Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 30, 24 July 1869 — Na mea pili i ke Komite Hoike Kula o Honolulu nei. [ARTICLE]

Na mea pili i ke Komite Hoike Kula o Honolulu nei.

No ko oukou iioino, a hookauiana wale me ke pahenehene i ka mea no Hilo mai, noiaiia, eia mai na kina pakahi o oukou, e maule ai na naau a noho mumule iho. Ma ka 1« hoike mua ma Kamoiliili, ua haaniīa kekahi ninau Huinaheiu i kekahi haumana, e hoolilo ana i kekahi mau hakina i mau hakina mahele l»ke ; a ua hana mai no ka haumana a ua loaa no. A ia John Makini aku hoi, houluuluia ae ua mau hakina nei, oiai, e olelo aoa ma ka ninau, u e hoolilo i mau hakina mahele like." Eia kekahi mea kupanaha loa i ua keiki Hawaii nei, o koua ike ole i na hua olelo hoohelu a me mahele, me he la, aoie no o»a i huli iki. a iiana hoi ma ko kakou Huinahelu, (maoli) ina paha maioko o ia buke ia mau huaolelo, aole paha. lioko o ia wa a laua e kamailio ana me ua haumana nei, liuli mai la ua Makini

la i hope nei. a ninau mai h i ka Lunakula. ( W. J. S nith) p<?nei. 4i Whai tio you ca!l the denomintor in natīve : *\ Pane aku keia, a lle inahele.'' Kamailio hou no me ua haumana nei, a loea' ka huahelu hoohelu, huli hou mai no ua Makini neī, a ninau ana ma ka oielo namu a lakou, " What do you eal! ihe numeretor?" ♦'He hoohelu ia/" walii a ka Lunakula. Kupanaha ka nalowaie loa ana o ka olelo mikuahine iaia, oiai hoi. he keiki Hawaii maoli no ia. E o!e ka haole e aoao aku iaia, ina ua nalowale loa ia mau huaoleio Hawaii iaia nei. Eia iho ka mea aka, oko ia nei hoolaha ana ae, " he haoie hemahema

loa oJ. Fulier ika oleio Ilawaii." He| pono iki ka hemahema i ka haoie. no ka i mea, aoie ia o kana oieio ponoi. Ile ole | loa no oe e ke keiki Hawaii ponoi. E po-. j no e av> iiou i ka oielu Hawaii l t< No kona kokoolua i.ho ; (David Malo) | ua iiooie keia iala o ke Komite i ka loaa | o !;a ninau 153, Mokuna 15 o ka Helu- i nnnu. Ua wehewehe pono mai 110 ka i hanmana. a ua looa pono, oia hoi, he IG'| iwilei siiika e pale ae i ke paina a pau.! Iloole keia me ka oleio ae, Aoie pela | ■ ke ano o keia ninau." Walii ana, penei ( i ka e heluhelu ai: i; A i manao au e pa!e : I iu 6 iwiiei iole paina, iie iwiiei ! ; he b kaj | paiaiialaha ;i ka paie silika, he iwileili ka paiahalaha ; ehia iwilei siiika epoleii ai ika iwiiei paina i r Ehia iwileisili-h ka e pnle ai i ke paina a pau ? " | Ma kana lieluheiu ana, ua hookawale-; ia o H iwilei ka palahalaha, a liio i eiua ; mau mahele ; oia hoi, he "iwilei l" a me ;i \ iwilei ka palahalaha." A oka ia nei paiaiiaiaha waie iho la no ia i manao ai,!i iie iwiiei. Nolaila, he loaa okoa no ka keia iala o ua Komite ia, i ike pu mai ou-1 < kou e na hoa imi o ka naauao. j

