Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 43, 23 October 1869 — HE KAAO NO KAUILANI. [ARTICLE]

HE KAAO NO KAUILANI.

Kt knpneu n kn ukn traokfU o K vrti\Ai/ii i K'iuoi. n m< k•»na p*x momo nku. HC*OPI;KAIA E KAP IiELL* •?. {>far3iili o koi» īn-A.i a k-» »* i K*&4 a »!do iUmn'i a bk - )u--k''ū a £»-• k.z &•-» r.:- ka ki a-'/hiU. uj && aku ir.3ikc-'.: •» r k* Hawaii j*aUk» ih-> Ak-*. &- j ?»■■ •«u-i--o m. oh-'i'* oail-a a na •>!« «> iu « a k.thik >. &• -'k r - ii h«- m-.-* na . k&ko-u *• m&nac»t" aku &i; h« U.īk'.- i* » kLup» I;a o k-> Lik->u Uh*.;i i k\ s l* •' na h«wa a Kroa oi-lo pUr«:la. e kap»? ;-•** ak« 3ta hak'4 K&a.; ia tuai kvr>a kAk'-.'i an.* j A rr»a keu wahi e ik'? ai k%kou e ka pe-e hei';hr-'j i ke kimaii.o ana o ki -i <;a keik» n*M imua o konn haku, a p-:nf;i no sa : A : ka wa i ua keiki e knkulu ana i kn ihe imua o kena alo.ele-oa* 'i 'M ihe noi imua o e hke kh* hv kmika 'ia. i hooßi»jfC hou aumei ia'u » %U) o k i hf r iua n«"i !}. e k j u ibo <"e o'-i. i »■ e e .ohi !.>a k'«ui i ka h<?!e ana aku : keia wahi !a. o h f 'i ae auanei ko k^! k.i ik»i • oh> oe ) kona kioe." Iho !:i o K-i'i-.'.-in: a;-i ih« a oe i īke ak'i ! \ a-i o hoo;..UJ;:p-Jnc nni nvi ia'u ? Pane i;ou ao ua iav.i !>. -E ';» j ! 0 akei oe a keia wiliwiii ! i, p:i ae a iu:ia r."-ina aku oe i kek'ihi anuenue e pio ;i:; i i kai, a maia'o o?a anuenue e n ; )n;i por:o ! ke k;no kan.ika. e ko!r> ana e ku-i op.ni, o hf'cp.» i a [K-i i aku, a o kana han.i iio i:t e hele nei e iawaia i ia r>a iakou, a o UJ: inea ia au e ike • aku ai o ko kaiku.ihine no i.»." lt wa p-iue rnai ia o Kauiiani i/nua on'i. A*\ h ii paa aku nei au ia <<o i kuu m-ir«:jo, i I/-•!•: au e nana a i ne;».. !»•» uu-a au e h.n ina: u-m i i'u, hi>: inai au iie niake kou h"pe m'u i k- ia la, iiaihai iiiiiiiii oe e a'u ao!o oe e p.ik»'!e. 1» ua h'-'e aku ia ia a hiki i kahi kumu /iau wiiiwiii, p.ii ae ia ia a !una o ua iaau ia, a hoea ioa a». 1 ia ia i ka wekiu o iuua i ,»a, nana pono aku ia ia i kekahakai o ua waf»i ia i kuhikuiuia mai ai e ua ihe mei ana: a īke aku ia la i kekaiii me.i kupanaha ma ka iii o ka moana, he punoliu uia me he ua kt>wo ia ke ano, a hoomau aku ia ia i ka nana ana i keia : mea kupanaha o ka moana, akn, iaia e nana nei i ki-U inea iiou, neenee ioa aku ia ua punohu ula la i ka moana kai-lipolipo, e i:okoke aku ana i kumu iani,aohe wahi ike i ioaa nnu iaia, uhi mni la ka mana o ua kaikamaiune ia, aohe mea a ike aku o Kauihmi. A ia wa, hea iho ia ua keiki nei iluna o k,\ wiiiwiii e kau neu K ! auhen oe e Koawi Koawa, e- haihai iiiiiiia ana oe e a'u, aoie oe e pnkeie, no ka mea, ke nann nei au i ko wahi i kuhikuhi mai nei ia'u, aoie iie iko iki aku ; o'u i kekahi anuenue a me ke kanaka. I'nue! oe ua ihe nei, aohe anei he ouii kupmaha au