Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 43, 23 October 1869 — Page 1

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Kaylin Kapua Kawamura
This work is dedicated to:  Kanani and Kela Kawamura

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE VIII.    HELE 43.    HONOLULU, OKATOBA 23, 1869    NA HELU A PAU 412.

 

KA NUPEPA KUOKOA.

@

i kela Poano keia Poaono.

$2.00

No na @ he Umikumalua!

@1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@

"KA NUPEPA KUOKOA."

 

Is published @ Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@q

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@

@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@

 

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA

-NO KA-

MOOLELO HAWAII.

            E kamailio ae paha kakou no ka wa i

hoomakaia ai ka oihana @, in a pela

@. a o ke kau mai okuu no ia e @

@ na alii a me na makaainana wa @

wahi a pau o keia mokupuni.  Ua hiki

paha ia kakou ke @ iho, oia no ke

@ o ko Heneri Opukahaia ma haalele

ana iho ia Kealakekua, ma Kona Hema,

Hawaii, a holo aku la i ke aupuni @.

@, a ike i ke Akua oiaio @. A

@ ua makahiki 1806 la, oia no ka mana-

wa a ka mea @keia @ i haalele,

aku ai i ka puhaka o kona makuahine, a

@ no @ oia malalo o na kauoho a pau

a kona mau makua.  A malama paha,

ua ike oukou ia ano a me kona ano hai-

pule @, aka @, i mea @ e mao-

papa ai oia, @ i huli ae i ka akau a i

ka hema ma kona kamaaina i na @

naaupo he nui o kela kau, mai ka oiaio

ae o ka @ a me @ mana o ha Uha-

he Hemolele.

            E waiho ae paha kakou ia mau @

, no ka mea, ua @ heia mau

@ ia kakou. @, ke ninau mai nei pa-

ha @ o na @ lawe @ Kuokoa,

no kahi i @ mai ai ke hilana mai i ke-

la a me keia mokupuni, i olelo ia e ka-

@ ma kela Helu aku la, e i ana. "Ku

i mea @, he mea ke one, he mea ka

aahu, a he mea ka puaa, he mea ka mai,

a he mea ka luau."

            He moolelo nui no keia, a ua hooma-

ka ia i ke au ia @, oiai oia e noho ana

@ ka aina o Waipio, i Hamakua, Ha-

waii, a o ka makahiki hea la ia?  A ua

oleloia no hoi, ua hele mai kekahi poe

kanaka me ka lakou poe wahine mai Ka-

hiki mai, a o Kahiki hea la ia. Aka, he

ano akua @ lakou a pau. pela i oleloia.

Ua oleloia no @, ua hiki mua lakou ma

Niihau, a pela mai ka hele ana a pau na

mokupuni, a ma ka aoao hema ae a Ha-

waii, a hiki ana ma Puna, hilo, a hiki

ana ma Kukuhaele, Hamakua, maluna

aku o Waipio. A ma na mokupuni nae

a pau a lakou i hele mai ai, pela no ka

laha ana o na mai ma na mokupuni a pau

e pa make ana. A @manaoia, o ka la-

kou mau hana ia iwaena o nalu a me na

kanaka. Ua oleloia, o keia poe no pahu

kai noho ma Kukuihale, i he au ia Li-

loa a mamua ae @, aole nae he @

pono, @, e ike auanei kakou ma heia

hope ae.

            O na mai i oleloia, oia ka @, wela, na-

lulu a me ke pani, a pela aku.  Eia na

inoa o kekahi poe o lakou: Kaalaenuia-

hina, Kahuilaokalani, Kaneikaulanaula,

a pele wale aku. Aka, o kamakanuia-

hailono, hele mai la ia mahope o lakoui

la, a o ka make ka lakou la, a o ke ola

@ ka ia nei. a pela no kakou i ike @

nei mamua, no ka @ ana @

ka mai a me ka luau ma na mokupuni a

pau a hiki i Hawaii; a ma kahi a lakou

i haele ai, pela no ka ia nei hele ana a

ma Kau ae. A hiki keia ma ka aina i

@ e @, e pili ana ma ka @

@ o Wa ohinu. e piha ana ia wa'

