Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 38, 18 September 1869 — HE KAAO NO KAUILANI. [ARTICLE]

HE KAAO NO KAUILANI.

! Ke kupueu o k<i uka waokele o Kawai-. ; kini i Wailua, Kauai, ame ka- I ' na poe mamo al:u.

! IIOOPL'KAIA K SA>1 L'F.L V K.M'OHL'.

I [Mamuli «1 ko kono atm uuii a ka lelml'.'huohoo-. : {mlia i Kaao a nv.n»!ii!o Hawaii a hanlo ma ko ka- , kou nupopa, a no ka moa hoi, n<> ka lohuloiiu ka ; : iiuji"j»a. iiol:iila. ua ao aku makou e li'.)oj>ukaia I ke Kaao llawaii ina!alo iho noi. Aka.ko noinoi ; , makou, u nii olol<» luaaloa a uio na oiolo ii ».)ma- ; uamana o ka wa kahiko, a"lo no ia h? nio.i na j I kakuu e manaoii) aku ai; he hoiko ana i.i i ko ! ano hupo lua u k<» kak<»u lahui i kela wa. O na i i howa a ino na ololo pelapola, e kapae l<>a aku ka ; ; haku Kaao ia moa inai kuna kakau ana mai.] j IIKLU 1. j i lle wahimea hoakaka.—IIu hnno ke-! i i;i nole i ikeia mnnnm ti>u kekniiī o mi i |Nuj)cpa o knkoii; nkn, ke hoom-.ikn uei | ikoiia lioikeike una iwoeiwi o na kniuulu o! j Ilnwaii nei. | j i'lia nac, i na un liaule a lienmliema i | {>a!»a ka'u lionpuka ?nia i koia kano, alni- | | ki mni kue k<»kc mni a f»nu ka'u hoopuka ! nua ; alail.i iioupuka umi i.t i kaun o iike: me kn poiolei ana i ike ni. Eia no lioi, ; i1io knno keia no Knuai e like me ke poo | imalunu, nkn ; nole ilnila walu no kona no- ■ ho nnn, ua noiio ia Oahu e kana poo ma- j rno a nnue lua i Kainki ma, a me kekahi j niau nina e aku. Aka mamua o kuu liai j e ana i kt*ia, e weiiewehe mua nku au i j kniii i puka mai ni keia kaao. Penei: | Eia na kupuna alii mai ia Mano mai, nia Knuilani nei ka mea nona keia kaao ; n knkou e knmniiio nei. i Manokalani[>o k, nohn ia Anuukaunia- | knlnni w, hnnau o Piiianakaiani w. Oi Ilooknu k, noiio ia Pihanaknlani, hanau | 0 Kaleikoki w. O llapulauki k, noiio ia I Knleikoki w, hanau. o Kauiiao w. O Ke- \ ahua k, noiio ia Kauhao, hanau o Lepe-| amoa w, a nie Kauilani k. O Kauiiani k, j noho ia Iiiiiiiiiauakea w, hanau o Knma-j mo w. O Wniaiua k, noho ia Kamamo, i hanau o Kv\waiki a me Kekauiia. A pe-1 la aku a tiala loa i ka mole. ? 1 Ka hapai ana o Kauhao. a me ke kiola [ j anao Keahua, a malama ia e j Luakai kapu, i ka wa i hanau mai ai. j O kahi i noho ai o Keahua ma iaua oi ; Kauhao. a me kekahi poe kanoka malalo o laua, aia i uka o Kawaikini (na Wnilua ; | Kauai. I ko laua wa e noho ana he alii no Kauai, he kane a he wahine, malalo o kona pio ana i ke akua pehu alekanakn. ua mahuka lakou a noho i keia wahi o Kawaikini. A iioko o keia noho ana iuka, aia hoi ; hapai ae la o Kauhno i ke keiki. ( Aka, aia no kekahi mau makua o Keahua ma, e noho ana i Oahu ia wa, o Kapaiama a me Honouhuli). A hala na mahina eiwa, a i ka umi, hanau insi ia ke keiki mai ka puhaka mai o Kauhao, a i ka naoa ana ihoo ka lehu- : lehu mat o a o i ua keiki ia a me ka ike pu o Keahun aia hoi he huamoa ke keiki, a iho ia o Keahua, *«ka i no paha he nui opu pono keia ou e ka wa'nine ; eia ka ise ukua e kioia keia keiki." A pane f Ia ke knpooawahiiu'. aho ua'u e mal nna ke ktiki. M Ae aku liua a lawe* n«> » * tr iiiinai maniuh o ke nno nunia ; a nan.i no i ihalama, n hiki i kt* kii ana n?m o Kapnhma ini i ua keiki la e hoihoi i O , h <j. t AuUei oukou e kapoe e wa-

