Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 49, 4 December 1869 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

Ia aluna ahiahi, hiki ae la ma Kumelewai, a hoike aku la i na makua ona i ka mea i loaa iaia mai a ia la mai, nolaila, ua ninau mai laua, Nowai mai keia mea i |oaa ai ia oe? I aku ua keiki nei, No Hookalo mai. Ua hoao oia elua kiaha, a ua lilo kona ike maoli i mea ole. A i ke aumoe ana iho, ua hoi aku laua me kona kahu kane i kahi o na kahu mai na makua aku, he elua kaulahao paha mawaena o ia mau wahi. A i ke ao ana ae, ua hahai aku ko laua kahu kane iaia, no ko laua lapuia ana ia po, a ua manao kela, ua ike ae oia ia ano. Eia kana, Aole au i ike ia mea, a ina paka au e ike ia mea, ina ua makau loa au, aka, ua pomaikai au i kuu ike ole ana ia lapu. (Ua lohe pinepine ia i na kaao akua mamua, a ua mau ka makau iaia ma ia ano ana i lohe ai, a ina e lohe oia i na leo uwe ma ke aumoe, aole loa e hiki iaia ke moe, ke pani ole ia na puka o ko lakou hale). I ka hiki ana ae i kahi o na makua, ua hai aku oia i na makua ia ano, a no ka lilo o kona ike a me ka lohe ia lapu, aole ia i hoomaopopo ia ano. E na hoa, ma keia mea, e hoomanao ae oukou na makua hanau, na makua hanai a me na kahu keiki a oukou i na olelo lapu a mau kaao akua lapu, o makau mau na keiki ia ano diabolo, a hoohokaia mai kakou e na keiki e manao nui ana i ka makau i ka mea e ole ana, aka, o ko lakou makau i ko ka lani Alii, oia ka mau ana o ko pomaikai i ka makau iaia no na hana hewa ma na kanawai hemolele). I ka lohe ana o na makua i ka ia nei mau pane ana no ka ike ole i ka lapu. I mai na makua, No keia mea au e hahai mai nei, ua kupono ole ia oe ke hoopili aku i ka ona, a nalo na pono i ao ia aku ai ia oe, ke noho aku oe ma ke alo alii, a lilo oe i mea hoopoina i na pono a me ua pomaikai e ili mai aka ia oe ma keia hope aku, no ka mea, ua ike oe i ka hana ana a Maoloha. Mai hoomahui oe e like me kana, aka, e hoolohe pono loa loa oe i na mea a pau a ko inoa e ao mai ai ia oe, a malaila wale no oe e hoolohe pono ai. A i kona noho ana aku i ke alo alii, ua makaukau mua oia i keia mau mea, a ua hoomanao no hoi. O ka ona ana o na'lii kane a me na'lii wahine, aka, ua paa ole iaia na mele a ia poe, nolaila, aole i kakauia ia mau mele a lakou la. I ua keiki nei nae i ike mua ai ia Kaoaopa, aia hoi, ike aku la oia i ka moku hooholoholo a ka Hooilina Moi e ku mai ana ma kekahi kaheka. Ua like loa kona ano me he moku manuwa maoli la, a he 12 pu maluna ona. Makahehi loa ua keiki la ia mea, a me he mea la e loaa mai ana iaia. Pela no ka lio ana i ike mua ai, aka nae paha, me ia no na keiki ano kuaaina a pau, e makahehi ana e ake e loaa mai. Aka nae hoi, ua hiki ole ke loaa ia mea i na keiki a pau.

Ma kuaaina, ike ae la ua keiki nei i ka maikai o ipupaka a ka makuakane e kalai ana, nolaila, i aku la oia i ka makuakane, Aole anei e loaa ka lio i kekahi o keia mau mea au e kalai nei; I mai ka makuakane, E loaa no paha, aka, aole paha e loaa ka lio i na i na ipupaka maoli, aka, o na ipupaka ano huahuakai ka mea e loaa koke mai ai ia mea, no ka mea, ua ano e loa kona hanaia ana. Ina elua ia mau ano ipupaka la, loaa paha ka lio. Aka, i ka hali ana o na la he nui no ka laua mea i kamailio ai, ua lilo maoli i mea ole.

