Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 45, 6 November 1869 — Page 1

Page PDF (1.58 MB)

This text was transcribed by:  Makoa K.k.t. Mau
This work is dedicated to:  I dedicate this to my mom, Lisa Ann Mau. She

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE VIII. HELU 45. HONOLULU NOVEMABA 6, 1869

 

Ka Nupepa Kuokoa, @@@@@@@@@@@@ i kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumamalua!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

@@ @@@@ @@@@@ @@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

                                                @@@@@@@@@@@@@@@@@@@

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

@@ @@@@ @@@@@ @@@@@@@@@@ @@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@

                                                @@@@@@@@@@@@@@@@@@@

 

Ka Nupepa Kuokoa.

He mau manao pane aku i na manao

A ME NA OLELO HOOHOLO A NA AGE-NA O NA MAHIK-KO.

Aloha oe e ka Lunahooponopono o

ke Kuokoa. I ua he wahi kaawale ke

-kahi o ka kakou nupepa Kuokoa; E

oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawa-

le o na kolainu o ke Kuokoa. I ko'u

 mau manao e pili ana i na manao kuhi-

hewa a me na olelo hooholo a na Agena

o na Mahi-ko. Aia ma ka lakou olelo

hooholo ekolu, ua olelo ia, ua pomaikai

na mahi-ko o keia pae aina i na pake ha-

na lima. Pelu pah, aole i akaka ia'u ia

mea, pono no nae au e hai aku i keia, aia

ma ka Mahi ko o Ulupalakua, a me Hai-

ku, a me Waihee, ko'u ike ana i kekahi

mau hana pono ole a keia poe pake i la-

we ia mai io kakou nei, aia ma Waihee

he kanalima pake a oi ae, he nui ko la-

kou aihue, ma ka hale kuai o Parisa, ua

lilo aku ia lakou $150.00, he poe pakike

no hoi i ka hana a na luna, i na hoouna

mua na luna in lakou e hele i ka hana

mamua ae o ka aina kakahiaka, aole la-

kou e ne ana e hele i ka hana, ua lilo na

@unA ia lakou i mea ole loa iloko o kela

manawa. Eia hoi keia. Ma Waihee nei,

va pepehi na kekahi haole e kekahi o ke-

põe pake, ua oki ia ke poo i ka oo-ko-

pe, a ua hoopii ia ua pake lu i mua o ka

Lunakanawai, a ua hoopi ia he kanalima

d@la. O Pala ka inoa o kekahi pake

o Ke@ fai kona inoa, a ua hoopii ia oia,

i na dala $100.00, a oi ae. A pehea

iho la keia? Kupono iho la anei ia la i

ko oukou manao ana? Aole io ka hoi o

ka pono. Ua ike iho au o S. T. Aleka-

nedero kekahi mea i kokua nui loa i ke-

ia olelo hooholo, kai no hoi o ua S. T.

Alekanedero kekahi i hoomaau ia e keia

põe pake a mai pau i ka haehae liilii ia.

A pela no noe na pake na Ulupalakua,

oia põe kolohe ia e like me ko Waihee

 nei, aia ma haiku kekahi poe pake, ua

ike o Hawaii nei a pau, elua kanaka, i

pephi ia a make loa, e na pake eha, a

ua kau ia lakou ma ka amana, i ko'u ma-

nao ana, he oi aku keia o ke kanawai ino

loa i kau ia e kela Ahaolelo i hala aku

nei. A he nui aku na mea i koe, e pili

ana i keia lahui i no, aole i pau ka lakou

hana ino ana a hiki i keia wa aka. i kuu

ike ana ma ka lakou olelo hooholo ekolu,

ua ike ia ko lakou kokua nui ana i ka po-

no o na pake, Eia keia. Ke olelo hou

nei ua poe haole nei, i ka pono ole o na

kanaka Hawaii, ke hai akea nei au i ko'u

manao, He oi aku lakou o ka poe hana

kupono i ka hana a na haku maluna iho

o lakou, i na e haawi ia aku ka ke kana-

ka wahi e hana ai, alaila, ua hana no la-

kou me he mea ala, o lakou iho no ka lu-

na o ka lakou hana aka, aole uae pela na

pake, hana ikaika no na pake i ka wa a

ka luna e noho mai ana, aka, i na maalo

aku ka luna ma kahi e, o ka noho wale

iho la no ia, nole pela na kanaka, ua ho-

lo loa ka hana ia lakou, aka, "ke olelo

nei @a poe haole mahi-ko nei." he nui ka

nie o ke kanaka i na haku  hana. "He

aha la hui anei ka hewa, me lakou no pa-

 

