanawanui iloko o ke kaua no ka maluhia o ko lakou aina, i make a kanuia malalo o na lua powa o ka Hema, ua kiiia lakou a hoihoi hou ia mai ma keia pa kupapau e kanuia ai. O kela mau pua i hoonuanuaia a nui, a lawe hele ia aku la, e hoonani iho ai maluna o na he kupapau o na kanaka aloha aina i make, o ke aloha ia o na makamaka e ola ana, i ka poe hoi nona na iwi i make ma ka haawi ana i ko lakou ola no ka pomaikai a me ka lanakila o ko lakou nupuni Kuokoa. Ma keia la, (Mei 29) ua paniia na Hale Oihana Aupuni, a ua hoopaaia na hale paahana o ka lehulehu, no ka lilo i ka hoomanao ana i keia hana aloha. Ua hoohapaia na hae o na pahu hae aupuni; kani mai hoi na pu ki minute. Ua ala mai na koa iloko o ko lakou mau la elemakule, a hele mai e nana i na luakupapau o ko lakou mau hoa koa i haule iloko o na lima o ka enemi. Mamua ae nae o ka hoomaka ana o na hana o ka la, ua hele kino mai ka Presidena a me kana wahine, i ukaliia e Mr. Dent. I ke kakahiaka, ua hele a paa pono na kaa ahi mai ke kakahiaka a hiki i ka wa o ka hoomaka ana o ka hana. Ma ka pa kupapau, e ku ana he bataliona o na luina manuwa. Ma ka hora 1 o ka auina la, ua kumo mai ka Peresidena me ka ohana, Gen. Keremana, na Kuhina Aupuni, na Luna Aupuni o na aina e a me na kanaka hanohano e ae. Kani ne la ka pu, e hai ana e hoomakaia ana na hana. Ku ae la o S. A. Duncan, ka Luna Koa Nui o ka mahele o ka Potamaka, a hoomalu mai la i ke anaina. Mele ia kekahi mele, a pule ia a pau, alaila, mele hou ia, a mahope, ku mai o Generala Logana, a heluhelu no ka hana nui o ka la. Mele houia kekahi mau mele, a haiia kekahi mau haiolelo, a pela aku. Aia ma ke kahua, he tausani o ka poe eleele, a he mau koa lole puhauhau, me ko lakou mau aahu maka like. Ua Hiki ae ke kauoha i na Luna Aupuni Beritania, ma ka pauaiaau o Canada, e hoouna aku i Enelani i na lako kaua a pau e waihu ana ma Canada. Ma ka la 31 o Mei, he kamailio loihi ka ke Kuhina Paele o Hayti, ma Wasinetona me ka Peresidena, mamua o kona holo ana aku e lawelawe i kana oihana. ke makemake nei na kanaka ma ka Hema, e eli i auwaha ma ka Anemoku aku o Ferolida. i hoopokoleia ai ka hele kakakii ana malalo ae o ka lae o ka hema o Ferolida.

Amerika Hema.

Ke laulaha la ka mai puupuu lepera ma Penania, a ke awiwi la e imi i kekahi mau kumu e hoemiia ai ka luku nui ana ae. He elua mau olai i hoohakui iho ma Quito ma ka la 10 o Mei. He mau olai no hoi kai hoonei iho ma Sana Salavadoa ma na la 10, 11 a me 12 o Mei. He manao wale kai nuneia mawaena o kekahi poe o Mekiko, e hoolilo ia Panama i kulanakauhale nui, kahi e kau ai ko lakou mau kanawai. Aia kekahi poe ma ke kulanakauhale o Panama, e hoolaha ana i na dala apuka o Amerika a me na aupuni e ae. Ua hana iho nei ke aupuni Ripubalika o Bolivia i palapala hoolimalima no ka hana ana i ala nui holo kaa ahi, mai Potosi a hiki i Cubiza ma ke kapakai o ka Pakipika.

No Cuba.

