Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 13, 26 March 1870 — Nu Hou Misionari. [ARTICLE]

Nu Hou Misionari.

Hoike o ka VMc o ka Pa}>a IJairaii no 1809. | PONAPE. ! Elima mau la mahope iho o ko makouj haalele ana'ku ia Kusaie, ikea ka aino kie-j kie o ka mokupuni o Ponape, he 2SOO kapu* ai ke kiekie o ke kuahiwi. Aole hookahij mokupuni ia, nka, he nui wale na moku lii-| lii, a kokoke kekahi i kekahi. Da olelo ia j mai he 65 lakon, a paa pu ae la lakou i na < laau o kela a me keia ano, he mnu laau nin,l a kiekie, pela mai ke kahakai a hiki i ka pi-j ko o na mauna. He uliuli a maikai i ka na-j na aku, momona ka lepo, kupono i ka mahi| raiki, a pulupulu paha. He wahi aina ku-| pono i ke ko kekahi, he nui na awa, k.ihi ej ku ai na moku. Pinepine ke ku ana 0 na mo* | ku okohoia, a ioaa mai ia lakou na uhi, ulu. puan, moa, a me na mea e ae e ake ia ai.j Hala ae ia na ia he 75 mahope iho o ko makou | haalele ana ia Honoiulu, ku ae la ka Hoku Ao ma ke awa o Halu i kahi kokoke i ko Mr. Sturges wahi i noho mai ai. Oua kaj inoa o ua wahi neī, he 6,000 paha ka nui o kanakn no Ponape, nole nae be alu nui hoo-! kahi. Elima mau maheie o ka aina ; o Me-1 taianicna, o Keti, o U, o Auta. a me JekoitiJ maialo iho o ke aiii hookahi ī keia wa, no ia mea, he mau alii nui aha ko keia mokupooiAoie he.Kristiano kekahi o iakou, he oluolu: iki nae kekahi i na Misionan, a kue kekahi. O kekahi mau ain nae malaio iho o na ainf nui, he haipuie no, a kokua mamuli o ka po-; no. Elua «oao o kanaka, aoao Kristiano kekahi, aoao Pegana kekahi. Like a iike p<i- ! h* keia mau aoao elua, he 3.000 kanaka ko kekahi, he 3,000 ko kekahi. O ke aiii e kokua ikaika ana mamuli o ka pono, o Heiekia no ia, he oopa kona, aoie e hīki ke ku ae ilury*. He maka maikai ole hoi ika nana*ku t makau nae na kanaka »aia. Oa l»ke paha kona maoa me ko na alu nui, a imi kou, a manao iho ia e pepehi mai iaia. Eia : ke kuenu o keiai hoomaau ona, o kooa ano KnstU(lo. Ua haalele aku oi* i ka aoao Pe-; gana, a bapetu»ia iloko o ka moa o ka Ma-1 kua. a o ke Keiki, a o ka Uhaoe Hemoiele, a haalele aku !a hon ka inu a«ra, jwht baka. a nmre i \rshin« hookahi, no ia n>ea, hobu ! eoai la, a hoomniooino mai !a Na ke

Akoa oae i hooimiu mai, a i hoopAk«ie rai« 1 ko Ukou raau liroa. Aot«? be Hawaii oo keia aioa. He mau MtsiOfKsrī h*»-: ole roe ka iau» ima wahine wa!« no. Aia i malailē o KnuWaula maenua. make ibo la », a Inook kona Lupapno roa i« itnv I*4 raahaloia keia MisH>oari Ha*vuii e na kainaai* d*, a make iho !a ia, «ole i hoewoa hoa ia aka keieahi Misionan Hawstn nvataiU. No ke aha !a ? «Vo ke aha hoi ? Eha mau ekale- ; sia rua ia aioa, he 250 hoahaoau hihia oie oo ia mao ekates>a. He mnu hoahaoaa ika-* ika no kekahi, a na\ca!iwtili ko kekahi. Ma : na makahiki i hala ae, hooweliweli mai ia' na alii i ka poe i maoao ia e hookomo ae, \ iiokd t « |ti it»* 033ari* Mag?d»?a !n inoa | [ o ie&ahi hhahaoao, oia*Ve%ahi o m hua o Ui dina iiiM. Lohe kekahi alii i kona ma- f nao e hapetiz«<iu, huhu no u\, a oielo m.