Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 14, 2 April 1870 — Page 1

Page PDF (1.81 MB)

This text was transcribed by:  Paige Okamura
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE IX. HELU 13. HONOLULU, APERILA 2, 1870. NA HELU A PAU 435

 

KA NUPEPA KUOKOA, HOOPUKA MAU I AMA HONOLULU

kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumamalua!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

-----

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.

KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.

O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.

            AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA-ma ke keena i noho mua ia nei e J. W. Aokina, maluna ae o ka Hale Leta. O na hora hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi

                                    H.M. WINI, Luna Hoopuka.

 

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.

            THE OFFICE OF THE KUOKOA over the Post Office. Office hours from 9A.M. to 4P.M.

H.M. WHITNEY, Publisher.

            Bound Volumes of the KUOKOA, for sale at the office over the Bookstore-$3.60 each.

            Persons having complete sets of the above, can have em bound by paying $2.00 each.

-----

Noho Lio! Noho Lio!

-----

O NA NOHO LIO MKIKO A MAKEPONO LOA IHemuhemuia me na ili Kaliponi, e loaa no ma ka Hale Hana Noho Lio a   DALTON & BLAUVELT,430--ly*       Ma Alanui Moi, Honolulu.-----

HALE HUMUHUMU LOLE!!

-----

            KE HOOLAHA AKU NEI KA MEA NONA KA INOA malalo iho i ka lehulehu, ua makaukau oia e humuhumu a e okioki i na ano lole kane a pau, e like me ke @ Nu Hou Loa i hiki mai, a e like hoi me ka makemake o ka mea nona ka lole, ma keia Hale Humuhumu Lole, ma Alanui Hotele, Honolulu. E malama mau ana no hoi au i na lole Apa @ a pau kela a me keia ano Nu Hou maikai loa.

@        KEONI TELA (JNO. ATLETT.)

-----

OLELO HOOLAHA.

-----

            KE PAPAIA AKU NEI NA MEA A PAU O PAPAAKO ke ne Haleaha, na aina e waiho ana ma koolauloa, Oahu aole e hoolona wale i ko lakou mau hololona maluna i na wahi i hooikeia ae la maluna, ina e komo lawa ka Lio, Bipi, Hoki Paaa, Mialu, e uku iakou pakahi dala, ($1.) ina e hoopau i na mea kana, e uku hou ne e like me ka nui o ka poino a poho.A ina he Hipa, Kao Mea, he hapaha pakhi no ke poo, a ina he Mana Kaka, he hapaloa pakahi no ke poo, a ina he kanaka kahena ole, aole hiki iaia ke hele ma na wahi i hai ia ae la maluna, a ina e ku-e kekahi, e uku no ia no ke komo hewa $1.00 K hopu no ka mana mau Paniolo, oia o l`amawaho me Kauahikama                                          AKOWAI, AHUNA, NUO, Pake.  Haleaha Koolauloa, Ian. 22, 1870                                                                   426 ---ly-----

HALE PAI KII!

-----

AIA KOU HALE PAI KII MA MONIKAHAAE,

Mawaena o ka HALKUAI BIPI ame ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDOE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumu kuai o na KII.    H. L. KEIKI (CHASE)

            422-1Y Mea Pai Kii.

-----

!!!! EIA KA MANAWA PONO !!!!UA EMI LOA KE KUMUKUAI O NA KII

E KOʻU MAU MAKAMAKA A ME KA LEHULEHU E hooemila ana ke KII PEPA i na ke kakini.  Maloko o keia mahina a me Maraki. No ka mea i ka la 1 o Aperila e holo ana au e kaapuni ia Hawaii a me Maui, e pai i ke Kii o na Awa, Aina, Wailele &c.  A i koʻu hoi ana mai, mai ia holo ana.  aohe i maopopo loa koʻu noho loa ana me oukou.  no ka mea, ua makemake au e holo e ike i koʻu aina hanau, a hoi hou mai paha, aole paha, aole ikepono.  Nolaila, o ka poe makemake i na KII MAIKAI LOA mamua o koʻu hele ana.  E Wiki!  E Wiki!  o holo ka manawa.  E hookaa mua mai e pono ai.

KII PEPA $3.00—Per Doz.

KII ANIANI 1.00-$2.00

E hele nui mai e ike i na kii, maluna ae o ka Hale Pai Nupepa Kuokoa

J.W. KING,

(KINI PAI KII)

427-tf

-----

NA BUKE

HOOLAHAIA KA PAPA HAWAII.

