Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 10, 5 March 1870 — Page 1

Page PDF (1.67 MB)

This text was transcribed by:  Kaleihoku Kaneshiro
This work is dedicated to:  Uncle Hoku Kamake‘eaina

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE IX. HELU 10. HONOLULU. MARAKI 5, 1870. NA HELU A PAU 431.

 

 

KA NEUPEPE KUOKOA,

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumalua!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

[unreadable text]

H.M. WHITNEY. Publisher.

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

In published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

 

@

H.M. WINI. Laua Hoopuka

@

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

NA HUNAHUNA

NO KA

MOOLELO HAWAII.

 

            Mahope o nei hukulu hale ana i olelo  ia mamma, kukuluia ae la he mau hale la i no no alu opio, elua ia ano hale, he mua no ka Hoo@@ina Moi a me kana wahine  opio, ma Paapaula, i Honouaula. O Kawaluna ka inoa o ka hale aina, a o Hookuku ko ke kane.

            Kukulu hou ia ae la no elua hale ma Paoumi, hookahi hale pili, he hale maka halau ia, e haliu ana  kona puka mua i ke alo o ka hale la i maloo, a e huli ana kona alo i na lae loloa i ka hema, e makaikai @@ i na waa holo mai a holo aku, no ka mea, he hana mau ia kai @a na waa, a o ke kuamoo no ia e hele aku ai a e hele mai ai no hoi me na lako a pau o ia huakai he waa. Loa e holo mai i ka po, nonoho wale mai la no i ka makani kehau, a hoi aku hoi i ke ao, na ke aheahe makani ekae lawe, me he makani mana la no Lahaina ma lu, ka hoononoho lua i Muliwaa, nolaila, @@ oi loa aku ka lako o ka waa @@@a o na ho, aka, ua like nae paha ia me na lio kauo kaa e hele ana i kahi loihi.

            A ma ia hoope iho no, kukuluia ae la he hale papaa hou ma ka aoao akau o ka hale nana mahinaai, he paia pohaku a he ano maka halau; elua hale, iluna a ilalo; maluna na ohana kapa, pau, malo, upena, aho, olona, a o na @kana e ae no hoi malalu ia. O he pili nae o ia hale, he @a ko, a oia no ka mea mau o na hale a pau ma ia kapakahakai mai o a o, a he weo (ha mai@ maloo) no ka na paia, a ua maale@ maoli no hoi ka hana i ana o ia @no; ua ohikiia mai luna a lalo o na paia; a pelu iho la ka hana ia ana o ua haie nana mahinaai la.

            A ma ka nana ana i na hale ma na kapakui o ia aina lai, nunui launa ole no hoi, a paa maoli no hoi, no ka mea, ua ninua a kiekie na kahua i na pohaku, he kapuni a oi ae kekahi, no ka mea, aole he makani ikaika nana e kulai i na hale, e like la me ko Lahaina a me na wahi e ae. Hookahi wale no makani ikaika e ike mau ia ai ma ia kapakai, oia hoi ka makani mauka wai, i kapaia he Kuhonua, aole nae he hale i ike ia aku ua hina a ua wahiia la hoi. Ako, o na launiu e pio ana, ua puhiia mai na manu @iwi a a me na Ak@kane e ua makani la, a ua ike ia aku e kau mai ana ilua o na niu, na laau noni a me na papohaku, a ua lilo hoi ia i mea lealea na ko laila kamalii. Aole no e po ka la i ka pa ana a ia makani, he mau ho@a wale no kona loihi e pa ai, a hoi iho no i ka mea mau o ia aina he lai; aole no nae he pa mau ia ano makani. O ka Hoolua ko laila makani puanuanu ke pa mai mai Kekaha mai; aka hoi, aole no nae he makani pa mau ia, aka, ua oi aku nae kona pa ana i ko ke Kuhonua.

            A no ka lai no hoi o ua aina la, ua noe pinepine na kanaka mawaho o na kahua kaulai i ka po. Aka, ua oleloia no nae, he aina @@@ no i ke kehau, aka, ao le no nae paha i like me kela makani ma Hile ke anu, i kapaia he Alahonua. A pela ke ano o keia aoao o Kona, a pela no hoi i kela a me keia mokuaina o ua mokupuni la O Keawe.