hi i na kanaka, a e noho ana @ @ @

kakou aha. Noho iho la keia @ kekahi

wahi @. a hele mai la na kanaka

he lehulehu wale e makaihai ia ia nei. no

ka mea, @ maka hou oia akahi no a ike

@, a ua mau @ no ia ano a hiki i @

wa. @ @ e noho ana, ike aku la ke-

ia i ka @ o ka @ o kekahi kanaka, i aku

la oia i kanaka, @ ka hui ka ula o

ha @ o kela kanaka. Pane nui la na

kamaaina, O Lono ia, @ @ ka

aina, a he mahiai @ @. I hou aku

la no keia, @ ka @ ke kanaka @

nui, (ma ka ula o ka ili ha ia nei ihe

ana.) Pane hoa nui ka poe kamaaina,

O kela kanaka mai ole ka la, he @

iho la ka hoi ia oe. Kaha aku la no ke-

@ hele, me ka @ ana iho i na ka-

@. Holo aku la hoi kekahi o ka

põe i @ i ka ia la olelo, a hai aku la i

ua alu la, Kupanaha ka olelo a kela

kanaka e hele la, @ i mai nei, he kanaka

mai nui ka oe." A @ ua alu nei, kai-

kaikai ae la oia i kana oo ilona, me ka

olelo iho, Me keia ano mai ole no o'i

a he mai iho la ka! i kona pahu ana

iho nae i kana @ ilalo me ka ikaika, ua

poleleo ka iho ana a ku ma kona kapuai,

a puha ana ilalo, a kahe aku la ke kuku,

a waiho a maule iho la. Hopu iho la

kekahi kanaka i ka puaa, a kahai aku la

mahope o ia la. A lohe kela i ka alala

aku o ka puaa mahope, i alawa mai ka

hana, e holo aku ana keia kanaka me ka

puau, huli pono mai la keia a nana. Ho-

lo aku la no hoi ua kanaka nei a hookuu

aku la i ka puaa ma ko ia la alo, me ka

hai pu aku i ka pilikia o Lono. Hoi hou

aku la keia i hope, me ka puili(ohi) ana

i ka hua popolo opiopio a me ka lau po-

polo pu iloho o ke kihei. A hiki keia i

kahi o ka mai e moe ana, nonoi aku la

i paakai, a kui pu iho la me ka popolo,

a hana ia a loko o ka aaniu, a kau aku

la ma kahi i eha; a mai ia la o hoi a po,

pau ke kahe ana o ke koko. A hala he

mau pule elua a ekolu paha, ku ae la ke-

ia a hele aku la.

            Iaia nei nae e nanea ana i ka hele,

nui ana ka hanu o keia mea mahope, i

au ae ko ia nei hana, eia no ka o Lono.

Ninau mai la o Kamakanuiahailono, me

ka i mai, @eaha kau e Lono, a e hele

ana oe i hea?" Pane mai la o Lono,

"Mamulio o kau hana ana ia'u a ola, no-

laila, ia oe no i hala mai ai, ua @ ka-

ke au me ko'u mau hope, a ua waiho aku

au i ka'u oihana ia lakou, a na lakou no

e hooponopono i na mea a pau. A owau

hoi, i hahai mai nei au ia oe, e ao mai

oe ia'u i ka lapaau." @ mai la ho@

kela, "Hamama mai kowaha." Ia ha-

mama ana aku o ia nei, e kuha mai ana

kela. A o keia kuha ana, ua lilo ia i mea

@ e akamai ai ma ka lapaau ana, a

ua agamia io no hoi.

            Ia laua no nae e haele ana, hahai aku

la keia ia Lono, (a no ka eha ana o ko-

na wawae, ua kapa aku keia o Lonopu-

ha) i ke ano o na mai a me ka laau o ke-

la mai keia mai. Pela no ka ia nei hele

ao ana a halu wale o Kau, hiki ana hoi i

Puna a me Hilo, a hele ana laua nei ma

kekahi hapa o Hamakua, e hiki aku ai i

Kukuihaele.