-----

Baibala Hemolele Nui ili eula nani me na kuhikuhi ma na a ao.....$12 00
"      " Nui ili eleele kaekae wai gula.....7 00
"      " uuku iki ihi " ".....8 00
"      " Pananaiki iho ili eleele.....5.00
Kauoha Hou ili gula nani me na kuhikuhi.....3.00
"       " eleele kaekae wai gula.....1.00
"       " " ......1 00
Kauoha Hou Hapa Haole.....75
Lira Hawaii 1848 me ke kanawai......25
"    " 1855.....25

Kumu Leo Mele ili manoanoa me ke kanawai....25

“          “          “ lahilahi........................10
Moolelo Ekalesia.....50
Haiao.....25
Hele Malihini ana.....25
No ko ke Akua ano......25
Lira Kamalii......25
Hoike Palapala Hemolele.....25
Moolelo o Heneri Opukahaia.....25
Hoike Akua.....25
Weheweheia.....25
Ninau Hoike ili manoanoa.....25
"     "     " lahilahi....10

Ui Kamalii Kula Sabati....10
Kumumua Kula Sabati.....10

Haawina Kamalii Buke 2....10
Buke Lawe Lima.....10
He Buke no ka Pope.....10
Ui Kula Sabati Helu 3.....25
"  "    "     "   4......25
Buke Euanelio a Ioane.....10
Himeni      .....50
Himeni Ili nani.....1 00
Na Kauoha Hou Pakeke
Ili Gula nani.....1.50
Ili eleele kaekae nani......50
Ili eleele......35
Kauoha Hou Pakeke me na Halelu
Ili Gula nani.....1.75
Ili eleele kaekae wai gula.....50
Ili eleele......50
Na Halelu Pakeke
Ili Gula nani.....50
Ili eleele kaekae wai gula......30
Ili eleele.....20
Eia na buke haawi wale
Palapala Liilii--
      Helu 4--Makemake anei oe i ke ola
      Helu 6--E hele i o Kristo la.
      Helu 7--Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha
      Helu 11--No ka hoohiki wahahee i ke Akua
      Helu 16--Ka Kehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a ma ka Bapetiso ana.
      Helu 17--Mai hana ino i na holoholona
      Helu 18--No ka mahi ana, kuai ana a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.

L. K. KULIKA.

Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

-----

NA HUNAHUNA

NO KA

MOOLELO HAWAII.

-----

Ke ano o ka hoe kaulua ana a kaukahi hoi.

            E like me kela hoa keia hoa hoe waa ana mai mua a hala i hope o kahi waa, a pela no hoi me kahi waa, aka, ua kapaia nae ka waa akau he ekea, a o ka waa hema, he ama. I ka wa nae e hoomaka ai ka hoe ana o kela a me kewa waa -- ina ma ka aohe hema mua o ka hoomaka ana, a pela no kela a me keia waa e hoe ai na ihoe waa mai mua a hala i hope; a ina e koele ka hoe a ka mea hookahi, alaila, he hoailona ia no ka hoololi like ana o na hoe ma kahi aoao; a ina e hala na mapuna hoe elua mahope o ke koele ana a kani ana paha o ka laulau o ka hoe a ua mea la, alaila, o ka lele like no ia o na hoe a pau mai mua a hala i hope o na waa. Pela iho la ko kaulua hoe ana. A o ka mea nae i hanaia ai pela, i mea ka e maloeloe ole ai ka poe hoe waa. Ma ka nana aku no nae i keia ano, he hanohano maoli no.

            Eia hoi ko kaukahi hoe ana; ina hoi e hoololi ana ka hoe a ka mea mamua ma kahi aoao, alaila, lele hoi ka hoe a ka mea mahope iho ona ma kahi aoao, a pela aku ana no a hala i hope. A o ke kumu i hanaia ai pela, i mea e kahuli ole ai ka waa i ka wa e hoeia ana, a ua like no hoi ka lele like ana i ka manawa hookahi e like me ko ke kaulua. Ua maikai no hoi ka hoe ana o ia ano waa ma ka nana ana aku, aka, he nui no na loina o ka hoe waa ana, a ua okoa ka hoe ana a kahi mea, a pela aku. U mau ka ikaika o ka hoe ana, ua mahaloia oia. A pela mau ka nana ana ma ia hana hoe waa, aka, ua kamailio ikiia nae keia ano e kakou mamua, no ke ao ana a kahi makuahine i kana keiki

Ke ano o ke Kamaikahulipu ana.

