Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 3, 15 January 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

manao i ke'Lii opio. Pela laua i haalele ai ia huakai, a puka ana i Kaoaopa, a ike mai la ia laua ko laua mau mea i manao nui ai. A he mea mau no hoi ka ninau, "O olua mai la ia?" Ae, wahi a laua. "Ua ae ia mai nei no ko olua hele ana mai nei?" Aole, wahi a laua. No ka piha loa o ko maua manao i ke aloha ia hope nei, a no ka maopopo no hoi i ko maua manao, aole e hiki ana keia huakai i kela mau aina, a no ke akaka ole no hoi kekahi o ko Kamehameha holo ana ae nei, a e kali ana paha ma ia ano ko makou holo ana. "Ua pono ole loa ko olua haalele ana aku nei i ke'Lii." E hoi ana no maua i ka la apopo. "Ua hala aku nei ke'Lii i nehinei, nolaila, e hoi no olua ano, no ka mea, ua ike iho la no olua ia makou." No ka paa loa no o ko laua manao, a pela laua i noho iho ai ia la a po. (Aole i pau.)

haalele ana ia ala ia Kalia, a malaila ae, e moe ana i ka hikina ma na kae loko, a hui ma Kawaiahao, me ke ala loa e hele ana ma ke alo o ka hale pohaku o Kaina makuakane iho nei o Kikaha, a mana aku he ala maluna ma ke alo o Kalanipuu, a he kahawai e moe ana mai Poopoo ae a i kai e pili ana me Kaaihee, a Makiki, Puuomanoa, a makai mai o Puupueo, mana ke ala e hele ai ma Kaaipuluna a i Kahoiwai; a pela hoi ke ala hele malalo o Kaahalue a i Kapulena a me Kaloawalu. A o ke ala loa e hele ana i Waikiki-kai, a ma Kaananiau, komo ma ka ulu niu o Pawaa, na niu o Kuakuaka, a malaila aku hele makai o Piinaio, moe ae mauka o na niu a Kahanaumaikai, a ma ke kae o Kaihikapu, a komo ma Kawehewehe, a malaila aku mawaena aku o Helumoa, na Puaaliilii, iho i ka nuku muliwai o Apuakehau, a hele ma ke one o Ulukou i Kapuni pae nalu, a malaila aku i ka muliwai Kuekaounahi, a Waiaula, Paliiki ko Kamanawa mau kahua hale, i panaia pela ia Paliiki, ma Punahoa, Hilo. O kona wahi paha ia i noho ai i ka wa o ka Moi e noho ana ilaila, no ke kaua i oleloia "Kapuana," mamua o ke kalai ana o ka auwaa Peleleu nei. A malaila aku e moe ana he ala hele maluna o Kalahu, mauka o Leahi, a ka puka'na muliwai o Waialae i ke one. A pela no hoi ke ala e moe ana ma Kaluahole, a malaila ae ma Kaalawai, a moe ae maluna a iho i Kahala, a hui ma ua puka'na muliwai la, a hui no hoi me ke ala mauka mai a Ululani i Pawaa, Kapaakea, pii i Kamoiliili, Kapohakikeke, e haalele ana i ke ala pii o Palolo, hiki i Mauumae, mauka ae o Kaimuki kahi e ku nei o ka laau kuhikuhi moku, a iho aku a moe mauka o na auwalaloi a me na kiowai o na Waialae, a hui no me ko kai ala ae ma Keahia, a pela aku i Maunalua kai o Koko, a Makapuu a pela ae. Pau ko kakou kamailio ana i na mea a pau o ke kaona alii, a e olelo hou ae kakou no ko ka Moi hoi ana i Hawaii, no ka mea, ua kukala ae ia no kona hoi malaila, oiai na'lii ona a me na kanaka a pau mai o a o. No ia mea, hoopau ae la oia i na pa-kuielua, a hoomakaukauia na moku a pau i olelo ia mamua a me ka moku Keoua, a ua hala nae he mau malama ma ka liuliu ana. Ua manao wale ia nae, o ka makahiki 1812 paha ia. Mamua nae o ka haalele ana iho o ia huakai alii ia Oahu nei, hookuu mua ae la hoi oia i ka Hooilina Moi maluna o na waa o ke'kua Kukailimoku, ma kona mau waa o Kauhi ma a me na kaulua e ae a me na kaukahi no hoi he nui wale, oiai aole oia i ike aku i ko ka Moi makaukau ana e holo, aka, me he mea la e nana ana i ka maikai o ka huakai mua e makaukau ana e holo. Pela i haalele iho ai ka Hooilina Moi ia Honolulu. A o Manuaia hoi a me ua keiki pu nei kekahi, oiai ia laua ka paa i na mea pili i ko ke'Lii opio, akolu lakou iluna o ka pola; a o ke kanaka kapu-o mamua ia me ka laau kapu-o i oleloia. I kanaka kapu-o aha keia o ka holo ana i ka moana? I mea kapu-o anei i ka makani, a i na ale paha o ka moana, oiai no hoi aohe auwaa holo e ae mamua. A pela ka haalele ana iho ia Honolulu, a pae ana i Hanauma, oiai he wahi kupono ia i ke kali ana i ka maikai mai o ka makani, i hiki ai ke holo aku a pae i Molokai. Pela hoi na mea nana makani i pii ae ai mai laila ae ma Kuamookane a me Ihiihilauakeae, mamua iho o Kuamookane, ma ka aoao komohana o Hanauma. A o ua awa la, he wahi ia e hamama pono ana i ka aoao hikina hema. Ua lulu maikai ia wahi, a he ane kohola mai uka a ke one, a ua puni ia i na kakaipali a koe ae ke awa, a he kuono ia wahi. Ua nui hoi na waa e kau pu ana iuka ma ia awa, no ka mea, o ua 'Lii opio nei a me ke'kua ke poo o ia huakai auwaa e holo pu ana. A hala hoi na la elua a ekolu paha o ke kali ana i ka malie maikai o ka makani, haupu mai la iloko o ua keiki nei ka manao aloha i ka makuahine, oiai oia a me Manuia e ku ana ma ke kae pali, a e nana ana laua ia Leahi a me Kaimuiki, oiai laua e waiho laelae aku ana imua o ko laua mau maka. No ia mea, pane ae la ua keiki nei i kona hoa, "Aloha mai la ka hoi au i kuu makuahine." A pela mai no hoi kona hoa i kona mau kini. A pela iho la laua i haalele aku ai i ke'Lii opio a me ia huakai. No ka piha unu loa paha o ko laua manao uluku i ke aloha makua a makamaka hoi, a nolaila hoi, ua pono ole ia laua ke hai mua i ko laua

