Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 10, 5 March 1870 — Nu Hou Misionari. [ARTICLE]

Nu Hou Misionari.

Houe o k i fAdc Papa lluieau, j | APAIA3A. A pao fca hana a mako'i m» T«p'teuea, | holo aku la i T»rawa. a ee raai 'ta o Haina |ma i ka moku, ho?o nku U i He mokupuni haahaa keta, ano sike me Topitei oea, 3.CKX) wale no kanaka, o ko lakou kapa, !he moenn ia. He haahaa, uuku, a pelapeK īWo lakou mau hale. He poe hihiu hipo, a s kip» ka uui o iakou, aole o iakoo ooho inalu- | hia i na makahiki elua i hala ae oei, kue ia-: | kou kekahi i kekahi. Kue boi ika mea i; j kapaia ke alii o iakou, A. Kaiea kona moa. | Aia ia ma ka mokupuni o Tarawa i keia wa. | K'ue no hoi i ko lakou Misionari, o Rev. J. ! H. Mahoe, a ki pu ia oia. E nana i ke " Kuo-1 j koa," Buke IX Helu 7. ' 1 Eiua mau haole ili kpnkeo, a hookahi Pu-' | kiki malaiia. Makau iho !a na kamaaina | i i na pu, pahi, pauda, a me na poka o na ha!ole, no ia mea, aoie o iakon pihkia nui. « He wahi kihapai euaikai keia mamua. He nui ka poe hiki ke heiuheiu ina buke.be | |ekaiesia hoi malaila ; be 33 hoahanau i hoo-1 j komoia. a i bapetizoia iioko o ka Makua, a o J )ke Keiki, ao ka Uhaoe Hemoleie. Ua hoo-1 Ipuehu iiiiii ia nae keia poe hoahanau.a hoi; |ka hapa nui o iakou i ka inu rama a ona. J jUa haaleie aku iakou i ko iakou aioha i ki-; | nohi, a me ka ilio e hoi hou nna i kona iuai; j iho, a me ka jniaa iioi i hooioiia i konnrhniu- i |ku ana iioko o k« kio-iepo, peia no lakou. ; j Eōno hoahanau wale iho no e kupaa nna, '•aoie o iakou hoi i hope, ktipsia.no i ka pono. i He mau wahi kanawii ooiea i hookau īa ' e A. Kaiea maiuna o ko iniia poe, he mea paha ia e huhu ai l<tkou iaia, a me na Misi* onari. Akipu ia o Kev. J. H. Moku, hoomaka iho ia iakou e hao \Mile aku t ka wai-! wai o na Misionari, a e wawahi hoi i na haie ; a pau. Pau ae ia na hale misionari, halepuie, haie aiii, aoie he haie muikai i koe, o , na haie o na haoie waie no, a me ka hale hula, kua iho la i na iauu i kanuia e Binamu.! Hoohioio ae i na papohaku, a huai ae ia i i wnhi hunakeie ma ka pa hale, a kiola aku ia ; i ka iepo i nu makani aha o ka honuu. Ku- < pnianaha ko iakou huhu ! !

