Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 3, 15 January 1870 — Page 1

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Kau'iwailehua
This work is dedicated to:  Dr. Michael Chun: Kamehameha Schools Kapālam

Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE IX. HELU 3. HONOLULU, IANUARI 15, 1870.

"KA NUPEPA KUOKOA,"

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he UMIKUMAMALUA!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

----------

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.

KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.

AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke keena i noho mua ia iho nei e J.W. Aukina, maluna ae o ka Hale Leta. O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
H.M. WINI Luna Hoopuka

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.

THE OFFICE OF THE KUOKOA is over the Post Office. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
H.M. WHITNEY, Publisher

Bound Volumes of the KUOKOA, for sale, at the office over the Bookstore. - $3.50 each.

Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

 

NA HUNAHUNA

NO KA

MOOLELO HAWAII.

 

            Ma ka aoao hema ia Kuihelani ko George Is. David mau hale a me kona mau lehulehu no hoi. alaila, o ko na'lii wahi. mai laila ae mauka o kahua maika, kokoke ana i ke ala o Honokaupu i oleloia, aia pu ilaila na hale a-ipuupuu o ka Moi : a mauka ae o ia pae hale na pae hale o na koa mauka o ke alaloa i oleloia. A ma ka pae hale alii, malaila no o @@@@kini, Kaiko a me Kahekili kona kaikaina.
            Maanei nae hoi, he mau haina okoa, no ka mea, ua hina ae kahi mau mea o ua poe alii la, oia o Ioane A. Kuakini a @ Kahiko, a o Kanepaiki paha kekahi. Ua olelo ia nae hoi, ua oopa ua o Ioane A. Kuakini, no ka launa hewa ana @@@ Kaoo ka wahine e Kuihelani ; a no @ maumaua no paha ia ano, aka, ua ike@@ na kanaka o Kuihelani. A no ia ike @ ana, ua holo ua o Kuakinim i pilikia @@@ei ia Kuihelani. Pela no paha i ka @ a nana aku, no ka mea, e noho mai ana o ia la alo me ka ihi maoli no mai ka Moi mai. A oia iho la no ke kumu i ki@@ ai o ia alii a make aku la, a lilo ke ki@@ ai a maikai hoi i elemakule. Ina hoi e paio me ka wahine, a ku ka wahine a @@, aole no e hiki iaia ke alualu aku no ka oopa o na wawae.
            No Kaiko hoi, ua oleloia, ua ku kona @@@ i ka ihe, aia ma ka noao aku, maluna ae o kona iwi-lei. a komo pu iloko ka maka o ka ihe. A i ke ola ana ae nae, ua mau no ka poopoo o ia wahi. Ua ane @@@na paha ia wahi i kona manao, nolaila, @@  huna hele ia ia aoao ona i ke kapa a @@hei paha, aka, i ka wa nae e ona ai oia i ka rama, alaila,
Ahuwale mai la ke kualono - e,
Ka nahele mauna Iolokui - a.

