Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 33, 14 August 1869 — Page 2

Page PDF (1.72 MB)

This text was transcribed by:  Keoki Sousa
This work is dedicated to:  Kahu Kawika Kaalakea

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

KE KUOKOA, HONOLUU, AUGATE 11, 1869

 

ka aoao lalo o ka puka makani, maluna pono o ke kubita, no ka mea, aole o ka puka makani ka mea mua e hanaia ’i.

 

E nana ma Kinoki 6:16; penei kana. “I puka makani kau e hana ai ma ka halelana, a e hoopaa ia mea maluna i ma ke kubita” a pela aku. Ua akaka, aia ka puka makani maluna.  Aole anei i pa mua ka hamare a ua o Noa. i kona hana ana ia lalo, oiai he mua ia a he hope ka puka makani?  E pa mua ana nae paha ka Noa hamare ma kahi o ka halelana ana i hana hope ai, a ma kahi hui ana i hana mu a ai o lalo, aohe ha i pa mua malaila.  He keu ke kamana hawawa o oa e Koha. ina pela kau hana ana.

 

Ke i mai nei oe, “Ua hoolawaia keia loaa e kekahi kanaka naauao o ka poe Iudaio, o Berosus kona inoa a me na kuhikuhi e ae.”  Aka, e imi kaua ika oiaio o keia a me ka ole.

 

Aohe kanaka i ola mahope mai o ke Kaiakahinalu, i ike ia ka hana ia ana o ka halelana. Koe wale no o Noa a me ka spoe me ia.  Nolaila, in na kekahi o lakou kau mau kuhikuhi, alaila, e mauna io aku no keia mau a-u i na Keena Akimelahau la ou, aka hoi, ina na Berosus omilumilu iho nei no hoi la, hu hoi si i kana, koe wale no ka Baibala.  Ka i no paha maluna o ka Baibala oe i hooiaio ai i kau haina, eia ka maluna o ka manao wale no o ke kanaka i ike ole i ke kapili ia ana o ka halelana. Ke makemake nei hoi makou e loaa mai ka wai o ka niu o Pohai, ke haawi hewa mai nei ka hoi oe i ka opu awa.

 

Ke lele nei ka poka mai kau pu aku, aohe nae he ku o ka manu.  Nolaila, mai haawi hou oe i na ninau ano ole me ka loaa ole ia oe.  Ke i mai nei oe, “ina he Makemake au i ka hana me he mea ike la, e hele akuka wau i Waianaee i ka la 30 i Iune ihala hope aku la.”  Pela ka! Ke kauoha ka hoi a Kamehameha V. la.

 

Ua manao paha os o ko lawe ana mai i na olelo lealea o kela a me keia ano i kumu e ahaaka ia‘i e na kanaka, he kumu ia nou e lanakila ai i ka la o ka hoouka kaua ana, aole. 

 

E o’u hoa heluhelu nupepa, e koho i ka mea pololei.  Mai nana i ka pahee o ka waha o ke kanaka, e nana I ka io.

 

Me ka mahalo.   Samesona Paawaa.

 

[Ua like ka manao l ka lunahooponopono e keia mea ihoopukaia maluna.  Ma ka hoopau ana I ike no keia paio anahamailio maluna, ma ka hoopau ana k ke kamailio ana no keia paio ano ole.  L.H.]

 

 

English Column.

 

The Common Schools.

 

The Association in June, drew attention to the fact that there had been “some little improvement” in our Schools, from the condition of comparative neglect and disorder of the last few years. This was the statement of a fact questioned by none. An effort was made by a few to have the word “little” struck out, and to omit the suggestion that this improvement was in consequence of agitation. The amendment was lost, and on the final adoption of the report but one hand was raise din the negative. This was the point regarding which a writer in the Friend for August takes exception, suggesting that the scribe should have also recorded that some did not vote, and others who would have voted in the negative were not present; and to which the Friend very properly replies that it was not the business of the scribe to record what was not, but what was, done; and that it was not to be supposed that members of that Association withheld their votes, and still desired to be counted as in the negative.

 

We honor the Association for its manly utterance this year on Common Schools. It ws short, but clear and sufficient. It draws attention to the unsatisfactory state of the schools, but unhesitatingly acknowledges the fact that in certain regions there has been improvement.

 

It gives us pleasure to draw further attention to this improvement. The agitation of years is beginning to show results. The columns of the Kuokoa of the last two months, contain many reports of Committees appointed to examine the schools of various regions.  These reports in themselves considered may not indeed in every case be very profound or satisfactory; and the fact is still very marked that there is a mordid dread of allowing the Protestant Clergy much voice in these affairs of general interest, from fear of sectarian results. But the fact still remains, that within a few weeks a large number of Government schools have been publicly examined; and that some have even held Exhibitions full of enthusiasm, as in the days of yore. It pleases us much to note this sign of returning activity. Where-ever the local school agents whose special business it is, are unable to examine Hawaiian schools, or even where they are, it will do no hurt to have a Committee of examination outside of the official circle. The idea is a good one, and will se trust be continued and extended.