'' Nahelc.no ke kihapai, ! Maloo a ulu wale ae, % | Na ino paa pu e. M ; Pehea ]a e pono ai ? Eia, e pule aku i ka i Mea ke Kihapai. ! w Ka Haku e, e īho mai, I Maloko o kou kihapai, | Hoouna nui mai, j 1 ulu mai, a mohala'e, i Na hua i lulu ia inai, i A pua a maikai." | Aneane elua mau la i ku ai ka lioku Āo j ma ke awa o Apaiana. x\ole uae hanaino j mai ko laila poe hihiu ia inakou, aole hoi i. hooweliweli mai, eia wale no. Aia ike ka-! kahiaka o ka la Sabati, hele mai kekahi o | lakou i ka hale o ka haole, a nuiau mai la,' peuei: 4 * He inoku kaua unei ka moku ina | ke awa. Ina he moku kaua ia, ivahi a lakou,; ke inakaukau nei inakou." Hoole uku la ka j haolo. " Aole, ou hoi oukou, aole ne moku j kaua keia, hc inoku Misiunari 110, uka, ina! keia hope aku e hiki maiauanei ka Manuwa j alaila, e hiki ia oukou ke hoike mai i ko ou-1 kou ikaika." oka pau ia, a hoi nku la la-j kou iko lakou wahi. Ma ke kakahiaka nui j o ka Poaknhi, ua lawe ia mai o Kev. J. H. Mahoe mui ka moku, a holo aku la i B(.TARITAKU j O ka inoa keia o ke kulanakauhnl?, kahi i! noho mai ai ke nlii, aole oia ka inoa o ka 1 makupuni. He 11 tnau mokupuni liilii e. kokoke ana kekahi i kekahi, a un knpaia mai! lakou ke huiia o Makina, he 12.500 kanaka ; no keia mau mokupuni he 11. Ane like la-; i kou me ko Apaiana, hookahi alii, he nlii 10-! koino, a puni koko. Oia ke alii nana i pe-! pehi mai i no kanaka Hawaii i kekahi maka-1 hiki i ha!a aenei. M» ia mnkahiki, makau ;

iho la na Misionari iaia, a haalele aku la ia i : wahi, a holo aku la i Ebona, he wahi moku-1 ! puni o ka Pae-aina o Makala. I kuia mana- j [ wa, holo aku la kn hana malaila, no ka mea,! loluolu ke alii i na .\lisicnari, aole nae he'e ' ! mai i ka pule ma ka la Sabati, nole hoi i ae ! \ mai maiuuli o na mea i ao ia aku e na Mi-: |sionari. Aole ona ake ia mau niea, aka, o; j na i»ea i ike makaia. oia kana i makemake j !nu» ai. He wahi moku kia elua ko keia alii, ja maluna o ia moku kooa holo ana i o a ia«. nei, a inu rama, hula, a hana i na lealea e ae. i O KR kauaina o keia nlii, aole like ia me j kona kaikooana. He alii haipule ia, he hoa- ī 1 hanau hoi o ka ekalesia, o NanUilei kona 1 inoa. Ua kapu ke puhi rama, a me ka inu \ ; rama mauka. aka, na ke alii i inu i ka nuna i loj* mai iaia mai ka haole inai ma kona | } moku. Aole na kula ma ia aina, 520 kana- ! ka nae i hiki ia Ukou ke heluhelu aku i na ; jbuke, ua ao ia aku kekahi p?e, a na lakou i ; ao aku i ko lakou mau makamaka. a pela ka iaha-ana aku o ka ike mawaena o iakou. 1 S k*4 makahiki i hala aenei, oa kukuluia ae he- ] wahi ekalesia, he 1S hoahanau no keia eka- i )lesia, 13 kane, a 5 wahine. I ka nana aku ihe poe haipuie lakou, he maikai ko Ukou I noho ana, a kokua mai b mamuh o ka pono > ' o ke Akua. He 100 galam aiU a lakou i ko* i i kua mai ai \ ka pule Mahina Hou i ka ma- | kahiki i hala aku. £ht& mau Mis!onari o kaIkou malaila ; o Kev. J. W. Kanoa, a me \ , Mr. Maka. me ka laua mau wwhme. Aia ma < ; Buiarītan i hoako%koa w na Mbionari o ka| Pae-aina o Gilibaci, koe naeo Kapu fa«a me ■ Leleo no Taptteuea, e kukakuka pu no na ī mea e hoio ai ka hana. lla hoonohoia kokahi o na Mision«ri hou, o Ahia me ke ala - o Apaian», o A. Kaiea, \ lawelawe oia ma-; waena o kei Apaiana poe. A o kekahi o Ka« | noho, ua hoooohoia oia ma Tarawa i kokua | u»a» ia Hniua ma. 11« oluolu tio ko luakou {

