Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 2, 8 January 1870 — Olelo pane ia D. W. L. Wahinealoha o HAMAKUA. [ARTICLE]

Olelo pane ia D. W. L. Wahinealoha o HAMAKUA.

E ka nupepa Kuokoa e ; Aloha oe:— Ke kukini ahai olelo mai Hawaii o Keawe a Kauai nui o Mano. He ukana nui keia a nau e lawe aku i ike mai ku'u mau hoa oka ua kani lehua o Hilo a me na hoa e ae o kou lahui hookahi a peia aku. No ka ike ana i ka hookauiana a kea i ana ae a «a D. W. L. Wahinealoha la i i hokomo ia ma kou helu 43. E olelo ana i he Nuhou ka hana elanui ma Kapulena, no ke kane ka la hann, hana ka wshine me na keiki a me na ohana, hookahi la hnna, pau na la eono, a pela mau, wahi a ka mea hoolaha akea. A he wahi olelo hoohilahila hoi kekahi maia hoopuka ma« nao ana. Kanawai poepoe ma Kapulena he olelo hoohilahila ia a henehene hoi mamuii o kau hoopuka ana i mua o ke akea, menaano hookaumaha manaoe ike •ana oe i r ka pa oko lae ika ala o Kauelean. E o'u mnkamaka aloha o ke kfno hoo-

kahi a me ka wai liooluu hookahi o ka lahui hookahi, a me na wai hooluu o kanuka o kela ano keia ano i piha na pepeiao i na olelo ola pahi a ke kanaka ano ili okoa, i kupa ia o D. W. L. Wohinealapahi o Maumiihiihi. E hiamoe nna i ka uluna ke poo. Hele ka uhane haukae i ka ulu kukui o Kapulena. E heluhelu ia nie ke Kanawai poepoe ana i pai ai ma ke kulanakauhale o Betina, ma ke aupuni o Inpana ma ka hema o Asia nui, i kakau ;a e ka makuakane o Pupulenui i hooponopono ia e ka ahaolelo alil o Eleio. 0 ka hoahu ana a kou kuhalahala ku ke ahua hoopuka wahahee ae ma ke akea. I a'u i nana ai i kelu hoolnhii, ua niuau nui wau me ka noonoo nui iho ; O wai la oe i waena q na kunaka o llamakua nei. Ile pulii moe lua paha oe i Ile aama kua lenalena paha no ka pali o lluananea ? O wai la oe, i hoolulau mai ai oo 1 kou inoa-liaulana ? a liai mai oe i keia inoa huna au, me ka pee. Aole oee nalo, he ia nui i pii aela ka pehu i na pali o Hamakua. ka aina hanau, a'u i ike ole ai i ko helehelena. E ka naau awaawa e; Ua ninau inua anei oe ia G. W. I). Ilalemanu Esq., ka mea nana i hoonoho mai ia'u i luna lawelawe nona ma ka hann alanui ma Kapulena nei ? Ua ninau anei oe ia'u ? Ua ike maka anei oe ? A ina aole no hea kou niakaukau e hoopuka i knu moolelo. O wai ke a mau kanaka paha i alu ia ko hnna i ko la hookahi, e ko wahine, keiki., kniknmahine, a ohana palia, alaila helu pakahi ia na la hana eono maluna 0 lakou ? E hai mai oe. E ia ke ano o na hana ma ke alanui o Kapulena iloko o keia makahiki. Ua haawi ia rna ka uku pau. Mamua manawa e hoomaka ai ka hana ana, ua nana mua ia ka loihi: Ama kahi mama o ka hana he kanaono ka loa ; A ma kahi paakiki o ka hana ua ae ia aku e lua kanaka na na e hana me ka ikaika, pela nae 1 pau ai a lanakila si ka hana ana, i na e pau ka haawina me ka maikai ua helu aku, ekolu la no ka pauku hookahi a ke kanaka i hana ai. A pela iho la i holo ai ka hana. A hē pono e ninau mua oe e ka naau hoohalahala, he noi aku no kou pono o oe ka luna hana o Hamakua nei. O kekahi hoolaha no ka pau pono ole o ka inoino oke alanui. He ike inaka anei

ko'u, i maopopo ai ia oe ka inoino, a ine ka oi aku o ka maikai ma kau wahi aku 0 Hnmakua nei ? O S. Kipi Esq., ka luua nqi o Hamakua nei, a me kona hope oia hoi oG.W. D. Halemnnu Esq., Ua like anei ko laua manao me keia hoolaha wahahee ana? Aole pela. Eia ka laua ua lawa ka maikai o ke alanui i hana ia ma Kapulena. A heaha la lsa waiwai o kela hoolaha a D. VV. L. Wahinelalau o ke awa i Laupahoehoe a me ke opu ahuawa i Waikiki ? Oua mea he hoolaha wahahee. Ua akaka no ia'u kou aina i haawi ia nou ma kau hana, aia i Puueo, nolaila mai keia iuoa hou ou oD. W. L. Wahinehaukae. A ke waiho aku nei au i ka'olelo hoolana i ka mea i kau ia aku ai ka hanohano Kalaiaina. O ke aupuni Hawaii e hoolana i kou manao, ae hooluolu i kou manao iho. E ninau i ko'u mau poo liana alanui ma Hamakua nei a he leo oiaio keia e lohe mai oukou e o'u mau hoa mai Hawaii o Keawe a hiki i Kauai nui o Mano e hoopau i ke kanalua, ae lioihoi aku i na olelo hoino a ke kanaka lele pali o Hamakua, i haule iho ku ka lae i ka pohaku, pahu ka 1010 i waho i kea iho ka puniu e holo ana i kai o kuhihewa, ume i ka ihu i kahi paa. I lohe oe 1 na olelo a ke keiki o na manu, loaa ka laau nana e oliiu ke kokuli o ko pepeiao. kui o Maunaaniani. I. Welewele. Hamakua Hawaii, Deke. 13: 1869.

Ua minamina inakou ika hoike aku aole nae makou i manao e huna, aka, i na nae e lilo ana keia hana nna i inea nona e hoopau āi i kona haoa lapuwale. Ma ka Poakahi iho nei, ua laweia ae kekahi kane a me kekahi wahine i hopuia no ke kue i ke kanawai ehiku oke Akua, mamuli oka hopu ana a ke kane mare a ka wahine, aka, mahope o- ke kukulu ana o ka Aha, ua hoike mai la na olelo ike, na ua kane mare la no i onou i kana.wahine e hoohaumia ia, a e iepiL loaa mamuli o keia hana lapuwale maoli. IKe hoike aku nei makou, o llonuaiwa ka jmea wahine, a ke manao nei makou, e lilo keia i haawma nana e hana hou ole aku ai, a e ao aku hoi iaia ma ke alo, mai hana hou pela. Ke hopohopo nei makou. he nui paha oia poe e hana ana pela, aka, he mea ikea wale ia no nae, 1 na he lehulehu o iā poe e* jhan«» ano o!e ana i ka fetkou mau momi maiLi. '