iho ae kakoo » kesa ; a e nana ae kakou i ka tke ana o Kapalama i ka hanau ana o ui keiki la, a :ne kona kii ana. Ka ike e ana o Kapalama i ka hanau ana o ua ktikri la, mamuli o ke ano mana : a me kona kii ana e hoihoi i Oahu e hanai ai. A i ka la i hanau ai o Kauhao i ua keiki ia, olelo aku la o Kapalama ia llonoulini»; "E, ua hanau mai la ka ke kaika-: mahine a kaua he huamoa. E pono pa- ; hn e kii kaua i moopuna hanai na kaua i ola keia mau iwi. Ae mai ke kane o. ' llonouliuli, ao ka makaukau koke noia*o ko iaua nei waa e hoio 1 o ka inoa 0 keia waa o Pohakuokauai ; a lawe aku ' !a iaua i ka ukana a hooiii, a o iaua nei iho no hoi, o ka wahine mamua, a o ke knne mahope, a o ko laua holo mai la noia a pae ana ka waa i Konoiea, i Waiiun.; a leie ae la laua a waīiio iho la ka waa • me kn hana o Inuo a pna. A pii ae ia la na n iunn 9 Kumain, a haiiu aku ia ko iitua nlo e pii ana i uka o Kawaikini:' ; he ie aku ia iaua oin kuia, a iiiki i ke kuia jo Peleiiuna, a maiiaiia nku a Kohoiaiele, a hiki ana iaua nei i Kekookoohina. (Aiaj ikeia mau wnhi i uka o Wailua e ninnu i i na knmnaina mninila) a mailaila aku laua j neīa n hiki i ka uka iu ano o Kawaikini, kalii a Kauliao ma e noiio mai ann. I ea aku ka liin e noho mai ana 110 o ; Kauliao ma. Auwe mai ia o Keahun inn, i no ka mea, nknhi no a hui hou lakou, eia :aku iioi ka Knpnlama, aole ia o ka'u wni-; wui, o ka liele ana mai nei o ka uwe aku ; ia oukou; o ka hua mua a olua, oia iioi i kn mea i hanau iiio nei, oi*a ka mnua ukana i au mni i ke kni loa. I mai o Knulino ;in ia, 4, 'he i mai l;a kau-e he keiki no ka ! Ipono, aia ke keiki la he liunmoa ma ka ! ; iima 0 Luakaiknpu;" fKc kupunawnhijne nanu e mnlnmn i ua hua la). i l mai la o Kapalama o ke keiki n pnn ;mai i knu iima a iioi oe mnua i ke kuln jion ; ae mni in o Kauhno, kii ia nku in | jua keiki hun in n iawe ia mai ia a muno j Kapai ima ; a uaiii iho iu i ke knpa Ou ! j liolowai Olnn n hnawi nku ia i ke nlolin, ■a iinli iioi mai in Inun n hiki i Konoiea. a jkairikn waa o laua, a liuii hoi aku la ji nn nle o Knieiewuho ; a pne ana inua; 1 nei i kn ioe o Kaenn, leie atJ in ke knnej imnmua. a mnhope nku o Kapalama, i ko j ji