Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 45, 6 November 1869 — HE KAAO NO KAUILANI. [ARTICLE]

HE KAAO NO KAUILANI.

Kc kupueu o ka uku ir % tokf:le o Kaii'uikiui i lliiil-ui. Kauai. ame kunn jx c mamo aku. lIuOIM KMA i: KaI'OHL'. HKi.l' 7. } [Mamuli'» k" k';n.> aihi iiui: h ka ]« , !iu!'..!iU 1 ■»- , puka i Kaii'» a m » I _■!-> iiawnii a lm<»!•' tna k > k..i--i k"'i nuj»"pa, a ti'> ka uu-a in«i. U" ka l»-'imj</:,u k;i | nur-j«;i, jf»laii;i. ua ne aku us;ik>>iī >• h«Hipuk:iia | k«-Ka.i'» iliiw-.iii inaia'o iin» n» i. Aka.k ,x i:•;im , i •, inak.Ai,«» na ol'-l'i maal- a a un- na «>l> !<> h>» : iiiunaua <» ka w.i kahika. a"!.' iiu ia h>.' m-u na ' kak >u o ii)aiiao; ; » aku ai ; h" h-»ik-.' aua ia i k«: I ano Ku|<» l"a D k<» kak m l.ihui i k'. i.i «'ii. <> r.a j liewa a uu- na <.«1' !u j«*'lap"l;t. e kaj\u i !■ a aku -ka liaku Kauu ia ni«.a mai kuua kakuu ana uiai.] j A ma ia wa, ku ae ia o Kakuiiiewa a ii«.!e ; aku in i kahi a ua keiki nei e i:oho ana, a i ' ko ke'iii ike ana aku i keia keiki. he mea ano e ia i kona ike ana i kn ui o kt*ia keiki, ao!e he kanaka ma ko lakou wahi i like me keia ; a komo aku ia ia a loko, iiopu aku ia i ia i ka iima o ua keiki la a honi iho la, :» ; ninau mai !a ia. i'ehea iho ni'i kau nana ; ana i kuu kapu moa * K 'nana hou mai ana 1 oe i kuu kapu moa i īke ;\ku au, a hoi ae kaua aia kau wahine !a o kuu kaikamahine. () : ka hana iiou iiio ia no ia o ua keikki ia e iii ke me ka iiana mun nna ana imua o na mea ! malama moa, a pau kana hana ana, pane aku ! ia ia ia Kakuihewa. A ! ke ike pu ae ia no i kaua i ka ikaiku oie o ko kapu moa, ke imo nei ka maka, o ke ano o la i ioiie ee e ke'lii, ; he hoopiiimeaai no ka ikaika ole he lioiie • waie, he ano hoopunipuni u he ikaika oie ioa ] no i kn'u nana aku ; noiailn, ina o kau poe ' moa keia, e pnpnjxiu ana no oukou i ka maj ke ao!e e pakeie, no ka mea, he moa ikaika ; kn ko hoapnio, aole ia e pio ana i ke kau a kau, e he!e ana ia mai ka ianakiia a i ka Ja- ! nakila, aka,*he waiii moa no hoi ka'u I* aia j no nne iloko o ka hua kona wahi i noiio ni. i'ane mai la o Kakuiliewa. JC o!a ia uanei ia wnhi moa. aia no ka hoi iioko o ka iiua, ao- , he paha he ikaika e loaa iaia. I mai kela, o I ka moa nne ia hoi iiio ko ea n ka houpu !ann | inalie me he wai ia. (A maanei e hookoia | kou inakeinake e ka iuea e heiuhelu ana, e | iiio ana ko kakou Lepeamoa i hoa kaua no ' ka moa a ke'ui o M;tui ma keiai mua aku ; nei, a malaila paha e heokoia'i ka wnnana a ; Kauhao ia Kaui'ani i kona wa e makaukau ana e holo mai i Oahu nei e ike i kona hanau mua, i hai mua ia aku nei tna kekahi o j na heiu \ haKiA ! A pau ae la ke kamaiiio ana a ua keiki I nei imua o ke'hi o Oahu ; koi mai ia ia e | hoi i ka hale e moe ai. ae aku ia keia momu- • li oia 100, a hoi aku la laua a hiki i ka hale,' aka, aia hoi na kanaka he nui loa e noho mai ana iloko o k.i hale o ke alii : a i ko • lakou ike ana mai i ua keiki nei, uwa ka pit he no ka «i iauna oie o ua keikii nei, haule ! pahu iho la kekahi poe iialo, a mc« a niaule • iho la. a o kekahi p«c hoi ho'o al'iu e pee a nalo, a pohaia ae ia ko lakou eehīai, helemai !a lakou honi i na iuna o ua keiki ia. A ma i \a hope iho, o!elo aku ia o Kakuihewa