ha ia pilikia, no ka mea, aole o ka aie o

ke kanaka ha mea e pilikia ai oukou na

haku hana. E na na mai oukou, eia ma

Wailuku Plantation o Wai. Peck. ka Age-

na oia mahi-ko, ke poe kanaka wale no

na paahana, aole he pake iki malaula, a

elua wale no haole. Eia nae ua holo na

hana, aole no hoi he p@@kia iki, oia wili

aole aie @@@, ua olelo ia he puka nui ko

ia mahi-ko iloko o keia wa. a ke ohi nei

ia põe hoi i ka hoa o ka lakou mahi-ko.

Pehea, na na pake a@ei @a mau pono, e

like me ka oukou e hapai memeue nei.

Aia ma ka wiliko a E. Bailey ame Son.

He poe kanaka wale no na paahana, ua

hana na kanaka me ke akahai, i ka na na

aku na lakou, me he mea la, o ka lakou

hana ponoi, no laila, aole pono iki ko no

haole wiliko h@ino ana i na kanaka Ila-

waii, o kahea ae auanei au me ka leo nui

@aniuhu ole, e Imalele i ka oukou hana

kuu Lahui, a haoule i no iho ka oukou ha-

na, no ka mea, i pono ka oukou hana, i

ka hoop no o na kanaka ma na mea i ha-

awi ia aku ia lakou e hana. Eia hou ke-

ia. Ke ololo hou mau neu ua poe haole

 nei, ua pii ka uku o na kanaka maoli.

KE olelo aku nei au, ua pono ka pii aoa

o ko lakou @ku, no ka mea, ua oi aku ka

maukau o na kanaka Hawaii i ka ma-

lama ana i ka hana me ka hoonikioi, ma-

mua o ka hana kapulu ana a na pake, o

ka walaau wale iho la no ka hana e ka-

kani ai me he kanapi la iloko o ke ko.

Wia hoi keia, he mau malama loihi ke ao

ia ana o na pake i ke ano o ka hana ana,

no ka mea, i ko lakou hoomaka ana e

hana, aloe he like iki me ka ke kanaka

Hawaii hana, ua mui loa ko lakou molo

wa, aole no hoi he hiki ia lakou ke hele

i ke kahu pipi, he 50 kanui o na pake o

Waihee, aole nae he wahi pake hookahi

i makaukau iki i ke kahu pipi, a no ia ike

ole, ua hele mai kekahi pake mamua o ke

kaa a kekahi kanaka e hele aku ana, eia

nae, ua hou ia, a nahae ae la ka opea o

ua pake la i ka lala o ka pipi, i na aole i

kii ia o Kauka Dikilika, i na u make oia.

Pehea iho la ia la? Makaukau io paha

ua poe pake la i ka hana ea? Makaukau

olle vale io, aka, ua ike kakou a pau ma

ka Pepa Helu 42 o ke Kuokoa, a me ka

Helu 26 hoi o ke Auokoa. I na manao

o ua põe haole wili-ko nei, eia ka no ka

emi o ka uku o ka pake a pii hoi ko ke

kanaka Hawaii, e ole hoi ke emi o ko la-

kou, uku, "he poe hupo no Kawaapae."