            He mau kanawai keia no ka hoolana maa make ana ma ka moana, i mea e lilo ole ai i ka make loa ana, aka, i mea hoi e pae ola ai ma ka aina ma ia hope pio ana na ka make, ina he kaukahi a kaulua paha ka i make ma ka moana. Ma keia ano, ua aoia keia hana ma ke alo'lii ma ua Kailua la, a ua ao pu ia no hoi me ka Hooilina Moi ma nei mea he hoolana waa make ana.

            I ka hiki ana ma kahi kupono e hanaia'i, alaila, ua hoopihaia ka lua o ka waa i ke kai a komo pu iloko o ke kai, alaila, ku na kanaka ma ka waa i komo i ke kai, a kauo mai la i na kaula i hoopaaia ma na muku o ka waa kai ole, a hula mai la maluna o ka waa kai, a huli iho laua a i elua ilalo na waha, me he waa make maoli la, a pau ae la na kanaka o ua mau waa la i ka au iloko o ke kai, me he ano la o na waa i make ma ka moana. Pau ae la lakou a pau ma ka hokua o ua mau waa la, a kamakamaka ae la i na kaula ma ka waa a ke kumu hoolana waa e olelo mai ai, ma kela a me keia muku iako a pau, alaila huki like mai la lakou ia waa, oiai e ku ana lakou ma na muku o kekahi wa huli mai la ka waa i kauoia mai, a o ka pau no ia o kona kai, koe no nae ka waa malalo a na kanaka e ku ana, oiai aia no ia waa iloko o ke kai -- alaila, pau ae la na kanaka a ma ka waa kai ole, alaila, hauhoa iho la lakou i na poo o na lona elua a ekolu paha ma na muku iako, a ma kauwahi e ae paha o ua mau iako la o ka waa iloko o ke kai, a hauhoa pua ae la me ka pola o ua mau waa nei, alaila, hawele ae la i na kaula ma na poo mahope o ua mau lona la ma ka waa kai ole, mai kela a keia poo o ia mau mea, a ua ka ia a paa me he upena la, a hoiliia aku la maluna olaila na ukana pio i malamaia mai, oia ka pea a me kona mau lako a me na ukana e ae no hoi a pau o ua mau waa la, a me ka mea hoi e opili ana i ke anu, a malaila e ho-aia'i ke ahi pumehana o ia ano opili. A pau na mea opili i ka pumehana pono, aliala, hoonoho pono mai la ke kumu hoolaua waa i na hoa a pau me na poho o ka waa kai ole mai mua a hala i hope o ia waa me na hoe, a o kekahi mau kanaka, mamua a mahope o ka waa kai. A ma keia mea a kakou e olelo nei, me he mea la no e lana mai ana ua waa kai nei.

Ke kahea ana o ke kumu hoolana mua i na hoa i makaukau,

"Na mapuna hoe elima, hoe holo imua," alaila, pane ia kahi, Alua, Akolu, Aha, Alima.

            Aia hoi iaia e hoomaka ana i ka helu, a ke holo nei na waa imua, aia hoi kekahi kanaka e ku ana mahope o ua waa kai la, me kana hoe no hoi e kioe ana i ke kai iwaho, a oiai hoi ke kai e kahe ana mahope o ua waa kai la mai loko ae, no ka mea, o ka holo ana o na waa ka mea i pau ai o ke kai i ke kahe i walo. Aka, i ka ia la pane hou ana, "E huli i hope ua mapuna hoe elima, me ka hoe holo o na waa i hope;" pela ke koena kai i holo ai imua o ka waa kai, a pau loa aku la ua koena kai la, a lana maikai ae la hoi na waa e like me mamua, A pela ae la na imi ana o ke ola i ka wa popilikia."

            Ua oleloia hoe, elua make hiki ole o ka waa ke hoolana, oia hoi ka haki o na iako a me ka naha o ka waa, alaila, hoi ka lalana ana o ke kanaka ma kona auwae, a o ka make loa aku no ka hope, ke pae ole i ka aina.

Ko ke kaukahi hoolana ana.