i ka. : na kaikamahme. E ! auhea oe e kuu kai. \ kamahme / ke hoopau nei au i ktiu hoohiki jana i ko kino a noa ia Kauilani, e aho eia | kau kane U o kn mea i ikein e kakou, ae j naai U ke kaikamahine. Ua manao pjha o 1 Kakuihewa aole keia o ke kanaka ana i upu : ai i ke kaikamahine ana a noa kn i:i ieiia. ; Eia nae kahi i hemahema ai o Kakuihewa, i j o kona ninau o!e ana i ka inoa o ua keiki | U, a oia no ke kumu o kona olelo ana nie ; 1 ia ; aolo no i hoike iki ua keiki la i kona i inoa a jwu wale ke kaua a»a me Alauinui ! ke'lu o Maus. j A hootu>ho ae la.ua 'hi la ia Kawilani ine ) ke kaikamah.Mie ana, a noho iho ]»i lakou a | uhi «uai U ka raa!u po ma'uua o l'a liou, h<?a- -| luolu tho U Uua ia po a .10 ae he Poaha sa, i l a po ia h a ao at he Poalima ia, u ;po hou ia 1 j U a aoihou ia po he Poaono u, kau keia he I 1 wahl e!c!o-p0{*a i k.;ua wahine. I

>.-yn \.'.i .m :i-, 12 < ' •: '"-3 i.i i A"; v-..f: '■'•V " icv: i » *«:<-. **. -J '~-i< «•< s .;s i-: : ?s.<r;. i.:i*o ,j u\ F«:i«;3 zkii U u<i .i ; av ?rsi ;ni*k"i \r.. v; i. v «. i ans au . i»uu v;: :;i c Uw- :;ui i *,a r<3u% <su .1 <- ,i. . d \ kc v.i i>j« *u ilio— HOW2 5 fii<i k'i Cistk3i. A U boi i'i s kmi wihmepeaeī : K, ke kīi n-e* au i ku?i moa. i noho a ? jan«s «>e a i mai ka piae r»iua i ficoc'iU;u. hiaī hu£u c*< 5 :s a i awa Leu ia.'s». ki p»?•»♦•; i Pa-w-;vn. mai nuUu <j*> u\'u. i heie auan*rs a W.i--kok-? ;o.t ki« uwa a ka pi'»t- ;snua o ko inaa maki u, a \ huha aui&ei e-e ia"u ii «a U, ab:;3, aoie oe o ka'u wahine. A'iua, ku ae !a ui k-:»ki ii a Wh aku !a i\ j Kapalama, ao.e no he-i i ,:u!iu hui ani kes3 i ku haie ; mai mi m-n ia ko me ka oUSo mui. ** Koe hana v «i. : o ho; ka he!e ana e k* Im;.'' A i n»u U kc!.i ae, o ke koiu keia o Lo'u muu l;t i kaawa.-. 1 vĀ rnm o o'.ua raai. a hookahi ia i koe lUi'hn o Kakuihewa ma, a no'.uiU au i huii ht.u 4:11i nei e hui hou kakou. a ho; hou aku au i kshi a'u i hiolani tn;;i nei j nn ',i : ao: ne nei ; a pau ka i nei kamailio ana. oi!i ue U ke.a h.e'.e ana i Ua auau i ka wai 0 lauu e au iu r:uu ai i hoike mua ia ae uei ma na he'.u uiua o keia kaao. A i ua keiki nei e auau ana iloko o ka wai, e i'iu ana i 1 a!o, e ea ana hoi iluna. a iaia j hoea ae a; i ka i!i o ka wai, !ohe aku i.i m i ka !eu o kekuhi manu t,- kani hone mai ar,a iiin:j o ka laau, n-e he oo kani kua:nauna U ke kikiko'a ! k i pua o ka !»:hii.i ; hooiono iho la ia 1 ke ano o keia leo : ;>.i-e in.ii a;, a fii ma; !a ia m:ti ka wai mai a noho iho ma kapa. a k ini mai la u.i manu l.t, e hoopuka an:t i kana huaolelo, "ono ka i-a, ono ka ia alaila. oklo aku !a o Kauiiim, aoie no hoi oe e kii i kau i-a i ka moana, o k\ ono wale iho no ka kau i k-ipa nei, p>-!;ta ia e io.ui ai ka mea au e ono nei. (Ao'e paha oukou i mahhini e na keiki kupa o ka ainn, ka poe hoi e he!e ana ma na koiilono o ko kakou nei mok'.ipuni, i 'ka ike ana aku i ke kino holookoa o keia m;mu he L!epaio kona inoo, a m m.'