 

While we notice this improvement, we must not however leave the impression that all is right. The Board of Education will find it an herculean task to overtake all the work left undone the last few years. Many of the grievances stated by the Hawaiian Evangelical Association in past years, still remain comparatively untouched throughout the greater part of the group.  Now that the Board of Education is beginning t move on one or two points, we will venture to hope for amendment on others also; though our hopes would be stronger were there other elements in that body-individuals more in contact and sympathy with Hawaiians.

 

One of the most pressing of the needs of the Common Schools to which we would draw attention is the dearth of books for instruction in the Hawaiian language. It is astonishing tha the schools are even in appearance maintained on so scanty a supply. The present Board of Education has not so far as we are aware issued a single new work in the Hawaiian language. It has succeeded in republishing from plates prepared in 1858, an edition of “Bailey’s Algebra;” it has republished “Colburn’s Mental Arithmetic,” in a very available form; and it has also revised and republished “Questions on Geography;”-all of them works which were prepared by the American Mission. The Board of Education of 1862, published a Priner-an original work-which has done good service, though by no means as complete and accurate as such a work could an should now be made. In addition to these the Board of Education still has on hands remnants of old editions of “Lessons on Punctuation,” “Fowles Elementary Arithmetic,” “Woodbridge’s

Geography,” and “First Lessons in Geometry;” which it purchased of the American Mission.

 

            The American Missionaries have not issued school books for nearly ten years, and during all that time there has not be any addition to Hawaiian School Literature worth mentioning. This does not speak of enterprise, and of an intelligent desire to keep up the study of the vernacular.

 

            We are glad to know that a new Written Arithmetic is in process of preparation, and we will hope that ere long, other works will be added.  The people are ready to buy and study whatever may be prepared; and no feeling that thenative race and native language is dying out should deter from active enterprise in this direction.

 

NU HOU KUWAHO

 

            Ma Parisa, ma ka la 1 o Iulai, ua lawe ae o Burlingame i na Luna o Kina i Kekokeme,  a maliala e noho ai hook ahi mahina, alaila, hala loa aku i Peteropolo.

 

Ma ka la 3 o Iulai, ua hiki ae ma Likebona kekahi moku mai Fayal mai, a ma ona la i lohe ia mai ai, he haunaele ka i ulu ae ma na mokupuni Akore (Azores). O ke kaumaha o ka auhau ke kumu.

 

Ua hiokeia ae kekahi mau lono mai Enelani mai, no ka poino ana ma ka moana o kekahi moku Beritania, o “Lakeke Uliuli” kona inoa. Oiai e holo an oia i Nu Zilani, i ka malama o Maraki aku nei, ua pau iho la oia i ke ahi. He 69 ka poe maluna o ua moku la, aka, ewalu wale no o lakou i ikeia ua ola.

 

O na Palapala Ae Holo Makaikai a puni ka honua nei, maluna mai o ke ala hao kaa mahu Pakipika, e kuaiia ana ma Nu Ioka, no na $1,500 ke kumukuai no ka palapala; a e hiki no i ka poe e holo ana ma ka Pakipika, ke holo ma ka moku mahu, a i ole ia, ma Honolulu aku ma ka moku pea.

 

Ua haawiia kekahi ahaaina olioli ia Sir Iosepa Anesona, ka Luna Nui o ka moku Hikina Nui, i kona hiki ana ae i No Ioka. E holo ae ana oia i Wusinetona, a malaila aku i Europa.

 

Ua kue ka Hale Makaaina, i ka hooponopono ana o na ‘Lii i ka Bila o ka Ekalesia Irelani. Ua manao ka nupepa Manawa, mamuli ai na Haku i ke akaakai (mea awaawa).

 

O ka poe ioloko o ka Hui Banaka o Overend, Gurney & Co. i poho ai, ua ae lakou e uku aku i hookahi silina ma ka paona hookahi, (elime dala) iloko o ka malama o Sepatemaba, i ka poe a lakou i aie aku ai, a e hookaa pau aku ana no lakou i na kumupaa, koe nae ka uku hoopanee.

 

O ka Hale Ahaolelo Alii o Enelani, ua hoole lakou i ka bila e pili  ana no ka poe e komo aku ilaila-he 77 i ae, he 106 i hoole.

 

Ma ke keena halawai o na Kuhina Beretania, ua hoole lakou, aole e hanaia kekahi mea kue a hoonawaliwali hoi i ka Bila o ka Ekalesia Irelani. O  Haku Clarendon, Granville a me Hartington na mea manao e kokua ma ka hoemi iho, aka, ua kue loa ia e ka nui o noa Kuhina e akoakoa ana ia wa.