            Ina e kahuli ka waa, he mea mau ka malama ponoia o na lako a pau o ka waa, oia koi na laau a pau, ka hoe, ka pea, ke ka a me na lako a pau. A akoakoa ae la ia mau mea a pau, alaila, ina elua kanaka a ekolu paha, lana malie kekahi me ka malama i na ukana, a elua hoi e hoolana i ka wao. I ka hoolana ana, ku kekahi o laua ma ka hoana ama me ka iako mua, a pela no hoi ke kanaka ma ka hoana ana ame ka iako hope, a e paa ana laua i na kaula i hoopaaia ma na muku iako, oiai e waiho ana ka waa i ka make ma kahi o na ale a me ka makani i hookahuli ai. A ia laua e ku ana maluna o ke ama, a paa mai la i na kaula, napoo iho la ke ama, a laila, pii mai laua ma na iako, me ka nana pono ana i ka aui ale a me ka huli ana mai o ka waa a hapalua a hapakolu paha o ka lio o ka waa iwaho, alaila, hookuuia na iako a me ka waa, oiai ua lana pono ae la ka waa, a na ke ka-liu e hoopau loa i ke koena kai, a o ka lana loa ana no ia ke pau ka liu, a holo ana e like me mamua.

            Ke paipai nui aku nei keia wahi o ka "Hunahuna Moolelo Hawaii" i na opio, e hoomaamaa i ka au ana ma na wahi hohonu, i ole e plaemo a make wale no i ka wa e kahuli ai a e poho ai paha ka waa a o ka moku paha, no ka mea, ua lanakilo no ka make, aka, i wahi manawa iki e lana iho ai, a no ka make aku no ka nui. Pela no ke ao luu wai ana a me ka manawa holo ana iloko o ka wai a o ke kai paha. I mea hoi e pale ae ai i na naiu a me na ale i ko oukou wa e pilia'i i keia mau ano e ili mai ana i ke kanaka i ka wa i manao ole ia. A he ano maikai loa no paha ke ao ana i ke kaha nalu a makaukau ia mea, no ka wa pilikia o nei ano. Ina elua mile kahi ou i make ai a i poho ai paha, a hiki ole ke lana hou ka waa a moku paha. A ina nae aia oe maluna o ka aina kahi au e au ana, ma kahi a ka makani e pa ana a me na ale e hai kualoloa ana paha, alaila, o ko au ana i ka aina, a o ka pae ana paha i na ale ekolu a eha paha ia pae ana ou me ka paupauaho ole, alaila, ua pae ola maikai ae no oe ma ka aina; a o ke au maikai e hoihoi ana i ka aina kekahi mea ou e pakele ai, aka, he maalahi maoli paha i na pela mau, aka, he mea loli wale no ka moe ana o ke au.                   (Aole i pau.)

-----

Hoopii lalau ka Luna Auhau o KOOLAUPOKO.

-----

E KA NUPEPA KUOKOA; Aloha oe:

            E oluolu oe e ae mai ia'u, e hai aku i ke ano o kela mau hua e kau ae la maluna, oiai, ma ka malana o Ianuari i naue aku la, ua waihona mai ka Papa Hoopii Auhau o ka Apana o Koolaupoko nei, ma ka lima o W. E. Pii, ka Lunakanawai Apana.

            Iloko no oia malama, ua hoouna koke ka Lunakanawai i na palapala Hopu ma ka lima o na Makai, e kii e hopu i ka poe i hookaa ole i ko lakou mau auhau, no ka makahiki 1869, e noho ana mai ka lae o Kaoio i Kualoa a hiki i Waimanalo, a ua hooko no lakou, me ko lakou manao hoi he oiaio, a e loaa ana la hoi kahi moni, a nolaila, he mea ole ia loa i ka ihu o ka lio, oia kakae wale no a hiki ana i kahi o Kaahanui ma Kualoa, a nonoi ana i na $7.00 o kona auhau. E i mai ana kela, "He haohao loa au i na mau dala, no ka mea, ua kaa ko'u auhua, a eia no ko'u Palapala Hookaa." Nonoi aku la hoi ka makai i ua palapala nei, a i ka nana ana iho ua kaa io no, a penei no ia:

Palapala Hookaa Auhau.

            Ua kaa mai i keia la 15 o Dec. 1869, no Kaahanui.

            No ka auhau waiwai a me lewa - $

            " kaa - - - -

            " kino   1869 - - - 1.00

            " holoholona - - - 2.00

            " kula Kupono ke koho Balota. 2.00

            " @ianui - - - - 2.00

            Pau loa            $7.00

            W. P. Wood,

            Luna Auhou."

            Olelo aku ka Makai, "E hele oe i Ka@ i ka la 13 ma ka hora 9 o ke kakahiaka, e like me ke kauoha a ka Lunakanawai."

            @ ana i Kaneohe ma ka la i hai ia @ hiki mai ana ka poe i hoopiiia me @ akai a me na Palapala Hookaa. Ia @ kuhi aku kuhi mai ua LUna A@ nei. Ka i no hoi o ka pau ia, hoopii@o.