Ma ka aoao hema ia Kuihelani ko George Is. David mau hale a me kona mau lehulehu no hoi, alaila, o ko na'lii wahi, mai laila ae mauka o kahua maika, kokoke ana i ke ala o Honokaupu i oleloia, aia pu ilaila na hale a-ipuupuu o ka Moi; a mauka ae o ia pae hale na pae hale o na koa mauka o ke alaloa i oleloia. A ma ka pae hale alii, malaila no o Kuakini, Kaiko a me Kahekili kona kaikaina. Maanei nae hoi, he mau haina okoa, no ka mea, ua hina ae kahi mau mea o ua poe alii la, oia o Ioane A. Kuakini a me Kahiko, a o Kanepaiki paha kekahi. A ua olelo ia nae hoi, ua oopa ua o Ioane A. Kuakini, no ka launa hewa ana me Kaoo ka wahine a Kuihelani; a no ka maumaua no paha ia ano, aka, ua ike ia e na kanaka o Kuihelani. A no ia ike ia ana, ua holo ua o Kuakini, o pilikia auanei ia Kuihelani. Pela no paha i ka nana aku, no ka mea, e noho mai ana o ia la alo me ka ihi maoli no mai ka Moi mai. A oia iho la no ke kumu i kina ai o ia alii a make aku la, a lilo ke kino ui a maikai hoi i elemakule. Ina hoi i paio me ka wahine, a ku ka wahine a holo, aole no e hiki iaia ke alualu aku no ka oopa o na wawae. No Kaiko hoi, ua oleloia, ua ku kona a-i i ka ihe, aia ma ka aoao akau, maluna ae o kona iwi-lei a komo pu i loko ka maka o ka ihe. A i ke ola ana ae nae, ua mau no ka poopoo o ia wahi. Ua ano alina paha ia wahi i kona manao, nolaila, ua huna hele ia ia aoao ona i ke kapa a kihei paha, aka, i ka wa nae e ona ai oia i ka rama, alaila, Ahuwale mai la ke kualono––e, Ka nahele mauna Iolokui––a. No Kanepaiki. Ua mahalo kakou nona no kona akamai i ka alo ihe, aka nae hoi, ua olelo ia, ua pa kona lae i ka pohaku, i ke kaua kamalii ia Hinau, a ua komo ia mea iloko o kona puniu, aka, aole nae paha i moku pu ke aa wahi o ka lolo, nolaila, ua ola maikai no e like me ko ia la; aka hoi, no ke alina paha, ua huna no hoi e like me ko ia la, ma ke kukulu ana i ke oho, a poipoi ae la ia *** i nalo, a ua nalo io no. A i ka wa nae e ona ai a hakaka paha, ua nalo no ka ia la noa. Pau ae la paha ia mau mea, a ina e *** mai ana no ke kumu, e hai aku no, *** o Kahiko kekahi alii, e like me kela *** aku la no hoi. Ua oleloia, no kona pepehi ana i na moo kona mea i poino ai, ***, pela no na olelo o ia wa, no ka mea hoi, ua nui wale na akua a me na haku o ia wa. Ua pau ae la paha ko kakou kamailio ana no ua kaona alii nei, aka, koe nae paha na ala e hele ana i Waikiki-kai, i Kamoiliili, a i Manoa paha. Penei no makou i kamailio ai mamua: Ma ka pu- *** ana o ke kulanakauhale, ma ka aoao hema o ka ulu niu o Honuakaha. A e