 

He lono ka i hiki mai Iokohama, Iapana, e hai ana, o na koa hele wawae a me na koa kaua moana o ka Mikado, ua hoomaka e lele aku maluna o na kipi ma Hakodadi, aole nae i keia ka hopena.

 

O na Kuhina hou noke aupuni Sepaniai kohoia ai, eia no lakou: - Peresidea o ka Aha, a Kuhina Kaua hoi, Gen. Prima; Kuhina o na Aumoku Kaua, Adimarala Topeza; Kuhina o na Aina e, Silveta; Kuhina Kalaiaina, Sagosta; Kuhina o na mea paahana, Eegary; Kuhin Waiwai, Ordanez; Kuhina o na Aha Hookolokolo, Soulla; Kahunia o a panalaau, Becura.

 

O ka halawai mua o ka “Ahahui Koho o na Wahine,” ua hoomakaia ma Ladana, i ka la 15 o Iulai. Mawaena o lakou, o John Stuart M@ll, Haku Houghton, Hon. James Stramstield, Henry Fawcett, Rev. Charles Kingsly, Louis Blane a me na wahine e ai he nui wale. He mau haiolelo a me na olelo hooholo ka i hana ia i ua Hui o na wahine.

 

O Charles Wentworth, he elele no kelesi C@@sea mai na h@@ke ae oia he papa mea no na wahine he iwakalua kumamalima musani i manao e koho balota.

 

Ma Peteropolo, i Rusia, ua haalele iho e Kota@@@@, ka mea i koho houia i Kuhina Noho no Rusa ma Amerika Huipuia, a ua ha@a i Wasinetona.

 

Ka Iubile o Boseton- Ua hoike ae na  buke o ua “Bosetona Iubile” nei. A o ka nui o na dala; loaa mai no na la Jubile nei.  A o ka nui o na dala; i loaa mai no na la Iubile eh@ma, ua hiki aku ia ka $413,000. O na dala i hooliloa, he $322,00. O na dala i hoohiloia, he $312,230. O a puka aku, he $100,700. Mawaho ae o keia, ua haawi aku ka poe o ua hui la i $25,000, i mea hale no Mr. Gilmore, ka mea lawe mai i na mea hou.

 

HOIKE NUI NO KE KARAIMA. – O ka mea nana e malama ka Hale Paahao ma Makekuseta, ua hoike mai oia. “Iloko o na makahiki he umikumamakahi i hala ae nei,  owau kekahi i hoopaaia malaila. He 21 ka nui o ka poe iloko o laila, ua hoopaaia no ka pepehi ana a make na wahine; a elua hoi no ka pepehi ana i na makuakane; a hookahi hoi no ka pepehi ana i ka makuahine. O ka inu ana i ka wai ona ke kumu o keia pepehi weliweli ana.”

 

KA MARE ANA – Ua hoopuka ae na Mana Kanawai o Waladeka ma Geremania, aole loa e haawaiia kekahi Palapala Ae Mare, ma keia mua aku i kekahi mea ona. O ke kumu paha o keia hana ana pela, he mea no ia e hoike mai ana i ko lakou makemake e loaa na makua kupono no na ohana.

 

POHO UA HOOPAAIA- Mahope iho o ka pau ana o kekahi haiolelo e pili ana i ka poe kuai waiona ma Maine, ua ku mai o Rev. S. W. Hanks, a hoike mai i kona manao penei. “O ka poe e manao ana e wehe i na puka o ko lakou mau Halekuai Wai Ona, e kau na lima iluna.”   Aohe mea hookahi i kau ae i kona lima iluna. Mahope iho, ua hoike aku oia ia lakou i ke kanawai e pili ana no ka ona a me kona ano ino. Ia wa no, ua kakauia ko lakou mau inoa ma ka aoao “Hoole Wai Ona,” me ka ae oluolu e paniia na puka o ko lakou mau Halekuai Wai Ona.

 

POHO A ME KA POINO – O ka nui o ka moni o Beretania i hooliloia no ka wai ona iloko o ka M. H. 1868 aku nei, he ^ 102,886,280; a o ke poho o ka waiwai mai i kona mau wahi hoopukpuka mai a me ha lilo e ae, he ^ 53,000,000; o na lilo a me na auahau no na Karaima, ka poe noi wale a mea ka poe ilihune, he ^ 73,000,000; o ka huina a pau loa, he ^ 228,886,280, oia hoi, ua like ia me na Z 1,144,431,400 ma ke gula.