Aia @o hoi a maauao ae lakou, alaila ike

iho no oukou e ua poe haole nei, i ko la-

kou la hoohalahala, "i ka uuku o ko la-

kou la uku." Eia keia, ke lohe nei au i

ua poe pake nei, i na e pau na makahiki

o lakou i kepa ia ai. Aole lakou ea ae i

kela uku hoolimalima mua i Sepa ia'i. I

na e hana aki ana kakou i na wili-ko i

noho ia e na pake, he nui no ko lakou

aie, ua hoomalu ia na wili i kekahi mana-

wa, no ke aha hoi, no ke kanaka Hawaii

anei? Aole no ka pake no, aole oia wa-

le ka pilikia e ili mai ana maluna oukou

e na haku hana, i ka e nui mai ana na

pake maanei, e alu ana kela kanaka i na

haku hana, no ka mea, @n oi aku ka nui

o na pake, a @oku hoi na kanka, nolaila,

eia ko'u manao ia oukou e na Agena ma-

hi-ko. E akahele ia oukou iho, i ko ou-

kou lawe pihoihoi ana i na kanaka o na

 aina e mai, e aho na ke kepa ana i na ka-

naka Hawaii, he poe lohe i ke kalokalo

aku, a he nui aku na mea i koe aole i

pau i ka hai aku, a o ka'u kauoha hope

loa keia ia oukou, e na Agena mahi-ko.

Mai lawe mai i na pake io kakou nei.

Me ka mahalo.             Maunakui,

Wailuku, Ocatoba 25, 1869.

Kanaka make ma ka way.

E ka Nupepa Kuokuoa e; Aloha oe:-

            Aia ma ka la 20 Ocatoba nei. Ua he-

le aku keia kanaka o Kapai kona inoa,

me na kanaka he 10 e oki ike naku a me

ka honohono, ua huki lakou i ka mea i

hemo i kapa a koe kekahi o ka aina awa-

kea ia.

A mawaena o ka hola 1 a me ka 2,

hoomaka lakou e hana hou, olelo ua Ka-

pai nei e luu me ke kaula e hikii ai, olelo

kekahi kanaka o Kapu kona inoa, e luu

aku kekahi kanaka o kakou.

O ka l@u aku la noia o Kapai nei me

@@ @@@@@ @@@ @@@@@ @ @@ @@@ @ @@@@ @@@@@ @@

la oia aia ka honohono a lakou i oki ai

maluna pono o ke poo on a, aole e hiki ke

poo ke hooea loa iluna o ka iliwai, a emi

hou ilalo, a hooea hou ae aole e hiki ke

poo i luna ua pua no i ka honohono, o ka

emi @eia i lalo oka wai, o keia wwahi i ma-

 

he iho o keia kanaka. o ka loko ia o

Waiakea, o keia loko he hohonu 2 anaoa

makau wahi.

Aia keia wahi ma ka uapo, ma ke poo

mauka o ua loko, la a malaila no hoi ke

alanui e hele ai i ka lua o Pele a hala loa

i Kau. O Kalepolepo nae ka @noa nui o

ia wahi.

Mawaena o ka ho@@ I a me ka 2 i ole-

loia ae la maluna, ma ia mau ho@a ka @@-

lowale ana o keia hana@a iloko o ka wai.

A ma ka hora 5 a me ke 6 ka loaa ana.

O Kapu a me Keliiwahanuku na kanaka

@aua i hooikaika ma ka loa imi ana iloko

o ka wai, @a Keliiwahanuku nae e loa

ana, puiwa ae la oia no kekahi mea ana

i ike aku ai, me kona hoomanao ae no

nae o Kapai no. Ea ae la oia a luna, a

kahea aku la i kona ko koolua, "oia pa-

ha keia?" Au mai la o Kapu, a luu iho

la, a ea ae la, a kahea mai la, "oia no!"

Hoolei ia aku la ke kaul, a hoau ia

mai la a pae i kula, auamoia aku la a

hiki i ka hale. Aloha ino!

He wahine no kana e ola nei, a he

mau makamaka no hoi, a ke noho nei la-

kou me ke kaumaha.

J.A. Kealohanui.

Puneo, hilo, Oct 27, 1869.

He pono no anei i na Kumukula

Aupuni e haalele i kana kula a e

hoonoho aku i pani nona, a na ia la

e kikoo ka hapalua o ka la?