Ua hoike ae kekahi moku kaua Sepania, e holoholo ana ma na kai o Cuba, ua ike aku oia i kekahi mkouahi kiakolu e holo ae ana. Ua kipu aku ka moku Sepania, me ka manao e ku mai ka moku a pili aku ka moku kaua Sepania. Aka, aole nae kela i kali mai. Huki ae la au moku malihini nei i ka hae Amerika, a holo aku la ma kona ala i manao ai. Ma ka la 29 o Mei, ua hoouna aku ke Kiaaina Sepania o Cuba i ke aupuni, e noi ana e hookuu aku iaia mai kona noho ana ma Cuba. Ua loheia kekahi mau nu hou mai ka poe Cuba mai, au emi hope o Coun Valmazeda, ka Luna Koa Sepania me kona puali kaua, mai Bayama mai. Na Marmal i hoemu hope aku. He elua tausani o kona mau koa ua make i ka mai Korel. o ke koena o kona maukoa, ua ilihune no ke kamaa ole, a ke nune nei mawaena o na koa. Ke haiia mai nei kekahi lono, mai Neuvita mai, au hoopaeia ae kekahi poe kokua no na Cuba, ma ke kaikuono Nipe a me ko lakou hooponopono ana ia lakou malaila. O na mea a pau e pili ana i keia poe, ua haiia aku in a ka waea olelo. Aia ma keia huakai, he umi mau pu kuniahi. Ma ka la 16 o Mei, he kaua ma Puerto Pedre, ma kahi he eha mile mai ke kulanakauhale aku. Ua lele koke mai na Cuba maluna o na Sepania hookahi tausani, oiai lakou e lawe ana i na lako ai i Los Lunas. Ua Hoouka ke kaua ma kapa o ka muliwai, a ua hoomau aku no kekahi mau hora. No ka nui o ka make, nolaila, ua ula pu ka muliwai i ke koko o ka poe i haule iho malalo o na luku ana a na pahi kaua a me na pu. Ua emi hope aku na Sepania me ka make nui. Ke olelo nei kekahi koa Sepania, mailoko ae o kona puali, he haneri ko lakou nui mamua o ka hoomaka ana o ke kaua, he elima wale no o lakou e ola nei. Ke noho nei no na Sepania ma Puerto Padre, me ke kali o ka hiki mai o na kokua. Ua hiki ae he hookahi haneri koa hou. Ke paa nei na manao o na kanaka o Cuba no ke kuokoa. Ke makemake loa nei lakou e malama loa i na kulanakauhale o waena o ka aina, kahi a na Sepania e noho nei, e oki pu ae ia lakou mai ka loaa ana aku o na lako ai ia lakou, a e hakihaki kokeia mai ana na alanui hao e hiki aku ai i Principe. O na lako kaua a pau i hoopae ia aku ma ke kaikuono o Nipe, ua lawa ia no ka puali koa he elima tausani ka nui. Ke hele ino nei na koa Sepania, e alualu aku i na koa a me na mea kaua i hoopae ia ma ke kaikuono o Nipe, a ua lawe pio mai ka lakou, he ekolu o na pu kuniahi, a pepehi iho la i ka Luna alakai o na koa Raifela. Ke hooleleia nei na koa Cuba ma ka palena e hiki aku ai i Los Lunas.

No Europa.

