Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 38, 18 September 1869 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

Ma keia wahi, ke hooki iho nei au i ka'u mea i ka-ua iki ai, a e hoi hou ae hoi kakou i na koena haina mua e pili ana i Hale o Papa. A oiai hoi, ua olelo kakou malaila, aka, i ka wa nae i paniia ai e Kalamainuu a me Haumea, ua lilo kakou ma ko laua moolelo, a ua ike kakou ia mau loina kupanaha. I ka wa nae i laweia mai ai laua imua o ke anaina, ua like loa ko laua ano, a ma ia mau mea o laua i weheweheia ai ua moolelo la. I ka wa nae o ke kahuna o Hale o Papa ma kona hoa kupono o ia hana, e pau loa ai ke kapu loulu ana, oiai ke anaina e akoakoa mai ana. Mamua o ka hoali ana o kana aulima, a i ka a ana o ke ahi, pela na ilio e make ai e like me na puaa kau. A malu keanaina, a o na wahine Poo Aupuni, no lakou e ka-i mai i ka lakou mau malo ninikea, (oloa) a me ka puaa mai kona makuahine mai, e alala ana ma ka lima o ke kahuna ka-i malo; o ua kahuna nei ma ke poo mamua o ka malo me ua pua la, a o ke poo mahope o ua malo la, ma ka lima akau ia o ke'lii wahine nana ia malo a me ka puaa; a nana no ka amama ana imua o ke anaina a me na'lii. O ke kahuna nana i ka-i mai kela, mai ke anaina aku ia, a o lakou paha ke nui kela poe. A pau na ka-i malo ana mai a na 'lii, pela hoi na puaa a ia poe i laweia mai ai na na'kua. A i ka pau ana hoi o na amama ana, alaila, hoi aku ia ano i ko lakou wahi e noho ana mai na la mua mai, e like me Keakealani la. A pau na ilio i kalua maoli ia a me ka ahaaina, alaila, ku mai ke kahuna o Hale o Papa e pule, a pau ia, ku mai hoi ke'lii he amama kana. A o ua kahuna nei no hoi, pane mai la oia i keia: He mu waia, He—mu— He mu ka ai ku ka aia, He mu na lawehala. He—mu— A pela aku ka pane pakahi ana a ke kahuna, a pela no hoi ke anaina e pualu like mai ai, a pau ae la ia ano. A o na koena o na mea i ai ia a me na mea kau, ua pau lakou i ke kau ia ma ka lele me na maia popoulu u maia iholena paha na mea kupono ma ia lele e kau ai. Ua pili keia no na'kua wahine. Pela ka pau ana o nei oihana nui o ka wa naaupo, aka hoi, i mea e maopopo ai na mamo a ka poe hoomanakii mai ke alo ae o ka Mea Mana nana na mea a pau i hana. Kapu hou ana malaila no. A hala na la elua a ekolu paha, alaila, kapu hou, elua wale no po a hookahi ao, a he mau puaa no nae hoi e like me kela mau la, aka, ua uuku mai nae keia; he kapu hoomahanahana keia, pela ka oleloia, alaila, paniia na wahi a pau o ua luakini la. A o ka hope o keia kapu loulu ana, wahi a na olelo o kela kau, o ka maluhia o ke aupuni i ka wa e noho ana ke'lii iaia ke aupuni, aka, ina e make oia o ke kaua kona hope.