            Mamua nae o ko laua hiki ana aku ila-

ila, ua olelo aku keia ia Lonopuha, "Ao-

le oe e pono ke noho pu me makou, ma-

muli auanai holopono ole kau oihana la-

paau, nolaila, he pono ia oe ke hookaa-

wale aku ma kahi e, a malaila oe e hapai

ai i kau hana lapaau."

            No keia mea. ua naue loa aku keia a

noho ana ma Waimanu, a malaila keia i

hoomaka ai i kana oihana lapaau. Ma

kona hapai ana i keia oihana malaila. Ma

kona hapai ana i keia oihana malaila, ua

kaulana loa ae la kona akamai ma ka la-

paau ana, a ua kui loa aku ia kaulana a

loha o Kamakanuiahailono ma, ma Ku-

kuihaele, aole nae keia i hoike aku ia

Kaalaenuiahina me, no kona ao ana ia

Lonopuha i ka @apaau. A mamuli hoi o

eia ao ana, ua kaulana oia. A oiai no

hoi, e imi ana o Kaalaenuiahina ma i

mea no Milu e make ai, a e mau ana ke

omaimai mau iaia na lakou la mai.

Lilo o lonopuha i kahuna no Milu.

            A lohe o Milu i ke kaulana o Lonopuha

ma ke akamai i ha lapaau, no ka mea

hui, @ na mai i @@@@@ e make ana. A @@

keia kaulana, ua hoounaaku o Milu i kana

elele, e kii ia Lonopuha.

            A hiki keia ma kahi o Milu, a nana a

haha pa@@a, me ka olelo a@u, Aohe @@

mai, ke hoolohe nae oe i ka mea a'u e

olelo aku ai ia oe." Hapai ae la keia i

ka @@@@@@ lapiau. I kona lapaau ana no

@. ua ola @ no ka mai, me kona i aku

no hui ia Milu; "Ua lapaai ae nei kaua

ia oe a ola oe, ua pau na mai @@@@ e pali

ana i kou kino, a koe nae ka mai @waho

mai. E kukula nae oe i @@@ hale

lau, a malaila oe e noho malu ai no kekahi

mau pule elua a ekolu paha e hoolana

ai i hou mai." Ua kapaia ia mau

hale, he mau hale pipipi, he mau hale e

hoopau loa mai ai i ka lapaau ana, ke

@@@@@ ole i kekahi oilikia a @@@@ e ae

paha.

Ke ao ana o Lonopuha ia Mila.

            "E ke'@@, ke noho nei oe ma keia mau

hale a e like me ka nui o ka manawa i

oleloia, pela no oe e hoomalu ai ia oe ke

hiki mai na hana lealea ma o a maanei, a

@ne na uwanwa ana, no ka mea, o ko

 make no ia e k@na mai la, nolaila, mai

wehe aku oe i kau wahi lai o ka hale a

nana aku ia mea. I kou la no e ike ai

ia mea, o kou i la no ia e make ai."

            Aole no paha i hala ae na pule elua o

ka hoomalu ana o na alii nei e like me

ka ke kahuna mau ao ana, ua nui mai la

na leo kupunai ma o a maanei a puni kahi

a ua alii nei e noho ana. Aole nae i

haalele na alii nei i na kauoho a ke kahuna

a po wale ia la. Ao ke kumu nae

o keia hauwalaau ana, he mau manu elua

e paani ana ma ka lewa, a no ka laua

mau hana pana paani, ua nui loa ka uwa

ana o ko lalo ia la a po.