Ua haawi ne na haole Amerika e noho ana ma ke kulanakauhale o Parisa he ahaaina aloha ia Generala Dix no kona hoi ana aku i Amerika Huipuia ma ka la 5 o Iune. Ke olelo nei kekahi nupepa o Amerika Huipuia, ke pii loa ae nei ka manao kaua huliamahi ma Farani, a nolaila, ua hoomahuahua loa ae ke aupuni i kona mau makai ma na kulanakauhale mahuahua ae. Ma ka la 3 o Iune, e ai pu ana ke Kuhina Noho mua iho o Amerika Huipuia ma ka papaaina a ka Emepera o Farani, mamuli o kana kono ana e ai pu mamua o ka haalele ana iho o Generala Dix i na kaiaulu o Farani. He haunaele ma Malaga a me Seville ma ka la 29 o Mei. Aole i maopopo ka manao o ka poe hoohaunaele, e kue maoli mai ana paha he mau kuhina hou no ke aupuni o Sepania. Ua hoolaha akeia ae ka hookohuia ana o Generala Cabellero Deroda i kiaaina hou no Cuba, ma kahi o Generala Dulce i waiho mai. Ua hoopaaia kekahi mau alii koa o ke aupuni o Sepania ma Tortorossa no ke komo pu ana iloko o ka ohumu e hoihoi hou mai i ka moiwahine Isabella. Ua ike hou ia ae he mau ohumu ana ma Millan ma Italia. O ke kumu nae oia ohumu ana aele maopopo. Ua hai walena na lono, ke kokoke nei ka Emepera o Rusia e hoihoi mai i kona kulanakauhale ahi, mai Sana Peterobaro mai a i Kiel. O ka hale ahi eia malalo o na lima o ka hooponopono a me ka hoolimalima ana. Ua heluhelu akoluia imua o ka hale ahaoleio o na makaainana o Enelani, ka bila e hoopau ana i ka uku aku o ke aupuni i ka ekalesia Irelani (aupuni) e like me ka uku mau ana i na makahiki i hala. Ua hoopau io ia e like me ka makemake o ka mea nana ka bila. Ma ka la 31 o Mei, na halawai na hoolepepe o Geremania ma Worms. He iwakalua paha tausani ka nui o ka poe i akoakoa mai, ke hui puia na elele o kela a me keia aina mai o Geremania. Ua hooholo iho au ahaolelo la, me ke kue ole o kekahi, he olelo hooholo, e kue ana i na paipai ana a ka pope e hoihoi aku i na kanaka i komo i na ekalesia e ae, a i ka ekalesia pope; a e hoahewa pu ana hoi i ka palapala hoolaha a ka Pope. Ua hiki ae ma ke kulanakauhale o Viena o Ismall Pasham ka Moi o Aigupita. O ke kumu o kona hiki ana ae ilaila, aohe maopopo.

 

Ka Luna Hooponopono, L. H.Kulika.

Ka Hope Luna Hooponopono, J. Kawainui

Poe Haku Manao no ke Kuokoa.

Rev. L. Laiana (Lyons) S. M. Kamakau, Rev. M. Kuaea, Rev. C. B. Anelu (Andrews), D. Malo (Lokoino)

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Honolulu, Iulai 3, 1869.

Hoike o na Kula La Aupuni.