            A mahope ilio o keia mau kukulu hale ana, ua hoala hou ia ae he hale, oia hoi akau o ua hale nana mahinaai la; a ua oi iki a emi wai paha oia i waena o laua i ke kaulahau hookahi. A ua kaulahao a oi aku paha ke kahua o ua hale la (Ahuena) mai ka ae-one kahakai komohana a me ka ae kai ua e moe ana i ka aoao hikina, a ua hipaepae ia ke alo iho i na pohaku a maikai e like me kona loa i oleloia, a hiki ae i ka poana kai kuanalu maoli o waho, a huli akau ae ma kona hua, a @olo kuanalu pahoehoe a ka ia i Kaliliki. Aka nae, ua  ku like no ka aoaoa hikina o ua Ahuena la ma ka lalani puu pahoehoe mauka ae o Kamakahonu, e hoomaka ana mai ke kihi hikina o ka mua a mo ka puu pahoehoe i oleloia, e pili ana i ke kahakai ke alanui , @ holo no hoi mai laila ae i ka welau hikina hema, he kaulahao a oi no paha, alaila, huli i ka akau, a holo komohana hema no ua puaapahoehoe nei, a ma ke alo hikina o ua Ahuena la e kokoke ana me ia, he awa e komo ai ka waa mawaena o laua a kau ae i ke one ma ke alo pono iho o ka hale nana mahinaai; a pela no hoi ke awa o ia ano ma ke alo o ua puupahoehoe nei a me ka lalani puu pahoehoe i oleloia, a pela no ia mean mawaena o ka puu pahoehoe iwaena o Kamakahonu a me ka alo o na hale ekolu i oleloia, a pela no i ka puka ana iwaho o na waa a mau waa paha.

            A o ke ano nae o loko o ua Ahuena hale la, ua paehumu laau lama ia a puni ua hale la, a he anuu maloko o ia pehumu ma ke alo, ma ka aoao komohanu, e haliu ana i@ka, a he pao lalani ku no hoi ma kona alu, e like me kona ano mau he "Haleolono;" a oia wale ae la no ma ke kihi akau komohana o ka hale ia mau mea, a me ka kipaepae, pohaku ma ko lakou alo, a hiki ae i ke komo hana puka pa e komo ai i ka hale, a pela ae hoi a hiki ma ka paehumu pa kala hikina o ua hale nei. Aia hoi ma ka aoao komohana o ka puka pa mawaho, he kii nui, o Koleamoku kona inoa, he kii auo kolea kai luna pono o kona papale mahiole.

             A ma kela a me keia kapa ukuwai hio o ua hale nei, he kapuahi kai waena konaa, he wahi pulehu maia, ua hoohonua ia ia mea malaila i wahi pulehuia ai na maia, a ma kuono ae, ma ka paia o ke kua o ua hale la e kupono ana i ua kapuahi la a me ka puka komo, malaila he akua o Kane, e pili ana ia ano ahua ololupe, he akua alakai uhane ia, a ma ua kuono hale la kona wahi e noho mai ai, mahope mai o ua kapuahi maia la, a o na maia hoi a pau i moa ke waihoia aku imua o kona kuahu, a malaila no na pule ana a ka poe hui ma ia oihana; ua hoomau ia keia oihana mai o Oahu mai, a he ano Aha Kukamalu no keia ma na mea pili Aupuni no ka pono a me ke kipi, a i mea oi paha e kauohaia ai ua akua nei la, nana e alakai mai i na uhane o ia poe kipi i ka make, wahi a ia aha kuka. Eia na hoa kuka o ia aha; Kamehameah I, ka Hooilina Moi, Kalaikuahulu, Nahili, Heleino, Kaioea, Keaweopu a me Kuhia. Ua halawai mau keia poe i kela a me keia ahiahi o na la a pau, aka, koe nae ka Hooilina Moi i na po i o Kane a me Hilo, no ka mea, e holo mau ana oia i Hikiau ia mau kapu hainapule.

            A o ka mea hoi nona keia pulima, ua mau ko laua hele pu ana no na mea e pili ana i ka Hooilina Moi e like me kona ano i oleloia mamua. A i ke komo ana o ua Hooilina Moi nei iloko o ka hale, oiai e akookoa mai ana ua poe la. A i ko laua komo ana aku, waiho aku la ua keiki nei ma ke alo o ka Moi i kana mau mea i paa pu mai ai mai ko lakou mau mea i paa pu mai ni mai ko lakou wahi mai, a puka mai la ia mawaho o ua hale la i kapaia, "Halehiu Ilimaia." Aia  apau na hana, alaila, kii aku keia i kana mau ukana, a pela aku. A penei hoi ka pule a ua aha la:

"Ololupe ke alakai uhane,

Pau ai ka mahele,

He kanaka he 'kua e Kane."