            Iloko mai o ka malama o Feberuarui, la 12, hookolokolo hou ia kekahi poe. A i ka hookolokolo ana, hoike mai ana hoi o Kia no Waihee, i kona Palapala Hookaa Auhau, @ua oi aku imua ke dala ma ka Palapala Hookaa, a ma Buke Helu hoi, ua emi i hope, a hoihoi hou ia kekahi dala; a pela no hoi o Kalaehao, no Kahaluu, ua oi aku na dala i hookaaia imua, a emi hoi ko Buke Helu i hope. E hoopii ole la paha ka Luna Auhau, ina la paha ua "pokeokeo" wahia a ka palahu, aole, o ka hoopii mua ana , kolekole e ai ka noa, "naha ka huamoa, ikeia ke kauo o loko."

            Eia kekahi mea kupanaha, o ka ike no hoi ua hookaa hapa mai ke kanaka i kona mau auhau, haawi aku no i ka Palapala Hookaa; hoopii no i ke koena, a ma ka hookolokolo ana, hoppaapaa me kanaka. A ma ka hoomaopopo ana, he mea hou no ia ma keia Apana i keia makahiki, aole i na Luna Auhau mamua ae nei.

            Ma ka la 23 no o ia malama, ua hookolokolo hou i kekahi poe, a ua hookuuia kekahi poe e ka Lunakanawai, no ka hele ana mai o na Makai, a hai mai ana ua ike i na Palapala Hookaa o ka poe i hoopiiia @ ka lima o John Waila. A o kekahi poe, hoopaneeia a ma ka la 28 o ia malama no.

            Kupanaha ka hana a ka Luna Auhau hoopii lalau -- he lalau ka hoi ka ka mea o ka hoonaaupo okoa iho no, noonoo ole iho o ka hanohano a ke Aupuni i hooili iho ai maluna ona, a pokeokeo kela hoi ana i Honolulu, o ka hoaa ka na Makai mahope nei me ka luhi. Nolaila, he mea pono i na Poo Aupuni ke noonoo a ma ke kanaka kupono, hoouna mai i keia makahiki ae, mai hoouna mai i ke kanaka e like me W. P. Wood ka lalau, ka haawi i ka Palapala Hookuu, a mahope hoopii. Me ke aloha.

            S.E.K. PAPAAI.

            Waikane, Mar. 15, 1870.

-----

No kekahi mau mea o Kaleponi

-----

            O ka mokuaina o Kaleponi, oia ka aina i makemake nui ia e na kanaka Hawaii, mamua o na mokuaina e ae a pau o Amerika Huipuia. O ke kumu, eia no ia he akaka loa. Ke waiho kahela nei oia ma ke Kapakai o ka moana Pakipika, a oia no hoi ka mokuaina kokoke loa mai o Amerika Huipuia i ka Pae Aina o Hawaii nei. O ke awa ku moku nui o Kapalakiko ma Kaleponi, oia no ka makeke kahi a na mea ulu o Hawaii e laweia nei e kaui ia ai, a malaila mai, ke laweia mai nei na tausani dala ma na lole, laau hale, na mea ai, na lole paa a pela aku a pela aku i kela a me keia makahiki. He lehulehu wale na kanaka e holoholo nei mawaena o keia awa a me keia Pae Aina. Aia no hoi, he mau wahi puulu Hawaii malaila e noho kauliilii ana ma kela a me keia wahi o Kaleponi he mau makamaka hoi ko lakou a he mau hoa aloha ma Hawaii nei, e makemake ana hoi e lohe no lakou a e oluolu ana paha e hoikeia mai no ka aina kahi a kela poe e noho malihini mai la. Nolaila, e oluolu ana no paha kekahi poe Hawaii i holo ole i laila, ke lohe i kekahi mau mea no Kaleponi.

            I ka haalele ana ia Hawaii nei, a holo aku i Kapalakiko, o ka aina mua e ike aku ai, o na mokupuni Falona, (Faralone) oia hoi, he hapalua la phaa e holo aku mailaila aku, alaila hiki aku i Kapalakiko. Aia maluna o kela mau mokupuni, he Hale Kukui Malamalama, e ku ana e hoomalamalama aku ai i na moku holo i ka po. Aia hoi maluno o keia mau mokupuni na ano manu o ke koloa me na ano manu e ae a pau, a makena wale hoi na hua e loaa ana malaila, a laweia aku i Kapalakiko. Ma na aoao hoi a pau o na mokupuni, he nui wale na ano ia, e holo ana malalo o ka hohonu o ke kai a malaila, e holo mai ai na kanaka lawaia maluna o na waapa e lawaia ai, a hei nui iho la na ia.