E like me ka hoolaha ana o na nupepa o keia kulanakauhale, e hoikeia ana na kula la kanaka o ka apana o Kona nei ma na la 21, 22, 23 ame 24 o keia malama o Iune, pela no i hookoia ai. Mamua o ka hoike ana o na kula, ua koho aku ke Kahukula o keia apana ia J. W. Makalena, J. M. Kapena a me D. Malo i Komite Hoike Kula. O na lala hope elua o keia komite, aa hoonaauaoia a loaa ia laua ka ike ma na kula haole. O ka mua hoi, he naauao kona i hoomahuahuaia ma Lahainaluna. Ma ka Poakahi — Iune 21, ua hoikeia na kula elima maloko o ka luakini o Kamoiliili, oia keia, Wailupe, Palolo, Waikiki-kai, Kamoiliili a me Manoa. O ka nui o ka haumuna i hiki mai i ka hoike i kela la, eia no ia: No Palolo, o J. H. Kanepuu ke kumu, he 6 keikikane, a he 8 kaikamahine; no Wailupe, o Kaili ke kumu, he 2 keikikane, a he 19 kaikamahine; no Kamoiliili, o Geoti Kekipi ke kumu, he 46 keikikane; no Manoa, o Kamokuiki ke kumu, he 27 keikikane, a he 24 kaikamahine. Huina o na haumana i hiki mai ia la he 161. Ma ka olelo hoike a ke Komite i hoopukaia ma "Ke Au Okoa" o ka la 1 o Iulai nei e like penei. "Ua kanalua ole ko oukou komite i ka puana ana aku, o ka hapa nui o na kula, ua ao mikioiia i keia makahiki, koe nae ke kula kaikamahine o Waikiki-kai." Ua holo mua hoi na kula o Wailupe, Manoa, Kamoiliili a me Palolo, wahi a ua komite nei. Maanei he pono e paneia ke komite ma ka uhiuhi laumamane ana i ka lakou olelo hoike. O keaha la ka "holo mua" a lakou i ike ai? O ka heluhelu akuku anei o kekula o Wailupe, Palolo a me Waikiki-kai, me na kuekue wawae o ke kula o Palolo? Ma ka hoomaopopo ana a kekahi makaikai i hoolohe pono i na mea helu i hoikeia i kela la, aole no i ao papapuia, e like me ka olelo a ke komite. Penei e maopopo ai, hai mai la ke kumu, ua ao ia keia papa mai ka mokuna mea a i ka mokuna kiekie loa, aka, ma ka niauia ana aku i kekahi mau ninau liihi loa mamua o ka buke, ua hiki ole i na haumana ke hana mai a loaa, aka, o na ninau kiekie loa ma na mokuna hope, ua akamai loa, me he mea la, ua hoopaa lakou ia mau ninau no ka la hoike, i mea e hoomania ai i na maka o ke komite. Poalua — Iune 22, maloko o ka luakini nui o Kawaiahao, au hoikeia eha mau kula, oia na kula o Kapalama, Kalihi-uka, Moanalua Pope a me Moanalua Hoolepope. O ka nui o na haumana i hiki mai i keia la, he 102. Penei ka hoonohonoho ana, no Kapalama, o Mere Alapai ke kumu, he Kalihi-uka, o Kamakea ke kumu, he 10 keikikane, a he 11 kaikamahine; no ke kula Hoolepope o Moanalua, o Malaki ke kumu, he 11 keikikane, a he 10 kaikamahine; no ke kula Pope o Moanalua, o Anikeko ke kumu, he 20 keikikane, a he 11 kaikamahine. Ma keia la hoike maluna ae, ua powehiwehi koke komite manao no keia ike o keia mau kula. O ke kumu o keia powehiwehi, no ka noho paa ole mai o ke komite i ka wa hoike, kaukai aku lakou a na ka Hope Luna Kula e hoike. Eia nae ka lakou, "aole i kakanalii (ululoli) mahope o ka holomua aoa, i oi ae mamua o ko ka makahiki i hala." Ua huna ke komite i ka hoike ana ae i ko lakou hoohalahala i ke kula o Kapalama. Heaha ke kumu? Malia paha, heaha la. Poakolu — Iune 23, maloko no o Kawaiahao. He 133 ka nui o na haumana i hiki mai i ka hoike i keia la. Penei e maopopo ai. No ke kula o Kamakela, o Mrs. Kekahuna Nawaakoa ke kumu, he 38 kaikamahine, aohe keikikane; no ke kula mai o Pauoa, o Pakeke Keliipio ke kumu, (uo ka mai o ke kumu na L. Keliipio i alakai) he 3 keikikane, a he 9 kaikamahine; no ke kula o Kawaiahao, o A Kalauli ke kumu, he 60 keikikane, aohe kaikamahine. Ma ka hoike a ke Komite, "o ko Kawaiahao ke kula kiekie. O na keiki mahuahua ae, ua kiekie lakou ma na mea Helu, oiai ua hiki aku ma ka Hoailonahelu, a ua ao papapuia aku hoi ma na mea e lona mai ai ka ike, a pela aku." He oiaio anei, o ko Kawaiahao ke Kula kiekie? Pela io paha. Aka hoi, ma ka hoike ana e ke kumu i na haumana ana i aoia ma ka Hoailonahelu, ma na ninau i hoopaanaauia e lakou la, he oiaio, ua pinana loa aku lakou la ma o aku o ka Pauku S o ka Mekuna viii; a i ka