Aka nae, ua nui aku a oia wale na ano pule, a e aho iho la hoi keia, he ole loa hoi ka la inehinei. A pela hoi kakou e ike ai i ka pepehi aku a pepehi mai ma ia ano hoomana.

 

No Kalaipahoa.

            Ua kamailiu no kakou mamua no keia akua i kepaia o Kaleipahoa, @ no ka mea, o ka pahoa ke koi o ka wa kahiko, a oia no ke okiia ana, no ka mea, ua kamailio kakou i ka make ana o Milu ma ka lapaau ana a Lonopuha, aka, ua make oia i ha hoolohe ole i ua kauoha a ua kahuna la, no ke mea, he @uakai nui ka ka poe akua o ka hele ana mai Kahiki mai, (wahi a na moolelo kahiko o Hawaii nei) a o Kahiki hea la i? He nui na ano o keia poe akua, a pela no na inoa o lakou, a o ka make ha lakou hana mau i na kanaka, i ka mai pani li, weia, malulu, nahu, hui, lolo a pela aku.

            I ka make ana o ua @@l@ la, haalele iho la na poe akua la ia Kukuihalele iho la ua poe akua la ia Kukuihaele, a hele huakai mei la a noho ma Koolau i Maui, a o Pua hoi a me Kapo, e noho ana laua ma Wailoanui. A ua ololoia ma ka moolelo o Kamapuaa, na keia wahine i alakai mai ia ia la a hookipaia ana ma ka hele, iaia i hele mai ai mai Puna, Hawaii mai, oiai e kuku kapa ana ua Kapo nei. Ua manao@hoi, na ka uhane o keia wahine a ua Kamapuaa la i kona ike uhaneana i ua Kapo la, a pelu oia i luki kino ai i Wailuanui, a oiai ke kane a Kapo i ka mahiai a lawaia paha.

            I ka hiki ana hoi o ua huakai akau nei I Wailuanui, a pela laua (Kamapuaa ma) i komo pu ai iloko o ia huakai akua, a hiki ana i Maunaloa i o Molokai la.

            Aka hoi, he wao laau maikai loa ia, a ua nui na ano laau malaila, a me ka @e@e, kalole, iwaiwa, palapalai, awapuhi a me ia mea aku ia mea aku ma ia walu mauna kamahao, ke ulu ana ma o a maanei a puni ua wao laau la. No ia mau mea, makaemake lokahi la. No ia mau mea, makemake, a komo kela a me keia mea o lakou iloko o na laau, a lili iho la lakou a pau i mau laau.

Ka hoike ana o ua poe akua noi ia

Kaneiakama K.

O keia kanaka, he kanaka puni lealea pili waiwai, aka nae, ua pau loa kona waiwai i ka lilo aku i kona mau hoa lea, e like me ka kakou i kama@o @@ mamua aku nei. A me he mea la, ua ku koke ae paha kona hale ma ua wao laau la, a me na hale e ae paha. A oiai e moe ana ua Kaneiakama nei i ka po i kona ilihune hoala ana keia kanaka ia ia nei, me ka i ana iho, "E Kaneiakama, e moe oe a  ala ae i ke kakahiaka, a e lealea hou aku me ou hou lealea." I aku hoi o Kaneiakama, "Aohe o'u wahi kumu e pono ai ke lealea hou aku me lakou." I mai hoi kela, "O kou kumu, oia no ko kino holookoa a pau, a e ike auanei oe, e ko ana oe i ka la apopo."

            Maanei paha kakou e nana iki ae ai i keia, ae manao wale iho kakou, ua kuka mua paha ua poe akua nei a pono, a pela paha i kamailio pu ai kekahi o lakou me Kaneiakama. I ko ia nei moe ana a puoho ae, eia ka he moe. A no keia ano moe i loaa iaia, maa wale iho la no oia a ao ana ka po, hiki ana no ua mau hoa lealea nei on a, a hoolale ana no e lealea. A no keia mea, ala mai la kona manao no ka moe ana i ike ai. (Aole i pau)

 

E Kaapuni mau!