            Ua kokoke paha e hala ke kolu o ka

pule, piha hou o Waipio i na leo uwa, a

pela aku, ua lele mai mai ka lewa mai

kekahi manu nui i hoonaniia i na ano

hulu a pau, a lele kikaha ae la oia mai

ka welau pali mai o Koaekea a i ka welau

pali o Kaholokuaiwa, me ka hoola@ai

iho maluna o na kanaka, nolaila, ua uwa

hele na kanaka i o a ia nei e alualu hele

ana. A no ka uluhua loa o ua alii nei i

na pihe @wauwa, ua hiki ole ia ke hoomanawanui

i na olelo ao a ke kahuna, a

nolaila, pai ae la oia i kekahi mau lai o

ka hale ana e noho ana, a nana aku la i

na manu nei. O ka manawa iho la no

ia o ua manu nei, oiai oia e pale ana i

kekahi mau lai o kona hale, e ake ana e

ike aku i na manu la, a o ka manawa iho

la no ia i lilo ai kona ola a make iho la.

            A ike ua kahuna nei i ka manu e lele

ana me ke ake o Milu, alaila, alualu aku

la oia mahope. A ike mai la ua manu

la i ka ia nei alualu aku mahope, komo

koke iho la oia iloko o kekahi poopoo

pohaku maluna aku o ke kumu o ka pali

o Koaekea. A hiki keia malaila, aia hoi,

e lana ana ke koko ma kahi a ua manu

nei i komo aku ai. Pela keia i awili iho

ai i ke pahoola me ke koko, a hoi mai la,

a hookomo aku la i ua mea la ma kahi e

hamama mai ana o ua alii la, ua make.

Nini iho la keia i ka laau nini ma kahi

ana i hookomo ai, a pohala ae la o Milu.

A o kahi hoi a ua manu la i komo aku ai

me ke ake o Milu, ua kupaia ia wahi a

hiki i keia la, o " Keakeonilu."

            Ma ia hope iho, lilo ae la keia make

ana o ua alii la i mea ole, a maikai loa

ae la no hi e like me mamua, aka, aole

no nae i hamau iho ke kahuna i kona

waha ma ke ao ana i na alii nei. i ka i

ana er, "Ola ae nei oe i keia make ana,

a 'hookah ou make ana i koe."

Ka make loa ana o ua Milu nei.

            I ka pau ana o na la pihaiku o ka mai

maluna o Milu, a noho iho la oia me ka

oluolu maikai mai ka make ana ae, a he

mau malama paha i hala ae, ala mai la

ana na pueone mai o a o o Waipio ka

nalu e hai maikai ana, a ua nui ka uwa

ana o na kane, wahine a me na kamalii,

no ka põe e pae mai ana i ka nalu mai

kai mai. no ka mea, ua maikai ka hai ana

o ka nalu mai kai mai @ hiki i ke one. A

ua mau no hoi ka uwauwa ana i kela la

keia la. A no ka mau o ka uwauwau ana,

pauaho ae la ua o Milu i na ao ana a ke

kahuna, a hiki ole iaia ke hoomanawanui

hou iho, nolaila, hele aku la oia a au aku

la. A hiki oia n@a kulana heenaulu, ka

mai la ka nalu mua a me ka lua, aole no

keia i pae, a a i ke kolu o ka nalu, pae iho

la keia me ka maikai, a uwauwa mai la

o aka mai o a e. Au h@u aku la oia @

hiki ma he kulana omolewa, a hoomo iho

la e like me mamua, a pae mai la me ka

maikui. @aia e nanea ana i ka pae maikai,

a hiki ma kahi o ka nalu e puku ae

ai a popoi iho, pela ua alii nei i oia iho

ai ilalo, a lele ae @a ka papa @@uoa mai

lalo ae a pae ana @uka, a o ko ia la naluwa@-

in a aku ia no ia iloho o ka hohonu.

" A make lua o Milu. " wahi a uka. Ina he

moolelo @@@ keia. akala, ua ike hou no

kakou i keia alu @@@. Ka i no hoi ia lakou

la i hala e aku ia mea he kali, eia

hou no ka hoi.

Ka hoalele una o ua poe kino ano akua

nei ia Kukuihaele.