            O ke kaikuono nui o Kapalakiko, he wahi kowa ma ka nuku e komo aku ai, a komo loa aku iloko, alaila he akea aku. O ka nuku kahi e komo aku ai, ua kapaia, Puka Gula.

            Mawaho aku o keia nuku, he lehulehu wale na ano moku e holoholo ana, o na mokuah, moku pea, na kialua a me na kuna, e i keia ana i kela a me keia la, e holo ana mai ka Hema a me ke Komohana mai, a o na kuna pailata holo hoi me ko lakou mau helu pakahi i pena eleele ia ma na pea e ike ia ana no lakou e holo ana a pili i na moku hou e holo mai ana, no ka hooili aku ina pailata. E ku makaukau ana hoi na mokuahi kolo moku nui, e kolo, ke pakuikui mai ka makani mamua.

            Ma ke komo ana aku o ka nuku o Puka Gula, ua kukuluia he papu a hookauia na pu Kuniahi nunui, ke komo iki aku maloko, aia he mau mokupuni i kapaia o Uacetara a me mokupuni Kao. Aia maluna o ia mau mokupuni, ua kukuluia he mau papu a ua hookauia na pu he nui wale, no ka mea, ua hoolakoia kela no ka hiki i ka manawa kaua, alaila hiki ole i na moku kaua o na enemi ke komo loa aku iloko, a hoopoino aku i ke kulanakauhale.

            Mahope iho o ka muku i ka moku ou e holo ke maalo mai la na hale e ku kauliilii ana ma nakapakai, aohe hoi e liuliu iki aku huli ae la i ka hema.

            O ke kulanakauhale o Kapalakiko, me he pea mea la e oili ae ana mailoko ae o ke kai a hohola aku la i ka laula maluna o na puu.

KAPALAKIKO.

            He kulanakauhale maikai keia. Mai kahi mamao aku mai ka aina mai, e ikeia aku no na kia o na moku, na puka uwahi o na mokuahi, e pili ana ma na aoao o na uapo; ua ikeia aku no hoi na moku e ku ana mawaho aku o na kapakai. O na uapo o Kapalakiko, ua piha pu i na ukana o kela a me keia ano, e hoolei aku ana a e hooili mai ana, oia na laau hale, na paila wahie, na lanahu na bena pulupulu na paiki huita, ota, a me na bale, na uala kahiki a me na ano mea ai e ae a nui wale.

            O na uapo a na mokuahi nui holoholo moana, ua kukuluia he mau hale malumalu e like me ko ka uapo o Idaho ma Ainahou, i mea e malama ai i na ukana mai ka poino a ka la a me ka ua.

            O na mokuahi e holoholo nei Iapana a me Kina a me na mokuahi holoholo i Panama, he mau mokuahi nui a uaoi lakou, a ua hiki ia lakou pakahi ke lawe he umi a umikumamalua haneri ohua a me na ukana he nui wale. O kekahi o keia poe moku, e hiki pono ana ma ko lakou mau uapo, a he mea waiwai nui no hoi ka makaikai ana aku ia lakou me na maka ponoi. O na mokuahi "Ripublika nui," "Kina," "Iapana," a me "Puka Gula," a me kekahi mau mokuahi nui eae, o lakou na mokuahi nui ma ka moana Pakipika e holoholo nei.

            O na alanui o Kapalakiko, ua kipapa ia me na pohaku a i oleia, me na pauku laau nunui. O kekahi o kona mau alanui, ua laula a palahalaha, a o kekahi hoi, ua ololi no. He nui wale na kuamoo e holo ana iluna ma na puu, a he pii ku maoli no hoi ma ka ike aku. O kekahi hapa o ke kulanakauhale, ua kukulu ia maluna o ka ilikai, ma ke kukulu ana i na pou nui o ka hale i lalo o ke kai, a ma ka hoopihapiha ana i kekahi wahi me na pohaku a me na lepo, a ma ke kukulu ana i mau pou iloko o ke kai, a maluna iho o ia mau pou e kukulu ai ka hale.