            No Kanepaiki, Ua mahalo kakou no @@@ no kona akamai i ka alo ihe, aka nae, @@@ ua oleloia, ua pa kona lae i ka pohaku, i ke kaua kamalii ia Hinai, a ua komo ia mea ia mea iloko o kona puniu, aka, aole nae paha i moku pu ke aa wahi o ka lolo, nolaila, ua ola maikai no e like me ko ia la : aku hoi, no ke alima paha, ua huna no hoi e like mo ko ia la, ma ke kekulu ana i ke oho, a poipoi ae la ia @@@ i nalo, a ua nalo io no. A i ka wa @@@ e ona ai a hakaka paha, ua nalo no ka ia la noa.
            Pau ae la paha ia mau mea, a ina e @@au mai ana no ke kumu, e hai aku no, @ i o Kahiko kekahi alii, e like me kela @@ aku la no hoi. Ua oleloia, no kona pepehi ana i na moo kona mea i poino ai, @@. pela no na olelo o ia wa, no ka mea @@, ua nui wale na akua a me na haku @@@ ia wa.
            Ua pau ae la paha ko kakou kamailio ana no ua kaona alii nei, aka, koe nae @ha na ala e hele ana i Waikiki-kai, i Kamoiliili, a i Manoa paha. Penei no kakou i kamailio ai mamua : Ma ka pu@@ ana o ke kulanakauhale, ma ka aoao @@ ma o ka ulu niu o Honukalia. A e haalele ana ia ala ia Kalia, a malaila ae, e moe ana i ka hikina ma na kae loko, a hui ma Kawaiahao, me ke ala loa e hele ana ma ke alo o ka hale pohaku o Kaina makuakane iho nei o Kikaha, a mana aku he ala maluna ma ke alo o Kalanipuu, a he kahawai e moe ana mai Poopoo ae a i kai e pili ana me Kaaihee, a Makiki, Puuomanoa, a makai mai o Puupueo, mana ke ala e hele ai ma Kaaipuluna a i Kahoiwai ; a pela hoi ke ala hele malalo o Kaahalue a i Kapulena a me Kaloawalu. A o ke ala loa e hele ana i Waikiki-kai, a ma. Kaananiau, komo ma ka ulu niu o Pawaa, na niu a Kuakuaka, a malaila aku hele makai i Piinaio, moe ae mauka o na nui a Kahanaumaikai, a ma ke kae o Kaihikapu, a komo ma Kawehewehe, a malaila aku mawaena aku o Helumoa, na Puaaliilii, iho i ka nuku muliwai o Apuakehau, a hele ma ke one o Ulukou i Kapuni pae nalu, a malaila aku i ka muliwai Kuekaonnahi, a Waiaula, Paliiki ko Kamanawa mau kahua hale, i panaia pela ia Paliiki, oia Punahoa, Hilo. O kona wahi paha ia i noho ai i ka wa o ka Moi e noho ana ilaila, no ke kaua i oleloia "Kapuana," mamua o ke kalai ana o ka auwaa Peleleu nei.
            A malaila aku e moe ana he ala hele maluna o Kalahu, mauka o Leahi, a ka puka'na muliwai o Waialae i ke one. A pela no hoi ke ala e moe ana me Kaluahole, a malaila ae ma Kaalawai, a moe ae maluna a iho i Kahala, a hui ma ua puka'na muliwai la, a hui no me ke ala mauka mai a Ululani i Pa@aa, Kapaakea, pii i Kamoiliili, Kapohakikeke, e haalele ana i ke ala pii o Palolo, hiki i Mauumae, mauka ae o Kaimuki kahi e ku nei o ka laau kuhikuhi moku, a iho aku a moe makua o na auwalaloi a me na kiowai o na Waialae, a hui no me ko kai ala ae ma Keahia, a pela aku i Maunalua kai o Koko, a Makapuu a pela ae.
            Pau ko kakou kamailio ana i na mea a pau o ke kaona alii, a e olelo hou ae kakou no ko ka Moi hoi ana i Hawaii, no ka mea, ua kukala ae ia no kona hoi malaila, oiai na'lii ona a me na kanaka a pau mai o a o. No ia mea, hoopau ae la oia i na pa-kuielua, a hoomakaukauia na moku a pau i olelo ia mamua a me ka moku Keoua, a ua hala nae he mau malama ma ka liuliu ana. Ua manoa wale ia nae, o ka makahiki 1812 paha ia.