ninauia ana aku ma na mea e pili ana i ka Mokuna mua o au Buke la, he ole ka loaa; no ke aha la, no ke "ao papapu ia no paha," wahi a ke Komite. Pela no kekahi mau kula e iho, aole no i ao papapuia ma na palapala a pau, e like me ka uhiuhi a ke Komite. O ka oi loa aku nae o ka hemahema, oia no ke kula o Pauoa, i aoia e Mrs. Pakeke Keliipio. Ua loaa nae i ke kumu o Kawaiahao na 815.00, he makana ia a ke Kahu i ua kumu la, no ke ao papapuia ana o na haumana ma na mea hoonaauao. Poaha, Iune 24 maloko o ka luakini o Kawaiahao, ua hoikeia na kula elima i koe o keia apana. Oia ke kula kaikamahine o Roma, Kilikina ke kumu, he 84 haumana; kula keikikane o Roma, Lapilio ke kumu, he 60 na haumana; kula o Kalihikai, Daniela ke kumu, he 23 haumana wahine me 37 keikikane; kula keikikane o Kaumakapili, S. Kuaumoana ke kumu, he 42 haumana. Huina o na haumana, he 228. Ma ka hoike a ke Komite, ekolu mau kula kiekie ma na mea helu. O na kula hea la? O na kula no paha i loaa ka makana. He moowini ka hoike a ke Komite. Ma ke kula a Lapilio, ua hoike ae ke kumu, ua huli ka Huinahelu, a he ninau kuwaho kai haawiia i na haumana i mea hoonakeke mai i ka papa eleele, a kauoha i ke keiki nana e kakau ana, e wehewehe maoli mai, a i ka ninau ia ana i na kumu o kana hana ana pela; aole no he maopopo iki, a i ka nana aku, oia like pu no o ka haumana me ke kumu. Oia nae ka mea a ke Komite i olelo ai, au ao pono ia na kula ma na mea o ka naauao, a pela no kahi mau kula e ae. He pono i ke Komite e hoike a moakaka lea. Ua ao ia na kula la kanaka he 18 o keia Apana nona na haumana i hiki aku i ka 620 ma ka A, hookuikui, heluhelu-kuku, heluhelu-mama, palapalaaina, kakaulima, helunaau, huinahelu, himeni, hoailonahelu, anahonua. He eha wale no mau kula i aoia ma ka hoailonahelu, a pela paha ma ke anahonua. Ua koe kekahi buke maikai a kupono loa hoi i na keiki Hawaii ke aoia, oia ka buke ao kiko, ke kumu o ka makaukau o na haumana e haku iho ai i ko lakou mau manao ponoi. Ma ke kakau lima a na haumana ma kekahi mau kumumanao i haawiia aku e ke Komite, huikau loa na hopuna olelo, a hooliloia kekahi mau hua kumu o na inoa i mau hua liilii. I ka hawiia ana aku hoi i na kumu e hele ae e hooponopono, oia hawawa like ana no e like me na haumana. Nolaila, ma keia mea, pehea la e hiki ai i ke Komite ke hooia, e ao aku ana lakou i na haumana ma ke alakai pololei ana ma ke kakau lima? O na haiolelo olelo haole a Ponepe mahope o ka hoike ana, oia kekahi mea a na kumu kanaka ike ole i ka olelo haole, i lawe mai ai e hookiekie me he mea la na lakou i ao. Kai no ua ukuia lakou no ke ao ana i ka olelo Hawaii, a ua hookaawaleia na kula haole a ke aupuni e uku nei. Heaha ka waiwai no ke keiki e namu mai ana a noho mumule aku ke kumu Hawaii? Pehea ke kumu e hooponopono ai i na hopuna olelo e a ke keiki, ma ka mino akaaka anei? I ko ke "Kuokoa" manao ma na kula i haawi uku kauleleia, ua kupono no i na ua haawiia no ka ikaika maoli o na kumu ma ka hoonaauao ana, aka, in a ua haawiia me ka manao e hoohoihoi wale no i na kumu, i ao aku ai lakou a oi i keia makahiki aku, alaila, ua makehewa wale, a he hoomaunauna wale no i ke dala a ka lehulehu. Ke noi aku nei makou, una ua ike ke Kahukula a o kona hope paha, aole o ke Komite hai muekekei, ua hemahema kekahi mau kumu, pono e hoololi koke; a e hoonoho hou i mau kumu eleu a ike maoli. Eia kekahi hoohalahala, ma kekahi mau ninau, he hana e ka kekahi e ao ai, a he hana e ka kekahi, alaila, o na loaa, aohe like. Pono anei pela e kapulu pu ai ke Kahu? Ke hoomanao ae nei makou i ko J. Fuller, Esq., wa e noho Kahukula ana no keia Apana. I kekahi mau la o ka malama, ua houluulu mai kela i na kumu, a ua hoikeikeia ke alanui kahi a lakou e hana like ai i na ninau, a loaa e like me ka haina. I kekahi wa hoi, ua haawi oia i kekahi mau rula e ao aku ai na kumu, a ma ia haoa ana aku a na kumu, ua holo ka hana ma na kula. Ina pela no keia e lolo ai, alaila, au ahona no e aweawe ae i ka naauao, a hoi aku i Waimea.

