Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 51, 18 December 1869 — HE KAAO NO KAUILANI. [ARTICLE]

HE KAAO NO KAUILANI.

he kui>ucu o ka ukii leaokeh o Kūwaikini i li'ailua. K'auoi. a me knna po€ mamo aku. Hoopikua K KAPOHL*. 1 ueEU k. [Mamuli o ke k >ro ana ni! a k& khukhu e r<aka i K&ao a nvxi!du a lca ko ka- | ioa a do ia to*» hoi, no ka khulehu k* ; nopi», nolaiii, uji ae aku laakou *:■ i ke Kao»? Hawaii niivlalo iho oei. Aka, ke noīnei t o na ok4o :aaaal»-i a m«ī u& olelo b'>jinaoamana -> ka wa kahiko. nv ia he uiea na kak"U (■ ma.naok» aku ai; be ana u i k- | aeo hupo loa o ko kakou lahui i kela *3. O na ' hewa a me na oielei pebpela, e ka[ae k<x aku ka haku Kaao ia mea mai kona. kak;iu ?.iz± mai.] 0 ka pa-u o ua kaikamahioe ia ; o K?u!aokeahi, no ke ano Irke ka o ua pa-u Ia rac • ke ahi e la[alapji ana ; nolaila, i kapaia ai keia inoa ; a o ka inoi o ke kihei ana e nahu ai; o Luuwaikanaheie, hao mai ia keia a paihi, a ai ka inanu iiuna, a aneane e iiio i : ka vv*ai, a pau ke kahiko ana a la nei; hoo- | iaie aku la keia ia Kauilani; e ! haeieae hoi : kaua ; ae mai ia keia. j I mai ia o Kauiiani ia Lepeamoa ; o oe no ; mamua mihope aku no au ; oieio mai hoi keia ; aoie au e pono mamua ; no ki mea, he : hope kapu ko'u aole e heie ia mahope ; i aku ■ hoi o Kauilani. aohe kupono pela, no ka mea, ! ina he kapu kou hope aole au e ioaa ana mai ! ka puhaka mai o ko kaua makuahine, ina ia : hoi o oe wale no ke keiki, aka, no ke kapu | oie o kou hope ; nolaiia au i ioaa ai, noiaiia, j e like me kou hanau mua ana mai; peia no 1 oe e heie ai mamua, n maiiope no hoi au, e • iike me ko'u hanau ana mai ma kou hope ; a peia iaua i kike oieio ai a hookoia no ko ' Kauiiani manao. A o pono paha e iawe mai j kakou i keia iiimi wahi lalani meie penei : | u I kua au ! I hope no ko aloha, ! So ko heie a hoopunipuni, ; Epa i ke kuaaina, Ua ike-a.'' A heie aku Ia o Lepeainoa manuin, a ma- ; hope aku o Kauiiani, a hiki ana iaua i Ilono- ! iuiu ; uwa ana ka pihe a na kanaka, e hoo* kanikani ana i ko iaua nei ui. E ! Na keiki ; ui-e ! ! pela na kanaka e uwa mai ai īa laua nei. Aka, hoomau no iaua nei i ka heie ana ma kae aianui iieie ; me ka aiuli oie i o 'a ianei a haia mai ia wahi, heie aku la iaua 0 ke kuia o Kahua, a hoea ana iaua nei i ! Pawna, hookani houana ka pihe a na kana--1 ka no na keiki oi o ka ui i ka lakou nana i aku ; a hala mai i.i wahi i hope ia laua, hoo- ; kokoke aku la iaua e aneane aku ana e hiki 1 ka hale o ke alii nui; hookani mai ana na kanaka ia laua nei. ,k E! ke kaikamahine ; ui e!! Ei ae la me ke kane a ke kaikama- , hine aiii." ; A*« oklo a ke kaikamuhine alii imua o va kaj iiaka e ki]Ki.