He ninau nui no keia a kakou e noo-

noo pu mai ai e o'u hoa haihai lau olelo

o nei mea he nupepe, me ka hoomaopo-

po pu iho no hoi i ke kulana o ke ano o

 ka lakou hana ma ka oihana i haawiia

mai e ke aupuni i pono nona.

He pono no ia'u e wehewehe aku i ke

ano o ka hana a na kumu kula e hana

ana i ka lakou oihana, me ka hoowaha-

waha i ua ouhana la, o ma ka helu o ka

la kona manao ana. A i peku ia mai au

ma keia mea, alaila pa'u no ia e paio ae

me na ale o ka moana kai lipolipo.

1. Ia'u e @aue mau ana ma o a maa-

nei, me ka hoomaopopo pono i ka mea a

ko'u maka e ike ai a me ka noonoo po-

no ana hoi i ka mea e hana ia mai ana e

ka põe lima lewalewa a palanolelo e ali-

nu wale ana ma kona pomakai iho, aole

@ae he noonoo i ka pomaikai o ke aupu-

ni, ka mea nana i hoohanohano ae ia oe

e ke kumu kula ma ia kulana.

Ua ike pono loa au i ka hana a kekahi

mau kumu kula aupuni ma ka Apana o

Koolaupoko nei ke kula ma Kailua, o

J.W. Kauhane ke kumu, aohe ku i ka

pomaikai kaulike mawaena on a a me ke

Aupuni kana hana ana, oiai ka mana-

wa e kula ana; ia manawa, he hilinai

wale ao ka ia la hana, ha kalele muku

 wale ae no maloko o ka hale kula; a na

kekahi haumana no ana e ao aku ia la-

kou me ka hemahema a pau ka manawa

kula. A i kekahi manawa, he elua wale

no hora kula o ka la, a o ko ia la heo

aku la no ia i Waimanalo. A ma keia

mea, ke ninau aku nei au i o'u hoa hai-

hai manzo o nei mea he nupepa, ua ku-

pono anei oia e mau ma ia kulana? Ke

manzo nei au e nuana like mai ana no

oukou o "kakou pu no a pau, aole ia i

kupono e mau ma ia kulana, oiai he lima

lewalewa oia ma ia hana, no ka mea, ao-

he e loaa ana ka pomaikai o ka lahui

opiopio ma on a la, ke hoomauia oia ma

ia kulana."

2. O Keohookalani, he kumu kula

wahine, no ke kula kaikamahine Katoli-

ka o Heeia, ua  heo kela aia i Kahaluum a

ua hoonoho aku kela ia Lohe, kekahi

kaikamahine i kupono ole ia ia ke ao aku

i kona ohana i like pu ine ia, oiai ua ao

aku ua hope nei onam me he mea lealea

wale la no ka imi ana o nei mea he na-

auao, ka uwa wale no a pau ka manawa

ana e makemake ai. He keu loa mai nei

hoi ka hana a na kumu kula aupuni i ke-

ia kau e naue malie nei.

3. O kuu hoa aloha oiaio, hoa'loha pu-

méhana pu ma ke kino a ma ka pono o

ka Haku; he kumu kula aupuni oia no

Kaneohe nei, a ao imeni hoi i na hau-

mana, a he hoomaamaa hookani ogana

hoi no kekahi mau haumana o ka papa

himeni o ko makou luakini. Ke minami

na nei nae makou i kona keeo anz. Aia

la mahea kona hele ana? Ua hooili iho

nae oia i kana kula maluna a Josepa P.

Kamai, nolaila, aia maluna on a ka ikaika

o ke ao ana, a nona ko makou mahalo

 

nui loa. HE kumu ku;a olelo haole eia

no Kaneohe nei, o ke kula aupuni iho

la a kumu kula himeni hoi. Paa pono

loa kona manawa i ka hana. A no keia

mea, ke puana leo nui aku nei ao i na

Poo Aupuni e pili ana i keia Oihana, e

nana maka wale mai nei no i kea hana

hoopau dala o ke aupuni, a na kumu ku-

la e hana nei. Oia iho la ke ano, ka ou-

li a me ka hana a na kumu kula e ku nei

ma ka lakou oihana.