            Mamua nae o ka haalele ana iho o ia huakai alii ia Oahu nei, hookuu mua ae la hoi oia i ka Hooilina Moi maluna o na waa o ke'kua Kukailimoku, ma kona mau waa o Kauhi ma a me na kaulua e ae a me na kaukahi no hoi he nui wale, oiai aole oia i ike aku i ko ka Moi makaukau ana e holo, aka, me he mea la e nana ana i ka maikai o ka huakai mua e makaukau ana e holo.
            Pela i haalele iho ai ka Hooilina Moi ia Honolulu. A o Manunia hoi a me ua keiki punei kekahi, oiai ia laua ka paa in a mea pili i ko ke'Lii opio, akolu lakou iluna o ka pola ; a o ke kanaka kapu-o mamua ia me ka kaau kapu-o i oleleia. I kanaka kapu-o aha keia o ka holo ana i ka moana ? I mea kapu-o anei i ka makaui, a i na ale paha o ka moana, oiai no hoi aohe auwaa holo e ae mamua. A pela ka haalele ana iho ia Honolulu, a pea ana i Hanauma, oiai he wahi kupono ia i ke kali ana i ka maikai mai o ka makani, i hiki ai ke holo akuu  a pea i Molokai. Pela hoi na mea nana makani i puu ne ai mai laila ne ma Kuamookane a me Iliihilauakeae, mamua iho i Kuamookane, ma ka aoao komohana o Hanauma. A o ua awa la, he wahi ia e hamama pono ana i ka aoao hikina hema. Ua lulu aikai ia wahi, a he a@e kohola mai uku a ke one, a ua puni ia i na kukaipali a koe ae ke awa,, a he kuono ia wahi. Ua nui hhoi na waa e kau pu ana iuka ma ia awa, no ka mea, o uaa 'Liip opio nei a me ke'kua ke poo o ia huakai auwaa e holo pu ana.
            A hala hoi na la elua a ekolu paha o ke kalo ana i ka malie maikai i ka makani, haupu mai la iloko o ua keiki nei ka mana aloha i ka makuahine, oiai oia a me Manuia e ku ana ma ke kae palu, a e nana ana laua in Leahi a me Kaimuki, oiai laua e waiho laelae aku ana imua o ko laua mau maka. No ia mea. pana ae la ua keiki nei i kona hoa, "Aloha mai la ka hoi au i kuu makuahine." A pela mai no hoi kona hoa i kona mau kini. A pela iho la laua i haalele aku ai i ke'Lii opoia a me ia huakai. No ka piha unu loa paha o ko laua manao iliku i ke aloha makua a makamaka hoi, a nolaila hoi, a nalaila hoi, ua pono ole ia laua ke kai mua i ko laua manao i ke'lii opio/ Pela laua i haalele ai ia huakai, a puka ana i Kaoaopa, a ike mai la ia laua ko laua mau mea i manao nui ai. A he mea mau no hoi ka ninai, "O olua mai la ia?" Ae, wahi a laua. "Ua ae ia mai nei no ko olua hele ana mai nei?" Aole, wahi a laua. No ka piha loa o ko maua manoa i ke aloha ia hope neu, a no ka maopop no hoi i ko  maua manoa, aole e hiki ana keia huakai i kela mai aina, a no ke akaka ole no hoi kekakhi o ko Kamehameha holo ana ae nei, a e kali ana paha ma ia ano ko makou holo ana. " Ua pono ole loa ko olua haalele ana aku nei i ke'Lii. E hoi ana no mana i ka la apopo. "Ua hala aku nei ke'Lii i nehinei, nulaila, e hoi no olua ano, no ka mea, ua ike iho la no olua ia makou." No ka paa loa no o ko laua manao, a pela laua i noho iho ai ia la a po. (Aole i pau.)