{ u aku. iaia e hele mukahi e. Ka | imi aita o ua keiki nei ipunana nana e ma~ ! lil ai mamuli o keia leo o kana wahine i paI ne mai ai, a me kona hele ana i ke Kaua ] moa. j A lohe aku la o un o Ihiihilauaken i keia i ieo o na kanaka e uwa nei, kupu koke mai j ia kona manao innina iioko no kana kane ! hooipo, no ke ano kuhihewa no iioko o Ihii ihiiauakea, e mamao ana ia, e iilo ana i keia | waiiine, makena no hoi ua ava o ua wahine | nei, a hoopuka nwii ia oia i ka huaolelo pe- : nei. A ! o kana wahine aku ia no hoi ui!! : aohe aua inanno wahine inai o onei ! ! ku ia ■ a heie pela !! | A ia wa, olelo oku kekahi poe kanaka, j ka ! he ola ko kakou o kau hana ana aku jpcla. | A biki len loa aku la u.i mau keiki'nei i j kauhale, lohe mai laua i kekahi mau kanaka | penei. Ua oielo iho net ko wahine, aole oe je manao aku iaia he wahine nau, alaila paj ne ae Ia o Lepeamoa imua o kona kaikunaI ne. * 4 E kala au i oielo aku ai la oe, e heie ana nae kaua e huhu ana ko wahine ia'u." Ia manawa i loli ae ai ua kino kanaka nei o I Lepeamoa a liio i huamoa e like me kona wa i kinohi; a wahi iho la o Kauiinni -i ua hua la i ka iepa o kona kihei pnu-pau i hai mua ia ae nei, (o«.a hoi n\a ka helu 2 o ko kakou kaao.) A owiiiwili ae la ia a pnianaiki a iei kikepa iho ia ia ma kona a-i, a huii aku la ia i kona wahi e noho ai la po, a hiki nna no hoi keia i ka haie hniau moa a KaI kuhihewa, a moe iho ia keia ia po n hiki i 1 ke ao ana ae, o ka ia no hoi ia e kau ai o j Kakuhihewa ma i ka Leie (make.) ; Eia ka mea kupanaha ma ia po, o na mea ; maiama moa, aia iaua i kahi o ke alii kahi ;i noho ai, o ka laua hana i hele ai ia po | iinua o ke nlo alii, he kauoha na Kakuhinewa i na kahu a pnu ona, e heie aku ua ane- | ane inai ko lakou wa e itake ai, o ka iakou hana e mihi ana no ka make e iii inai ana maiuna o lakou. Aka, iioko oia wa e noho ana na kahu mniama moa imua o Kakuhihewa, e kii ma--1 iu iho ana keia i ka ai a ka moa a Kakuhi- ! hewa e hanai na ka ia nei wahi moa, hnnai i keia a pau loa a ohe ai ī koe, e hookapeke ae ana keia i ke oniio o na umeke ai a na moa a ke alii, e akiuki iho ona no hoi keia i ke koko, e hoohuli iho ana no hoi keia i kekahi mau umeke ilalo ka waha, i kuhi ia na ka iiio, a me ka popoki, a hoi iho la keia moe, a hiki mai ke ao ana, ala ae la keia, aia hoi e hoohaoi ana n«t kahu malama moa, no ka ai ote o ka umeke ai a na moa a ke alii, e olelo ana na kahu penei; E ! apiki maoli kn hoi ka pau o ka ai n ka moa a ke alii a knua ; heaha la !boi ka mea i pau ai ? Alaila, pane mai la ke keiki Kauilani penei. Ka ! he poe Owau ka*u i lohe aku nei v nunuiu inai ana iiuim o n* uineke ai a haule mai nei ke omo ihlo, a maUlo aku no na ilio e hakaka auii Ukou keknhi me keknhi, ku no hoi ka ea o ua mea he haunaeie oloko nei i ka po nei, ke moe ibo I* au nohe hin'moe iki, a eia wale iho uei no kuu. hiamoe

