Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 13, 26 March 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

Ka hiki ana mai o ka manuwa Sepania a me kona lawe ana i ua moku nui nei, me ke kipuia o ke Kapena o ua moku ihulua la. I loa no i ka nalo ana aku o ua wahi moku ihulua nei mai Kailua aku, ku mai ana ua manuwa nei, i imi mai i ua mau wahi moku nei. A akahi no hoi a maopopo i ka Moi a me na'lii, he mau wahi moku aihueia mai ka! Aka nae, ua haohao wale ia no i ka wa o laua i ku mai ai, no ka mea, aole no hoi pela na ano moku i holo mai me ke ano aihue ole, a nolaila, ua ike no kakou ma ka lakou mau hana ana mamua a rne ko lakou haalele ana i ua mau moku la, a hele liilii ae ae la i o a ia nei, a nalo aku la i na mauna a i na wahi e ae, nolaila, ua loaa ole ua poe la i ua manuwa nei, aka nae, ua lawe aku oia o ka moku wale no, aole kekahi mea e ae ona. A nalo aku ia mau moku mai Kailua aku, a he malama i hala ma ia hope iho, hiki mai ana ka lohe, ua loaa aku ka ua wahi moku ihulua la ma Waimea, Kauai, a o ke Kapena, ua imiia oia a loaa ma kekahi hale kamaaina, a ua laweia a ma kahi kupono, a malaila oia i kipuia'i, a make aku la. A ma keia hana ana e na hoa, e noonoo ae paha kakou, no ka mea, o ka lua paha keia o ke kahe ana mai o ka pomaikai o keia lahui, i ka wa o keia Moi akahi a kakou e kamailio nei, no ka mea, ua manaoia, he mau tausani dala ka i kiolaia ae ma ia kapakai e kela moku pio mamua o kona pio ana; a o ke kolu hoi, o na lole a pau o ia moku, ua kiola puia ae iuka. A no ka manao o ua Moi nei, ua ku aku ma Napoopoo ua moku nei i ka wa oiai no i ka wa i ua poe lawe moku aihue la ka moku, ua nininiia ae ma ia kaikuono he mau haneri dala—a pela ia i kukulu ae ai i mau hale la-i maka elua paha, i mau hale palala dala e hookupu mai ai na makaainana o ia wahi iaia, a ua hanaia no pela, a ua loaa no iaia he puu kala ma ia palala ana, e like me ka mea mau ma ia hana ana. Ina ua hana oia pela, alaila, ua akamai oia ma ka loaa ana mai iaia ia ano he dala ma kona noonoo a me kona lokomaikai ana i na malihini, alaila, ua maopopo io ia kakou ka waiwai o ka ka Palapala Hemolele e i ana, "O ka mea e aloha aku, e aloha ia mai oia." A o ka hana aku pela, alaila, e hanaia mai no pela. A no kona hana ana ma keia ano, nolaila i kikiholo nui mai ai ko na aina e mai iaia mai a i keia wa, a pela aku. Aka nae, he mea no ia e maopopo ai ia kakou e na hoa, aia imua o ka mea nana i hana ke ao nei ia hana maikai aku a maikai mai, no ka mea, pela mau kona makemake, e kuikahi na aina a pau o ke ao nei e like me kona manao. Ke ao ana o ka Moi i ka Hooilina Moi. I na wa a pau o na halalawai ilimaia i oleloia i na ahiahi halawai, ua nui kona kulakulai ana, penei a pela aku, e hoakaka ana iaia no na'lii noho aupuni mamua a kakou i kamailio ai no Keakealani-wa-hine, no Kalaniopuu a me Koihala, Kamalalawalu a me Kauhiakama a me Hakau hoi, a pela wale aku, no ka mea, ua kamaaina oia i na hana ino a ua malu ole na pono a me na pomaikai o na'lii a me na makaainana, o ka mahiai a me ka lawaia, ua lawe wale ia ia mau mea a me na mea like e ae o ia ano, aka nae, ua kamailio mua ae kakou no na huakai kapu heiau a ua Hooilina Moi nei i na wa a pau, me ka malu o na mea a pau o na aina o na'lii a me ka na makaainana. A ma keia kuka ana a me ka hooponopono ana i loaa mai ai iaia a me kona mau hooilina o keia wa, a ke ike nei kakou i na mana kau Kanawai a me ka Aha Kuka Malu a me na Aha Kuhina o nei wa naauao; a me ia paha kakou e manao ae ai i ka hana maikai ana a ia Moi, i mea hoi e mau ai ka noho Moi ana o ia la mai. A no ka mea, ua hoomau ia keia Aha kuka Malu mai kona noho'na ma o Oahu nei, a pela mau no ma Kailua. I ka nana ana, ua mau loa ia hana a hiki i kona wa i make ai. Ka maalo mau ana o ka Hooilina Moi ma na kapakai o Kona i na wa a pau o ka makahiki e kapu Hilo a o Kane paha ia Hikiau ma Kealakekua. No keia mea, ua holo mau ua Hooili-