l!e oiaio, ua pii no laua a hala loa iluna, ma na kahua kiekie o ka naauao, aka nae. ao!e ia lie mea no laua e ku-ia ole ai ma na mea liilii iloko o ka laua olelo makuahine. Aole no hoi ia he mea no laua e ku inai ai a hoole, me ka olelo ilm, '•! hea la kona wahi i ao ia ai ma na Kula Kiekie e like me maua ?" Wahi a Davida Malo mawaho ae. He oieio no, ma ke kula kuaaina ko'u wahi i uohoai, a o ka olelo no o kuu aina hanau ka'u e ao nei, aka, aole no ia he mea e nele ai kuu ike ana aku i ko olua hemahema. I hewa no i ka lele mua. No ke kolu o ke Komite oia no hoi o Makalena : ua hoole keia lala o ke Komite i ka lo;ia o ka ninau 10, Oleloao 151 0 ka Huinahelu. O ka loaa a ka haumana i hana mai ai, he 8 kapuai ka loa o ka aoao o kekahi puu paailiono e ahu ana ka wahie e like ana ka nui. E hiiiinoe ana no paha ua o Makalenn, a punho ae ana, me ka olelo mai penei: "Ua lieuiahema kela loaa, aole i polulei. Ka i no e hoonui ka loa me ka laula a me ke kiekie, i loaa mai koua paa. I aha ia imi hou ana aku i kona kuniu, oiai ua loaa ae la no hoi." Hu ka aka o loko inia nei, no ia moeuhane ana—a puohoae, hoole. Ma ka Iloailonahelu, ua lioole hou mai no ia i kekahi ninati a'u i haawi ai, penei : Qpw——ah?, heaha ka waiwai o w ? He hoole inanawahue keia a ua Makalena nei, no ka mea, he oiaio a he pololei loa ka niuau i haawiia. Ua kokua pu mai no kekahi poe kumu ma keia hoole ana, me ka hoopilimeai hoi mamuli o ka Makalena, ine ka ike ole i ka lakou mea e hana aku ai no ua ninau la ; koe wale no ke kumu o Maemae ; a oia hookahi ivale no ka'u mea i lohe aku, e hooia mai ana me ka i mai, "he ninau maikai no kela." Ina ua hoole lakou i keia ninau, alaila, ua hoole no lakou i kekahi mau ninau iloko o ka lloailonahelu, e like pu ana ke ano me keīa. E nana ma ka Mokuna l, Pauku 1, Ninau 5 ; Mokuna 8, Pauku 2, Ninau 2. Mokuna 9, Ninau 28, 33, 39, 40. (45, penei ma na hoailona :— ahw-j-tinw-\-imc=ap;) a pela no ma ] ka ninau 48, 55, 53, 61, 65, 68, 74, 77; a me 80. ! F, oluoiu oukou e na hoa, e lalau aku 1 ka oukou mau buke, a e nana pakahi | iho ma ua mau ninau la, i ike ai oukou,| he hoole kuhihewa ka Makalena amel na ku.-nu hoopilimeai aku ma kana,oiai| ua ano like no ka'u ninau me kela mau; ninau o ka buke. i O ka M ikalena mau Iwna keia i ua| mau la hoike la, kekahi lala hoi o ke Kom'n-!

le Iloike Ku.'a, ka mea hoi a Makim ma e pai uei, "ua oi ioa ae o Makakna mamua ooa ma na mea he!u." E aho no oiua e oiel >ae penei—a : »"• Ua o» K>a ae ? o Makaleua mamua o maua ; aua oi iki ae no hoi maua mamua o na KumukuU hoopilimeai i ka ua o Makalena." Ke pane mai nei hoi ua Komite h<s nieau hupo ka'u i hoopuka ai, penei: Ina e paa kekahihana i «akanaka 3, iloko §o ka la; ehia kanaka e hana ui a paa ia hana iloko o 4 o ka la? Pane inai kekahi haumana, he kanaka ;a o ka- > hi hoi. he 17 ; ka kahi kumu hoi he 30 ; ' a j>eia wale aku no e koho ai, aia ka pono he ioaa.