 

NO IRELANI. – Ua haiia ae kekahi lono mai Dubelina mai; ia Wabatona, ka Luna Makai nuio ka Okana Kuini, (Queens) e holo mai ana e noho ma ka Aha Hooponopono, ua ki pu ia mai oia e kekahi poe kolohe e pee ana ma ke alanui, a ua eha loa ia me ka pilikia; a o ka mea nana i ki pu mai, aole no i loaa.

 

HEIHEI WAAPA MA LADANA. – ma ka la 20 o Iune aku nei, ua pae aku ma Ladana na keiki heihei waapa, o ke Kulanui o Havada, ma Bosetona, Amaerika Huipuia, a ke hoomaamaa la no lakou no ka lakou hana ia aa aku ai, e heihei me na keiki hoe waapa o ke Kulanui o Okefoda, ma Enelani. O ka la 31 o Augate nei, oia ka la e heihei ai. A na wai la auanei o lakou ke eo?

 

SEPANIA. – O na mea nui i hooholoia ma ka Hale Ahaolelo Sepania, mahope iho o ka hooponopono hou ia ana o ke Kumukanawai, ua aponoia e ka hapa nui, ma ka la 2 o Mei, a ua hoopauia na mea kue i kela.  Ma ua Kumukanawai hou la, ua ae ia ke pai a me ka hoolaha ana i na manao, ka hoomana ana a me ko ke kanaka nonoi ana no kona mau pono iho, ka mea hoi i loaa ole ia lakou iloko o na makahiki ekolu haneri i hala aku nei.  Ma ka aponoia ana o keia Kumukanawai hou, ua komo ae la o Sepania iloko o ka heluna o na aupuni kuokoa ma Europa.

 

            -O ka nui o na kanaka o Sepania iloko o ka makahiki 1866, he 16,516,949. Mailoko ae o keia poe, he 1,251,653 na haumana ma na kula; oia hoi, noloko a eo 13, he hookahi wale no i ao ia.

 

            ITALIA.- Ma ka hoomaopopo ana ma na hoike ana a ka poe kahuna Roma, ua kue lakou i ka hoolahaia ana o ka Baibala; a o ka palapala pope ka lakou i ae aku ai e heluheluia e na kanaka. Ua oi aku mamua o 220,000 kope o ka Palapala Hemolele i kuaiia aku ma Italia iloko o na makahiki ewalu a oi ae.  Aia a lanakila ka heluheluia ana o ka Baibala, alaila, e pau auanei ka mana o Roma maluna o na kanaka.

 

            WEHEIA KE “ALAWAI.” – Ua hoopuka ae ke Kakauilelo o ka “Hui Alawai Sueza,” o ka la 17 o Nowemaba e hiki mai ana, oia ka la weheia ai ua ala-wai la; e kaawale ana o Asia, a kaawale no hoi o Aferika, a e lilo ana ia i wahi e holo hikiwawae ai na moku, a pau hoi ka holo kakakii ana ae malalo o Lae Hope.  E holo mai ana ilaila kekahi Poo aupuni o Europa e ike maka i ka weheia ana.

 

            NO IAPANA.- He elima makahiki mamua aku nei, ua lawe ae ke Kuhina Nui o Iapana, he kope o ka Baibala iloko o Kina, a ua imi oia me kona pokii iho malaila, me ka hoomaopopo loa i na mea i ololoia ma ua palapala la. Mahope iho o na makahiki elua, ua halawai laua me na misionari nana i haawi mai i ke kuhkuhi no ke ala a ke Akua e alakai ai ia laua, a ua bapetizoia laua ma ka manaoio Karistiano.  Mahope iho o na makahiki hou elua, ua lawe mai oia i kana keikikane a me kekahi kahuna kamaaina ka mea i hoohohia mai ma ka huli ana i ka olelo a ke Akua, a ua pabetizaoia no hoi laua. Ua hoike aku hoi ua Kuhina la i kana kumu, o ka Hoomana Karistiano, oia ke kahua o ka pono a me ka noho na naauao, a o ka makemake nui ia o Iapana. Ua hoomaka oia i ka heluhelu i ka Baibala, a ua makemake no hoi i na misionari e noho mai ma kona Kulanakauhale A@, a e kukulu i mau Kula Karistiano ma kona aupuni.

 

            NA MEA PILI HOOMANA.- Ua loaa mai keia mau mea mai ka Hae Karistiano mai (Christian Banner) O Rev. D. Emerson, he Kahu oia no ka Ekalesia o Salema, Makekuseta, a ua noho Kahu oia ae @@ ekalesia no na makahiki he kanaeno kumamaha.

 

-Ua loaa i ka “Papa Misiona Wahine” ma K@kake, @@@@, he 17 mau Misionari wahine kuloko, @oko o ia mokuaina.

-Ma Kapalakiko, he 150,00 kanaka, aka, o ka poe i komo i ka ekalesia, he 40,800 wale no.