na Moi opio nei i na ahiahi a pau o Hilo a me Kane, ma kona mau kaulua i oleloia. Elua mea noho wale o luna o ua mau waa la, aohe hoe, oia no ka Hooilina Moi a me ka mea nana e paa ana na mea pili i ke'Lii opio, iluna laua o ka pola, iwaena o na kaulua maluna o na iako waa i kauluaia e paa ai laua, o kahi waa me kahi waa o laua i hoaia i na aha i ulana akamaiia ia mea, a oia ke kaula e paa maikai ai na kaulua ma ka hauhoa akamai ana a ku ka piko e ka poe i aoia ia hana. Ma kela a me keia pepeiao o na waa, malaila laua e noho ai, no ka mea, ua kiekie ae ia mau wahi o ua mau waa

nei, a pela no na ano waa kaulua a pau, no ka mea, no ka mea, ua imi akamaiia na iako ma ke ano kekee iwaena o na iako ohia lehua, me kona kino okoa kekee no mawaena o na ano iako kekee a pau; a o kahi e kekee ana maluna ia, a o na poo o ua poe iako la, ua pololei laua ma ko laua mau wahi e pili iho ai maluna pono o na pepeiao waa a ka poe ka-lai-waa, i hana akamaiia e ia poe, i wahi e paa ai ka wae i kela a me keia pepeiao a kakou e ike la.

Ke ano o ke kau ana o na iako i oleloia. Ekolu no iako ohia lehua o kekahi ano kaulua, aka, ina ua loihi na waa, alaila, eha a elima iako lehua—he iako lohili a kakaili paha, oia na ano iako paa loa; a he mau iako i kapaia he kea mamua a mahope, aia ma ka pilinauma o na laau hope a me na laau mua ia mau ano iako; a mai ke kea hope a ka iako nui mamua, oia ke kolu o na iako lehua ke lakalaka mai na waa, malaila no ka palena o ua pola la i oleloia a ke kea hope, elua no ia mau laau i hoa puia me na lako ekolu a me ka iako kea hope; a o ka iako kea mua, aohe pola malaila ma keia ano. E ku no ke kia maluna pono o ka iako mamua i oleloia; a o ua mau laau pola la, ua hui aku laua ma kahi o ka papakukia ma kela a me keia aoao o ua papakukia la, a ua ka pakoleaia i na kaula ua mau laau la mai mua mai a hala i hope, i mea hoi e malu ai na ukana kapa a me na ukana makamae e ae no hoi i wahiia i na ahu, a kamaia mai i na kaula i heleia a pelupeluia, i mea hoi e hiki wawe ai ka wehe ana ia mea e ke kanaka hookahi mai mua a hope o ua pola la ke kau aku iuka, a ke loohia i ka poino a paio paha ma ka moana a me na poino e ne he nui.

Aole paha kakou e kamailio ana no ke kia a me ka pea, no ka mea, ua ike nuiia ia ano pea a me ka pea la o ka wa kahiko, ma na palapala paiia o ko Hawaii nei ma na hoike buke haole o na wa i hala mai a Lono (Capt. Cook) ma mai. (Aole i pau.)