-\i \% penei: " ina i ae n;;\i kekahi e bapetīzoMi e ■ ka Miāiouaīi, a'.iila, e pq-ch-u auanei oia a ; m;\ke." A lohe mna m,\i o Maria i keia oie- ; ie» hooweiiweli, makau iho ia ia. a liuliu iki, p;\u ae ki ka makau, a oleio aku ia ia, i aku ia, " e b;ipetizoia no wnu. ina i okiia kuu ki- : no ) elua mau npana. A u < bapei;zoia o;a, aole n»\e hookoia ka oieio weliwel>oke aiit. T '' Ke ola%» no ia i keia wa. O kana kane, o; i Nnrekiso konu inoa, he kanaka no Martla. a. ! he Kaioiika Koma hoi, he honhanau ia i ke- ; j »« wa, a he luna haioielo hoi. Ano haipule I io no iaua, a ikaika ī ka iawelawe aim ma | ke kihapai o ke Akua. j i O Klitai kekahi hoahanau, he kanaka kieI kie ina ke kino, puipui, maikai a oluolu ko-| I na inaka, me he alii ia i ka nana'ku. Kena • j 4 ( mai la kooa aiii ia ia e inu i ka awa. aoieae! iku o £litai. Kauoha aku Ja ua aii nei i; | wahi luna, "e iawe oe i pahi ma kekaiii ii-| | ma, n i kiaha awa mn kekahi, a hele aku ia| : i o £iitni !n, a i aku ia ia ia, e Elitai e ! eia! 1 ka pahi, o ka make no ia. Eia hoi ka awa,i ! o ke ola no ia, e koho mai oe i kau mea i| | makemake ai. ina i keho oe i ka pahi, e | mnke aunnei oe, aka, ina i ka awa kau i ko« j ho ai a inu, kou ola no ia, noie e make." Ha- | ka pono nku la o Elitai i ka iuna, a oieio | aku la, e hoi aku oe a i ke aiii, a e oieio aku iaia, aole au i makemake i kekahi oia mau mea elua. A o ka pnu no ia, aoie ia pepehi ia. Aia oia ma Ponape i keia wa. He oiaio •' Aia hoi ka maka o lehova maluna o ka poe hooweltweii m ia, moluna o ko poe i manaoiana i kooa aioha ; e hoopakele i ko lakou uhane i ka make, a e hoomau i ko iakou ola." •• He Puuhonua o lehova no ka poe i hooiuj hihewaia, i mea e pakele ai i ka manawa | popilikia. | Eiua mau kula maikai, o ke kula a Rev.| I E. T. Doana kekohi. A o ke kula o Mrs- | sturges kekahi. He 50 paha haumana o ke| ! kula a Mr. Doane, akamai na haumana i ka j ! Pa-ko-li. Ua ao ia aku lakou i na ike e j ae, a mnkaukau no paha. Aole nae he hoike | o keia kula, aka, o ke kuia a Mrs Sturges, : he hoike no. He 70 a S0 paha haumnna o j keia kula. Au\ ma ka i.i 24 o Sepntemaba, i M. H. 1569, ua hoakoakoa pu ia iakou me j ko iakou kumu,a me na makua meiokooka ; luakini pohaku nui, maikai ka hoike ana ia j iakou, he 500 paha ka nui o kanaka maioko | o ka iuakini. He ano e ke kapa o kekahi, | he maikni nae. He oluolu no lakou, a hauoii ka nnau. Maiaiia no o Htzekia me knnaj j wnhine, a me kona kaikamahine; he kumu | kokua ia o ke kula. He wahine maikai a j noauao. He kane kana ; he kanaka opioi pio. O lotapa kona inoa alii. Ua hoikeia | 1 mni ka makaukau o na haumana i ka heiu-| | helu ana i na buke, i ke kakau lima, i ka| j helu naau, heiu kakau, paiapala aina, ao' | hoku, a pela aku. Heiuhelu mai ia kekahi! | mau haumana i na kumumanao. Da ioaa | j ia iakou kekahi hapa o ka ike ; makaukaui | no ma kekahi ike ; nui nae koe. Ma keia ■ ? hope aku e hoomahoahua ni a nui loa. A : pau ae ia ka hoike, alaila he nhaaina. Hei | huakai loihi e heie ana mai ka luakmi a hiki ! i kahi i paina ai. He nui na uiu, uhi, ko, : puaa, iiio, a pela aku. Aole nae he awa. | Oia ka mea i makemakeia ma ka ahaaina i| | ka wa kahiko, a i keia wa hoi e ka poe pe« j gana* Aole nae i ikeia kela mea e mahuna j ai, a e nakaka ai, a e puehuehuai ka i!ia ino- : ino 100. He poe inu wai wale do iakou, a j haalele aku i na mea e ona ai. 1 ko lakou hele