i vjm ana n,e ko poe, a ike maepopolea i k? mhan*. O i.\ ho:se kcl4 ke&ihl Pa»r a ' oa * k ni i na kanaka a rtīe ni mhine. kaaiai'.i a hu i wraho, ao'e akam*i loa ka poehaumaoa, ua ioaa raai nae ia hikou kiu wahi hapa iki o ka naaoio. hm ke;a kope aku paha e nr\huahua ai. Eia kabi oīiaana maikai a n»akou, Aa hilawai ma. ka U Sa£«itL He nui na kaoaka maiaiia, o Nomenei, me kana wahine kekahi, nia ia la no, ua hookeunoia kana wahine īloko o ka ekaleaia, a hlooia beboabauau. He hoahaoau o JV«nteitei mamu». au t ka inaUiua o fanuari M. H. 1569 i hoi)komoia ai oia, mahope iboo ka bapettzo ona. hni mai la o Nanteitei i koai hale» a <tobo pu roe kana wahine, aole ia i bapetizoia, a olelo aku {a ia i kana wahine, i aku la penei: " Ua (iloau i kauwa na Kansto, kemakemake nei au e haalele oe ika pubi lMka.* , Aoie hiki, wahi a ka wahine, heono ka baka ia'u, aoie paha biki la'u ke haaiele, aka % wahi ke kane. he hauna, a piiau kou waha ia'u. ina i aioha mai oe ia'u e hiki ke hnalele ia raea e hauna ai. A iohe mai ka wahiue. a noonoo, oleio mai la ia, ina he mea oluoiu ia oe e hoao no au. A o ka hoao n» ia. iaahiaki ke i#ohuai rama, a ja ia ae ikaika ka naiuiu, ane hiki ele iaia ke hoomenawanui, paipai aku ia kana kane iaia. mai paupauaho, e hoonmnawanui, ae mai la ia, oe no paha. a iiuiiu iki, emi iho ia ka naiuiu a pau, 0 ka pau uo ia o kona puh» iwka ana,aoie ia 1 puhi b.ika mai ia wa mai a hiki i ko makou iawna ana me iakou. He kumu hoohaiike maikni, keia no oukou e na hoahaoau puhi haka no na ekalesia o Hawnii neia. i ke kakahiaka o ka ia S.\bati. ua hai aku na Alisionari hou i ka manao aioha i kela poe pegana. a pau la. Na Haina 1 paipai aku i ke aniina. Ahiahi. un hnliiia ka papa a ka Huku, a noho iho ia makou na inaiihini, a me na hoahanau i kohoia noloko mai o keia poe a bapetizoia. Launa aku ia makou me ko kakou Haku, me ka Alea i haawi waie mai i kona koko iho i hoola p.nnai i ko kakou mau uhane. iana no ka manao, oiioii ka nanu. Nh ka Eieie oka P. H., iaua me Kev. Aea i iaweiawe. He Wiihi eehia ia, o ka ipuka hoi o ka iani!

He mau hnle inaikai ko kukou inau Misionari, :i lako (akou. Aole lakou i nele i kekahi meaeoluolu ai ka nohoana. He mau Alisionari ikaika lakou i ka hana,a ua kokua ia mai ka lakou hana e ke Akua, a Nana i haawi mai i wnhi hua mua. Ua hui pu ia kekahi mea hu uuku me na satopalaoa, aole nae i hoohu ne la i ka popopalaoa a pau. Mai hoopalaleha kakou i ke kokua a me ka pule nno, no ka mea. i ka wa ponoephi auanei kakou, ke hoonawaliwali olp kakou. Tarawa. Pau ae la ka hana ma Butaritari, hoi aku i la ka moku i Tarawa. Umi mau la ka holo ana mai Butaritari a Tnrawa. Lohi maoli no. Aole makani, a ikhiku ke au, a aole holo ka moku. He mokupuni haahaa keia, ano like me Apaianu, 3000 paha kanaka malaila, he poe k<inaka kaun, kipi, hula, ona, aole malu oka nina, he haunaele wale no. Hookahi Mii?iouari a me kana wahine ma ia wahi, o liahia kona inoa. Kiv.'a makahiki kona laweluwe aua i ka Oihana i\lisionan mawaena o ko laila poe, aole nae huli mai na kanaka, he poe paakiki lakou, kue i nn !Vlisionari, a hoomainoino nmi ia laua. Heuukuwale na haumana kula, aole holo aku ka hana. Halawai pu makou me ke alii o Tarawa, aole ona kapa ; he moena wale no ke kapa. Launa oluolu mai ia nie makou, aole nae ake nui oia i ka naauao, aole heie mai i ke kula, hele no i ka halepule i kekahi manawa, nole nat- iiihu kona hele ana. oka aina puiili loa keia o na mokupnni Alisionari o ka Paeaina o (rilipati. E puleaku kakou i ke Akua no lakou, no ka mea, he mana iloko o ko lesu koko e hoomaemae ai i ko iakou naau hauniiu, a e hoopau ai i ko lak<ju ano kue, a lilo lakou i poe inakaukau i ka nuho pu ana me Ia ma ka lani la.