-Mawaena o ka poe Bamese a me na Kare@e, ma Barema, Asia, he 3,080 hale pule, a he 20,000 hoahanau.

-O ka Ahaolelo o ka  poe Perotesetane ma Geremania, ua hui ma Worema, ma ka la 31 o Mei aku nei, no ke kue ana aku no ka Pope kahea ana i ka poe perotesetane.

-Hookahi no lala ana ma kekahi hale pule Peresebiano, ma Nu Ioka, ua loaa  ke kanawalu tausani dala, i mea e kokua aku ai i ka “Hui Kula Sabati Amerika.

LUNA HOOPONOPONO, - - L. H. KULIKA.

KA HOPE LUNA HOOPONOPONO, J. KAWAINUI

POE HAKU MANAO NO KE KUOKOA.

Rev.L.Laiana (Lyons) | S.M. Kamakau,

Rev. M. Kuaea            | Rev. C.B. Anelu, (Andrews)

D. Malo, (Lokoino)        

Honolulu , Augate, 14,1869

Ahahui Euenelio Mokupuni Oahu ma

KAHANA

_____

 

            E halawai ana ka Ahahui Euenelio Oahu ma Kahana Koolauloa, i ka la 14 Sepatemaba, hora 10 kakahiaka. He kahea ia aku nei na Kahu Ekalesia o na Kihapai a pau, a me na lala pakahi o kela ekalesia keia ekalesia e lele auna lke mai lakou me ka makaaal mamua ne o ka hookumu ana o na hana ia la.  I ka wahi a me ka manawa i haiia ae la maluna.  Ma ke kau leo ana a ka Luna Hoomalu oia halawai.

NA J.N. PAIKULI.

Waialua, Oahu, Augate 9, 1869.

I Kapaia.

            Ua ike iho nei makou ma ke “Au Okoa” i ka lili loa l ua nupepa la no ke komo ana o ka huaolelo “kapakapaia” iloko o kekahi palapala i hoolahaia ma Bosetona ma ka “Elele Misiona,” me ka hoopiliia ana, wahi a lakou, okeia huaolelo i kehahi meah hanohano o kakou nei.

            Me ke kakuia ana o kela palapala, ua laweia kela huaolelo no ka pololei ole o ka inoa “Queen  Dowager” ka huaolelo kupono loa ka ka olelo Enelani.  Aole ma na aupuni e ae i oleloia he “Queen” kekahi mea e noho ole ana ma ka noho-alii, a il ole, e noho alii ana

paha akana kane Moi.  Ua malamaia keia au inoa kaawale, i mea e huikau ole ai na inoa alii.  No ia pololei ole ke komo ana o kela huaolelo, i lili makehewa ai o ua o “Au Okoa;” a aole loa me ka manao e hoole i kekahi ano alii o keia pae aina.

           

            Eia hoi kekahi. Aole o “kapakapa” ka unuhi pololei ana o ka huaolelo i laweia ma ka olelo Enelani.  “O ka mea i kapaia” oia no ka unuhi pololei; a aole o “kapakapaia,” e like me ka ke “Au Okoa” e imihala wale nei.  Ke hoohalahala nei makou i keia hapai ana kekahi olelo mailoko ae o kona ano oia io i mea e lilo ai kekahi i lawehala i mua o ka lehulehu.

Ua hoopokole ia kekahi mau mea.

            Ma ka nana ana a me ka hoohalike ana i na mea i hana ia, a i imi ia, ha kowa kaawale mawaena o na aina, na manawa i lilo no ka hana ana, hele ana, holo ana ma na moku, ma na mahu, lele ana ma ka lewa, hai manao ana, a pela aku; ua maopopo loa ua hoopokole ia ma iakeia mau mea a pau.

           

            Aia lawe mai kakou a hoohalike ae i na mea a pau o na kaui hala me ko keia kau e nee nei i mua, alaila e ike lea kakou i ka pokole maoli o keia mau mea a pau penei:

           

            O ke kakau ana o ka Baibala okoa i kela wa kahiko, he hana nui loa ia, oiai he mau makahiki elua e ekolu a oi aku paha, ka nui o ka wa i lilo i ke kakau ana i ua Buke la; aka, i ka loaa ana mai o ka mea Pai-Palapala, ua emi mai ka manawa i lilo no ka hana ana ia mea; a i keia wa, ua loaa no na mea Pai oi aku ka hikiwawe ke pai ia; a e hiki no e pai, a e humuhumu a paa i ka wahi o waho ono buke he 1,000 i ka la hookahi. Holo ka hana!