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:

            Ua hookonokono ia mai ko‘u pu lima, e kela mau hua i waiho mua ia ma ke poo o keia hoo@@@ manao ana, i lawa ko lakou haina i ka umi kumakahi. E panai aku in a wahikauna manao mai loko mai on a ke hiki aku io oukou la, malania o ike oukou a hooia mai, a hoole mai paha, anoai ua kuhihewa ua mau hua la nona mai keia manao e hele aku nei io oukou la.

            Oiai kona inoa. "E kaapuni mau," ae ninau mai ana paha oukou i ka mea aku nona keia manao. "Ma ka aina hea makou e kaapuni ai, a ma ka mokupuni hea, a ma ke aupuni hea?" Ke hai aku nei ka mea nona ua manao la, ma ke aupuni i kapa ia, "Ka Nupepa Kuokoa."

            Malaila kakou e kaapuni ai, oiai oia e waiho laula ae ana i mua o ko kakou mau maka, aohe wahi haiki, ua akea kona mau alanui, kona mau palena, a me kona mau aoao. He hiki loa ia kakou ke kaapani ia ia i ka pula hookahi, a pau ka makahiki, he kanalima kamamalua puni i ka makahiki.

            A eia ka ninau, o wai o kakou, a e hia o kakou, e heluhelu kaapuai ana i ka Nupepa Kuokoa? I na oukou e ku mai a hooho mai me na lea wawalo, kupinai, me na leo akena, a haakena, e @walo mai ana i mua o ka mea nona keia manao. "Ao@e wahi k!! o ka nupepa i ke kaapuni ia e makou" elua p@ni i ka pule hookahi ke ae a@ ahu nei au, "ae."

            Oia ka makemake o ka mea nona keia hoouna manao ana, a oia no hoi kona olioli, @ kana mea hauoli loa ia, o ka he@i mau o ko kakau  mau o nohi i kona mau @@@nui. Aka, aole no i hookuemi ia ka manao kanalua o ka mea nona keia makemake, "e kaapu@i mau."

            No ka mea, ua ikaika kekahi poe a ua nawali@ali kekahi poe, ua hoihoi kekahi, ua mol@ kekahi, ua eleeleu kekahi, a ua @@@@ ekahi, no ka mea, i kekahi @ ai i ka nupepa, ke kakahele ia ka heluhelu ma keahi i makemake ai, ke ike ka he mau manao pili ek@leisa, o ke kuia koke aela noia o na maka, o ka olepe aela noia ma kekahi aoaoa, oiana no, ke l@le la, mao maanei, aohe heluhelu puni ai, la, oia lole wale iho la no la, a o ka pakua wale ae la no ia, a e waiho pu.

            Heaha aku la la na olelo hoolah@, a me ka papa hoike no na ma@e, me na hanau., a me na make, pela aku ana ia pule, pela aku ana ia pule, oia kikokikoi wale iho la no he uku ka pau on a aoao elua, o ka manaka mai la aoia, a hoowaiho aku la hoi, o ka pa aku la hoi ia i ka lima o kekahi, o ka eluhelu kaiala, o ke pelu o ka uhola ilaila no ke la e kahilena mai ai a o ke kaa e mai noia mai kekahi kuku a kekahi kuku.

            Ua hiki no hoi ai kaa e ana, in a no hoi na puni ia oe i ka heluhelu ia, o ka poina koa ana aku hoi kekahi ia oe, malaila ka puka k@ulele o kau mau @ala elu i lilo ai ao ua nupepa nei a‘u a me  kakou pu. Nolaila, e makaula kakou i na pule a pau e puka aku ai ka nupepa, mikiala, e hoomanawanui, a puni ia kakou i ke kaapuni ia, i pa aku hoi ia i ka lima kai nui, ua ana mau ka ono o ko kakou maka kehau, o ka lia ana o ka puka mai o na mea hou.

            Ua oki au, aka nae, he manao ko‘u e akuaka mai ana oukou, ae huhu mai ana paha ia u.

MDCCCLXX.

 

Ahaaina lulu dala a na wahine o Honaunau.

 

Ka Nupepa Kuokoa; Aloha oe:

            Oiai no kuu kianai a ani peahi lima ia ana mai e ka olioli a me ka hauoli a makemake hoi, e hoikeike aku kela mau hua e kau kehakeha ae la maluna, oia hoi keia: "Ue ahaaina lulu dala a na wahine o Honaunau."