nnei wn i knu aku ai i knpn, oleio mni ' ' ia kela i un wan nei; foia hoi o Kapnia- 1 |ma)penei. U E! ii iiia no la huna ka ino, I I ka elemakule, mai liookokoke mai oe i 1 ; knpa nei, o ike ia nuanei ke kee, n me ka j j (>uu ; " a oia kn wa i nee mai ai 0 Polia-j Ikuokauai a kaawale mai ka lae mni o Ka-f |cna (A oin ka ke kuinu i kaawale ni o iKauni; A mnhope ilio, ko laua uei pea. !ne ia noia hoi ann, mnmua no ke knne a ! . ! i mahope no o Kapnlama. | | Ma Waianne ko Inua nei hoi ana, a ihiki laua nei i Pokni, mni ia wohi aku a jhiki ann i ke kaha o Kunlnkai, he knhn j loa kein a lie maikni 110 hoi o ka hele nna !a peia 110 laun i naue loihi r»i a hiki ana llnun i ke nwn lau o Puuion ; a nu aku ia : j jlnua ma ka nuku a pae ma kela aoao a oj |ka heie aku la noia oia kula a hiki ana il j Knpniamn, (oia hoi ko Knpalama n me koi illonouiiuli mn wahi i nolio ai). 1 I A liaia ae in kekaiii la, kena a4iu in kal wahine i ke kane e hnna i haie no ka > moopuna a laua ; a ae mai la ke kane. a :o ka hena noia a pan ua hnle nei, a ua ike aku iaūa he maikai a nani maoii, ua nui na mea aia i hoopeia iloko o ua hnie ; nei; a makoukau keia mau mea i ka hoo--1 lakoia. A maia hope iho, hoihoi ia aku la ua huamon la a kahi i hoomakaukauia nona. M;i konu wahi he mau kuina kapa paupau i iioopeia i nn mea aia ; he pua nui, a me ka mao. a me ka mokihana, a me ka awn|>uhi pnb i ka uka. A huliu ka wmho ana o ua hua la mn kona wulii, kena aku la o Knpaiama i knna kane ia Honouiiuli, e heie oe i wahie k&lua ai na ka moopuna a kaua. O ko ia nei ku ae ia noia hele ana i ka wahie ; a ahu i kae ka lua, a hana i ka imu a paa, a hoa, a ia wa no hele aku la keia e eli uwala iwaena o ke kihapai uwala ; i ea aku auonei ka hann, e hoiiiili mai ana kela, a o ko ia nei kokua pu aku ia no ia ma ka haiihah ana a hiki tr.a kahunaimu. A makaukau s na mea a pau, o ka ulu ia iho la no ia o ka uimi,a kalua no iioi e like mt ka mea iiKui. A liuiiu ke kalua aua o ka imu, o ka huai aku Ki 110 13, a ihi no limi a j>au : a ho> aku la a ka hale o ua moa nei a laua, wawahi ae !a o Kapalama i ka uala nui me ka uali liilii. A ma ia hope iliu, hoomaka inat la ua hua uei e kiko.,

