Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 4, 22 January 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

Ka hoi ana o ke'Lii (Kamehameha) mai ka moana mai. Ia po a ao ae, a mai ana na lamaku, a ua hoopuni ia ka moku e na waa me ia mau lama e malamalama ana, no ka mea hoi, ua ku ka moku mawaho pono ae o Waikiki. Mahope o ka ikeia ana o ia malamalama mawaho ae o Kapua a me Kaluahole, a ua ike ia mai ia ano e ka ihu-auwaa ma Hanauma. Ia ao ana ae, komo ana ka moku o ke'Lii a me na moku e ae ma ke awa o Kou. I ke awakea ana ae hoi, komo ana na waa o ke 'Lii opio mai Hanauma mai. A no ka ike ia ana aku o na waa o ke 'Lii opio, akahi no a kuu iho ka nae o ua mau keiki nei no ka mea i oleloia ma ka la mua, no ka mea, ua hiki mai la ko laua kuleana i manao ai e hoi hou i Hanauma. A ia wa no, lohe koke ia mai la no ke kumu o ia hoi ana mai o ke'Lii, oia hoi ka naha ana o ka moku, a ua nui loa ka liu i komo iloko. Hooponopono hou ia ka moku. A paa kahi naha i liu ai ka moku, ua hoomakaukauia ka holo hou ana. Ua ee pu ae ke'lii opio ma ka moku, a o ke'kua no hoi ma ka waa, a oia no ke poo o ia huakai auwaa; aka, ua holo nae kela a me keia auwaa ma kahi kupono i ko lakou makemae e pae aku ai, a mahope o na waa o ua akua nei na waa e ae e holo aku ai. I ka pau ana hoi o na'lii a me na ee moku kupono i ko ke'Lii manao iluna o ka moku, ua piha o uka i na makaikai huakai holo, a ua paapu loa o uka ma ia ano. A o ua mau keiki nei pu no kekahi maluna o ua moku nei, e like no me ko laua ano mau. A o Kuihelani a me Kahanaumaikai, aia pu no laua maluna o ka moku, no ka mea, ua waiho ae ka Moi, ia laua ka hooponopono ia Oahu a puni, ma kana kauoha, me he mau Kiaaina la. I ka pau ana o na pea i ka lu ia mai na i-a iho, o ke kani koke ae la no ia o na pu aloha i ka aina a me na makainana o ia mokupuni; a pela ka nui loa o na huro ana mauka a ma ka moku, a me na olo makena ana ia wa. A ma ia hope, ua paa pono na pea, a hoololi pono ia ae la ka ihu o ka moku i kai, i kupono ai ke puka aku iwaho o ke awa. A pela ka haalele hou ana iho ia Honolulu, a puka ana iwaho o Mamala, mamuli o ka hookele ana a Kapena J. M. Harbottle, a he nui no hoi o na haole e ae e lawelawe ana i ka moku, oiai e kokua ana lakou i ka Moi, no ka mea, he poe mea kuleana no lakou i ka Moi, a he mau aina ko lakou mai ka Moi ae. Me he poe la lakou i hanauia ma keia pae aina, a ua loaa pakahi ia lakou na wahine, a pela no hoi na keiki i mamaka mai ai mai ko lakou mau puhaka ae. Ua haalele iho ka moku i ke awa ma ka hora 12 paha o ke awakea, a ma ka