 

            Eia hoi o ka loa mawaena o Bosetona ma Masekuketa, ma Amerika Huipuia a me Hawaii nei, ke holo ae a ka Lae Hao, he aneane 12,000 mile paha; a i ka holo ana mai o na Misionari mailaila mai i Hawaii nei, he mau malama eono a ehiku a he makahiki a oi aka kekahi, alaila, pae mai i Hawaii nei.  Nani ka loihi! Aka, i keia wa, i na e manao kekahi e holo mai oia mai Bosetona a No Ioka paha a i Hawaii nei, alaila he mau wahi la wale nohe 20 paha noho mai ana ia nei; ua pau ka loa ana malalo ae o Lae Hao.  Nani ka hikiwawe”

 

            Ua hoike mai kekahi o no kakua Misionari o kahiko, penei: “Ma ka la ana i palapala aku ai i kona ohana na Nu Ioka a hiki i ka was loaa mai ai ka leta pone no kela leta ana, he mau malama eiwa a oi ae ka loihi o ka manawa i hala. Nani no ka loihi o na leta i keia wa; aka, i keia wa, wahi ana, elua wale no pule a oi aku o ka hiki mai o ia.”  Pekela loa mai nei keia.

 

            Eia hou. O ka loa mawaena o Enelani a me Amerika Huipuia, ua ane 2,000 mile a oi, a maikela kapakabakai hikina a hiki i keia kapakahakai komohan ma ka Pakipika nei, me he la ua 10,000 mile paha, me @e la ua 12,000 mile mail Ladana a i hapalakiko; a ina i ka wa kahiko, alaila, he was loihi loa e hala lohe i na nu hou Enelani mai; aka, ka ka waea telegalepa o keia wa, ua hoopokole loaia mai ka manawa, a aole he mau pule, aole hoi he la, a aole no hoi he hora, lohe oe i na nu hou o Beritania mai, he mau minute pokole loa wale no.  Aole anei ia o ka pokole loa? oia no; a ke hele loa aku nei i ka pokole loa o ka manawa e olhe ai i na nu hou.

 

            Mai kapalakiko mai a ia ei ua 2,300 mile, a e hiki ana ka moku mahu “Idaho” isa nei nei iloko o na la he 10 wale no, a emi iho a oi ae paha i kekahi wa; nolaila,o ka loihi o ka manawas a lohe kakou i na nu hou o Enelani mai, me he la, he 10 la a me na minute  pokole wale no, o kahi wale no i hukalia ai, mai Kapalakiko mai a i Hawaii nei.  Pokole loa ka manawa, a ina e hoomoe ia i waea mawaena o Kapalakiko a me anei nei, alaila he mau minute wale no lohe kakou i na nu hou o na aina e mai, na aina i mamao loa mai o kakou aku i mau musani mile.

 

            Eia hoi, ma a kau kahiko, aole paha i lele na kanaka ma ka lewa; aka, i keia mau kau, ke holoholo nei lakou iloko o na aouli o ka lani, maluna ae o na piko o na mauna, e nana iho ana  na awawa me na muliwai, na kauhale, na moana, a me ia mea aku ia mea aku, me he mea la i na loaa ka hoe e holo pono ai no baluna ma ka lewa, alaila, e ike maka ana kakou e paapu ana o luna o ka lewa i na moku baluna, a maluna mai e iho iho ai na eke letak, ho ohua, ha ukana kupon, a e hookuu iho ana paha ko lakou mau heleuma iluna o kaupoku o ko kakaou mau hale.  He mea ano nui loa keia, o keia mau kau e hele nei, aole i ikeia mamua, o ka holo o na kanaka iloko o ka lews ma o a maanei, me he mau anela la.

 

            O na kii hoi o kakou; ina i ka wa kahiko, a manao kekahi i kii nona, e hele no oia i ke kanaka akamai i ke pena kii, a nana e hana i kii nona, a he mau la, mau hebedoma, a he mau malama paha, e lilo i ka hana ana, a paa ke kii e kupono ana; aka, i keia wa ina makemake kekahi i kii nono, he hikiwawe loa ka hana ana; he mau sekona wale no paa kona kii ma ke aniani; a he mau minute wale no e hana iho ai me na wai hoopaa, loaa koke no kou kii: he hikiwawe loa keia wa, he lohi loa ka wa kahiko.

 

            Nolaila, ma ko kakou hoomaopopo ana i kela mau mea i hoikeia ae la, ua hoomaopopo loa kakou ua hoopokole loa ia mai ka wa i lilo i ka hooponoponoia ana oia mau mea. Ke hoomkaukau nei ka wehe ia ana o ke alawai o Kueka (Suez) a e hikiwawe loa ka holo ana mai ke Kaiwaenahonua a i ke Kaiula; a pela no, e hikiwawe no ka hl ana mai ka Pakipika a i ke Kaikaribiana, he moku ka Puali o Panama i ka eli ia; pela e hoopokole loa ia i na manawa hele, hole, lele, i keia wa mamua o ko na kau i hala aku. E like me ka hiki mau mai o no kau, pela e hiki mau mai ai na mea ano nui e hoopokole loa ia ai na hana a pau. Na ka manawa e hoike maii kno mau haawina kupono.