            He lehulehu wale na hale nani ma kela kulanakauhale, na hale kuai, na hotele, na hale malama dala a me na hale noho i hahauia me na pohaku i kalaiia, me na hao, me na pohaku ulaula a me na laau no hoi. O kekahi mau hale, ua pakuikuiia iho ahiki i ka ekolu a aha hale ke kiekie. No ka nui oi o na malihini hele mai, nolaila, ua kukuluia na hale ai a me na hale moe, he nui wale, a me he mea la, e pau ana na mea a pau e komo ana iloko o kela kulanakauhale, i ka ike i na hoailona mawaho o na hale e kaku ana, he "Hele Paina a Hale moe."

            O na aoao o na alanui hana nui, ua hele a hookeke na kanaka mai ka la a po, a i kekahi manawa, iloko o ka pilikia ka ou ana aku a hele aku i mua. Ua paa pu no hoi na alanui i na kaa lio o kela ano keia ano, e kauo ia ana e na lio nunui a nani.

            He mea pono no hoi e hoomaopopo ia na kaa lio Kikane. O na kaa o keia ano, he nunui a paa maoli. He eha na lio nui nana e huki i ke kaa hookahi, i oi aku ke kaumaha o ka mea e hukiia ana mamua o ka 10,000 paona hao a huita paha. O kekahi o keia poe lio nunui, ua hiki aku ko lakou kumukuai pakahi mamua o ka Elima Haneri dala, a o kekahi ma ke tausani dala paha.

            Ua oleloia, eia ke noho nei na kanaka he 170,000 maloko o ke kulanakuhale o Kapalakiko, a ke pii makawale aenei kona mau kanaka. O na kanaka o na aina e mai, ke komo mai nei lakou iloko o keia kulanakauhale, ke noho nei a ke hoomake nei i na hana.

            Eia hoi kekahi mea pono e hoike aku, o ka nui o na Pake i holo mai ilaila. Ma kekahi aoao o ke kulanakauhale, ua nui wale na hale kuai o na pake, oia hoi kahi o ka lehulehu o lakou e noho nei, a o na kanaka e hele ana ilaila, e maopopo no iaia ke ano o Kina, ma ka ike ana i na alanui kahi a lakou e noho ana. He makena wale ka lakou mau mea ai, e lawe mai ai e kuaiaku, oia hoi he mau mea hou a malihini. Ke lawe pu mai nei oi lakou i na ti lau, na silika a me na mea e ae he nui wale. Ua kauliilii aku keia poe ma na wahi he nui wale a puni ka mokuaina, a ke hana nei lakou i na hana paakiki a kaumaha. Ua kukulu pu lakou i mau hale pule pegana no lakou, kahi hoi a lakou e hele ai e hoomana i ko lakou mau akua hoomanamana.

            O na haole Italia a me na Helene, he poe akamai lakou ma ka lawaia ana, a ke hele nei kekahi poe he nui o lakou e lawaia, a hoihoi ae i ka makemake e pakaukau ai.

            Ke lehulehu loa nei na haole Iudaio ma Kapalakiko. O kekahi poe o lakou he mau mea malama dala, a o ka nui o lakou he mau mea malama hale kuai lole a piepiele liilii e hele ai. He mau halepule maikai ko keia poe. O kekahi o keia mau halepule, hookahi o lakou he halepule nui a nani, i kukuluia me na pohaku me na kia loloa poepoe elua. Ua kapaia "Ko Emanuela Poe i Hoolawaia." O kekahi hale kupano keia ke makaikaiia. Ke hoolaha nei na Iudaio ma kela kulanakauhale he nupepa hoomana i paiiia ma ka olelo Enelani a me ka olelo Geremania, i kapaia ka Hebera. O ka lakou mea e ao nei, "E hoolohe mai e ka Isaraela, o Iehova ko kakou Akua, oia no ke Akua hookahi." Aole lakou manaoio iki o Karisto oia ke Keiki a ke Akua, a ke olelo nei lakou, o ka manaolana o ka Isaraela, e hiki mai ana no. O ko lakou makapo i hoopukaia e Paulo, ke paapu nei no ia haukae ma ko lakou mau maka.

-----

Ua hoopauia na Kumukula o Ewa

NEI, NO KE KOHO OLE ANA I KA

Balota o S. W. Mahelona.

-----

KA NUPEPA KUOKOA; Aloha:

            Aia ma Ke Au Okoa, o ka la 10 o Maraki, Helu 47, Buke V, i ike ai au i ka palapala a S. W. Mahelona, ma o ka Peresidena la o ka Papa Hoonauao, e hai ana no na kumu i hoopauia ai kekahi mau kumu kula o Ewa nei.

