Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 2, 8 January 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO NA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

A no ka nui loa o ka wela o ka la, ua hakuia he mele no keia ano, penei: Ua wela i ka la—e, Makua—la, Kuano no o Keaau—e, Ua nopu i ke ahe la— Ke Kaiaulu Kamalamape— O Pokai aumoe hine— I ke hau—e Kaala la— Haleauau o Kauna la— O Pulee i Malamanui— Kaukoopua, kai o Ewa— Ewa—e—la— No Makua, he wahi kipuka one maikai kona, e like me Makaha, a he awa pae waa na ka auwaa lawaia o ia wahi a na waa malihini no, a pela no o Makaha. He wahi luana mau keia na ka huakai hele, a maanei e moe ai, a i ka wa kakahiaka, oia ka wa malumalu, naue aku a hiki i ka lae o Kaena. O Kahaiki a me Keawaula na aina e pili ana i Makua. O Keawaula, he aina ia nona ke koa aku a me ke ahi. He ala pii mauna no hoi ma ua Makua nei a i Kawaihapai e hui ana me ke ala mai Kaena ae. A ua oleloia no hoi, ma ia alanui paha i hele hewa ai ka makole, a i ole, he ala e ae no paha. A nona hoi ka mea i oleloia, "Makole iho hewa i Makua." A penei paha, E hele ana paha ua makole nei mai Mokuleia ae a i Makaha paha, aka nae paha, ua pii kela ma Kawaihapai me ka manao o ko Makaha alanui keia; pela no ka pii a iho ana i kai o Makua, aole ka i Makaha, a nolaila hoi i oleloia ai, "Makole iho hewa i Makua." I ka hiki ana o ka huakni i Kaena i ka wa kakahiaka, alaila, ua palekana ia huakai i ka weia, no ka mea, ua loaa mai la i ka olu o ka makani Moae, a luana iho la i Waiakaaiea, a i ka auina la, ma Makua ka hele ana o ka huakai ma ia kaha palahalaha a hiki i Kawaihapai, Mokuleia, a au ana i ka nuku muliwai o Kaiaka, ae mai i ke one, a hiki ana i ke kula o Paalaa a me Kawailoa, hiki i Kamani, he kulanakauhale me loko o ka pa aina a mawaho, ua maheleia ka muliwai o Anahulu, aia ma kela kapa o Maeaea, he one a he awa pae waa a ku moku maikai ia, a he kauhale ma ka lae o Leepoko a me ka loko ae o Ukoa a me Lokoea, ua paa no ia mau wahi i na hale. A mawaena hoi o ke one o Maeaea a me na hale o Ukoa, ma ka aoao makai ona, e moe ana ke ala mai Kamani aku ma ke alo maka-ha o Lokoea, a pela aku hoi i Koolauloa. Mai ka muliwai mai hoi o Anahulu, a mai Kamani mai, mauka o kauhale, a ke kuauna loi, moe ma ke alo o ko Kuokoa pa hale a me ka hale pule, e moe pono ana a hui me kalena wai o Opaeula a me Halemano, ke poo o ka muliwai o Paalaa, a hoea iho ana i kahawai o Pooamoho, a pii ana a ka huina alanui e mana ana mai Mokuleia mai a Kamananui, Keawawaihe, kukuia ka hewahewa makai ae o ua alaloa nei, a Kukaniloko kahi o

na'lii e hanau ai. A makai iki o ua alaloa nei, iho i kahawai o Kuaikua, a mauka iki o laila, he kawa lele, a he wahi luana no na malihini. Kahawai o Paka, kula kahua maika o Kapalauauai mauka ka loko o kulanakauhale, hui me ke ala rnai Kolekole mai, kahawai o Waikakalaua, Piliamoo, kula o Punaluu, hoea i kiekiena, a iho ana i Kipapa, hiki i Kehualele, a he ala e mana ae ana mai ke alaloa a Kalakoa, Oahunui, he wahi makaikai nui ia e like me Kukaniloko, a malaila ae ka elina a Kahalo, makai iho Paupalai, a malaila ae i Lelepua, a Kahalepoai, o Kalelealuaka ma wahi laua o Keinohoomanawanui, a hui ana me Kekuaolelo, pohaku huna niho palaoa, Puunahawele, Puehulunui, i oleloia he huina ala me ko Waialua. A o keia mau wahi a pau i oleloia ae nei, ua nui na kanaka, a he waiwai loa