 

Olelo Pane ia Auberete Kahana Kakolita
E ka nupepa Kuokoa E; Aloha :
            He wahi manao iki ka'u ia oe, no na olelo pane a Aberete, Kahuna Kakolita o Lahaina Maui ia Akeike o Waimea Kauai ; E pane ana, e peku ana, nuku ana, e haku kole ana, e hauikaika ana, a pela aku. Ua ike, ua kiei, ua halo iho, au, ana iho o ka loa, ka laula, ka hohonu o na olelo pane, a kela aoao keia aoao. Me kuu ike maoli iho no i loko o ko'u makaikai ana, i na olelo kupono ole, a waiwai ole, a kohukohuu kahuna pule ole no ke Akua.
            Nolaila, ua kau paona iho au i loko o kuu puuwai, i na olelo a kela aoao keia aoao me kuu wahi kau paona tila makeneti maikai loa, he dala ka poka, he Gula ka hua helu ; ua loaa in'u keia kau poona maikai, mai ke aupuni mai o Kelekelepuoko. A ua ike pono ay i ka mea mama, a waiwai ole o laua, ai ka mea waiwai a kaumaha o laua ; Me kuu a puka ola i ko olua pomaikai, a hunahuna ole iho ;
            Aole au he Komite koho e like me ka olelo kahea leo nui, a Abuerete e uwalo nei i na Komite, e kokua ! e kokua ! ia in.
            Ua ike no ka paha ua wahi Auberete neu, aole oiaio, aole no he ikaika, o nui ka waha i ka alala, i ka kalalau.
            Hoomanao ae au i kela wahi olelo a ka poe Manihiki, penei. Pa ko kikala i ka huipa.
            Hauopi ka waha i ka makani. Ua ai paha oe i ka ape, ke nui nei ko nuku, a pela aku.
            Pela no au e ike nei i kana mau olelo hooio, ke kuhihewa ole au., ma kona kukulu manao i mua o ka lehulehu.
            Nolaila, e hai no au i ko'u manoa maoli, me kuu kanalua ole,, a hilahila oie, a wiwo ole, a peki ole, a nihanuha ole.
            Oiai au e ike nei, ina o ka ke Akua olelo keia Buke Baibala, mai Kinohi a Hoikeana, ka laau o Iuda, a me ka laau o Iosepa oiaio.
            Alaila, aole au kanalua iki ma keia mau olelo pane ;
            I kuu ike a me kuu hoomaopopo, ua lilo nui ka laua mau olelo pane, i mau olelo nuku , a kuamuamu, a haikaika, a hake koleino ; Uwi na niho, nau na kui i ke any, keke oa niho o ka Ilio, kaua mea he kuaki kekahi i kekahi.
            A he mau wahi moa lawa kea hakaka maoli keia, kiki aku, kiki mai, peku aku, peku mai ; Nolaila, penei ko'u manoa ia olua ;
            A-hu-a-pane, pae ia wai mua, -pane in Auberete.
            (1.) Aole o'u makemake i kou Ekalesia e Aberete, a me kai mau olelo hoohilahila, akuaki, a haanui lapuale, ma kou kukulu manoa ana ;
            2.) Ua papa ia mai au e ka Haku Iesu Karisto, penei.
            E malama ia oukou iho i ka poe kakau olelo, ka poe e hele ana me ka lole hooluel@e, a me ke aloha ia am kahi kanaka, a pela aku Luka 20 pa 15-17.
            Owai eia poe a Iesu i hai mua mai, mai puni aku makou i kau e Abuerete,, O oe no ia., kahi moopuna i koe o Puhili.
            (3.) Ua papa ia mai no hoi au e Petero, a me Paula, me ka huhu loa mai ia'u, aole au e puni aku in oe ; Pelu mai au mau elemakule, Apololo la, a oukou e uwalaau leo nui nei ma ko oukou mau halehalawai, me ka launa ole o nei mea he pule u-a, me he pua hipi keiki la.
            Nolaila, pono ke hooikaika loa aku a nui na lea, a nui ka lei ana i na kii, a me ka hoonakeke ana i na kaula hao i ke kuah@, Malia ua hio moe, aua hele paha ; ku@a a nui na kukui, i ma amaama ' E kukuli mau aku no i manoanoa ae kukuli. a pohekeheke, aia no a nui kauwa ana, a me ke kukuli ana ke kuhikuhi ana kalei ana i na kii nui ke ola e Auberete.
            Nolaila, aole au makemake iki i kou ekalesia, e like me ka Iesu, Paulo, Petero, papa ana mai ia'u ; Pela au e hoole aku ai ; Ua manao a'u e kuhikuhi i mau pauku o ka Baibala kahi au e hoole nei ia ae.
            Iniki e ia mai kuu waha e ka Haku Iesu, penei. Mai haawai o kau momi i mua o na Puaa, o nihu mai oia a moku oe, Nolaila, waiho mai no au ia mea iloko o ka ipu Alaamaomao, a ka wa kupono.
            O ka poe puni kaao, puni keaka, puni hinihinu, puni lilelile, puni kii, puni keleawe lei kii, puni kaila heo e nakeke ana la i ke kuahu.
            O lakou ke puni aku i kau mau olelo haanui ;
            O ka poe makemake maoli i ka oiaio aole e puni i kau mau olelo ; Nolalia, mai pane hou, he mea lapuale loa.
            E nana i Korineto, 11p. 16 a pela aku. Ua nui na mea i kolo o'u e kuhikihi aku, aka, ua makehewa ia mau olelo maikai ia oe, aia no o kau mau olelo haanui, a hooio ke puka.
            Ua ike no au i ke kahua oiaio ole, o na ekalesia ou ke liki nei. Ua elemakula, ua alualu, ua make, ua nalo kahiki, ua hala kahiki ka Puulena, aia i Ulukaa, ua kaa kahiki i ka pali ka oiaio, ka mana, ka oihana kahuna, ka Uhane oiaio.
            Ua pau au maanei, ke haukawewe nei ko Koolauloa kupa Alae, ke kikaha nei i na pali hauliuli, ua olu kawai o Kauila. Me ka mahalo. K. H. KUAKAHA.
Koolauloa, Dekemaba 28, 1869