Aia ma ka aoao akau o Tarawa, ke aln o Apaiana, o A. Koiea i i.eia wa, malaiU kona noho malihini ana, no ka mea, ua lawe wale ia kona mokupuni e ka poe kipi, aoie o iakou ae inai i kona noho aiii ana maiuna o iakou. Ika wa a makou i halawai ai me Kaiea, aia ia maloko o kekalii hale kamala. He hale uuku keia ; 12 kapuai ka ioa, a 7 kapuai ka iaula, a 5 paha kepuai ke kiekie. He nawaliwali no keia aiii, me he mea la i hoopioia kona manaolani, moe wale iho ia ia ma kona hikiee. Loihi no ko makou kamaiiio pu ona me ia no n-i mea e pili ana i kona noho ana. Manao iho ia ia. e kokoke auanei ka inanaua e ae mai ai fca poe kipi, e hoi aku ia i kona aina iho. He pohihi paha keia \ kuu manno, ua ae mni oia, e noho mai o Ahi* me ia, a e ao aku iaia, n me na kanaka maialo iho ona. He hoahanau ekaiesia o A. Kuiea, kupsia no i ku pono, aoie i hoi i hope e like me ka nui o nn hoahanau o

k& eka!esia o Apamna, peia no ke kapaa ana : o kaoa wahine, a me ka laaa kaikamahine i ka pono. Maikai ko laua noho ana, aole o ]aua like rr.e ka nui o na wahine a'u i ike ai maiaila. He maemae, a maikai ko laua kapa ; he holoku i hookomoia, i ka nana'ku. ua mahaio ia laoa e ko iaiia poe. Kue nae kekahi alii o Tarawa ia Kaiea no kona hooie; ona, aole i haawi aku i kona kaikamahine i; wahine nana. Ua mare ia keia alii o Tara* wa me ke kaikuaana o kc» kaikamahine o 1 Kaiea, no ia nie*, he nui kona makemake, a : paa hoi kona mnnao e lawe wale i ke waikaina o kana wahine i wahine nana, aole nae : ae aku o Kaiea. nolaila huhu ioa kela ;*in o| Tarawa. O keia aiii Tnrawn, aoie oia kel aiii noi, he wahi alii ia malaio iho o ke aiii nui. Aia malaiia kou haiawai pu ana me kekahi knaika, o losepa kona inoa. He hauuiana a Al r. Uinauiu iua,a be hoahanao n»a-

mua» ua okiia nae mai ka ekalesi« aku. He kanaka naauao. hiki laia ke natna i ka hsoie, ame ka ole'o Hawaii. He kanak^i; inu rama nae. a he ko'ohe loa. aoie ooa kapa. he mo<ena waie no kona kajvt, & piki um kona noho ana i keia wa me ka poe hupo-; :na©h. A?oha mo! ua lea. aole hiki i ka ike wnie no a ine k* naauao ke hooha-l hou mai i ke kanaka, a hooia t kona ohnne. Pau oe Uko makou launa 3na mo; Kaiea ma, hoi »nai makou i ka moku, a hole aku |» i ka Pae-aina o Makala. ; {Arfe i /««•}