            1. "Ua hoopau au ia A. Kauhi, no ka ona ana i kekahi manawa," a pela aku. Ke hoapono aku nei no au ia oe e Mahelona ma ia wahi, oiai he kanka ona rama mau no keia mai kinohi mai, aka, aole nae i hoopau o Mahelona iaia mai kela mau makahiki mai, aka i keia makahiki, ua hikiwawe loa kona hhoapu ana @ Nohea keia emoole o ka pau ana? No ke koho ole ana i ka balota. Ina e koho a hooikaika hoi o A. Kauhi i ka balota o Mahelona, ina aole e hoopauia, oiai he mau kumukula punahele loa keia iaia.

            2. "Ua hoopau au ia J. P. Kekaina, no ka pepehi i na keiki," a pela aku. Ke apono aku nei no au ia hoike a Mahelona, oiai ua hoopii pinepine aku na makua imua o ua Lunakula nei, no keia kumu pepehi, aka aole i hoopauia i ka makahiki 1868. A no ka ike o na makua i ke ao ole ia o keia kumukula e ua Mahelona la, nolaila, hoopiiia aku imua o Aberahama Fornander ke Kahukula Nui, aole no i pau; hoopiiia hoi imua o W. J. Smith, (Kamika) aole no i pau. A o keia mau hoopii ana a na makua, iloko no ia o ka makahiki 1868 a me 1869, aka, aole nae i hoopauia, a iloko iho nei o keia makahiki, ua hikiwawe loa ka hoopau ia ana. Heaha ke kumu i hikiwawe loa ai keia hoopauia ana? Eia wale no, o ka hooikaika ole ana i ka balota o Mahelona.

            3. "Ua hoopau au ia D. Kalou, no kona makaukau ole, a ua hoike mai kona hemahema i ka haalele ana mai o na keiki nui." Eia maanei e maopopo ai ko Mahelona hoopunipuni i ka Peresidena o ka Papa Hoonauao, no ka mea, o keia kumu o D. Kalou, he kanaka akamai i oi ae mamua o S. W. Mahelona. Aia ma ka makahiki 1868 i hala aku, ua unuhiia aku kekahi mau haumana ekolu o ke kula a D. Kalou i Lahainaluna. Ua noho kumu keia D. Kalou i ka makahiki 1865, a mai ia wa mai a hiki i keia manawa, he oi aku ka holo o ka ike o na keiki.

            O na keiki nui, ke noho nei no hookahi a o na keiki nui i hoounaia ai i Lahainaluna, o lakou kai hele auwana mai Lahainaluna mai, aole mai ke kula aku a D. Kalou. He hoike ana anei ia i ka hemahema o D. Kalou ma ke ao ana? Aole! He hoike ana ia i kona makaukau ma na oihana. A o ke Kumukula hou a S. W. Mahelona i hoonoho aku ai ma ia wahi, he kanaka ike ole lo oia; e aho kahi keiki Papa Akahi a D. Kalou e noho nei, a he oi aku kona makaukau mamua o keia kumu. Ina e kakaulima mai oia, aohe maopopo o na hopuna olelo a me na kiko, "kapala ke kea na ka ele ka ai."

            Ua ike ae nei kakou i na kumu i hoopauia'i o na Kumukula, ma ka palapala a Mahelona, i ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao, nolaila, ke ninau aku nei au, Ua ona anei o P. Kauahipaka i ka rama, i hoopau ai oe i kona noho Lunapaipai ana no na keiki? Aole! Aole loa!! Ua hoopauia lakou nei, no ke koho ole ana i ka balota o ua Lunakula nei, a Lunakanawai nei a Lunamakaainana nei hoi.

            Eia ia wahi hoopunipuni ana e i ae nei: "Ua hoonoho aku au i ka poe kupono." Auwe! Auwe!! He poe kumu ike ole loa keia ana i hoonoho ae nei. O kekahi o keia poe kumu, he hoa kula no keia hapapulima, aohe nae i hiki aku i ke Kumupaailiono (Oleloao 150). E alakai no anei keia makapo i kekahi makapo, i haule pu laua i ka lua? Akamai no ua wahi Lunakanawai nei! Na ia nei no la hoi ka hoopai aku i ka aoao hoopii a hoopiiia i ka wa hookahi. Nu Hou ea? Ke hooki nei au maanei, a i pane mai oe, ku ko waha i ke A'u o Kai.

            Y. D. KAHAUPUE.

            Ewa, Oahu, Mar. 22, 1870.