 

Na mea hou puna, Hawaii.

E KE KUOKOA E : Aloha kaua : -
            He mai wahi aoana na mea ai ka'u e hooili aku mei maluna o ka kakou papakaukau, a na oukou ia e na kuene e kakulu pono iho ; in a nae he mea ia i oluolu ia e oukou e na hoa.
            1. Ma ka la 6 o Dekemaba neu, ua hoala ae o makou Esq., i ahaaina ai puna ma Kaimu. Ua kaheaia kela a me keia mea e hale mai ua ahanina nei, ma ka balota ana. Ua kuai oia i ka puaa a nui a me ka ai no hoi. Ua mahaloia no keia ahaaina no ka nui o ka au  me ka ia, a hoowahawahaia nae no ka pono ole o ka hana ana a na Puuku nana e haawi ka ai a me ka ia. Ua hana na Puuku ma ka eke a Hagai, a poho ole. O ka nui nae o na dala i loaa mai ia la, he kanaiwa kumamalima a oi. Ua manaoia hoi, ina he mau Puuku hana pono keia i ka waiwai, aole keia o ka palena mai o ke dala, aia paha ma kahi i ka haneri a oi aka, Ua poho ka waiwai! Aole no i ae ia keia Puuku pono ole e lawelawe i keia hana, aka, no ka pakela loa ana aku o kona pipili i ko ke kepau, nolaila, ua ae ia aku, me ka mapao ia hoi he pono kana hana, eia ka aole! O ko ka Hawaii haawina mau iho la no ia. E na opio o keia mau la, mai hana e like me keia Puuku alunu.
            2. Ma ia la no, ua hoomaka mai ka hooponopono ana ao ka hemahema i hanaia maweana o ka Luna Helu a me na kanaka i auhau ia. Ua noho mai ka Papa, oia o S. B. Puamana ka Lunakanawai Apana, K. W. Kumahoa ka Luna Helu, a p J. lli hooi o a aoao e hoahewa ana i ka Luna Helu. Ua paa pono loa no hoi ka manawa i ka hana ia mai ke kakahiaka a po, aka, aole no hoi i pau ia la. A ma ka la ! ne, hana hoi no , me ka paa pono hpi no o ka manawa, aole no nae i pau. A ma ka la 8 ae ka hoopau ana. A o ka nui nae hoi o na Hoopoo Papa Auhau i hanaia maloko o keia mau la ekolu, ua aneane kanaono. He mea hou loa no keia ma ka Apana kuaaina o Puna nei. Aole no hoi penei na makahiki i hala e aku. Maka nana ana no hoi a ka Papa no keia mea, ua hoaponoia no kekahi e like me ka ikeia ana he pono, a ia hoahewa ia no hoi kekahi, e like no me ka ike ia ana ua ku i ka hewa.
            3. Ma ka la 6 i olelo ia ae nei, lohe iho la au a me ka lehulehu i keia mea hoi ma ka waha mai o kekahi poe, no ka pepehi ana o kekahi haku hana i kekahi o kana kauwa, no ke ano punalua. He me nui keia e wawa ia neu ma Puna neu a hala loa aku i Hilo, me ka hoolaha wahahee ae nae o ua haku hana nei ma keia apana, "ua mahuka aku." O ka mahuka iho la no ia, o ka pepehiia ana a make loa. A ma ka lohe hope mai nei. ua hoomalu ia ua hake hana nei no ua la he 30, alaila, kiiia ae e hoopaa i ka Hale Paahao.
            Eia ka mea i koe : ua hiki mai ka lohe ma ka Apana o Puna nei, mai eahi o na Poo Aupuni mai, e noi mai ana i ka Apana o Puna nei, e koho hou no ia J. W. Kumahoa, i Lunamakaainana ao keia makahiki ar. (No ka lohe ai ana aku paha, e hana balota ana o S. B. Puamana Esq) A in a e koho ole na kanaka ia Kooahoa i Lunanaamakaainana, a makewake hoii ia Puamana i Lunamakoainana no lakou, alaila, e loli ana ia Kumahoa ka Lunaaaakanawai no keia Apana.
            E komo iho paha auanei iloko o kekaho poe ka manao ninau, i ke kumu o ko Puainana hana balota ana, oiai he Lunakauawai oia no keia Apana. Eia no ke kumu nui o kona hana balota ana, no ka maopepe ole i ia, e paa mau ana ioa ma ia oihana i ke makahiki ar, no ka mea, ma ka Palapala Hoopau, ua kakauia, penei : "E hoao i ka makahiki hookahi." A oia iho la no ke kumu o kona kaoalua ana, a manau ai e hana balota. ela ka lohe mai.
            O Josepa Nawahi kekahi Lunamakaainana e manaoia ana e koho, in a nae e hookomo koke ma'ana oia i kona balota.

