Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 28, 10 July 1869 — Ka Nupepa Kuokoa. Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.

Aka, i kona wa uuku, ua hele no ia mai Kumelewai a i Honolulu me kona mau kahu nana ia i malama. Mamua nae o ko lakou haele ana, ua hoomakaukau ua mau kahu la i ka ia hou, no loko mai o na loko puepue kalo, a loaa na kauna amaama, kapiia i ka paakai, a waiho ia iloko o ka puolo lau-kalo, a kau i ka mamaka, i loaa ka inai a ua keiki nei ke pololi oia ma ke alanui. Elua wahi e oioi (hoomaha) ai, ma Kahuawai i KaIauao, a o Napeha, i Halawa, a malaila e oioi ai a paina hoi. I ka wa nae e wehe ae ai i ka puolo lau kalo la, hele ka ia a uanii, a ua kekee no hoi me he niho la no ka puaa, no ka pan i ka puolo, a pela no e oleloia ai ua aina lae lua la. I kekahi hele ana a kokoke i Napeha, mai Honolulu mai, ua maloeloe ua keiki nei i ka hele wawae, a makemake oia e wahaia ma ke kua o kekahi o laua, aka he ukana no hoi ka laua la, oiai i kekahi na wahi ukana kapa, a i kekahi no hoi na wahi ukana ai ; a no ka uwe na ole o ua keiki nei, oiai e iho malie ana lakou, aia hoi, iho ana mahope o ua keiki nei kekahi mau haole elua, mai Honolulu mai no hoi laua, a e haele ana ma ko laua aina aia ma Waimalu ; o Mela ka inoa o kekahi, a o Kiwalao ko kekahi. I ka ike ana mai o kekahi o laua la i ua mau haole nei, eia ka ia ala nane mua mai, O ua mau haole makemake ole nei keia la i ke keiki uwe loa. A lohe mai la no ua mau haole la i keia olelo a ia la, o ka ninau ae la no ia ma ku olelo maoli, Heaha ana no ia ? Pehea olelo ana no oe ka haole? Maikai no ka haole, keiki no aole maikai, nuinui loa uwe. O na makua no mamua, a o ua keiki nei mahope iho, a o ua mau haole nei mahope iho o ke keiki. A o ua keiki nei nae, he makau ioa oia i ka haole, a he mau no hoi ia i na keiki noho kuaaina. Ia lakou la nae e olelo ana, hoomaka ka pau o ka uwe ana a ua keiki nei. Pane hou iho na haole. Ina he keiki uwe loa a na ole maua no lawe iaia. A no keia olelo a ua mau haole nei, pau loa ae la ka uwe ana o ua keiki nei. A ma keia wahi, e nana kakou e na hoa, ua aneane hoopunipuni keia mau olelo a lakou la i ke keiki, pela mau no ka hana a na makua a me na kahu ha nai naaupo e kamailio mau ai i ka lakou mau keiki, aka, he kumu no ia e paakiki ino ioa ai na keiki, e like me ka keia keiki e ike la. O ua keiki nei nae, ua ike oia i kona pilikia maoli mai kona mau kahu ae, a pela no oia i hoopau loa ai i kona uwe loihi ana. Ninau nae ua mau haole nei, Olua no keia keiki ? Hahai ae la no hoi ua mau kahu la i na makua pono o ke keiki a me ka inoa ona e o ana, no ka mea, ua kamaaina paha laua ia lakou. I kekahi wa mahoope mai, manao iho la ke kaikuaana o ua keiki nei e hele i Waialee, Koolauloa, ka aina hoi o kona makua ; ua noi koke ua keiki nei e haele