Nolaila, pehea ka pono i pa Poo Au-

puni, e kuakii wale mai no anei ookou

me hoomau mai no i na kumu hoowaha-

waha i ka oihana i loaa iaia? Ke ma-

nao nei au, aole oukou e pono ke hana

pela. E pono e makaala mai ke Kahu-

kula Nui a me ka Lunakula o ka apana,

i pono ai; aole no hoi pono i Kahukula

hoowahawaha ia oihana, me ka hoike

mau ole ia o na kula i kela a me keia

hapaha, i mea e ikaika ai na kumu i ke

ao ana.

No ka mea hoi, ina e malama pono ia

ke ao ia ana o ka naauao e na kumu ma-

luna o ka hanauna opiopio, alaila, e ulu

nui ana no keia hanauna, a e kawowo

aku no ia a nui loa ma keia ili honua, a,

aole no e nalo ana kakou, aka ioa aole

e malama pono ia ka naauao, alaila, e

moku holookoa auanei keia lahui a nalo-

wale oiai aohe maopopo iaia ka malama

ana iaia iho.

Nolaila, e o'u mau hoa kumu kula, e

pono oukou e malama pono loa i ke ao

ana i ka naauao maluna o ka lahui o ka-

ua, a mai hoowahawaha hoi oe i ka oiha-

na i loaa ia oe, o poho auanei kou lohi o

ka imi ana i kou wa opio a me ke kahe

ana o ka hou o ko lae; he mau iho la no

ia oihana i loaa ia oe, ua lawa pono iho

la no ke ola ma ia oihana i loaa ia oe, no

ka mea. i hoomanawanui oe ma ia hana,

alaila, e pii ae auanei a kao hou ae ma-

luna ae; a pela no oe e pii anuunuu ae

ai a kau loa ae i ke aki, ke hoomanao

nae oe i ka mea Mana Loa, kou kokua

o ka wa popilikia, alaila, pela kaua e po-

no ai.

Ke hooki nei au maanei, me ka nana

aku o ka pii mai o ke kai o na Mokuma-

nu. Me ka mahalo.

SOLOMONA K. POKEA.

Kaneohe, Oct 30, 1869.

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:-

KE makemake nei au ma o kou ano

kanaka hawaii holo okoa, e honoi oluolu

aku ia J. Kaluna, o Honolulu, e hoopo-

lolei, e hoomoakaka lea, a i ole e hoo-

ponopono hou i kana mau olelo i hoola-

haia ma Ke Au Okoa, Buke V, Helu 27,

o ka la 21 o Oct., i kakauia i ka la 9, a

nona ke poo, "No ha Halawai a ka poe

Mahiko."

1. Pehea la i loaa ai iaia ka ike i ka

wa a me na kau, i hiki ai ke olelo, " O

ka Puke, ka Iapana a me ka haole ka

mea nana e noho ke one o Hawaii." a

pela aku.

2. Nohea mai la ka olelo ana, "O na

hapa a keia mau lahui maluna ae la, ka

mea nana e hoopaa i ka inoa o ko Hawaii

lahui kanaka, ke aupuni, a pela aku, a

hiki i ka hopena."

3. Mahea Ia i kuliko ai ka olelo me

ka manao, i ke kakaau ana iho, "O ka

hoopae ana mai i na pake, o ka hooma-

huahua ana no ia i na kanaka o ko na

aina e, e hoopuipui i ko kakou noho au-

puni ana."

4. Nawai la e hooia i ka mea i hoaka-

kaia, "He kanawai ko na pake i oi ae

ke kaumaha, a pela aku. A no ka ma-

lama ana i ua kanawai kaumaha la, e

malama ana ka i ko kakou kanawai," a

pela aku.