            Aia ma ka la 28 o ka malama o lanuri i hala hope aku la, ua hoomahui ae na wahine o keia apana, e hapai i keia hana, a ua kokua pu mai no hoi me na kane ma ka hapai ana i keia hana maikai. O ke kumu o kukulu ana o na wahine i keia ahaaina, i wahi maunu e loaa mai ai kekahi mau apana dala mai na lima mai o ka poe opu aloha e like me ko lakou lokomaikai. A o na dala hoi e loaa mai ana, hoo@loia no ia i mea e kukulu ai i luakini no keia apana, i loaa ai he wahi punana e hoomana aku ai ia lehova, oiai keia apana e noho nele ana i ka luakini ole, a he pilikia nui no ia no ka poe makee pono a pau maanei. A no keia manao ana o na wahine pela, ua koho lakou ia Mrs. Emele K. Wright i Komete no ka lakou hana. a ua hooikaika nui ke Komite ma kana hana, e hele ana ma o a maanei e paipai i kona mau hoa, a ua ae mai no na hoa me ka oluolu, a ua hooholo like lakou, e weheia i ahaaina ma ka la 25 o Ianuari, nolaila, ua houmaukaukau lakou i na lakou a pau no ka ahaaina ana. A ma keia la i oleoia, ua akoakoa mai na hoa ma ka hale o ke Komite, a ua lako hui na mea ai ma kahi i hoomakaukauia.

            No ka hoonoho ana i ka huakai. Ua hoomohonoho ia ka huakai ma kahi o ke Komite, a hele pololet aku i ka Hikina Hema. O Mrs. K. Namakaeha mamua o ka huakai me ka Have Hawaii, a o na kaikamahine opiopio mahope iho, i kahikoia i na aahu ano like, me na hupa e kaiue ana, a o kela a me keia ano aahu mahope loa mai o na manu ano hula like. Ma ka nana aku, ua nani maoli no ka huakai, a nanino hoi ka pulelo ana o ka Have Hawaii imua o na eheu lahilahi o ka makani. Eka o ua aina lai nei. Ma ka hoomaopopo ana iho i ke  ano o keia huakai ua like loa no paha ia me ka puali koa kaua e mati ana i ka la hoouka kaua o na aoao elua.

            No ka hiki ana o kka huakai ma ka lanai ahaaina. Ua hiki aku ka huakai ma ka lanai ahaina, ma kahi o Waialeale, oiai aia malaila @ahi i hoomaukaukauia‘i o na mea ai e olu ai ka puu o na mea a pau: a o ka Have Hawaii hoi, ua mau no ka pulelo ana i kona kulana. I ke kuu iki ana iho o ka noe o ka huakai, ku mai ke Komite (Mrs. E. K. Wright) a hoike mai i kona manao ao na hana e pili ana ia la, a ua apono aku no ke anaina holookoa no ia mea.

            No ka lulu dala ana. Ua kaheaia ma na apana e like me ka mea mau, penei: O ka apana o Honaunau ponoi iho, o ko Keokea, o ko Kiilae mai, o ka na kane, a o ka na malihini ka hope. A o ka huina o na dala i loaa mai, he $63.25. A oia wale iho no na wahi dala i l@@a ma keia lulu ana. A pau ia, ua hoomaka ka pama ana, a ua ai aku no e like me ka paina ana, a ua ai aku no e like me ka makemake a lawa pono, a hoi kela a me keia hoa me ka piha pono o ka wail@@na. A o ka pau no ia. Me ka mahalo.

Dacis P. Milikaa.

Honaunau. S. Hema, Feb. 21, 1870

 

Na hana pono ole a ka lawe leta ma

KONA AKAU, HAWAII.

 

E ka Nupepa Kuokoa E: Aloha oe:

            E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o na kolmu o ke Kuokoa i ka hana a na hua e kau a e la malama, i ihe mai hoi na Luna nana ia O@hana, ao a e paha i ko lakou mau hope, pono ole. Ma ka malama o Ianuari o keia makahiki no. Ua hana ia apaa he pahu leta ma Kalaoa, Kona. Hawaii nei, a ua kau ia i luna o ka Papohaku ma kapa o ke alanui Aupuni. Ua hai ia i ka lawe leta he Pahu leta ia, a iloko no oia malama, waiho ia he mau Kupanihi O Kiholo, aole nae i lawe ia a hala na pule elua; Ua olelo aku au i ka lawe leta, aole e haalele i na leta a me na nupepa, aole no nae i lawe ia a loaa wale mai ia Kupanihi. O ke kalohe mau keia o ka lawe leta Kahinalli a me Kanaiana kona hope. Eia ka lua, ma keia Poakahi Feb. 21, iho nei, ua waiho au elua palapala iloko o ka pahu leta, na kuu mau hoa aloha ma Kona Hema, me ka manao e loaa ana i ua mau hoa aloha nei o‘u ia la, aole ka au@nei. I ka hele ana mai o Kanaina kokoa o Kahinalu mai Kaupulehu mai, ua hele no i ka wa Poeleele, aole i hele a hiki ma kahi o ka pahu leta nana i na palapala o loko, ua hele loa no kela, ao ae i kakahiaka nui, hele loa no kela, ao ae i kakahiaka nui, hele au i ka pahu leta, aole palapala hou mai, o na palapala kahiko no a‘u i waiho ai, manao iho la, aole i hala a awakea hele hou no, e waiho mai ana no ua mau leta nei, manao iho la no aole i hele ae, i ikea i ka hoi ana mai ma Kona Hema mai. I ko‘u ike ana iaia, ua kahea koke au iaia i ka lawe leta kolohe, no ke aha oe i haalele ai i na palapala ma ka pahu leta? E@ka ia la, "Ae, i kuu manao hoi a ohe palapala." Eia ka‘u olelo iaia, mai haalele iki oe i kou hele ana a kipa e huli i na leta maloko o ka pahu, i kou hele ana maa nei aku a mao mai, e huli no oe i ka pahu, i na oe e haalele hou i na palapala, i mea okoa kou mea nana e no mai.

            Eia hou ka ia la. "I na i waiho oe i ka leta iloko, e kau i mea keokeo maluna o ka pahu," kupanaha ka olelo a keia lawe leta, naaupo maoli paha, aole paha? He moe uhane paha? ae paha? He hookano maoli no ka olelo ana pela, ua hana makou i ka pahu leta, i waha kahea no makou, e hea aku ana eia na palapala, a e homai na nupepa me na leta. Ua hana makou i keia pahu leta i lima no makou. Oia ke haawi aku, a oia ke paa mai i ko makou mau nupepa a me na palapala.

             Eia keia a piki, o ua mau palapala nei, ua laweia no e ua lawe leta nei, me ka manao paha e huna, o waiho ma ka pahu ike ia kona kolohe no ka haalele i na leta, a i hele aku ka mea palapala, aole, manao no ua laweia, aole ka, ua huna ia ka o ike ia kona kolohe a hoopiiia no ka haalele i na leta. I ka Poalua, ua hele aku au a hiki i Kaupulehu e hili ai i ua mau leta nei a‘u, ua loaa no malaila, ua hala aku nae ka Eke leta. Eia keia, o ke ahiahi Sabati, oia no ka wa e laweia nei ka Eke leta mai Kiholo a hiki i Ooma, a me Kaupulehu. Eia ka ninau, ua ae ia anei e lawe ke aupuni i kana Eke leta i ka la Sabato? Aole au e manao ua kupono ka lawe ana o keia Eke. Hele aina ia la mai Kiholo a Kaupulehu, a mai Kiholo a Ooma, ua kupono iaia ka hua olelo hehi Sabati.

            Eia no keia pono ole. O ka hele i ka po, aole ike pono ia na inoa o na palapa la i kau ia mawaho, a me kalu e hele ai o ua leta la, no Kona Hema paha, hala nae ma Kawaihae. Eia ke kumu o keia hapuku hewa, o ka po eleele. Nolaila, ua pilihia no na leta a makou, aole paha o keia wahi wale uo, anoai ua loaa no paha ma na wahi e ae o keia Pae aina, i na pela pilikia, maoli ko kakou mau leta i na lawe leta pono ole, ua hoohaiki i ko kakou mau manao pono, ua uku ponoia na lawe leta, ke kau leo nei au ia na Luna leta e ao i na lawe e hooko pono i na kauoha a ka Luna leta nui o keia aupuni. Ua pau me ka me ka mahalo, N.S. Keaukukuiula.

Kekaha, Kona Hema, Feb. 23, 1870.

 

I ma Lunamakaalaana.