tki sho nei 'ia ui e ao. a paoho ko'we ae nei no hoi i k2 oiua hoohooi. e;a ka 3C3r.cj e?j ka !a*ou e hikaka mai ne; i ka po r;vf. A pjr<e m3i ia ua o»au kahu nei a ke aiii. me ki oklo aos n.a?. e ikaika c!e ana hoi ka ohani mo? a ke alii ke hoohakaka aku me ka mo-a a ke alii o Maui. no ka mea, ua nahenahe mai o ioko. Ke kiiia ana mai o ita kri* i wi f. ka il:mu• ku ( hele i ka lj make o KakuAihewa. a me kūna olelo kaa&oha ike alti. Kona hiki kiiu> ana i ke kahua kau i. Ka hakaka ana o Lepeamoa me Kaauhelemoa a lanaiiia o Lcpean\oa. o ke to aiia ia o Mauinui ia Kalu hihaea. A iohe mai la ke aiii o Kakuhihewa i keia hana uko ole a kana kaikamahine ua ki* paku:a kana hunona ; kupu iho la ka manao ano lua iloko ona, a kau aku oia he wahi iluna o kana kaikamahine, ine kona hoopuka aku he wahi oleioao imua ona, mai hana hou oe me neia, ua manao anei oe he ola ko kakou o kau hana ana pela. E hele e imi na kanaka i keia po, a ua hook'o no na kanaka i keia kauoha, a ua heie no hoi lakou e huii ia po oole i ioaa iki a hiki waie i ke ao ana, a hele aku kekahi o keia mau kahu malama moa a hai aku ike ai;i, oke kane a ke kaikamahine aiii aia ia ke moe ia i ko inaua hale." A kena ae ia ke aiii i kona Ilamuku e kii e hf-ie mai i kooa la make, e hoopau ka manawaiuo, ua hewa ka wahine ana, ua mihi mai oia i kona hewa imua o'u,f ae mai la no hoi ka makai nui, (o kona inoa o Kou, o ka mea ka ia i kapaia ai o kekahi wahi o Honolulu mainuii o ka inoa o keia : kanaka, peia i oleloia tna keia kaao.) A ku ;«e la ia a hete mai ia i kahi a ua keiki nei e noho ana, (ine ke kuhikuhi mai o ke aiii i kahi i noho ai,) a hiki ana keia > imua o ua inau kaiTh nei, a ike aku la keia i ua keiki nei e mee inai ana, ninau aku la ; ua liamuku nei ina kahu. l;i nei iho nei no ka paha kahi i moe ai o ke keiki aiii i ka po nei ? Ua hewa ko kakou kumu, ua ku*e' ī ka olelo pnpa aianei, pela kana mihi i ka po nei imua o ka makuakane, i ka wa a kona makua i hoop;ti ai iaia, a ua hai mai oia | ua liewa ia imua o ke Akua. ' Noluila au i hoounaia mai nei e kii mai iaia nei, e heie i kona la make, a hoala ia aku ia ua keiki la e ua inakai nei, pane mai na kahu, o ke ala ana iho nei no ia hikiwawe no hoi ka hiamoe, aka, ke hoolono nei no , ua keiki nei i ka lakou mau oleloa pau ; oni- i oni ae la keia mai kona hiamoe ana, e hoo-| iapuu ana ma o a maanei o kona wahi moe, | a aia ioa ae la ia mai ka hiamoe ana ; a pane' mai la ua makai nui nei, i kii mai nei au ia | oe e hele kaua e ike or i kona la niake, pela j o Kakuhihewa i hai mai nei i kona manao ia'u. j Alaiia, pane mai ia o Kauilani imua ona, i ae, e hoi oe a ia Kakuhihewa, e oleio aku oe j iaia e iioomakaukau ka hele i ke kaua, aia ! ka ahamaka ia ke