5. Owai la ke manaoio aku i ka olelo

ana mai, "O na Wili Mahiko ka io a pe-

la aku, o ke aupuni a me ka Lahui Ha-

waii," no ka mea,

1. Wahi a ka hiwahiwa o na hiwahi-

wa, "Aole ia oukou ka ike i na wa a me

na kau, aoke ia Kaluna a me Kalalo.

2. Kew olelo mai nei ka Buke nui, a ke

velo nei kokakou have me na hopuna

olelo, "Ua mau ka Ea o ka aina i ka po-

no," aole i ka hapa o na laholo Kaluna.

3. Ua ikeia, aole ma ka hoopae ana

mai i ka pake, ke kumu e helelei wale ai

na lahui e a pau i hiki mai i Hawaii nei,

me he paka ua la mai luna iho, e like me

ka Kaluna.

4. He manao koho wale io anei ka ole-

lo ana ae, "O na pake a pau e hoopaeia

mai, a e koi  ia nei hoi e hoopae mai, he

 põe malham kanawai ole io no lakou, a

he põe ike kanawai ole no hoi, oia hoi

 

ka põe kuaikia "  oiai wahi a ka olelo, he

põe oki puu, he põe posa a he põe ai-

hue lakou , a pela aku.

5. Ua akaka lea i na kanaka naauao a

pau, o ka lahui o ka maluhia a me ke

kuokoa ka io o ke aupuni Hawaii, aole o

na Mahiko a Kaluna ma.

Nolaila la ea, i ole ai oe e hoohuikau

hou i ka pono me ka pono ole, i ka mo

me ka maikai, a i  ka pololei hoi me ke

kekee.

E olioli paha oe e hoomahuiia aku, ua

oi aku na huaolelo uuku me ka maopo-

po lea , mamua o na huaolelo he tausani

wahi a ka elemakule emi ole iho malalo

o ke pookela o na lunaolelo.

No ka mea, ua ma'u, ua piha, a ua la-

wa na hoino ia o ko kaua lahui mawaho

mai, nolaila, ua oki oe a me kakou holo-

okoa no a pau loa. Ina oukou e aloha

ana ia kakou iho, mai hoakea hou i na

mea e lilo ai i ino no ka lahui o kaua. A

i mea naua e kokua ia'u ma keia kahea

ana ia kakou a pau, nolaila, ua lawe mai

au i kekahi olelo mau iwaena o na lahui

naauao o ka honua nei, a penei no ia,

(Charity began at home), oia hoi key,

"E hoomaka oe i ke aloha ma kou home

iho mua." A o ka'u hoohalike ana ae

hoi, "E Hawaii e! E hoomaka oe i ke

aloha ia oe iho mua !!"

E Kaluna, e kala ia'u, in a ua like ole

keia kakau ana me kou makemake, a e

manaoio oe, aole o'u manao e pane ia

oe, in a aole au i keeo mamuli o ka lahui

o kaua. Aloha no.

W.H. KAAUWAI.

Wailuku, Oct 28, 1869

----------------------------------------

Kumumanao.

Ko Hawaii nei mau ano kahiko, pehea

la ia e pau ai?

Aia iloko o na kau i hala ka noho na-

aupo loa ana o keia lahui ma na mea ano

kahiko; oia hoi keia, "hoomanamana

akua ana, lapaau ana a me na mea ano

kahiko no a pau." Nolaila ke waiho

akea aku nei au i keia kumumanao iwae-

na o kakou mai Hawaii o Keawe a Kauai

o Mano, i mea na kakou e noonoo iho ai

mai na hapauea a na opio wale; oia hoi

kela mau hua e hou ae la maluna, "Ko

Hawii nei mau ano kahiko, pehea la ia e

pau ai?"

Haina. E pau ana kekahi mau ano ka-

hiko, a e koe ana kekahi a huli keia ho-

nua okoa aole e pau.

Elua mea a kakou e noonoo ai.

1. Ka pau ana o kekahi mau ano ka-

hiko.

2. Aole e pau ana kekahi mau ano ka-

hiko a hulihia keia honua.