huakai ana, ki i na pu, koi aku ia i ' •' wahi pahu tini. puhi i na ohe kani, a wa-i ' laau, a hoike mai i ka olioii me na leo nui, l e iike me ko na aina naauao. A pau ae la, ; hoi aku U i ko lakou mau home m& na waa; | oia na iio o lakou—aoie he mao wahi iio e: ae. Ma ia ia aoie au i ikemaka aku i ke kanaka ona hookahi, e like me koo ikemaka ana i na kanaka ona ma na ahaaioa i keia Pae Aioa o Hawaii nei. No ke aba la ? No, ka naaopo poha o ko Pooahe poe ? Aole; pela kuu manao. Ua ot aku ko Ponahe poe naauao i ko ka poe Hawaii hele ana aku i ka ahaaina, a »no i ka nma, a ona, a ht- . kaka, a moe waie iho la ma ira !tpo roe he ■ puaa U. Ma h b 26 9 Sepetcmaba, makahiki i he lehuiehu oa kanaka t hoakoakoa; ; po ta maioko o ka luakioi, He la ia e hao- ' o!i &i ko laila poe. Ma ia la ko ka Eleieo ka: ; Papa Hawaii hai aoa akta ta iakoo i k« aioha ;■ I o na Ekaleni» o Hawaii, a poipai ako ia boi,

ia 'akou e kup«a ena ka pono. a e hoemaimwaaai a hii;ī i hope. P*u ae la ia, h#i aku h o Kaj*na Teogstr\><n i maa wr»h* 00,080 kupooo iko k*» kuU Sibsitt; a hoomiha iki, haiawai hoa, a haHi j fci j*pa*ma aka Htku. L«uoa »ku b onikou m€ ko kakoo H&ku, ka men oona ka haaw? aa« i kooa oU no kakoa. Eehw k* haie; »ok he!e aku na ksoaka iwaho o ta hale» a hoi inai a haun&ele; noho maiie no a pau ka haea. Alua paha hftiveri hoahanao q» ka papaaina. i oaoa'ku, he poo hipn lakou na ke Kahuhipa nui a maikm. He w*hi h«mah?ma o ko }«>t* Et* ua wahi hemahen;a ne\—he jvthut>leio 04 f kamaaina, Aoie o iakou ikaika i k» |* Uke me>o Kusai<\ S?oho ! mii*o lakoo mai ke kak;ifiiaU nur n Inkī i «•a napoo ana oka h, He »ui iu haolo nm keia mokupuni: he po? noho nuic\ hun oio ; moiowa ka «ui o hikou. He nui na »nca e usu wak? an;i, no ia ao'e o iikou (uA* hiai, aele hoi hana aku. aka noho. wa!e iho !a no. He niau kanaka Uawau hoi malaih. a he poe paiauolelo no. nno līfee m<> n.\ Umaaina ame na haok\ Inu ana a hnna koiohe kekahi o lakou. Ao!r o lakoo nunao e hoi hou mai i ko {akou nina hnnau. Aia ma ka aoao komohaoa o lVt»nha na mokupuni he kinikini. No ka l'ae Ama o Kaolaina keia mnu mokupum. oko hila poe he poe hihiu, lokoiiK», hupo. ike o'.e i ke a»o oke Akua oiaio. Aole o (akou lohe i ka inoa o ka mea Hoola ; aole hoi i hooinao* popo i ke ano o ke Kokua hou i hoounaia mai ai mai ka lani mai i inuna mai oia me na kanaka a e hoahannu mai i ko iakou naau. Ua kauohaia mai makou e ka Pnpa Hawaii e holo aku ma ia mau mokupuni,a makaikui aku,a hoonoho aku i mau wahi mtsionari mai Ponnpe aku maiailn. Aoie nae hiki. Heaha lu ka mea e hiki oie ai ? Eia : oole he poe kamaaina no na Eka!esia o Ponahe i makaukau no ka oihana misionari. Aole pono e iawe i ke kihapai hou maiaila i keia makahiki, wahi a na misionorj haoie o Po* nabe. O Pklu ka inoa o kekahi oia mokupuni. Hc aina kiekie in, ano iike me Kusaic ; he 2.000 t kopuai ke kiekie. Halawai aku ia makou nie ke kapena o kekahi moku no Hamehuka, a me ka malama-moku ; he haole Oieio e na« auao, a eiwa ona mau malama ma Peiu. Na iaua i hai mai ia makou i ke ano o ua aina la. He iepe momona a maikai. He 15,000 ka nui o na kanaka,"wahi a ka maiama moku. Hooie inai ia ke knpena, aoie paha | peia, he 10.000 wale no, wahi ana. Ona