kau ;nai ia i ke kahua ; kaua ; a ia oukou e hoomaka ai e hele i ke ! kahua kaua, e lawe pu oukou i elua moa, o| keia ano, kuhikuhi keia i na moa e lawe ai« a haawi ma ka liina o Kakuhihewa, a i ko 1 oukou wa e hiki ai i ke kahua kaua a kealii j 0 Maui, a i makaukau ke kaua, e hookuu! aku i hookahi moa mamua ; a i inakeia moa, | e hookuu aku i ka lua o ka inoa, a i make inai ia moa, e noi aku ke aiii ia Mauinui e haawi mai i manawa hoomaha nona, a o ko'u j wa ia e liiki kino aku ai i ke kahua kaua, a | pela keia i aoao aku ai iinua o Kou. I A hoi aku la ua makai la a imua o ke alii,! a h.ii aku la i keia mau mea i hai ia aku | imua ona, a hana no hoi ke alii e like me I ke kauoha aka hunona i kauoha mai ai. | A mahope iho hiki mni ia ka eieie a Mnui- i nui imua o Kakuhihewa ; e heie e kaua na moa, a ae aku ia keia alii o iaua i ke kauo- ī ha a keia aiii o iaua, a kauoha iho la o fcakuihewa ike kaikainahine ana penei : "E, ke hele nei au i ka puu makeo kakou, a i pa mai hoi i kela aoao, inake kakou i keia la,a 1 pa hoi ia'u, he ola no ka'u aole au i ike i ka hana kanaka nna. A ku ae ia ua alii nei a hele aku la i ke katia me koua poe no a pau malalo ihoona, a hiki ona lakou nei i ke kahua kaua moa, j e noho mai ana no hoi o Mauinui ma me ko-j na poe no a pau, aohe i kuu iho ka nae o! Kakuhihewa mn, hoopuka koke no o Maui-I nui i kana huaoleio walania. Oko kaua la 1 no keia pau ka kaua kamailio ana, eia ko| kaua hoahu la ke waiho mai nei, ua hoolakot e au a nui ka wahie i o ia honua, ina ī eo oe! ia'u pau oe ia'u i kalua ia i ka imu, a pela noj hoi au ina e eo ia oe. | A i aku la o Kakuhihewa. Ae, heaha ia j auanei, nani no paha ia ua hooiako e no oe i ' na mea inake, a owau ia ea, ua hemahema ; au o kaua, a ke hai aku nei au i ko'u manao' imua ou, ina i eo oe ia'u aole ka'u he make,! he ola no ka'u. A ia wa. ku mai la ka wahioe a Mauinui o Waihaluku kona inoa,a pane mai ia penei. Aole peia ko'u manao, ina no e eo ia ia nei, | aole e make. e ike no, aole e kipiia ana kau-1 hale a ka inake. Alaila pane bou ae o Mauinui; aoie peia ko'u manao e ola, he make no ka'u. (He aiii hoopaakiki loa ka hoi keia.) (Ua oleloia ma keia kaao o keia Waihaluku he kaikuahiae ia no Kakuhihewa, i pili pono laia, a noiaila no ia i kokua ai ma-1 mu!i o ka manno e ola, a o kona inoa ke I hoopokoleia o Wailuku, ti o ka inoa keia ej kahea mau ia ai.) | A mahope iho hookuu na moa e h&kaka! iwaena o na kanaka, alaiia, pane aku ia o| Kakuhihewa imua o Mauinui. kuu aku auanei au i kuu moa mua, a ī make i kau moa, ahila kuu hou aku au o ka lua o ka'u moa,a i make hou ia oe, aiaiU, hoomaha iki kaua.l a hiki ma; kau wahi moa hou a'u, aiaila, kaua inoa hou kaua. Ae mai la no hoi o Mauinui i keia noi a Kaknhihewa. (dotc i pau )