ka aina a lae laau no hoi i ka wa kahiko. A nawai e pani pono ia mau wahi i keia manawa? Aohe maopopo, pela ka hiki ole ae, "Na mea ma." Aka nae, he nui ka waiwai kalepa i na laau ikiai ma ia mau mauna ke paa i ka pa ia i kaawale na holoholona a me na mea kanu o kela a me keia mea ilihune e waiwai ai ka mea noonoo e hana ia mea ma ia mau aina mauna a awawa. E waiho ae paha kakou i nei mau haina, no ka mea, me he mea la pela na ala o ka wa kahiko, a e hoi hou ae kakou a e nana i ke koena kulanakauhale alii, no ka mea, aole kakou i ike pau loa i kona ano noho ana o ia mau wahi i koe. No ka mea hoi, ua nui no ka poe e noho ana ma ia mau wahi e ae, a pela paha kakou e alawa ae ai makai o Kikihale kahua maika, malaila na haole a oia wale; a ma Kapuukolo ae, he nui wale na mea e noho ana ma ia mau wahi, he poe lawaia upena kolo a mau mea e ae no hoi o ia ano lawaia a lehulehu wale. O Kuihelani kekahi mea nui malaila, no ka mea, ua nui a kiekie oia ma ka nana ana; a e like me kona nui a kiekie, a pela no ka nui o kona poe kanaka. A o na wahine ana, ua lehulehu wale, a pela hoi kona mau kini pakahi, he nui lakou, na makua kaikunane a pela aku. He mau koa kiai ka iaia, me he koa hoomoe la mai ka Moi mai. A i ka lohe ana a me ka nana ana, no ka mea, ua haele pinepine ae ua keiki nei me kona makuahine malaila e ike i ua Kuihelani nei, no kona pili hoahanau ia lakou la mai a Kaaloakaulani mai paha, a i ole mai ka makuahine mai paha o lakou. Ua oleloia he hanau nui ia poe, a ua pili no nae hoi nei poe, nolaila, launa aku launa mai me ka Luluka lakou la. Pela paha laua la i haele mau ai ma ia mau wahi, a ike mau ai ia lakou la a he lehulehu wale, a pela wale aku ka nui o na ohua o keia a me kela wahine ana, ma ke ano haiawahine no paha, aka, ma ke akamai i ka puunaue a me ka malama waiwai o ka Moi, kekahi mea i laka nui mai ai ka loaa iaia a me na aina no hoi o ka Moi i waihoia rna kona lima, nolaila, ua lilo ia lehulehu i mea ole i ke kanaka i nui ka loaa. Aole no hoi i loli iki ae ko ka Moi hilinai mau ana iaia, no ia mea, ua paa na aina Moi ma kona lima i kona poe hoahanau, e hoolohe ana i ka ia nei mau kanawai i haawi aku ai ia lakou, nolaila, ua kiekie ae no ia poe a kaulana hoi. Aia nae mawaena o ia lehulehu, he haole i oleloia e kakou mamua ae nei, oia hoi o Paulo Manini, he haole Sepania oia, a ua hoa'loha oia no ka Moi ma kahi e noho nei kona mau ohana, a malaila, oia i noho ai. Ua ike ia aku ma kona wahi he mau lio elua a ekolu paha kona, hookahi lio wahine, a pela no hoi, hookahi wahi bipi ohi, a o kona mau wahi nae a pau ma na aoao a me ke kua a me kekahi hapa o ke alo, ua paa wale no ia Kuihelani; a makai pono ae hoi o ko Kuihelani wahi noho ponoi, oia o Keliimaikai, a i ka lae paakea kahi e ku nei ka Hale Dute mua, a ma ka aoao hema o ia wahi o Kaaloa moku no ua Kuihelani nei, a oia moku ka palena akau o na moku a pau a kakou i kamailio aku la mamua, o ka moku Kaaloa a me Hale Dute e pili kahakai ana, he hale malaila, a malaila kahi o na pake mua, i ike mua ia maanei e hana ana i na mea ai a na kapena moku lawe laau ala i Kina a kakou i olelo mua aku nei—elua a ekolu paha ia poe i laweia mai, a ua makaukau i ka hana mea ai na ua poe kapena nei. A no ka maka hou o nei poe o ka hiki ana mai maanei a me ka lakou olelo a kakou e lohe nui nei, pela no ke kinikini nui ana mai o na makaikai ia lakou. (Aole i pau.)