.opopo r,o hoi paha ia oukou ke kani a keia manu e like me ka'w i huike ae nei.) A map.nei i hoike mai ui ua wahi manu i t imua o Kauilani i ke ano o ka moa a Ma« uinui a me ka inoa o ua mo? la. a o ka mea no iioi ta nana i inaiama ua wai auau !a o laun, a pane mai !a ua mami la me he ieo kanaka la penei : " l he!e nuanei o!ua a i hiki i ke kahua k:\ua . e malama loa oe i ko kuahine, e lei no oe i ko a-i, mai hookuu e oe iialo o ka lepo, nia a ike maka aku oe i ke ano o ka moa, aole e nalo ua moa la he moa nui kiekie, ekolu ano hulu ma!ti ona, eleele, keokeo a me ka ulaula, a m:\ kō-M pupua he hookahi koo, he uiaula nae ke ano ouihulu. a o ka inoa o keia moa o Kaauhelemoa, (he moa kane o Kaauheleinoa) he kupunakane ia no olua, ina hoi e ike oie mai ui, alaila, e make ana ia i ka moopuna moa ana aole e pakele. A ! hele ia e kokua mnmuli o ko wahine o inake mai auanei nohe hoi e hapai moopuna makou ; a pela iho la ka olelo a ua manu )a imua o Knuilani." Aka,hemea; hanhao ptha keia imua o'u poe makamnka, 1 ka alawa ana iho a ike i keia manu e karnai!io ana me he kanaka la, a me ke kapa mm piha he hoopunipuni au ka mea e hoopuka nei i keia kaao ; ke pa!e nei au a knawa!e ia mea mai o'u nku nei, e aho mnluna 0 ka mea nana i haku keia. Aka, ao!c no e liio nna keia mea he hoopunipuni nona, ke ole kakou e lawe mai i kekahi hnpa o ka moolelo o kekahi alii i kunewu aku !a i ka yoao mau o ka honua ; i hoohalike no keia e akaka ai kaoiaio penei no ia : Aia ma ka moolelo o Ummui a Li!oa i kona wa e noho aupuni ana mnluna iho o ka mokupuni holookoa o Hawaii, a nana paha i hoonohoae he miu a!ii inalalo iho ona, ma kela okuia keia oknna o ia inokupuni. a penei no ia : Ma Kona o Ehu koiaila alii ai okana, a o Wahilani hoi ko Kohala, no Hamakua hoi o Wanua, a no Hi!o o Kuiukuiua, a o ko Puna hoi o Hua-a, o Imaikniani hoi ko Kau. A iioko o l eia wa e olelo ia nei. kipi ae !a ke 'iii o Kau o Imaikaiam ia Cmi ke'lii nui maluna iho o lakou ; a o ke kaua iho !a no ia iwaena o laua. 0 keia alii nae oia hoi o h.naikalani he makapo, ua kaulana keia kannka i ke akamai i ka alo atta ī na mea rnake a kekahi aoao mai ; oia hoi o ka ihe a me ka ! tau palau, no ka mea. o kana hana ia 1 ao a paulehia wale iloko o kona mau hi opiopio o ka noho ana ; a o ka oikelakela no hoi la o ke akamai maluna o na !;i e ae a pau o Hawaii. Aka, ina o ka wa maka kaakaa o keia alii, inu paha ua pau o Umi ma he aa ko ka ha!e,aka. o ke kau ana mai o kein ano maluna iho ona oia ka makapo, nolaila lanakila ai o Umi ina i ke kaua ana ; eia nae ua nui no na koa o na aouo eiua i haulehia i ka make iloko oia kaua ana. Ua ;nake ia imaikalani kekahi maa alii o Wanua a me Kulukulua, aka, no ka nui hewa'newa launa o!e mai o na koa o Umi, no!aiki, pau ioa na wahi koa o imaikalani a me ; na manu ana elua ; a o ka inoa o ke:a mau manu aua o Nene raa, aia ma ka oielo a keia mau manu, e hooinaopopo ai o l.naikiiaoi i kahi ana e hahau ai a maiile. kona hoapaio. «i |>enei ke kahea a ua mau manu nei : •• E i-*e ! E I-e !! Hauna hema !!!" ina ma ka hema ka iuc:t make a koua hoa, a ina hoi i»a ka akau e olelo nolaua, "El-e! Hi-e!! Ilauua akau." Noiaila, e ht»oie mai aiu na kahiko o Hawaii i keia ; he kamailio no ka hoi ka manu wahi a'u u me lakou !a iho a me Ukou !a hoi. |ukeu !ū:\ aku hoi keia he elua ano Uuna ona, he ano manu a he aiio akua kekuiii, a mai h \x.\ ma«. no ke ka-i