j i ike nku nei nm ka ili monna '.' H »i iiio ua • keiki nei, ae o ka'u niea uMle no ia i ike aku ! ' f nei ma ke kukulu o ka iani me he punohu tiwahi ln, aka nne, i)e uia hoi keia me iie ua ; koko ia, a ia wa pane ae u.i laau ia, nana : hou ia aku paha, nana hou keia e iike me ke | knuoha a kona kupuna ihe, a iaia e naua nei | ike hou aku ia ia i ua punohu ia e hookoko- ] ke mai ana i ka nina, hoomau hou no ia i ' kn nana a ike oia i ke nno o keia mea kupa-! naha, aia ka ! he manu uia oia kona mea ij - kuhiliewa ai hepunohu ua koko i ka moana,; • aka, ia wa iele ne ia ua manu ia ma ka hi-j kiua, a pani ku ae ia i ka inuiamulama o ka j la, a uhi mai la ka maiu he kuawa iiuna o | iaua. A ia pane ae ua ihe liei peuei. "U\u| hoomaopopo ioa aku la anei oe i ke ano o ua , mea la au e nana nei ? ae mai ia o Kauilani. , Hai aku h\ iu i ke anooia ouli imua o KauiUni, ue o ke auo o keia manu nui au e ike _ nei he kanaka ia, o kekahi kupuna ia ou. no k.\ mea, o ko'u hanau muii n\ he maua i 10-; aa iaia, a ua oi nku kona maua i ko'u.a ou\ | no ko maua mea i oi ka ikaika. A owai ka , inoa o keia mauu wahi n ke ke;ki : o Kai--wakaiameha, ua noho ia eia na wahi a pui ; 0 keia mau moku a haU loa i Kahikiku Ka-j hikimoe, i ka paa iluna, ki\ paa īiaio, ka hoo- i kui a me ka haiawai aohe waht koe i ka he-! leia eia. A heaha kan;\ hnna e pani mai nei | 1 ka wela o ka la ? wahi a Kauiiani, pane i inai o Koawi Koawa- Aia iit>ko o kona po-j li ka mea a kou puuwai e kau nui nei. K | iawe heie ana ou\ e hoomakaikai i ka moo-; puna ana ia Lepeamoa i \%\ iewa nuu. ka ie-| wa iani, i Hūkua, i Hit.\io, i na nia maawe ' : loloa u Kane ma Uua o Kanaina, no ka mea, * i ua ike mai nei oii i ko kaikuahine e Uwala ; ana uia ke kahakai, a u:t. kii e mai nei keU | mamOa o kuu wa e kena ana ia oe e heie e i pii iiuna o laau e nana i ua kaikuahine ia ■ ou : no ka mea, ua lothi ioa ka kaua wa i) kamaiiio ni a hoomaka aku nei oe e pii, aia ; hoi e nev nku aua ua me/a U i ka moana iya, i 'a noiaila, i ike oie ai oe i ko kaikuahme ; | aka, nia a ka hoomakaikai aoa ehoihoii ta mai no a kahi ami i i.i waiu ai mnmua. A . o ka inea no boi ia i nui ai ka mana o ko\ ka&uahine» a ua ot aku ka ikaika o ko kai-1 kuahine i kou. i mai Ia o Kauiiani, uoie la | e pakeio ia'u ke hakaka, no ka mea, ua ma-? ke ke akua-pehu ia'u, aole oe e pakeie \vahi | a ua ihe ne». Aka» ta Uua e kamaiiio nei! naiowaie aku ia ua inanm k iioko o ka iewa me ka ike oie aku o ua keiki ia i kahi o ka j naio ana, a ma ia hope iho, hoi iho ia keiaj ilaio o ka wihwiU a nmau mai la ua kupuna ; ihe nei, Ueaha ka hoi kou u:ea i hos n?hi ia ! HaL> nei ? i hoi inai nei au e pepohi ia oeJ no ka tuc», he hooiuhi w U'u, kai no jMha . he u»aiw kau e uieio nel, iiie ku o'eh» de.nei he inanu keia. a o ko'u inua no hoi kt : U \vahi au i pane n\ai nei, i kuu iuaiu<i he ao ; mauii iio la e hoomamaiu mai uua, e hioU); inui ua paka ua eioeiu o ka ho«»!-o. I mai ua| } ihe nei, i na e make au, aoi*» e tke i koj | kaikuahine. Na wai ki o?e ! he nui ki ma-j iua ia'u !! wahia ua kēiUi Uv-i. IU iuva v\g\