Ma ka manao mua. Mamua aku o ka

laha ana mai o ka olelo a ke Akua, e no-

ho ana no keia lahui iloko o ka naaupo,

noho huikau na kane me na wahine, ao-

he mare ana, a e pule ana no i na ano

akua like ole, he moo ko kekahi, he pueo

ko kekahi, he mano ko kekahi, a he pele

ko kekahi, a pela aku. A iloko oia kau,

he nui ka haunaele o ka aina me ke kau-

maha, hao wale ia ka puaa, ka moa a me

na mea like he nui wale; kaua aku kaua

mai, a he nui ka pilikia iloko oia noho na-

mai, a he nui ka pilikia iloko oia moho na-

aupo ana. A mahope iho, i ka wa i no-

ho autunni ai o Kamehameha I., maluna

iho o keia mau maokupuni he umikama-

malua, hookahi kanawai paa a ua koa kau-

lana la i kau iho inaluna o na kanaka, " e

hele ka elemakule a me ka luahine a moe

i ke ala." Koe nae na hana kuloko, oia

na kapu kahiko, kiii heiau he nui wale

 pau ole i ka haiia aku. A mahope mai, i

ka makahiki hookahi tausani ewalu hane-

ri iwakalua, hiki mai ka olelo a ke Akua

ma Hawaii nei, ao ia kekeahi poe i ka pa-

lapala, ma ka pule kekahi, kuhikuhiia ke

Akua oiaio aia ma ka lani, pau loa na kii

i ka wawahiia, a me na kapu kahiko i ka

hoohioloia. Maia manawa mai a hiki i

keia keneturia, ke holo loa nei na hana

hoonaauao imua; no ka laha nui ana o

ka olelo a ke Akua a puni o Hawaii nei,

ua kekuluia na halepule, na hale kula, na

halekuai o kela ano keia ano; ne keaha

keia, aole anei no ka pau ana o kekeahi

mau ano kahiko? oia no. I eia wa, ua

holo mua o Hawaii nei me he uila la @@@

ka huli nui anan i ka pono, a me na hale

kula i kukuluia kahi e ao ia'i na kekika-

ne a me na kaikamahine. NOhea mai ke-

ia, aole anei no ka pau ana o kekahi mau

ano kahiko o hawaii nei? nolaila no.

Manao alua. Aole no e pau ana keka-

hi mau ano kahiko o Hawaii nei. Oia hoi

keia; hoomanamana  akua ana, lepaau

hoopunipuni ana, wahee ana, hoohoho-

 

noho akua ana. @a@h ana o ke kane i ka

hai wahine. hakaka ana o ke kane me

kana wahine. ka makua me ke keiki, me

ka hoopuka i na olelo ino, hoomoe ana o

na makua i ke a lakou mau keiki ma ke

 ano hewa, a me na mea like he nui wale.

A oia mau ano kahiko la; aole no e pau

ana: No ka mea, ua kauia ke kanawai

hoopai no na mea kue i ka pono o ke

Akua a me ke Aupuni, aka, aohe nae he

malu. Ke kokolo nei no keia moo inu

mawaena o Hawaii holookoa, mai ka poe

ui a ka poe hapauea e nonoho mai nei.

Ua aoia kekahi poe mana kula hoonaau-

au, a ua ike nui kekahi poe ma ka Pala-

pala Hemolele, a ma na kanawai o ka ni-

na, aole nae i hoopau i na ano kahiko, he

malama nei no lakou me he kookoo la,

Nolaila, he nui na mea i koe aku, aka, ua

lawa iho la no keia mau leo aheahe, nola-

ila, e na hoa o ka aina hanau nei, e wae

iho kakou i na mea ole waianuhea a ka

manao e iini ai, o ka hoopau ana i na

mea ano kahiko. O ka malama anei?

Aia no i ka mea i holo i ko oukou manao.

E aloha auanei.                        D.W. Kalua.

HOnomakau, N. K., Oct. 19, 1869.

--------------------------------

E makaala! E makaala!!