Kokua i ka oiaio.

 

            Ma ka Helu i puka iho nei, a me ka Helu i hoopukaia ai ka Hoike o na Kula o Kaupo Maui; ua maopopo ka loaa oiaio a me ka loaa hupo, o kela ninau 146 o ka mokuna 15 o ka Helunaau; penei ka ninau:

            Ina e hiki ia A, ke hana i ½  o kekahi hana i ka la hookahi, a e hiki ia I, ke hana i ka ¼ o ia hana i ka la hookahi; a i hui puia ka laua hana ana, he hapa aha ia o ka hana a pau? He hapa aha o ka la ka laua hana pu a paa ka hana?

 

            Wehewehe ana.- E hui ia ½ o ka hana i paa ia A, i ka la hookahi, me ¼ o ua hana la i paa ia I, i ka la hookahi, loaa mai ¾ o ka hana i paa ia laua a elua i ka la hookahi; nolaila, ua pau ka ninau mua iloko o keia ninau, koe ka ninau hope, oia hoi: “He hapa aha o ka la ka laua hana pu ana a paa ka hana?”  Ina hookahi la a laua e hana ai a paa ka ¾ o ka hana, alaila, o ka nui o ka manawa a laua e hana ai a paa ia ¼ o ka hana, ua like ia me ka hapakolu o I la; oia hoi, he 1/@ o ka hana;  a ina eha mau hapaha i ka hana okoa, alaila, paha ka nui i kela 1/3 la, loaa mai @/@ o ka la e hana ai o A, a me I, paa ka hana; oia hoi l 1/3 la. Nolaila, o ka oukou loaa e na haumana a P Kamai o Puuomaiai, oia ka loaa oiaio; he lalau loa ka T. Hoomaha ma.—

 

            E pono loa i ka Lunakula o ia apana e hapai i “Kula Kumu” no no Kumukula o ia apana, a malaila e ao ai, a e hoomakaukau aiia lakou no na mea ano pohihihi, a ano kue oho o na loaa, a pela ia poe kumu e hele aku ai a ao aku i na haumana a lakou, i makaukau ai lakou no na manawa a pau, i na paha he wa hoike, a ina paha he wa hoike ole; e pela e paa makai ai na haawina a pau iloko o lakou, a hiki i ka wa make.

 

            O ko kakou ku wale, a noho wale paha, me ko kakou ike pono aku me na maka, i keia mau loaa hemahema, hana hemahema, a ao hemahema ana o na Kumukula Aupuni, he hoike ia e maopopo ai, he poe ao pono ole kakou, a he poe kiola wale aku i na keiki a kakou, na ka poe hupo a hawawa hoi e ao mai. O na keiki, he waiwai makamae loa ia mai ke Akua mai, a ua kauoha mai oia e ao pono aku i ka oukou mau keiki iloko ka Haku,” aka, ke noho nei kela poe kumu awawa e ao aku i ka lakou @@@@ i ka kakou mau keiki; he pono anei keia? Aole.

 

            Ina aole e hiki ia poe kumu e noonoo pono hou, a no pono aku, alaila, he pono loa ia oe e ka Lunakula o ia apana, e hoopau koke i ko lakou noho kumu ao ana, i maemae kau oihana, i ole oe e hoohilahilaia ma o ua poe kumu ia.

NU HOU KULOKO.

Oahu

            KUKALUA.- Ma ke awakea o nehinei, ua kuai kudalaia ka moku kalepa King Pilipi, a ua lilo ia C. A. Williams, no na dala e $7,150.

 

            PELE MOKUAHI.-Ua makaukau loa iho mei kahi mokuahi Pele, no ka hoomaka hou aku i kana wahi huakai huki moku; e naue aku ana oia i kana hana i keia pule ae, pela ka hohe mai.

 

            KUMU KULA HIMENI.-Ua hohe pono mai makou, ua hoolilo ia kekahi i Kumu Kula himeni a ao hoi i na mea hooikaika kino, ho ka apana o Koolauloa.

 

UA HOI MAI:-Ma ke ahiahi o ka Poaha iho nei, ua hoi mai ko makou makamaka aloha, Jos. Kawainui, maihana ele kino ana kau nei, a ua oluolu pono kona ola kino.

 

Aia ma ke kolamu olelo haole o ka pea o keia la, ua hooikeia kekahi mau mea e pili ana no na Kula La; a ma keia pule aku, e waiho ako ana makou i na mea e pili ana i ua mau Kula La la, mai loko ae o ua kakau manao a oa la.