Eia ma ke awa o Honolulu nei ka moku nani "King Phillip" i motio ia iho nei e ke ani, iaia e ku ana ma ke awa i kekahi mau malama aku nei i hala. Ua kakali iho nei ke kapena i na kauoha a kona mau ona, ina he pono, e kapili houia a paam malalo o na lilo o na ona, a ina paha e hooliloia ana ma kekahi ano. ua hiki mai ka lono i ke kapena i keia wa e kuai kudala aku iaia.

Na Kula Sabati ma Hawaii nei.

Oiai ke hele nei ke au o ka manawa, a ke holo nei hoi kekahi mau mea ma Hawaii nei, nolaila, aole e hiki ia makou ke hoopoina iho i ka holo mua loa ana o ko kakou mau Kula Sabati, mai Hawaii a Kauai, i kukuluia ma kela a me keia Ekalesia iho o ka aoao hoomana Euanelio. He mau makahiki hapa loa, elua a ekolu wale no mamua iki iho nei, ka hookumuia ana ma o keia hana he Kula Sabati, aka, i keia wa, ke holo wikiwiki nei oia imua, e like me ka makemake o ka poe e uhaiaholo ana i ka pono. Ke hoike mai nei keia wa i ka nee ana imua o na hooponopono ekalesia ana, pili aupuni ana, hoomana ana; a he mea pono paha e pakuia aku ke kalepa ana. O ka hoonohonoho a me ka hookaawaleia ana o na kamalii liilii iloko o na papa kula, he mea nani okoa no ia o kei wa. O na buke e aoia nei na Kula Sabati, oia na Buke Haawina Kamalii, i unuhiia mai e kekahi mau makamaka kokua i ka hoeholo ana i ka pono maluna o na keiki Hawaii, mai ka moolelo mai o na Kaula o ka wa kahiko i hala, iloko o ka Baibala, a hiki i ke au i kau ia aku ai ka Haku ma ke kea. Ua ao pu ia hoi ma ka Baibala, na Kauoha Hou a me na buke e ae, e wehewehe mai ana i na kau a me na wa o ke au kahiko i haia e aku. O ka hoopaanaau ana i na puku Baibala, he mau hoike no ia no ke apo ana mai i keia hana maikai. I ka wa iho nei o ka halawai ana o ka Ahahui Euanelio o ka Pae Aina Hawaii, ua halawai kaawale ae na Kahukula Sabati a me na Elele Kula Sabati, i hoounaia mai e na Kula Sabati o kela a me keia wahi. O ka lua keia o na "makahiki o ka hui ana o ia Aha. O na Kahu Ekalesia, na Kahukula Sabati a me na Elele Kula Sabati, O lakou iho no na Lala o na Aha la, he 35 mau kahu kula Sabati; he 30 mau Elele Kula Sabati, a he 20 paha mau Kahu Ekalesia. Ua hookaawaleia na hana a ke Kahukula Sabati a me ka Elele. O ka ke Kahukula Sabati, ka malama i ka heluna o na haumana Kula Sabati, mai ka mua a hiki ia pau ana o ka makahiki; a na ua Kahukula la no e hoihoi aku i kana buke i ka Ahahui. O ka hana hoi a ka Elele, ka hoike mai i ka malamaia ana o ke Kula mai ka mua a hiki i ka pau ana o ka makahiki. a me na hana e ae e pili ana i kona Kula Sabati iho. Ma keia halawai ana, au hoikeia mai, he kanahiku ka nui o na Kula Sabati e malamaia nei, me ka averiga o na keikikane i hiki aku ka huina i ka 1691, a me na kaikamahine hoi he 1437, e