 

E ke Kuokoa E: Aloha oe:

            Ua ike ia i loko o keia makahiki, o hekahi keia o na makahiki nui o ka poe makemake e @@@@ i Lana i weaua o kekahi poe makemake ma he ano Luna penei ka manao o ke kuko ana. I na au e lilo i Luna e ae aku au i na manao o na Kuhipa. I l@@@ mai ka‘u oihona mai a lakou mai, e like me  Kumahoa o I‘ana, o ka manao hoi o kekahi, no ka puu dala $250.00 o ke aupuni, o ka kekahi hoi, no ka pahela hoohanohano, o kekahi hoi, no ka hoololi i na kanawai. O kekahi hoi i manao ai, o ka hele hoi e malama i ka maluhia o kona aupuni, a pela aku. Ua ihe ia nae ka manao o kekahi poe makemake i Luna, o ka hoohui i keia aupuni me Aa eika Huipum i hookahi aupuui, aia malama ko‘u makemake kamailio in oukou e ka poe i lilo ae nei i Luna no keia makahiki. Ua ike au i kekahi buke haole i hiki mai ma Kona Hema nei, i keia mau la aku nei, he wahi buke uuku no eono no aoao, he io nae ka manao o loko, o na inoa nae e kau ana he mau haole eha, o keia mau haole nae e lua i komo i ka Luna elua i haole ino.

            O ko lakou manao nae i haku ai ma loko oua wahi buke nei, o ka hoohui aupuni me Amerika i hookahi aupuni, penei kekahi mau olelo hoolana ma loko oua wahi buke nei. I na e ae ia ka hoohui ia o keia aupuni me Amerika. Ua oi papalua ae ka hookano o ke kanaka i ko ka wa mamua lilo ka kakou i mau keiki hookama na na Maleka, nui mai na haole ma Hawaii nei, nui ka waiwai, ea he oiaio a nei keia, ke manao nei au he mau olelo palua keia ia oe e Hawaii, au hea oe e Lunamakaainana ke kokoke mai nei kou mau kapuai e kmo i loko o ka Hale Ahaolelo, a e hooponopono i na kanawai o kou aupuni, ke manao nei au aole e nele ana kou pepeiao i ka hua olelo hoohui aupuni i loko o laila.

            Olelo ia o Amerika mamua, he Ilikini kanaka, au hea lakou i keia wa, aole a nei lakou i kipaku ia aku i na kuahiwi o Hepelona e au hele ai, o ka hua o ka laau ka lakou ai e ai ai, aole a nei oe pela? i ka nana aku, pela no he oi aku no ko kakou pono pela, ke manao nei au, aole he aupuni oi aku o ka hanohano malalo iho o ka la, e like me Hawaii nei, i mai o Pelekane, ia Hawaii, ua kuokoa oe, o Farani nohoi, ua kuokoa oe, me na aupuni a pau o ko lakou manao like ia, ea o na aupuni a pau e noho mai nei, he mau manuwa, he mau pahi kaua, he mau sautani koa, i mea e pale aku ai i ka enemi, pela a nei oe e Hawaii nei, aole, aka, he keiki hiapo oe na na aupuni nui o ka homua nei, hele ka elemakule a moe i ke alanui. Aia ma loko o ka Helu 41, o ke Au okoa iho nei, ua ike au i ka olelo hoohenehena a ua aupuni nei, i ko kakou Moi, e pono anei keia manao i hoolahu ia ma ke akea, ae he pono i ka manao o ka poe manao ino, aka, he lili nae au i ka hoopuka ia oia hua olelo.

            E na Lunamakaainana, mai puni aku oukou i na manao o kekahi poe, ke i mai ia oukou e hoohui i keia aupuni me Amerika, ua lawa i hola no oe pela, ua ono no kau ai ana a ko‘u puu malalo o na kauawai o kou aupuni, ua ai a lawa ka makemake, aka, i na oe e hui aku me i ala, ua like oe me ke kanaka i k@@@@@ he kuka paina maluna aohe kamaa o lalo. Me na keiki ulele o ka @@ale Pai ke aloha nui. Sameula K. Kaaloikehu. Kauhako Hawaii, Febeluari 18, 1870.

            [ Ke manao nei makou, aohe he Lunamakaainana i haua baloia me ka manao e hoohui i keia aupuni me Amerika a me kekahi aupuni e ae, he ole loa no, a in a i kona @@@ta oia nei, alaila, o oe wale no paha kai manao pela. O kona kauhihi wale ako, he kuhihewa ia.]