kane, aole o iakou hana. Eia ka iakou, ka ai ana, ka hiamoe ana, a me ka iawaiia. Na na wahine e iawelawe aku i na hana e ae & pau. He mau kauwa lakou no na kane. Hookahi kane hookahi wahine. Henui nae na hai a wahine o ka poe waiwai, hanohano. Hookahi aiii nui, oia pahn kn Moi. Makau loa iho ia na kanaka iaia; kuiou. a moe iho ia iakou ika lepo ke maalo ae io. He nui na alii malalo iho o keia nlii nui, a ae aku la inamuii o.kona manao. He poe mana nae iakou ma ko iakou wahi, a na lakou i hool;nu mai i mau kanawai maluna o ko iakou kahawai. He ioioa, a maikai ko laila itaa; 60 kapuwai ko ke kahi, 30 noho no ka IC<IU hookahi, a 60 mau kanaka i hookau ia i ka waa hookahi. Akamai na kanaka ika hoo« hoio ana i na waa, ano iike nie ko Ehona ; poe. He nui na mea e uiu ana; ulu, ohi, I uwaia, a peia aku. He pnna hoi, ame na ! moa. Aia ikaM. H. 1566. i oie ia 1567, lua hoomaka ia ka mahi puiupuiu ma i& | mokupuni. No kekahi mau haoie kaiep* uo I Hamehuka i hoonoho aku i wahi haoie olelo [ e maiaila, a nana i ao aku i na kamaaina ma ia hana. Aole nae hoio ka hana. Aole maikai ka puiupuiu, e iike me ka puiupulu o Hawaii nei. He kihapai kupono keia no na Misoncri Hawaii. Ke himama nei ka puk». Owai ia ka mea nona e hoio aku, a e komo a e lawelawe ma ia kihapei naheleheie. la wai ia ke Akua e hoouna aku oi. O V4PA. He mokupuni ia ma kahi kokoke i Pdu. ■2,000 paha miie mei Ehona aktt» He 30 ! miie k.\ ioa. 12,000 kapuwai ke kiekie oke kuahiwi. 8a 10.000 paha kamaaina no ia mokupooi. He nui na niea e oiu aoa; ano I like aie Pelo. He poe kanaka iokoino, hooponipooi, bana kolohe. He alii noi hookahi no, aole oae mikau na kaoaka iaia. e like me ko Pelo iko iakou Moi. He lehulehu na uhane i hoomana ia 'ko e lakoo. !Sa keia maa ohawe- i hana mai » ka hekili, » i kaowiia; oa lakoo ho» i haawi mai i ka u». Kupawnaha ka wiwo wale o kolaila poe i keia mau ohane. He poe makau wale, a manao kuhihewa i na mn r> ke Akor». n b*uu mana ma na mea i kaooha ule ia. E hiki t na Mwooeii ke noho eaalaihi. Nawai i iawe ako i ka Euanelio ia lakou ī " Pehea la ke hoole, Kakoo i ao» «• roai i kioaka poui». la Baroa e oU £ makaaia ookou, e n* hoeheoao o tm Ekaieaia o Howaii nei, e kokoa, u e poW. e e kioo, a e iawe aku i 2» oieio a k?

Aktit i ka poe i nele, a i m«ke iloko o k» hala a mc ka hc»»- •* Ma kana olelo tr.ana ruau, K huli ai ko keia ao; Malaila oo e pau <oa'i. Na I koa kii. n* inea kn e. A hoomana 'i-na aina c, Ke Akua n«au/' Mai ka wa a ka elele o ka Papa Hawaii i haaieie aku i Honololu, a hoi mii iaotri, ehiku malama no ia. Per»ei: H.luna o A» - - lOlmaola. .Ma Ualana 31 Maluna o Antif I*ort< r • 11 tluina p s »w . - - - 209 A o na mi!e a makou i holo ako ai ma ia !s»au ia 209, he 9.712 no ia. Penei: Maluna o A" - • 4.61S mile. " Aif\»rt*r ' ').094 ** Pehra la ka hua ? He hua no paha, he hua fr»i?iotjii:',o ole ke heleiei iho la na mea i }u|?i m "ku ma ka l<*po momoan. Aia nae t ke AI»U3 i.i wahi. no ka mea, " Xa Paulo no i kanu. a na Apolo no i hookahe ka wai; nin na ke Akua no i hoosil ! J. Nolaila, inai ka«»na kekahi i na Manaka, no ka mea, na Kr nukou. n mUe Akun o Kr«sto. A la(a ka hoonaniia t ken uimaw.i, a mau loi aku n->. Aloha oukou. J. F. Pokue.