ia i>afV! 01 i ka r&sr.< o k* » j»b«rc. c <;> '01 c-c i ;% ! s h ? € : * 0 h i r;v-»a» no <*».- ;i'a a r.;> ko kur-ana* wih;ne i ka S«ara i» KeoUwi, r»2k? i? 33 p»iu kc»u maai. ao-l-e oo hoj e r,an» r , s; ana ko fcapurjsWshine t no ki cr«ea. hfīe aa kon* kon»r,e ka niea an» ī aioha at. i*. e īke nai ;a ee. A o ka paa ae a no īa o nnnao k'ie j kona kupaiia ihe, a kem hou mn U ua ihe !a e heis hoa e oana i «i mana U. a hel« aka !.t ia t kahi aaa i mna hvji ai i fcoi»e;-% ae la maluea. a ū» ia e nana ana ike ai»-J h oia i ua rr«aou !a e hoea mai ana nn-, waho a<» o na kohoia o Kapalania, e au mai ana iluna o ka ih kai, ua haaleie ia i kana o ka le'ie ī ka kwa, a hikī ana ua maeu ia i ka ae-one, hookuu aiai !s oia ia Lepeamoa i kooa wahi i Uwaia mua ai. a hiu aku ia kooiau wahine o Paakei, nalowaie ua minu !a. a i ka wa a ua keiki nei e hoomau nes i ka na;»a 1 ke Wahakai o Kapalama, aku la n i na hoaiiona a kona kopuna ihe i hai nun mai aj, a he kanaka no hoi malalo o kona malu e kolo ana e iike me ka mea i hci*e mua ia ae nei, a hai iho !a la i kona kupum. Ae, akahi no au a īke i wo mea :{!i i uoue mai nei ia'u mamua. a ke hooiaio r»ci i;o; su i kau ike ma keia mea, a kt- n.u.ii he waliine ui ua he!e na lauoho a n.iia i ke kui. a me l;e mea ]a iioi o kona kapa tio ia. a ia \va i o!i aku ai ua kc;ki uei penei. 4 O I r >;u-a o ka poha koeieeie. U Wel.hu keii nniiuna, O Ikiikiu iknelo ka hoku, (J Lanaknulua ke tnve t ke k \;. L a ikea k:i pukoa ka halelo ka i.a'e a ka ia, Makaiei iua ehu iua i ki i:i, Ke weiiea nei e kai o Aaunkra, Akea ka ia a ke a oh.i ko hiki inai, hia ka u:a ieo in }ie ieo-e, iCu;ilo inai-i. A iioi iho !a ua keiki r;ei a ku 0 ke alo o kaiii a ua ihe nei an.i, a hot>la!e mai la kela. e wiki k'aua o hoi e ae ko kuahine ; e hoomoe aku ana keia i ua ihe p.ei iiuna o ka i!i honua, a kau iho !a 11 inaluna ona ir.e lie !io la ke ano. a !ie hapa mai paha ka holo a ka Ho, he oi aku no keia ; pe!a no ua keiki nei i lawe iumheo ia :»i a hoea ana imua o kona mau kupuna. Ka ike oni o Kapaluma ia Kauihni <i meka?ia olelo lauoha i k-:nia kane, e /nakaiA au mun ka ai mamua o ka hiU ana o ua keiki la, a me koua hiki ino ana aku i ka hale. Aka, iioko o keia wa o Kauilani ma e heie aku ana i ke alanui, haupu ae la ka manao iloko o Kapalama, a hai aku la ia imua o kana kane. E ! he mea kamahao ae hoi keia e ku mai nei ka e-a o ka lepo ika iewa, ; (oiai, ua puka maj oia a waho nana a ike i ke.a mea kupanaha, a hoi