No ka nele ana o Kinau i ka Hooilina Moi a me Kalaimamahu i ka Alihikaua ana. O ka lilo o ua keiki alii la mamuli o ka kanaka mau olelo wale no, a nolaila mai ke kuee ana o na'lii o ia wa, no ka mea, ua lilo aku la ia ma ka lima o ka poe kahu alii okoa mai ke alo aku o Kamehameha, a o Kaleimamahu paha ka mea kokua iaia a me kekahi poe alii e ae no hoi, no kela huaolelo i hookaulanaia, he "mahinau kau loa." Pela iho la na olelo kikoola a kanaka, a ua aneane iike no me Abesalonia ia ano; a me he la no nae, ua ike mua ke'lii ia ano, a pela oia i lawe ai ia Liholiho a waiho i kona kanaka ia Hanape, a mahope laweia mai e Kaahumanu mai iaia mai, mamuli o ke kauoha a ke'lii. A ua ane like no hoi pela ko Kaleimamahu oupeia ana, no ka mea, i ka wa o ke kaua ana ia Mokuohai nei, a ua Kalaimamahu nei ka alihikaua o ko Kamehameha aoao. A oiai hoi laua o ka noho pu ana i ka wa heu ole, a pela laua i pilikia pu ai no Kanekapolei. Aka, anoai nae paha ua ano e ae laua ma ia hope mai. Pela kakou e ike mua aku nei, ua lawe ke alii i ka ia la wahine mua, oia o Kaheiheimalia, aka, noho a kaikuahine ae la nae kela ia Kahakuhaakoi, a na laua mai o Kahalaia. A mahope mai, lilo ua o Kahakuhaako ia Kinau, a na laua ae hoi o Kekauonohi. A ma ia noho nele wahine ana, ua lawe ae ia ia Kekela i make aku la i ka malama o Iune, o ka makahiki 1865, i wahine nana. Hookupuia ana o ua keiki la e Kinopu i ka ia. O keia hookupuia ana, ma ka lokoia paha o Moehonua ma Kalia. A oiai no hoi, e haele ana laua me Kahakuhaakoi i Waikiki, mai Honolulu aku, a e komo ana ke kai o ua loko la, aohe no hoi he ia a pau mai e pii ana i ka makaha, a o ke kena ae la no ko ua Kinau la e kuu i ka i-a, a ua hanuia pela e ke kiai loko; aohe no hoi he ia i kana mai, ke hele la a ku ke ahu i kuauna loko, i ka ka mea he nui launa ole o ka i-a, a he i a kupono ole no hoi o ke ka ia ana. A no keia mea, hiki aku la ka lono imua o Kamehameha, a oiai nae, o Kalanimoku kekahi ilaila ia wa. Aohe nae a ke'lii olelo ia wa, aka, kulou iho la nae kona mau maka ilalo, a me he mea la no nae paha e hoahewa ana no i ka hana naaupo, aohe no hoi he kuu ma na ia kupono no ka wa paina, he kaau no la hoi, a i ole, he iwakalua la hoi, ina no la hoi paha aohe no hoi he olelo ana. A me he la nae, ua maopopo no ia Kalanimoku ia kulou ana o ke'lii. Pela ia i kena ae ai ia Kinopu, e hookuu hou i ka nui o ka i-a. Ua kaulana ae la keia hanaia ana pela, a kui aku la ka lono, a loaa laua ma ke ala a laua e haele ana. I ka lohe ana nae o Kalaimamahu no ia hanaia ana o ke keiki, pii ae la kona kai mamuli o ke keiki. Me he mea la nae aia ia Kalanimoku ke ano Kuhina Kaua ia manawa a ano Kuhina Kalaiaina paha. No ka mea hoi, ua oleloia ko laua noho pu ana mai ko laua wa uuku mai me Kaahumanu ke kaikuahine, a hookahi kahu alii nana laua i malama, oia hoi o Kapoo ka inoa. I ka wa i lilo ai o Kaahumanu i wahine na ke'lii, a pela no laua i noho pu ai ma ke alo alii. Komo pu keia i ka huina sodomi, a ua manaoia, pela ko laua ano kiekie. Haalele o Kalaimamahu i ke Alo Alii. Mamua o kona hele ana, ua oleloia, ua hele manawaino o Kekela a noho ana ia ma na Laie, i Koolauloa, na aina o Kalaimamahu kana kane. A no ka liuliu loa o kona noho ana malaila, a he mea mau no hoi ka haehae no ia ano noho kaawale ana, ua ku ae o Kalaimamahu a hele ana ilaila, a malaila laua i noho ai a liuliu wale no hoi ka nanea ana, a he kohu kamaaina ka olelo ana. Ia laua nae e noho ana malaila, loohia iho la o Kalaimamahu i ka mai, a ua kui mai ia lono mai a lohe ke'lii, nolaila, kena ae la oia i kekahi mau alii a me na kanaka, a hui pu aku hoi me na kanaka o na aina o ua poe alii la ma ia aoao o ia mau Koolau a i elua. A ua hele pu no hoi ma ia huakai ua keiki aloha nei ana. Ma ka hoi ana mai nae o ua huakai la a hiki ma ka pii ana o Kahoowahapohaku, a hiki ma ka piina o Kaipuolono; a oiai no hoi o Kalaimamahu e moe ana iluna o ka manele, ike mai la oia ia Kinau e pii aku ana mahope o ka mane-

le, puana ae la oia i kekahi mau hua mele ma ke ano kepakepa penei: Keiki ino hoolawehala, Hala i Kahuaiki a pae ke keiki, I hewa kaua ia oe e ke keiki. A ma keia pane a ka makuakane i ke keiki, me he mea la aia iloko o kona huhui aloha, i puka mai ai ia kepakepa ana mai, no ka mea, ua ala mai la ia mea iaia, no kona ike ana mai i ua keiki la e pii aku ana mahope o ka manele. A manao mai la paha keia ia laua, ua haule pu ia i ka hoahewaia no kona manao nui ana mamuli o ke keiki o ka wa opio o laua me ke kaikuaana. A ua hoomanao nui ia e na hoa'loha a pau o laua la keia mea, a ua manao maopopo ia no ia mau ano a pau i loohia mai ai laua i ka nele i na oihana mai ke aupuni mai, a mai ke alii mai hoi, no ka mea, aole laua i haele ae mamuli o ka makemake o ke aupuni a me ke'lii, nolaila, ua paanaau ka ia la heluhelu ana ma ua piina pali la o Kaipuolono i Nuuanu i ka poe e lohe ana i kana kepakepa ana, a ua lilo iho la ia i mea na lakou e hoomanao mau ai. (Aole i pau.)