            A make ion la o Milu, ka mea a lakou

i upu nui ai e make, ku ae lakou a hualele

iho la ia Kukuihaele, a hele huakai

mai la ma Koolau o Maui, a hiki ana hoi

i Wailua, oiai e noho ana kekahi mau

Kino wailua ilaila, oia no hoi o pua a me

Kapo, a hookahi ka haele ana o nei hua-kai

i Maunaloa o Kaluakoi i Molokai, a

hookaha nui iho la ia wao laau kula o ia

ama, a malaila kahi i luana nui ai. Ua

oleloia, ua komo nui ua poe kino wailua

la iloko o na laao ia wao laau.

                                                            (Aole i pau)

Na palapala Kauoha hooilina (Will.)

Helu 3.

            E lawe ana au maanei i ka huaolelo haele

 no ka palapala kauoho hooilina, no ka poko-

ie, oia hoi "Will." O ke ano nui o ka Will

oia no ka makemake io o ka mea nona ka

palapala kauoho. in a aole i ku ka Will i ka

makemake, a in a aole e like loa me ka manao

o ka mea nana ia Will, alaila, aole no

pono. He hiki no i ka mea nona ka Will ke

hana hoi i kona Will, ma na manawa a pau,

aia a make oia e imi i ka Will hope loa ana

i hanai oia ka Will oiaio. He haole waiwai

ma Honolulu, eha a elima paha Will i hana

ia nona, no ka lo@@ hou mai o kona manao.

Nelaila, he mea pono ole ka makau loa o na

mea waiwai i ka hana ana i ko lakou Will

o make e lake. He laau make anei ka Will?

            Eia na mea nui ioa ka hana ana o ka Will

i hiki ke hooiaioia.

            1. E kakauia ka Will ma kekahi palapala,

ua hala ka wa o na kauoho waha.

            2. E hooko,o ma ka Will i ka manao oiaio

o ka mea waiwai ma ka hooili ana i kona

waiwai me ke kuhikuhi ole ia mai.

            3. E hana ia ka Will, oiai e maikai ana

ka noonoo, aole pupule, aka, e ano kanaka

ana no oia, me ka ike maopopo on a i na mea

a pau ana i hana ai.

            4. E kakou inoa ia ka Will, a in a he ike

ole ka mea waiwai i ke kakau palapala, alaila,

na ka mea e e kakau i kona inoa, a nana

no e kaha i kona kaha pea.

            5. I elua hoike a oi aku paha, e kakau

maoli lakou i ko lakou mau inoa ma ka Will,

mamuli o ke noi ana o ka mea waiwai

pela, a i mua o kona alo.

            A in a pela ka haua ana o ka Palapala kauoha

hooilina, i ka wa ikaika o ke kinoa a me

ka uhaue, alaila, e ae mai no ka Aha e hooiaio

ia me ke kanalua ole. KANAWAI.

 

Nu hou ma ka Apana o Kapulena,

HAMAKUA, HAWAII.

 

            No kuu manao e ike ka luheluhe holookoa

e noho mai nei ma ke aupuni Hawaii.

Nolaila ke ia leo e hai nei ma luna.

Eia noia i na pule hope o Sept. A.D IS69.

Ua hana alanui kanaka malaila. Eia

ka mea kupanaha i ike ia. Hana ke kane

me ka wahine a me na keiki hookahi

la hana, o ka pau noia o na aupuni eono,

o ke kane o ka wahine, kaikuahine, makuahine

makuakane, ohana o ka pau noia

on a la hana, alanui eono oia kanaka a

pela aku. Hauoli ka manao o na kaoaka

unalaila no ka oluolu o ko lakou Luna alanui

oia hoi o J.P Welewele. Ka lua o

kou manao ma ka mea hou i ike ia kanawai,

poepoe ma Kapulena Hamakua Hawaii.

            Ke kula o kou manao ua apono paha,

na Luna nui i ke ia hana a ke ia hope

Luna. O ke ia Welwele he Kumukula

no ia apana, mamua o ka manawa kula,

haawi i kahi e hana ai ke kanaka, hoi

kela e kula a pau ke kula hele mai, ua

hoi kanaka ua pau kahi i kuhikuhi ia ai

me ka hana pono ole ia oia ka mea,

kupanaha nu hou. Hauoli paha ka manao

o ke Kuhina Kalaiaina i ke ia hana.