                                                            Owau no o                                         

                                                                        HOOUNAMEAHOU.

            Puna, Hawaii, Dek. 14. 1869.

 

Manao paipai ia Hawaii Kuokoa.


            Ke kokoke mai nei na la e hapai ai oe e Hawaii Kuokoa i kou lima akau iluna, a e ho-o iho i kou balota iloko o ka Pahu Balota i hoomakaukauia nou. Ina ua ike oukou i na pepa mua o kela mai pule i koahope ae nei, a ne hoomanao oooukou, ua pono, aka, in a aole ua hewa. Aohe nae o'u manao, e hoouna hooi mai ana oukou i na Kunamakaainana i kumakena ai oukou i na makahiki i kaa hioe ar nei. I ka'u noonoo maikai ana, ua loaa ano ia oukou na waha olelo maikai e hiki au ke hoouna mai i keia kau Ahalelo ae. Mai hoouna mai i ka poe puni waiwai a me ka hookano, aka, i ke kanaka i ikea kona akuhai, oluolu, aloha aina. aola Moi a me kona lahui ; aole hoi i ke kanaka i hamama kona waha me he ana la, ma kona waha ka malamalama, a pouli aku o loko. Aole nae au e helu pakahi aku ana i ka poe i ike ia ko lahou pono ole i ke kau Ahaolelo i kaahope ae nei, no ka mea, ua ike no oukou ma ka nupepa Kuokoa, o ka la 18 o Dekemabe iho nei, a malaila oukou e ike ai i ka poe kupono a kupono ole ke hoouna mai. Eia hoi, e kupaa oukou mea i ike ai he pono, a e paulele hoi ma ka oukou mea i manao ai he aiaio kaa.
            Mamua ae o ka oukou koho ana ika oukou mea e makemake ai, e launa pu me ia, e ninaninai mua i kona manao a me kana hana. Ua ike no oukou ma ke Kau Ahaolelo i hala aku nei, ua nui na nune a me na uouo iwaena o kekahi poe o kakou, no ka hooholo ana a kekahi poe Lunamakaainana a oukou i hoouna mai ai i waha olelo no oukou i ke $50000 e heo aku ai ma o. Eia nae, ka i noa ua holo ia mea i ka poe Hui Kalepa o lakou, aole ka auanei, i hooholo aku ka hana, "Ku i ka Hio i Pakini." Ia lakou nei ka hooholo e ianei, i $50,000 a Hawaii nei e inanuahi wale aku ai no ka pomaikai o ka poe Hui Kalepa o anei a me Kaleponi. Aole paha pela ko Kaleponi poe hio aia a $100,000 a oi ae, a eloelo iho oe e Hawaii, alaila, ae mai e holoholo na mokuahi elua, mawena o Hawaii Nei a me Kaleponi. I ko'u manao wale, e hapai hoi ia ana paha ia Bila, ke ole nae au e kuhihewa.
            Aia ma na pepa o na malama i kaahope ae neim e ike no oukou malaila, ma ka halawai a ka poe Hui Mahiko o kakou nei a me kekahi poe e ae, aia malaila kakou e ike ai i ko lakou, a e haalele iho hoi ia oe e Hawaii, no na kumu i haiia malalo iho penei :
1. No ka pii o ka uku mahina.
2. No ka aie nui o ke kanaka Hawaii.
3. O ka molowa ma ka hana ana.