hele mau ana i kela a me keia Sabati, nolaila, ma ka houluuluia ana, he 3128 ka nui o na keiki e hele mau nei i na Kula Sabati. O na keiki Kula Sabati haole nae o Honolulu nei, aohe i hoikeia, nolaila, una paha e huiia mai lakou, alaila, e hiki aku ana ka huina i ka 3,500, oia ka huina o na keiki e hele mau ana i na Kula Sabati; a me he mea la paha, o ka 4000 ka nui o na kamalii a kakou e koho aku ai, he mau lala lakou no na Kula Sabati. O ka nui hoi o na kumu e ao nei i keia mau haumana, he 510, pela ka hoikeia mai e na huahelu. Aole no hoi e hoopoina ia na makua i hele pinepine ae i ke Kula Sabati no ka mea, ua hiki aku ko lakou heluna i ka 2528. I ka houluulu ana i na Lala hele Kula Sabati, ua loaa, he 6082, me ka hookae ole i ka hapauea a me ke keiki opiopio i paa i ka heluna. O na Kula Kamalii nui i akaaka ma na Buke Hoike, oia no ke Kula Sabait o Kawaiahao, ma ka 280 ka nui o ka mua a i ka hope o ka makahiki; o Lahaina mai hoi ka lua, nona ka avariga o na haumana hele mau i hiki aku i ka 222; o Kaumakapili mai ke kolu, nona ka averiga 164; o Kohala mai mahope, he 146; o Hilo, he 142; a o Wailua, he 135. I ka puni ana o ka makahiki o ka hoomaka ana o kela a me keia Kula Sabati, ua haawi lakou, i la hoike no ka lakou mau mea i aoia ai maloko o ke Kula Sabati a ua hooluolu hoi ia la kou iho, malalo o ka lakou mau papaaina momona. Ua haawiia hoi kekahi mau olelo paipai a hoohauoli manao, no ko na keiki hoomanawanuai ana ma na hana pono, a ua haawiia hoi he mau makana. O ke meia a me ka himeni ana hoi kekahi mea nui ma na Kula Sabati. Mailoko mai o ka buke Lira Kamalii ko lakou mele nui ana, a hiki mai i keia mau wa iho nei, ua puka ae kekahi nupepa kamalii "Ke Alaula," i kupono no na haumana Kula Sabati. Ua hoolako mau ia ma kona Aoao 4, he Leo Mele Hookahi i kela a me keia malama, e like me kona puka ama, me na huaolelo i hakuia, a i unuhiia hoi e ko kakou Haku Mele kaulana, ka Makua nawaliwali e noho mai la ma ka Aina Mauna. He mea kupanaha ka ike ana iaia, e haku ana, a e unuhi ikaika ana i na mele iloko o kona wa nawaliwali. Aka nae, o kakou a pau ka poe puni mele, ua aie nui i kona lokomaikai ma na mele i hoolaha mau ia ma kela a me keia puka ana o "Ke Alaula," a i ike ia hoi maka Aoao 4 o ke "Kilohana Pookelo o ka Lahui Hawaii." i puka mau i kela a me keia hebedoma. Ua hooholo hoi na Lala o keia Aha, e lawelawe i ha hoolaha nui ana o keia nupepa kamalii "Ke Alaula;" a malia io, ma ka lakou kokua like ana mai e hooholo e lawe nui ia keia nupepa i lako a i makaukau like ai na haumana ma ke mele a ma kekahi mau manao maikai e ae i hoopukaia ma ia pepa, alaila, ua makepono keia kolokolo ana. Ua laweia mai kekahi mau manao mai ka nupepa mai a Mr. Wini.