Ke kiko ana oua hua nd, o ikeia ke Atno iieaho, kahanni ana o Kapalama i na kino hf iehulehu ouamoa nei: tf me ka lilo ana i kino kanaka. a kapaia o Lepfom<xi.

A mnia hope iho, ike aku h\ o Kapalaoia i ua hua nei ua k;ko; c hoea mai aua ke f>oo mai kona punana mai,. a hemo pi»u loa mai la ke kino iwaho, a ike aku lauu ; aia ka 1 he kino moa e noho mai ana ma ! konn wahi moe ; aia hoi he lehulehu wale na wai hooluu ano-e n>a kona kino holookoa a puni. I aku la ka wahine i ke kane. "E! Hc mea-e ka nani lua o!e o ka moopuna a kaua eia la he mau hulu ano-e he nui wa!e. Ia wa no laua i ike aku ni ika nui o na kino o un moa nei ; e ai mai ana • i ka ai i hoomakaukauia na ua moa nei: o kehi ano kino keia nno kino. O ka moa laiva, moa ulahiwa, moa pulepule, nma ■ eleele, moa nene, na nno moa no n pnu |oa. Aai mni la kela kino moa keia kino : moa i ka ai : a pau ka ai anu a keiu mau i kiuo, a lioi ae la a ke kino hookahi e hke me kona kino mamua, a ai mai la u\ kim» ' i ke koena ai i koe iho i kela poe; n pau kana ai nna (oia no lioi kona maona). A maia hope iho, naueuku la u:i moa nni eauau i kekahi [Minawai i hnnaia nona e kekahi kupunawaiiino mana o n"ho ana i ka lewa, oia hoi o Keaolewa a me i kana kauwa o Kiilawe. Ilele aku la ua moa nei a hiki ma ke kae o ua punawai nei ku iho la oia a kuehuehu i konu liulu a pau kana kuehuehu ana inu iho !a oia ika wai. A kenn ka i puu ika wai a kanaulu. A mahope iho, lele aku la ua moa nei iloko o ka wai e : aunu ai e luu ana ilalo e ea nna iluna, e poai ana o puni ke kiowni, a pau ka ia nei nuau nna, hoi ae la keia a kapa lele lon ae la keia a kau iluna o kekahi lala ■ lanu, a iiaila kuehuehu keia i kn wni o kona hulu a pau, a ia wa hooonioni ua : moa la i kona poo e makaukau ana e lele aku ika hale e hiolani ai. A lele aku ta oia a knu ana i Ka | :upae puka o kona ( hale, (knhi hoi a Kapalama e kakali nei j o ka hoi mni). A wae iho la ua moa la i ; kona hulu e like me ka moa a kakou e i ike nei i ka wa i ua nui ia e ka ua a ma- ; lie a polia iho ka la, e ike aku no kakou ' e akiaki mai ana lakou i ka hulu ; a pela • no keia. ; A pau ka ia nei wae ana i kona huiu, j lioi aku la ia a kona wnhi moe ; a m<»e ; iho la, ua hde wale a nohea i na kuina kapa o ka uka Olaa, a kupono paha ke olelo ilio penei: Iliolani malie ika Pela nolu o llulei. I kon'n wa i hinmoe ai hoo- ; komo iho ia in i kona poo ma kona pr>ne- ; ae, (a he poli kahi olelo ana). A kulu aku la kona kino i ka ua mea o ka hia- . moe. Kn ioli ana o kino o ua moa nei i kino hanaka a me ka ike ana o Kapalama ina i kona kino a me ke kamailio pu ana, a kapaia ko- ! na inoa o Lepeamoa. ! A mahope iho oka hala ana o kekahi i la a mau ia paha, loli ae !a ke kino o ua | moa nei a lilo i kino kanaka, oia hoi, he kaikamahine ui a nnni hoi, i hoohalikeia : kona ili me ka ua kokoula i ka moana a me ke anuenue pio i ka lewa. I ka wa nae i liio ?.e ai ua moa nei i kino kannka, ua ala mai la oia a huli paiahalaha iho ia kona alo iluio, iiuna o kona nua moena. a hea rnai la oia i kona ! mau ku[)unu ; "E! Auliea olua, komo mai hoi paha iloko nei." (0 ua mau kupuna nei na.e ia wa, nia no laua mawaho o ka hale kain i hakiio mai ai i na hana aua inoa nei). A iohe iaua i keia leo, pui«a ae ia iaua nei, noiaiki, ninau aku ke kane i ka wahine, "Kia ia hoi mahed i keia ieo e kahea mai nei ia kaua : A he t inea haohno ioa no hoi keia, oiai aohe n» he mea e ae e hiki mai ma ko kaua wahi nei mai kinohi mai a hiki i keia la, o kaua wule no." Pane mai hoi ka wahine, i; E hoolohe ho« paha kaua i maopopo ai i keia leu, anoai paha o kahea hou mai.' J Ia iaua no e hoolai ana, me ke kuko nui ana e pae hou mai ua ieo la. Iloko no \ o ia-wa a laua e haohao ana, pa hou ana 1 no kahea a ua nei, e like no me ka ieo mua i pa-e mai ai. Ano ke;a leo i hou inai, hoomaopopo iho l<i u K ip me ka i aku ia lionouliuli kana wahme, '• K! O ka moopuna iuoa no ke!a a kaua, ua kua kanaka ae la, a ke kahea mai f»t i ia k«ua e knmoaku e ike." (Aok i pau.)