            He oiaio anei keia mau kumu? I ko'u manao, aole he oiaio i keia mau mea. O ka mau no ia o ka poe iii hoowaiwaiia maloko o keia Aupuni, o ka hoemi i na hana a ka Lahui Hawaii. E Hawaii o Keawe! E Maui o Kamalalawalu !! E Molokai Nui a Hina !!! E Oahu o Kakaihewa !!! E Kauai o Manokalanipo !!!! E ku mai, hoeu mai, nana mai, kiei mai, halo mai, komo na Pake la, a o keaha  iho la kau e Hawaii? O ka ae aku anei? Aole! E keku aku, a peku hoi.
            Ua piha o Hawaii nei i ka naauao a me ka ike hohonu i ka noeau a me ka akamai, a na kupono kekahi mau hana o ke aupuni ia lakou. E like me ka loli ana i ka oihana Kahunapule 
puni Kauai la i na Kahunapule kanaka, a koe iki paha ea ; pela no o Oahu, Maui me Hawaii. Kokoke pau loa ia oe e Hawaii no hana o ka Oihana Laa, a noho wale na makya o ka pini mai Amerika mai, no ka mea i kohoia i waha olelo no keia Kau Ahaolelo ae, mai emi hope ae, mai hookunana i ka onou ia mai i Luna Helu no mea ; i Lunaauhau no mea, a pela aku. Nau no ia mau oihana ke hana oe i ka pololei, aka, i hololua oe me he Muhee la, aole nau ia hana. Owai ka mea nana e koho aku ia oe ia Kau Ahaolelo hoi aky, no ka mea, ua ikeia kau mau hana pono ole, nolaila, e noonoo nui oe i lona oe ka hoapono ia mai.                             F. B. KEIKI.
Kawehewehe, Waikiki, Dek 27, 1869

 

HAPA NUIA MA HILO.

            He mau kauna la oku mamua ae o ka hoea ana mai o ka la hope o keia makahiki e naue nei, ua huhu, a heenneu like ke ae ko Hilo nei kini no ka lakou la joike Kula Sabati, ma na mea a paa e pili ana ia la, oia na kahiki nani pua kea a me ke omaomao, na lipine kowelo a me na mea kani, a me na me kani, a me na mea paina, a pela aku. I like ai paha me nei olelo nani a ka poe kahiki. "I luna no ka ua wehe e ke pulu o lalo." Ai ka huli ana o ka i-a i ka moku ana o ka pawa a n@e ka pualena ana o ke ao, ua ulele ae na wahi ka una manu hulu like o ka uka lipo i ka wao me na wahi lau uliuli o ke oho o ka palai lipolipo o ka nahele e hoowehiwehi iki ae hoi i na hale kuhi i pahola ia'i na papa aina Eiwa, a i ka wehe pono ana mai o kai ao a nalo aku o Hakulua, ua komai Ia ke anu o ka makani kehau o na kuahiwi e hoolale mai ana i na kupa o Hanakahi e ala, ua ka lae na kuahiwi, ua pania paa ia na pika wai o Kulanihakoi, ua wehea iho i luna o Hihimanu, alu wale na kuahiwi i ka paia e ke kehau, i ka ka mea he hele a haalele ka malie o Halo. A kiola hanalua ole mai la ka la i kona mau kukuna wela ma kuna o la i kona mau kukuna wela ma luna o na mauna kilikila, na kualuno uli, na awaawa omaomao, a i ke kawwewe pono ana ae o ka walu i ka hora 9 A. M. na ne hono mai la ka bele kuilua o Haili, a lele like mai la na manu hulu like i Mokaulele, e hai amu ma ko lakou kulalehua ai ka pau pono ana mai o ka nui manu i ka akoakoa, ua hoen ia mai ke kai ana o ka hua kai e Houu. H. R. Hikikoke ka Peresidena o na hana o ka la, me ka eleu nui.