                                                                                    D.W.L WAHINEALOHA.

                        Hamakua Hawaii. Oct.5. 1860

 

He Kahua pakaulei.

(Koeta mai kela pule mai)

            O Polekerate, (Polycrate) ka Bihopa o

Epeso, kahea aku la ia, e akoakoa pu

inai na bihopa o Asia, a waihio aku la i

ua Kumumanao nei imua o lakou. I ka

noonoo ana i ua Kumumanao nei, ua

hooholo like iho lake, aloe e hooluli iki

ia ka la o ko lakou hoomanao ana i ka

Easrer; a nolaila kakau aku la o Polekerate

i ka Pope penei: "He kanaono

kinamalima na makahiki a'u i lawelawe

ai no ka Haku, a ua kukakuka pu no hoi

au me na hoahanau mai na wahi mai a

pau o ke au nei. Ua huli ikaika au i ka

Palapala Hemolele, a ano la aole au makau

i na ino e k@ela ia ana mawaho, no

ka ema na ao ia ao, eh mea pono ke

hoelohe i ka ke Akua mamua o ka kanaka.

Ua hiki na ia u he hoike aku i na

moa o na bihopa i ako koa mai e like me

kau kauoho, a e kahaha no paha oe no

ko lakou nui loa, a o lakou a pau kai hoapono

mai i keia palapala: i ka ike ana.

aole i makehewa ko'u poohina ana, oiai

au e hana ana e like me na kauoho a ka

Haku Iuesau Krista."

            Ano, o keia mau mea a'u i wae mai ai

maileko mai o na mea a na pope i kakau

ai, he mau kumu maopopo ia e hewa ai

o Kanakanaauao i ke epa. "Mai na makaluki

mua loa mai, ua haawina ka mana

a pan ia Petero, a ili mai i kona mau hope,"

wahi a na pope e olelo nei, a kuhikuhi

ae la lakou ia Vitoa i kumu hoohalike

no keia olelo. Aka, ua kue lokahi

mai la na ekalesia o Asia Uuku i kana

kauoho. No keia hoohohaii o kana kauoha,

i ohi aku ai ua o Vitoa i ua mau

ekalasia la. Aka, no ia hana ana pela,

ua hoahewa ia mai oia e na poe he nui,

a o lerenausa kekahi o ia poe

            I ko'u heluhelu ana, ua hoailona iho

au i kekahi mau kumu hoike e ae i mea

e hoikeike aku ai, aole i hoolohe aku na

bihopa o na keneturia mua i ka Bihopa o

Roma ma kona ano mana kauoha maluna

o lakou; aka, o na mea a'u i hoike

aku nei no ka Pope Yitoa, a me na ekalesia

o Asia Uuku, ua lawa ia no ko'u

Kumumanao. A na na poe pope e hooia

i ka lakou mau hoakaka, ma na mea

ku i ka oiaio. O ka lakou mea nae keia

i hana ole; aia a hana lakou i keia, alaila,

e palekana oukou ke manaoio, ua kukulu.

no ka Haku Iesu i kona ekalesia maluna

o ke kahua i oi ae ka maikai mamua o

na pope.

            O ke kahua oiaio wale no i kuhikuhiia

mai ai ma I Kor. 3:10. "No ka mea,

aole e hiki i ke kanaka ke hoonoho i kahua

e ae, o ka mea wale no i hoonohoia,

oia o Iesu Kristo."

Halawai a na Makaainana ma Kau-

MAKAPILI

            Oct. 15-Poalima-hora 7 P.M- Halawai

keia Aha.

            Kohoia o Hon. D. Kalakaua i Linahoomalu,

a o J.D. Halai i kakauolelo.

            Wehewehe mai ka luna H. i ke kumu

o keia halawai ana oia, ka ae aku o

keia halawai i ka hoopae ana mai o na

lima hana mai waho mai, e like me ko ka

põe mahiko makemake i hooholo ai, ma

ka lakou mau halawai ma na la elua i hala,

oia ka la 9 a me o Oct. a me ka

hoole aku paha.