pu, a ua aeia. A pela no oia i ike mua ai ia aoao o ka aina, a me kekahi o na keiki mahiai i oleloia ma Kukuilolo. Ua kipa iki malaila, a makaikai no hoi i na mea i hanaia e like me ka lohe mua ia ana, ua like no hoi ia me ka ia nei. Aole no i huli malaila, a hele aku la a hiki ma Waialee, ia la hookahi no mai Ewa aku. He wahi aina maikai kela, makai a puni o ka loko na auala loi, a pela no hoi ma kahakai, maloko o kua-aalu. He aina maikai keia a lako pono hoi. I kekahi mau la nae mahope mai, ua ane hala aku na la malihini, ia wa, lawe ae la ua keiki nei i kana wahi umeke a me ke pa paakai, a noho iho la mawaho iho o ka puka a hale o lakou, a malaila oia i paina ai, no ka mea, he keiki malama akua oia, a he ano haipule no hoi. A iaia nae e ai ana, a me he ia la ka paakai i ua keiki nei, ka hele a nunui kioe. Nana mai la ke kaikuahine maloko o ka hale, a ike mai la i ko ia nei hoohialaai aku, a ninau mai la. Heaha kau ia? He paakai no, wahi a ke kaikunane. Auwe! no ka hoi kuu kaikunane—e! O ko ia la puka mai la no ia mai ka hale mai, a hele aku la i kahakai. Aole no hoi i emo ia kaha ana aku. hoi ma ana, me hookahi kauna manini, a elu hoi opule; o ko la la unaunaiii mai ia no ia i na opule, a ihi no hoi i ka ili o na manini, a o ka ia kupono hoi iaia nei ka ia la i waiho mai ma ko ia nei alo, a pela iho la keia i ai ai. Ike maopopo iho la ua keiki nei i ke ano pihoihoi o kona kaikuahine nona, a pela no ia i hoomanao mau ai i ka ia la mau hana a pau o ka noho pu ana. Aole no hoi i liuliu ma ia hope koke iho no, o ka u hoi mai la no ia i Ewa, a hahai aku la i na mea a pau i kona mau makua. Eia kekahi; ua haiia imua o kakou kona ano haipule ma o aku la, a e pono paha e kamailio iki kakou malaila, no ka mea, ua hoomaalo mau ia oia ma ia ano i kona wa uuku, oia no hoi ka wa aole i hoopaaia kona hope i ka malo, a ua lawe pinepineia oia e ka makuakane a me na kahu kane, i ke kuahu, i na kakahiaka a pau o Kane, a nolaila, ua mau no kona malama akua ana. A i kekahi wa hoi, ua hoounaia oia e kona makuahine e hele i ke kuu ia na laua ma Puuopae, oia hoi ka inoa o kekahi apana aina o lakou; he mau loko ia malaila, malalo o ka malamaia ana e ke kaikuahine o kona makuakane a me kana kane; a malaila no oia e hoounaia ai. A iloko no hoi o kona mau wa a pau e hoounaia ai, ua nui na keiki e ae i hahai aku mahope ona, no ka hoi mai me ka ia; a na ia keiki a mau keiki paha e lawe mai i ka ia. Aia a kokoke aku lakou i ke kulanakauhale, a hoomoana iho la lakou e wehe i na ope ia, a hookaawale ae la oia i na mea kupono i kona manao, nana akua kane a me na akua wahine, a o ke koena iho, puunaue ae la oia nana a me kona mau hoa kamalii. Hoi aku la kela a me keia keiki i ko lakou mau wahi iho, a o ia nei hoi a me kona kokoolua, hoopuka loa aku la i ko lakou hale. Aia nae a hiki laua nei i ka hale, heluia iho la ke koena o ka ia imua o ka makuahine, a kauoha aela no hoi ua makuahine e hookaawale i kekahi mau ia na na'kua kane a me na'kua wahine. Ua kaawale mua no ia wahi a ke keiki. A o ka ko hoa hele hoi. Ua kaawale no kana, a o ka kakou wale no keia, wahi a ua keiki nei. A no keia mea, i aku la ka makuahine, E kuu keiki, o ka makaukau maikai keia au e hoomaka nei ma ko maua alo, i mea e pono ai kau hana ana imua o kahi a maua i hai aku ai, e hoi ana oe i ke alo alii me kuu kaikunane. A ina e hoomau oe ma keia ano e hana ai, alaila, o ka pono no ia. Nolaila, o na koena mea ai a pau, e malama, a pela no i na mea e ae i waihoia mai ai e malama, a hiki i ka wa e ninauia mai ai, ua kupono no ia oe ke hai aku, 'ei ae no.' A no kou malama ana pela, e manaoia mai no auanei oe he keiki na'u a na kuu kaikunane hoi. A no ke ano haipule no hoi o ua keiki nei, ua hoouna pinepineia oia i na kakahiaka po-iki o Kane, me ke kahuna, no ka pilikia o ka loko o Hanaloa, no ka mohai a me na alana i laweia ma kahi kupono ia ano, a ua kapaia ia mea he Aoa, he wahi e mohaiia ai no na'kua, a ua pili keia ano i na loko; a o na kuula

hoi, no na kai, a moana lawaia, a kua ia aku a ahi paha, ko ia mea he kuula. Na mohai no ka Aoa, he puaa hiwa o ka makahiki hookahi a hapa makahiki paha; he huhui kalo maka, he ahui maia, a he mau kauna amaama, e like me ka mea lawa pono i na hoalawehana, oia mea a me ke kohekohe (he mauu auala loi). 1 ka wa po-iki o Kane, ua makaukau na mea i hoolakoia, alaila, ke pono ia ka umu a me na pohaku ekolu a eha paha, e waiho mua malaila, a o ka pulupulu, he mauu pili maloo, malalo ia o ka aunaki, mamua o ka hia ana i ka aulima, oia kahi laau pokole, eha a elima paha iniha, a o kona puipui, ua like no ia me ka manamana lima miki poi a oi iki ae paha. Ua nalinali kapakahiia na aoao elua i miomio ka hia ana iho o ia mea maluna o ka aunaki, a na ka wawae a lima paha o kekahi mea nana e paa iho maluna o ia mea, a na kona hoa e hia ua aulima la, me kona mau peahi lima i huiia ma kahi hookahi e hia ana. Ia wa pule no ke kahuna ma na mea i maopopo iaia, ma na aumakua o ka po. (oia ka poe i make mamua) alaila i na aumakua o ke ao (oia

ka poe e ola ana) a mahope aku na hua pule e ae. E like paha me ka Iesu pule i ao mai ai, alaila, o na olelo pule e ae. Aole i pau.