__

HOU LA I KA PAHI!- Ma ke ahiahi Poakolu iho nei ua hou ia kekahi haole e kekahi wahi haole Farani, a ua komo ka nahaoi ma ka opu, ma kahi e kokoke ae ana i ka iwi aoao, e ke kumu io o kela hana ana, aole i maopopo ia makou, aka, o ka ona i ka rama ka, oia ke mea i ike ia aku no laua i was o ka pilikia.

___

 

MAREIA MAHILO.- Ua loa mai ia makou he leta mai a J. W. Waianuene mai o Hilo, e hoike maiana i ka mareia ana o Miss Lilia Palapala, o ke Kulanui o Waialua, me E. P. Hoaai. Na Rev. T. Koana laua i mare. Ua haawiia he mau paina no ua mare la.

___ 

 

UA HALA KE KAHU:-Ma ke ahiahi Poakahi aku nei o keia pule, ua holo aku ke Kahu o ka ekalesia o Kawaiahao (Rev. H. H. Pareka) i Makawao Maui, no kekahi wa, malama paha he mea ia e oluolu maikai loa ae ai kona ola kino, ma ka hui ana aku me ka “ua ukiukiu,” a me na ea oluolu o Haleakala.

___

 

UA MAKE.- Ua lohe mai makou ua make elua mau kanaka o ka poe o Kaona; o Kalama a me Alika.  O ka a mea nona ka inoa mua, ua make ikela pule aku nei, oia kaiuahu ia Nevile, a o ka mea hope ino @@@@ no o keia pule kona make ana, oia ka mea nana i pepehi ia Kamai a ma ka lohe mai ke mai nei no o Kahikoku ka mea i hoopai ia no na makahiki he umi kumamaono.

 

___

 

            KUHIHEWA.- Ua hoi mai ka Agena o ka Oihana Leta o Amerika Huipuia, i ka elua keneta uku moku maluna o na leta i laweia mai i keia aupuni mai na aina e mai; aole maluna o na leta mai nei aku.  Nolaila, ua kuhihewa kela olelo ma ke Au Okoa, no ke kau hou ana o ka elua keneta maluna o na leta a pau ma keia hope aku.  Aia ma no leta loaa mai wale no keia uku, aole ma na leta hooili aku. Pela mai nei ka Luna Leta Nui ia makou.

___

 

HIKI WAWE LOA! – Ua ikeia iho ma ka Nupepe P. C. A. o kela Poaono aku nei, ua Bosetona, Makekuseta; Iloko o na la he iwakalua wale no, mai anei aku nei. Holo ka hana. O ka hele loa aku no paha oa aua nei hookahi wale no pule, noho aku ana ia Nu Enelani.  Aole pela ma mua ae, o ko ia was, he makahiki a oi ae hiki aku ilaila.

­­­­­­­___ 

 

            KE MELE ANA. –Ma ka pule kakahiaka ma Kaumakapili, ua meleia eha mahele mua o no leo mele i loko o ka pajku hookahi: oia ka nimeni 185 me na buke himeni hou. O na lalani mua he leo lkoa ia, o na laina hope iho elua, he lleo okoa, o na lalanihope loa hoi elua he leo okoa no ina pela mau alaila, e loaa ana na mele awalu iloko o ia himeni hookahi.

___ 

KA HUNA PULE HOU – Ma ke ku ana mai nei o “D. C. Murry” ia ka ia Sabati aku nei, Aug 8, ua kau mai maluna ona o Rev. E. C. Bissell ke Kahuna pule hou no Kaukeano; oia pu me kana wahine. Ua pau ka noho kahu ole ana ua loaa mai la ke Kahu kuikawa o Mr. Bissel, he Kahu oia no ka ekalesia o ka Halepule Alanui Omaomao (Green Street Church) ma Kapalakiko, i kekahi mau makahiki, a e hai ana oia i kana haiao mua ma loko l Kaukeano i ka la apopo.

___  

 

            HALE PAU AHI!!- Ua hoike mai o H. L. Haupu o Kawaihapai Waialua; ua pau ekolu mau hale maikai i ke ahi; o ke kumu o ka pau ana, he ahi koe (mati) na kekahi wahi keiki uuku. O ka hale mua i pau ai, he hale laau maikai, a mai laila mai ka a ana a loaa ka loa a me ke kolu o na hale; a malaila aku i a aku a pau ke kula he hapalua mile ka palahalaha. O ka wa i pau ai, o ke awakea ia o ka la 8 o Augate nei; a o ka mea nona ua mau hale ia i pau ai, o Kaoanaku. O ke poho iloko o ia mau hale ua ane $100. ma ka hoohalike aku.

 

            [O ka makou no ia, e kauoha pinepine aku nei i na makua, e malama loa i na ahi koe, aole e haawi wale aku ia mea i na keiki liilii, o loaa aua nei i ka poino e like me keia; aka, ia oukou hoi, he ole ka lohe mai.]