aku"ai oia a olelo imua o kana kane.) A nana pono hou aku i la keia i ka ouli i!oko o ka lewa a īkeaku !a | oia, a hai aku la imua o kana kane. E ! o | ka moopunakane a kaua o Kauai, ei ae la ke l | hele mai nei. A he mea haohao paha keia i ! iinua o oukou o ka poe e heluhelu ana i ke- ; ia wahi o ko kakou k.iao, i ka ike ana o Ka-; I palaina i keia ano i na ouli o ka iani, a na : : lakou (ou!i) i hoike mai i ka oiaio iinua o ■ Kapalama ; ao!e i nele keia ano i ka lahui | Hawaii nei, ke maa nei no keia kawelewele | ' mai kaliiko loa mai a hiki i keia wa a'u e; ' kainailio nei, a ua knpa aku keia poe i ka 1 ! inoa o keia akua o Lonoopuakau (ke oie au | e kuhihewa.) ; A kena aku ]a ia i kana kanee hoomakuu- ; kau i ai na ka moopuna ke hiki mai, ae mai ; la ke kane i keia, a mnkaukau mua iho la ka ! ' • i i ai i mua. ; | Aole i liuliu mahope iho, ku ana ua keiki nei imua o na kupuna. Aka, aia no ua kai- ! : kamahine I:i i ka nanea i ka hiwaia, a iaia e; | (awaia ana, okalakala kunahihi mai la kona \ lauoho, me kona i ilio he kupu nui oe o ka ; hiki ana i ko'u wahi, a piii paha keia wahi! ' mele penei : j i i huihui ai kuu manawa, | : He maiihim ka ko ka hale, j ! Ca hiki mai-a," «.Ve. ! A pau ka uwe ana a lakou, kena mai la o, _i Kapaiama i ka moopuna e hele e ai i mua ! me Honouliuli ; a o keia manawa a lakoii ; ] e makaukau nei e ai. i ka 1010 ka la ia ma- : nawa (he kupono i ke*.awakea ka o!e!o hou i | keia wa,) a liele aku la !aua e ai i kahi i hai ; ia ae la, he awa ka i-a, he piialii ka ai, a iaia i nei e ai ana, hoouna mai ia o Keaolewa i kana kauwa ia Kiihwe i uineke poi na ua kei- ; ki nei, a ku ana u.i kanaka nei me ka ume- ; ke imua o Kauilani, a ni keiaamuona, a puj ka aku la keia n waho imua o kona kupuno* I hine, aia hoi e waiho mai ana he moena ti!a, | he ahu ula kekahi ono, a noho iho la ia ilu> j na o ua moena ia, a o ka moa 0 keia moena I o Moennuahiawe, ua like kona hiohiona roe ■ ka uila e anapu ana iloko o ka lewa lani, e ; piii mai ana me ka iewa hoomakua, o keia , moena na ua kupuna mana nei no i hoouna ' mai no ka moopuna. | A maanei e ike ai kakou i na oleio a Ka- ■ palama unua o Kauīlani, aka, e hoike mua' . aku au i ke ano o ko Lepeamoa hooinaopo- \ po loa ana he mahhioi ua hiki mai. A ia j Kauilani e noho ana iluna o ua inoena nef, | hai ka oiaio o ke kupunakane ihe ona, hoo- ; hikii mai la ia i na aoueoue, e pio ana ma o ; a maauei me he mea la no Ena ke kanaka, ; a pili paha keia mau wahi lani meie penei : | "Iho mai poe o luna, | Hikikii ka ua o Ena t n &e. | A o ke kīhei o ua keiki nei i hoaahuia ia wa ! o Kaualehm, a o kona malo o Paihikukala- ? ui, o'ka uwiio no4wia ona mai Kauai mai. A oiuau mai ta o Kapalama. Heaha ka h\»akai nui uokonoko a kuu haku o ka hele aiia uiai ? I hele mai nei au e »ke i kuu kuikuahine, 1 mai o Kapkuna ho i mai auauei kau e he pbno ko kaikuahine» he akua, ; P a «e inai kela o ko'a ike aku ka paba iaia i | ka'u mea i mnnao nui ai. A maanei e olej lo hoa kakou no Lepeamoa. ' K& Oe iUt* mai o Lepenmoa i kein mea uho e