hora 4 paha o ke ahiahi, loohia hou ka moku i ka poino e like me mamua, a ua lilo ka liu o ka moku i elele, no ka mea, ua hiki ae ia mea i kahi o na pauda e waiho ana. A no keia mea, ua kapaia ko H. K. Kapakuhaili muli, o Kapaulapulu. I ka lohe ana o ke'Lii ia Kalaiheana no keia pilikia, ua kauohaia o Waipa e nana i keia wahi o ka moku i liu ai, eia na haole e pani ana maloko aku, ma kahi a ka liu e kahe mai ana, aohe nae he mea a paa aku o ka liu. Ko Waipa hana ana. Oiai e hoi ana ka ihu o ka moku i ka aina i na mile he 20 paha; a o ua Waipa nei, ua maamaalea oia ma ia hana, a ua ike ia kona naauao a me ke akamai ma ia mea. Lawe ae la oia i kekahi apana kapolena, a hapala mua iho la oia ia mea i ka aila bipi a paa, a o ke kui a me ka hamare ma kona mau lima, a nakinakiia iho la oia i ke kaula a paa, a hookuu ia aku la oia iloko o ke kai ma kahi ana e kuhikuhi ai ia lakou la, a pela ia i kupono ai ma kahi a ke kai e komo ana. A i ka wa a ka ihu o ka moku i ke kai mai na ale ae, pela oia i kakia aku ai i na mea ana i hoomakaukau ai, a pela iho la ka pau ana o ia pilikia. A ike o Kalaiheana i ka paa ana o kahi e komo mai ai ka liu, hele ae la oia e hai i ka Moi. A pau ae la ka laua kamailio ana, hiki ana o Waipa imua o ke 'Lii, a hai mai la, "ua paa aku la kahi i liu ai, a ua hiki no ia kakou ke holo me keia paa a hiki aku i Maui, a malaila hoi e nana hou ia ai kahi pilikia o ka moku, no ka mea, aole e hemo ana keia paa a ku wale aku kakou i Maui." Aole nae ke'Lii i ae aku i ka Waipa, nolaila, ua hoi hou ka moku i hope, a komo ana i ke awa o Kou i kekahi la ae. Maanei hoi kakou e nana ae ai i ka hana akamai a ka Hawaii, i oi ae mamua o na haole o ia moku, a o ka lua keia o ka hoi hou ana i ke awa, no ka mea, ua hai mua ia he moolelo, no kona hana ana he wahi moku, a nana no i hana a wale paha, ua holo wale aku ia i ka hana ana o keia ano, no ka mea, he kupa ia no ia mau aina mai na kupuna mai, e pili ana ia Lonoakai ma mai, a ua ano alii no hoi oia, a ma ia moku no ka ia i holo mai ai i ka Peleleu nei. Ia hoi hou ana o ka moku i ka aina, a e aneane iho ana e po, ua kokoke loa ka moku mawaho ae o Kupikipikio a me Kaalawai, ua hoopuni hou ia ae ua moku nei e na waa me na ihoiho kukui e hoomalamalama ana, e like no me kela po mua, a ku iho la ka moku mawaho ae o Waikiki, ma kahi no ana i ku mua ai. A i ke ao ana ae o kekahi la, hookomo ana ka moku iloko o ke awa o Kou. A ma keia hoi hou ana mai o ka moku, ua ane akaka ole paha i ko ka Moi manao kona holo hou ana maluna o kela moku ona, oiai alua no huakai, alua no i ka hiki ole. Ke ano o ka holo ana o na moku Hawaii. I ka wa e hoi ana ua moku nei i ka aina, nana aku oe, kaiahuakai lua na moku mawaho iki ae no o kuanalu, a elua a ekolu paha mile ke kaawale mai ka aina mai, alaila, hoi no i ka aina, a me he he la ua like ia ano me ka ka waa holo ana. Ua hoomahui no hoi na kanaka o ia wa e hana e like me na moku haole, no ka mea, ua oi aku ka maikai o ia mau moku i ko na waa, a pela paha ka hana nui ana i mau moku no lakou. Ua maikai no ia hoomahui ana, a ua paa maikai no na moku i ka nana aku, aka, o ka ike ole i ka holo ana ma ka moana ka mea hemahema nui, a ua ike ia no ia ano mai laila mai a hiki i keia wa; ua nui loa ka ike a me ka naauao o keia wa, aka, aole nae he mea i ike ia kona maopopo ma keia oihana maikai. I ka ike ana i na hana a ia poe, ua makaukau no ka hana ana ma na mea a pau, a ma keia wahi la, ua nui no ka hemahema. Ua akamai no hoi i ka hana ana i na kua hao hookaumaha i na moku, a ua hana kekahi poe ia mea i heleuma. Ua hana lakou i na amana laau, a ua paa i ke kakia ia i ke kui, a he mau laau eha mai ua mau amana la mawaho mai o na kua, i kukuluia iwaena o ua mau amana la, e like me ke kiekie o ke kua, a pela hoi na pauku kaula e moe like pu ana me ia mau laau, a ua kamaahaia i na kaula mawaho o lakou a pau i ka paa pu i ke kua a me kona puka, a ua komo malaila kekahi kaula a hui pu me ua mau kaula la e moe ana me ke kua mai na amana mai, a ua puka ia mea ma ka poai ana, a ua kamaahaia

no ua puka la i na kaula a ua paa, a malaila no ke kaula heleuma, he aha i olelo ia e kakou mamua. I ke kuu ana aku o ia mea i ke kai, ma kahi kupono e ku ai ka moku, ua paa no ka moku i kona wahi e ku ana, ma ka hoalu ana i mau alu kupono no ia mea e paa naue ole ai a panee ae paha, i ka wa a ka makani a me na ale e nou mai ana i ka moku, a ua akamai no ia wa pokeo wale. (Aole i pau.)