            Noi ia mai e heluehelu i na olelo hooholo

i  hooholoia ma na la halawai a ka Poe

Mahiko- ma ka ninau ana ua hooleia,

aole e heluhelu i na olelo hooholo.

            O ka mea i mua o ka Hale, o ka noonoo

i ka ae ana aku i ka hoopae ana ma;

i na lima hana a me ka hoole.

            Ku mai o Kalaaukane a kamailio mai,

e kue ana i ka hoopae ana mai i na pake

ma Hawaii nei. no ka mea, in a e ae aku

kakou i kela poe pake e komo mai a hookahua

ma Hawaii nei, e hele loa auanei

ko kakou mau kuewa i ka hana ole ua

aneane umi na kanaka i hoopaiia i ka

make ma ka pepehi kanaka mai ha wa

mai o ke Kumukanawai i hanaia ma Luaehu,

aka, mai keia wa koke mai nei no

i ka wa i hookomoia mai na pake, ua hiki

aku i ka hapalua oia poe kai make Ina

pela e lawe hiliiia ai, alaila e make mau

ana no kakou he kue au i ka hookomo ana

mai i na pake.

            Noi mai ka Lunahoomalu e ae aku ka

hale iaia e kamailio, no ka mea, hookahi

wale no aoao e kamailio ia nei hookiia ka

halawai.

            Ku mai o Keawehunahala a kamailio

mai e like peen, ua hooholo iho na haole

mahiko e laweia mai na pake paahana,

malalo o ka lilo o ke aupuni Hawaii, a

na na haole mahiko e hoihoi mai i ko ke

aupuni lilo. E hanaia hoi i mau palapala

hoopaa, a e hoolilo mai kekahi haku a

i kekahi haku. Ma keia hana ana, ua

kue loa i ke Kumukanawai. No ka loihi

o kona kamailio ana, nolaila, ua hooki

okoa ia oia.

            Kamailio mai o Pahukula, no ka palaualelo

o na kanaka Hawaii ke kumu o ke

kiiana i na paahana ma kahi e, aka, ma

ko'u ano kanaka, aole au i ae e hookomo

mai i na pake.

            Kamailio mai o D.B Mahoe, aole o

na makemake e hookomo mai i na pake,

ana, o k@u makemake e hoopaa i na lima

hana o ko kakou ano ili nei, no ka

mea o ma pake, oe pae, hoopunipuni aihue

a hana oia lakou. O ke kumu i nele

ai na mahiko i na paahana kanaka, no

ka haawi nui e i kinohi, i na@@@a a hana

aku lakou ua pau na @la i ka uhauhae ia

Hoole ioa i ka hoopae ana mai i na pake,

waiho i na hana i na kanaka.

            Kamaiho mai o Mr. Aumai, hoole loa

oia, aole e hookomo mai i na pake na

Manahiki a me kekahi lahui @@@ i mau lima

paahana aloe hoi e lawe mai no ka

hooulu  i keia lahui, no ka mea, e ulu no

keia lahui i keia lahui.

            Kamailio mai o S.W Mahelona ma

ka makemake e hookomo mai i na pake

i mau hina paahana. Ua hoowahwaha

ka hale ia Mahelona, aole i hooloheia kana

kamailio. Ua kue loa ia kona makemake

o ka hoopilia mai i ka aina i na pake.

            Kamailio mai o W.A Kiha no kana

mau mea i ike kino ai ma kona wa i noho

kumakahiki ai ma ka mahiko o Kaluanui

ma Makawao, e haanui ana i ke ino

o na pake.

            C.J. Laiana, Heaha ka keia hale i makemake

ai? Ua hiki anei ia kakou ke

hooholo i olelo hooholo, e hoole ana i

kekahi lahui, aole e pae mai lakou ma

keia aina, e like me ko lahou makemakea?