n-. v : ,-.c «- '•*:% nan-; a e.k- : k*-a !a a'u e hai 'ī«w- r '<' • a i.r akui r.-> » k••?•:,>. k.»:kih: wāī. o wa kih:*.'.» a ht-e-ii &»■> ; ke.a i'u e k.'.nnO.;* r.ei ; a ua o *e;a a*,.\ o Lea. e:a «a'u k.v;c? \ J •: ■. •■;e k i pe-o r»-:.«ue 4 u. e h,K.-s>*u *.•> .%o j ; :x.n cīi!o htxv:.i.iia4i : haua i-. '.a : e h->c-.o.i ae kakou * e i*ac,a /i.o i ka. ?icra k»:;a kaao i hoi ana • k t hiie ; a n;a--!a:!a e hcoiviC-.a hou ;to ai t ka h'vV)'iu aua • A o«u ka pua i ka \vat a ka naulu." A pau ke karnai ; ;o ana a Kiu-aeu ma, hoi U ia a hiki i ka haie kah'. Loī a kona kaikuahiue a :ne kon-a i\ypun>i e mai aoa ; kaka!a ae ia ia i ki n»a!-j wa; a wa-ho aku ia ia cii.a ma ka inn i o Kapaiama ; a bwe mai ji , j i miio iiou i.ona a ine ke k;hei ju. a hume mo !a \ ka iu.uo. aahu iho ia i ke k-hei, o ka inoa o keia k;r.ei hou o Kapunohuuhikalewa, * o keia malo hou o ihiianuenue ; a pau k»? kantko ana a ua keiki ia i ke.a mau mea, heie aku !a e ai i kona ama-kakah'.aka ; a pau ka aiana a uakei. ii. iio: iiii! ia ia a ko itua hale ine ke kaikuahme e nono ai, a;a no hoi o Kapalama i:ia ko e noho ana īa vva, heoiuana iho ia lukou tue na kaniailio no kau t huakai o ka hsr!e a;ia, hn aku !a ut keiki !a {>enei : " l"a heie aku nei au i kuu iiuakai makaikai. a ua nookīpaia mat ne; au e ke'ii: e K'aku;i:<",v.t ma kona wahi noho, a hoonoho m.ii nei keia ia u i ke kaikamuhine an-a, a ua ae aku nei au, a ua noho pu mai nei maua i keia mau !a nku nei t ju!a ; a era nae ua hiiahi!a aku nei au i ka hoomoe ana mat nei t ke k ukam,ih;ne ana īa'u ; a ua haawi ;iku nei au ia oe, no ka mea, apopo ka !a makeo Kakuihewa ia .Mauinui ke'lii o M.un, a ia la e iaCia ai na moa ikaika a !aua, aka. i kuu na* n-a ana aku nei i ka moa a ke'iii : aole e o!a ana ia .Mauinui e papnpau ana i ka make, no ka mea, ke hana ia na īmu a .Mau:nui no Kakuihewa, ua ahu inua ka wahie i keia mau la nku nei, no ka mea, ua hai pua mai ke'lii o iMaui i kona manao paa, ina e eo hou inia, he make waie no ka uku kauieie malu* na o Kakuihewa ma, a no kuu ike e make nna o Kakuihewa ma, nola-'la au j haawiaku nei ia oe. A ninau mni in oLepeamoa, Owai ka inoa 0 ua moa la ? Ua lohe anei oe ? Ae wnhi a ke keiki Kauilani ; olelo aku la ia e like me kona lohe ana i ka manu i kona wa e auau ana, 11 o Kaauhelemoa ka inoa.'' Alaila, hoopuka mai la o Lepeamoa i kana olelo imua o Kauilani. Ka ! Ino maoli oe, ka i no hoi i heie mai nei oe no kealoha ia'u, eia ka kau he heie aku nei a haawi ni'u 1 kela hana lapuwale ; akahi hoi a ikeia ka ino a me ke kee o kanakn, ka i no ua nee ia mai la no e oe ka aina a mnikai, a hoi e aku hoi oe mamua a mnhope aku nu me na kupuna o knua ; ,t e::i ka kau he akena aku ia'u, ik? ia hoi ko'u mo u oe e ke kaikunane. A o!e!o niai la o Knpalnma. K ! hele ia mamuli o ka leo o ko kaikunane, i hele nae hoi oe a i ike ole mai ko kupunakane (Kaauhelemon) ia oe, nlnih, aole it e ola ana ia oe ;a i ike mai hoi k- !.i I-līS ī o kona pukele no ia. Ae mai ia o Le[K'iimoa ia mau olelo a pnu a Kapolama. I mai la o Lepeainoa ia Kauilani, E hele ana nae kaua a hiki i ko wahi i noho mai nei, e huhu ana ko wahine ia'u, a e kuhihewa mai ana ke!a he wahine au nau. k wn, kahiko iho la ua kaik.tmr.hine la i kona kino me ka auhu kinohmoiii auo e o kona wai hooluu ; i heie wale keia a Ka ua ulu po'u ka poe holokahiki. {Aole i piu.)