A no ka loaa ole ana o ka lio, hana iho la ua keiki nei i ka ha-maia i lio, lawe ae la oia i elua laau a kakia ma ke poo o ka ha-maia, a nakinaki i ke kaula ma ko laua huina, a lewalewa kekahi poo o ka laau ilalo, me he nuku lio la mai ka ha-maia iho; a o ka lua o ka laau o ia ano, ua hailima paha ke akea mai ka laau mua mai ana i hana ai; a i ka hauhoa ana ia mea me ka ha-maia a paa i ke kaula, alaila, hoohui ae la keia i ka laau hope, a pili aku la i ke poo ka laau mua a me he poo lio la. Aia ma ko laua hui ana ilalo na kaula kaohi ma kona mau lima, alaila, holo mai la ke kaula mai ke poo mai o ka ha-maia a hoopaaia ma ke kua o ua keiki nei mai kona hokua iho, alaila, alaila, kiomana na wawae o ua keiki nei ma kela a me keia aoao o ua hamaia nei, a muki aku la ia mea me he lio maoli la, a lele like ae la kona mau wawae iluna, e holo ana imua o kona mau hoa paani, a ku ana imua o na makua. I mai ka makuakane, O ua lio nei keia? I mai ke keiki, Oia no hoi, makepono. Aka iho la na makua i ka ia nei olelo, a pela no hoi i na hoa paani ona. A mahope iho nae, ua hoohalike mai la kona mau hoa paani e like me ka ia nei hana. Kaua pohaku ana me ko Waikele poe kamalii. E like me ke kuhikuhi ana o kana hele huakai pu ana mai Honolulu mai me ke akua paani, pela no i hana ai ua keiki nei i hana ai i elua mau akua o ia ano, a o ka palapalai a me na opu maia e hua ana ma ia mau mea, pela oia i hana ai a paa, a ua like loa no me ke akua makahiki. A i ka aluna ahiahi, oia paha ka hora 4, ku ana ma kahi i ku mua ai ua mau akua la keia mau mea. Eha mau ahiahi o ka mokomoko ana o ko ia nei mau keiki me ko Waikele mai. A no ka ohumu ana mai o na keiki o kela aoao e kaili i ua mau akua la, ua waihoia ma kahi pono, aole i lowe pu ia i kekahi la ae. A ma ke awakea o ua lo nei, ua halawai ua poe kaua nei ma kahi i oleloia, ua kaua pohaku aku, a kaua pohaku mai. Aka hoi, ua pa mai la nae kekahi keiki o keia aoao i kela aoao mai, nolaila, ua hoomoeia a ahiahi ae kaua hou. Ia wa, ua akoakoa koke ae la na aoao elua, aia ma kela aoao mai o Kaapuiki me kona kihei haena ulaula. Aka, ma ka nou wale ana aku o ua keiki nei i kana pohaku, pa ana ma ke ia la kuemaka, a uwe kela. Pela iho la ka pau loa ana o ia hana diabolo. Aka nae, hahaiia mai la, he keiki ka na ke kahuna anaana. Pela i ili ae ai ka makau maluna o ua keiki nei nana ka pohaku i pa ai kela. A liuliu wale iho, lohe ia ae la, aole ka he oiaio ia lohe ana. He kaua kanaka makua. Mahope o na kaua kamalii i hoikeia ae la ma o, ua hoea ae ke kaua a kanaka makua ma ka aoao Komohana Hema o Kupapaulau ma Waikele, he kaua pahukala, (paani) no ka mea, ua pae mai ma A-i-oloolo, i Waikele, kekahi mau alii mai Honolulu a Puuloa, a holo pu mai kahi mau alii o laila. He kaua mawaena o lakou a me na kamaaina, a ua huiia na aoao elua ma ua wahi la mawaena o A-i--oloolo o luna mai, a ka ihona pali mai e hiki mai ai i Kupapaulau. Ua hoouka keia kaua i ka auina la o ua la nei a na'lii i pae aku ai. I ka nana ana a ka aha makaikai ia oihana, ua akamai like no na aoao elua ma ka nou pohaku ana, a pela no hoi ka pa ole ana i na pohaku e lele aku ana a e lele mai ana hoi, a pela no ka loohia ole ana i na pilikia a me na poino ma ia kaua ana, a pau wale ae la. Ua mahalo ka poe akamai ia kaua ana a me na'lii nana i hoala ia kaua. Me he la e kiai ana na'lii i ka makaukau o ko lakou mau makaainana i ka oihana kaua. (Aole i pau).