I ko'u nana aku, aole hiki ia kahou ke hoole

aku pela. Eia na ike a kakou ke hoole

aku pela Eia na ike a kakou e noonoo

ai, elua ano pake, he poe ano maikai kekahi,

a he põe ano pono ole kahi. A o keia

poe pono ole, a kakou e makemake ole

nie, o lakou ka poe hoopae lima hana

e koiia nei. Aia ma ko kakou mau hanawai

ka pauka e kokua nui ana, i ko lakou iaweia

ana mai. No ka mea, ua ike ka haole

ua hiki iaia ke hoopaa ia lakou ma ka

hana, i hoihoiia mai kona poho. He kanawai

ko kakou e waiho nei,(Pau. 1420, kanawai Kivila)

e hoopaahao la, a me he

põe pepehi kanaka la, hookahi no hoopaa

like ia ana o lake. Ua maikai paha ia

kanawai i ka wa naaupoo kakou. Me

he la nae e hoike ana he poe haalele hana

ka Hawaii. A eia kona mau hua:

He hoaie mua i ka paahana. He ano hookauwa

i ka paahana. He mea ia e lawe

nui ia mai ka poe haahaa a dala ole o na

aina e, e hoohana ia lakou maanei. Ina

e hoopauia kela kanawai, e pau pu ana

me ia ka hoaie panhana; alaila hoi e hoonawaliwaliia

paha ka laweia ana mai o ka

põe i hoopaa palapala ae like ia o na aina

e. Alaila e kau ana ko kakou mau pauhana

ma ke kulana kaulike; oia hoi, i ka

pau ana o ka malama e ohi ai ke dala, a

pela aku me ka hoaie ole ia mamua. He

mea ia e pono ai na haku, a me na paahana,

a e hiki ole mai ka poe a kakou e

makemake ole nei.

            Kamailio mai o J.W.Kalua, aia kona

makemake ma ka hoopae ana mai i na

pake. Ua pono loa na pake ke laweia

mai. no ka makemake ole o ke anaina

i ko ianei manao, nolaila, ua hooki okoa

e ia oia.

            Ku mai o Mr. Pualewa a kamailio mai,

no kakou ka hewa, he koho ana i na Lunamakaainana

i huli aku a ae i ko kakou

mau pono, e ae aku e hoopae mai i na

pake.

            Olelo mai o Mr. Kalani, he kue loa oia

i ka hoopae ana mai i na pake. Ua hoike

mai oia i kona ikemaika i ke ino o na

pake, iaia e noho ana ma Kaleponi. He

põe una dala eia põe pake. Oiai e kamailio

ana, ua olelo pili kino ae oia i ka

Lunakanawai o Ewa, ina paha e hiki iaia

e hana i hookahi dala o ka pule. He

kue loa oia i ka hoopae ana mai i na pake.

            Olelo mai o Hanale Kamikana, he kue

loa au i ka lawe ana mai i na pake iloko

o keia aupuni, ma ke ano a kekahi poe i

makemake ai e lawe mai, oia hoi ka hana

ana i na palapala hoopaa me ko na

pake ike ole a maopopo ole, oiai, he poe

pouli lakou. O ke ano o ka lawe ana

mai o na pake, o ke komi ilalo i ka uku

o ke kanaka, a pela aku. Waiho mai oia

i keia mau olelo hooholo.

            Hooholoia.-Aole epono i na kanaka

Hawaii e kue aku i ke komo kuokoa ana

mai o na kanaka mai na aina e mai, aka,

aole he pono i ke aupuni e kokua nui i ka

lawe ana mai ianei i na kanaka kupono

ole, e like me na pake i hoopaa palapala

ae-like.

            Hooholoia.-O kela pauka 1-120 o ke

Kanawai Ki@ila, e hoopaa ana i na lima

hana i uhai i ko lakou mau palapala aelike,

ua kue i ke Kumukanawai a me ka

pomaikai o ka lehulehu.

            Makemake ka Lunahoomalu e kamailiomamua

mamua o ka hooholo ana i ka olelo hooholo,

aka, mamuli o ke koi a na kanaka

e ninau kokeia, nolaila, ua ninauia a hocholuia.

            Hoopaneeia ka halawai.