A mamuii o ka hnnn ana a kekahi mea i hele aku ilaih, ua It>aa mai la e like me ka'u i manao ai, oia hoi, l J[. A ina ua houle oukou i keia ninau, alaila. ua hoole no oukou i ka ninau II | ? oka Mokuna 15 o ka ilelunaau ; penei ua ninau la: "O knhi a» i make i na dala U, a lawa ia na na kamika 6ina la ; ehia kunaka e pono ke ai ia mea a pau i ua la 5.' " Ka loaa, i)* na kanaka. ke aha hoi, nole o oukou hoolaha ae ma na nupepa, me ke kauoha oku i na Kuinukula a pau, 4i Mai ao aku oukou i keia ninau 111 o ka Helunaau. A pela hoi, mni ao aku oukou i kela mau ninau o ka Hoailonahelu, no ka mea, ua ike nnkou, |-,o mau ninau hemahema lakou a pau. Aole loa a oukou hoolaha pela. No ke aha ? no ka mea, ua manao no oukou, he pouo no ia mau ninau, a he makehewa loa ka oukou kapa ana mai ia'u, he 41 ninau hupo," a pela aku. Ke pane mai la ua Komile hana rula ole nei, u Ina ia nei ua Klele hohonu nei, i ka makahiki i hnln ae nei, ina ua ike oia i ke ano e ae o keia hoike, i ko kelu makahiki i hala aku nei."

Eia ka'u pane malaila ; maanei no au i ka hoike o ka makahiki 1864, aole nae au i ike, ua oi aku ka makaukau o na kula i keia hoike ana, mamua o ko ia inakahiki ; oiai hoi, ua ninau aku no au i na kula ia wa, e like me ka'u hana ana i keia wa. Mahea oukou iua hoike la o ka makahiki 1861 1 Ua kaupaona anei oukou i ko ia makahiki, me ko ka niakahiki 1866 mai ? 1867 hoi ? a pela mai a hiki i keia hoike ana ? Aole ! no ka mea, he mau Lala Komite hou oukou ; iiole oukou he Kofnite ku mau, mai ka makaliiki 186 1 a hiki i keia wa.

O ka oukou pane no ka hoopaapaa nie Kahaunmnu, he j>anc ano eneiui ia ; oiai aole au i manao e paio me ua Kahaumonu la. Ua ike no ( ukou, ua ninau au r ka haumana, aka, pane wale mai no kela ; me kuu olelo aku no nae iaia, ina lie makemake lioopaapaa kona, e waiho n [>au ka hoike kuia ana, alaila hana iu mea. Ua ike no oukou, na ku Lunakula i kauoha mai ia'u, e hele ma ka papaeleelee wehewehe ai i ua ninau kumukaha lo ; a o oukou hoi, oia noho wo- | le iho no me he aha la la. I Ke pane hou mai la oukou, "Aole po|no e ao ia na kumu kula i kekahi mau |la o ka malama, no ke no oku ia lakou | no na haawina e ao aku ai i na keiki, no i ka mea, ua pau ke ao ana ma na Kula|nui, fe hke me Lahaiaaluna)." j Ina pela ka manao ana, e mahalo ana !no oukou i keia loaa keia loaa, a kela a [ me keia kumu e ao aku ai ; ina paha he I loaa pono, a ina paha he loaa hewa, no ka mea, ua pau ke ao ana ma na Kulanui, wahi a oukou ; a o ke ao wale uku no ina haumaua koe. He oi loa aku ka i naauao a me ke akamai o kekahi poe | Kumukula ma na oina naauao, aka, aole lakou i hoole, aohe pono e kukulu i mau Kuh Kumu no lakou ; ae mai no lakou me ka hooia mai, he hana naauao ke kukwiu ana pela. A ia lakou nei ae hoi, "he pono oie in." Oka lakou nei pono no ia, i ekolu a eha paha loaa oka ninau hookahi; a i hana okoa ka kahi kuinu, n i hnna ok<>.i kahi kuniu ; he pono aku »o i ka hana, aia ka pono o ka loaa. JoSEPH NaWaUI. Ilnnolulu, luiai 19, 1869. Pepehi a xāxc olaia.—(Ja lohe mai ma kou t oiai, e heie ana ka Luna Helu oka Apana o Kooa oei i ka helu 1 na kaoaka o ! keia Apana, ua ikeia ako, he lehulehu wale | na ilio a na kanaka e maiama mai nei, a no i ka ioaa pono ana aku i ka luna helu, ua pepehi mai kekahi poe kahu i ka lakou mau | iiio, a o kekahi hoi, ua kanu ola aku i ka le. |poi na iiio. Oia ka hopena oka hanai i oa, ; ilio a nui, o ka ulnpa mai e luku ai.