            O ka leo mua i lohe ia aku oia ka l ō po lōpo lō ana o Iemi Boka ma kona pahu a me ka pili wili wi o kona ohe, e ole hala ana na ohe, a e nei ana hoi ka lalulu o ka pahu i lalo o Waialoha. A na na pokii i wehe mua ka hele ana o ka huakai ma ke pailala ana a J. P. a hiki i ke alanui e iho ana i kai mai kahi mai o Luman, lilo aku ka hookele ana i ke kapena o na hana o ka la ua hoonoho ia ka huakai, o na pokii o Haili mamua a o ko Haili holooka mai mahope iho a o ko Onomea mai me Pahoehoe, a o ke kula Sabati beritania iho, a o ko ka Ekulesia haole iho, a o na wahi kauna manu hulu like iho i ka uka lipo i ka wao mai mahope, a o na papa wahine makua aku. Naue mua ka huakai e huli ana i ka Hikina, a hiki ma kahi o Aiko huli i ka Akua, a hiki i kahi o ka hale leta mua iho nei ma ke alo mai huli i ke Komohana, a hiki i kaho o Me. Reed huli i ka Hema, a me ka alo mai o kahi o Mr. Lyman., huli hoi i ka hIkina, a huli Hema iki ar komo hou i Haili luakini, ma hope o ke kuu ana o ka nea, pule o Mr.T K@@na Hoomaka ia na hana, he mele a he puhi ohe me ka pahu, a he olelo paipai n pela no a pau wale na hana i ka hiki ana i ka hora 12 o ke awakea. O ka olelo paipai hope i ka Peresilena no ia o ka la. E pili ana ka mahina hoi i ka makahiki 1869, i hala, he ($127.00) na dala mahinahoi o na kula Sabati o Hilo nei, nolailai, ua makemakeia i nui hou aku, pau ia, mele ia ka himeni hope o "Aloha aina" pau ia Koelewawae aku ka huakai i na hale kula hui o Hilo, kahi i pohola ai na papa aina Eiwa, malaila kahi i hoonuunuu ai a ko'u ka puu i na mea ai. A o ia iho la ka panina o na hana o ka la.   

            NA MEA I HOOMAOPOPOIA EIA.

            (1.) Ua kapaia keia la he la-huike kula Sabti e kekahi poe, aka, aole au i ike hookahi papa kula Sabati i hoikeia a ninaninau ia la hoi, he ole loa mai ka mua a ke hope, he mele wale no me n@ mea kani, a me na manao paipai. I ia mai no ka pokole ka u ka manawa nolaila, waiho ia ka nunau i na papa.

            (2.) He malu a he maikai ke anaina a pela no ke kai ana o ka huakai a he maikai hoi na himeni a me na mea kani, a pela no na kahiki o na mea a pau.

            (3.) Ua pau na hana a pau me ka holopono malalo i ke alakai ana a Hon. H. R. Hikikoke, noaila, ke haawi nei a'u i ko'u mahalo ia ia no ka eleu a me ka ikaika pu ilaila i ka hooponopono ana me ka alakai ana i na hana a pau.

                                                                                                                                                            NOHOIKAIU.

            Ianua@i 7, 1869