•"> *.<1 . « P*iī h .- Ao /y;. v3 *•;•{' <;•«_; *.;• <z ««' L-a-;. A e jri ī ka ia, s tn\ i k;*"j hn. itr, .t o i> ka rip;? ,ii a ke aauen'.<e : k* ■? '.ikou. a : iho fa i:-?ko oni, he anumue k-:. i r j;-> nn; h i k»iu h*i?. fce kanaka pah.c»ra: 1? hot oe e m kupa :no oki h*%! ana mai iko makeu wahi / Jna he mea e t>e nvake u\*u e oli, ina ho*. ne m«a p;.'i ta'a p4kt\e s gi U ; a o ka hana iho !a ia o ua kaika» m.ih;rie \ j i a ana -i ha.iw»* a hei a■ ka haie. a iaia e makaukau mai ar.a e L-., ra3i ; e aeao aku asa o i n et t« 10-aa at ua kaikuahine eei i.ua, e heie oe e eii i iua malaio o kaht e tnoe z\ o kuahi* ne a ano naiowaie ko a!at!i. k\i mat e-e a i t*u hele pu aku kaua e huna aku au ia a hele aiu !a ua keiki la a »:;i io i\ i lua a hohonu a like me ki Kapaliiiui mea ; hai mat ai, a kii aku ia ia ia Kapi'iama a h?!e pu tr.ai lalaua a h:ki i k\ hsa. a tl:o la :a ili. !«>. a ci-?!o iho !a o Kapii.una penei : " I noho 3!;;nv: o-e a i ho: n> ti ko kaah::;e. a iu :naua 1 ka ai, e ike ae no a'?nr.ei ee i na ktiio he lehu!e!;u wa'.e o ko kui\h:?sv e at tt:ai ana i ka ai a k-U ae a kc kino ht-okr.!;i. a pau ka ai ana a ;a kmo, a hele ia k;:»o e auau ; ka w.i t a pau ka au;ui ana, ho; aka paepae puka nei !a ku heu i'.aiia kuehuehu i ki wai, a piu hoi Uiai a kora wahi moe nei !a. a wa e n;.ikaa!a '.oi oe i k.i i\eokotr,o au:i iho o <:a n.oi i.i i ko?ia p--> iieko o kona po- ■ aeae, aiaila, o keu wa ta e hoopu ai a p-«« mat 1.0 poo a na wawae ; ir.-ii hopu eoe ma-, mua o ka man;twa e iioe.k>nno o!e ai oii i . koii i poo, o make oe auauei ; a 'LMoa iho la o Ivapa!tu>a ia Kauiiani a nnlo, a hoi aku !a" ia a kena wahi haie noho." A"!e i liulm m.i! ore iho, hiki ana o /.epeamea n ; ai kaim huokai lawaia mai, a ku aun me ka h.mwe o ka i-a. a hoepuka mai la i kana o!e!o imua o komi mau kupuna penei : " Meheu kanakn e mai nei ko kakou hnie, :ne he mea !a he kanaka i hiki mai nei i ko kakou wahi a ua ; iiuna oiua,." hoo!e mai la o Kapalama. A ' ia wa huna iuo ia o Lepeamoa la kino ona a iiio ne \i a ke kino moa ona he imi wale, e like :ue na mea i hai mua ia ae nei. Aiu aku Ia o Kapaiama i ka ua!a e like me ka mea mau, a hiki waie i ka hoi aua o ua moa nei ma kona wahi a moe iho la, hookomo iho ; ia ua moa nei ī kona pQo iloko o ka poae- j ae a uhi mai Ia na lihilihi o ua moa nei e ka | ! hiamoe. A li'iliu mahope iho, e hopu aeana j ua keiki ia, o na eheu a me ke poo a ine na ' wawae paa loa ; heaha la hoi ia paa i ua o • Lepeamoa. (Aoie i pau.) i