--------

No ke kokoke ana mai o ka wa e hoo-

kokoke aka ai kakou imua o na pau ha-

lota, nolaila, ke hooakea ae nei au i ka

puka o ka pomaikai, oia hoi, "E moku-

ala! E maiala!!" No ka mea, aia a

hiki mai ia manawa, e ike aku no auanei

kakou, onou mai anan na halota ma o a

mao, e ike aku no auanei kakou i ka pa-

hee o na olelo, e hiohiolo ana ma o n ma-

anei, me he namu ana la a ka holokahi-

ki, e ike aku no kakou, e liki mai ana

kela a me keia, "E koho oukou ia'u, i

pau ko oukou pilikia! A o ka oukou e

 kauoha mai ai e hana, o ka'u no ia e ha-

na ai!! Aole au e puni aku i na olelo

malimali a ke Kuhina Waiwai, aka, e

hele aku ana nu iloko o ke kou Ahaolelo

e hiki mai ana, a e hana aku i ko oukou

makemake, aole i ko'u!!"

A no keia mea, ke paipai e nei ko ou-

kou makamaka, aia a hiki mai ka wa ko-

ho balota, e makaala kakou, a e nana'ku

i ko lakou ano, ka lakou mau hana, no

ka mea, ma ka hua o ka lakou mau hai

na, e ike aku ai kakou i ko lakou ano.

E makaala kakou o koho i ke kanaka

inu rama, no ka mea, he mea mau no,

in a ua maa ke kanaka i ka inu ana i ka

rama, aole no oia e haalele ana ia mea,

a hiki mai ka wa Ahaolelo, noho mai ia

me kona on a, ano e ae la ka noonoo, @@o

ke Kanawai ino a hookahmaha i na ma-

kaainana, i mea maikai i kona manao, a

o ka hapai no ia o ka lima me ka ike

ole i ka pono.

E makaala no hoi kakoiu, o koho i ka

põe hoopilimeai, makemake i ka Oihana

loaa koke, aohe manao i kona hanohano

a na makaanana i hoohanohano aku ai,

aka, kapae ae la ia pomaikai on a, a hila-

la aku la mahope o ka hoopilimeai.

E makaala no hoi kakou, oiai ka wa o

ke koho balota ana, mai ae wale aku hoi

i ka hoomalimali mai a ka poe e make-

make ana e lilo i Lunamakaanana, e ku-

ai i ka mana koho balota no kekahi kia-

kia ha wai on a, a no kekahi wahi hapaha

uuku mauluilu, a no kekahi wahi pomai-

kai pau koke e ae paha, no ka mea, o

ka mana koho balota i loaa i ke kanaka,

oia kekahi pomaikai i haawiia mai, nola-

ila, mai noho a uhauha wale aku i kou

pono nui.

I mea hoi e hooko ponoia'i keia mau

mea i hoakakaia maluna, e pono e maka-

ala i ka hookaa ana i na auhau kino a

me na auhau e ae i na Luna Auhau o ko

kakou ma Apana, ma@nua ae o ka la

hope o Novemaba, i ole ai e keakea ia

ko kakou mau pono nui, ma ke koho ana

i na Luna Makaainana. Me ke aloha.

John W. Kalua.

------------------------

He Alii pee!

--------

E ka nupepa Kuokoa; Aloha oe:-

Ua halawai mai au, me na hua olelo no

kekahi alii wahine o ka hikina i pee i ka

manawa loihi, a kahi no a hoike iaia i mua

o ka lehulehu; aia malaila kekahi wahi ole-

lo ninau no kekahi mau alii o Hawaii nei i

pee a hiki i keia wa. Eia ka haina o ke la ninau.

Eia no kekahi Alii nui o Hawaii nei ke

epe nei a hiki i keia la nona ke kapu wohi

a me ke kapu moe. Ua like ko laua kapu

me ko Keopuolani, a o kona inoa, o Kaneo-

neo, o kona wahi e noho nei, aia ma Puakp

Kohala Hema.

Oia kahi mea hai aku, a nau ia e hai ae

ma ke akea, i ike mai ka lehulehu a pau ke

hooki nei a'u maanei.

J.A. Kamakini.

Kawaihae Oct. 22, 1869.