Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 14, 2 April 1870 — Kumumanao a S. P. Ahiona. [ARTICLE]

Kumumanao a S. P. Ahiona.

iieaha la ka hema nui e fiana aku ai na Lu-; namakaainana no keia kau Ahaolelo e hUei mai ana ? \

I Alua.—E koka pu oukou me ko kakou Moi ; j a e imi i wahine mare no ko kakou Moi. j Ke hoomonao nei no paha oukou i ko kakou ; i Alii Koa loa, ia Kamehameha nui, nona ka j | lanakila i na kaua he lehulehu, a lilo moi o j | Hawaii a me Kauai i aupuni hookahi nana, | ; i ka nui o kana mau keiki a me na kaikama*' hine e kupono ke pani hakahaka o kona noiho Moi. He kaumaha kuu naau ke hoomanao ia Kamehameha 11, ua hala oia i ka make, me ka waiho ole mai i keiki ponoi nana a hala hou noo Kamehameha 111. i ka make, me ka loaa ole o kana keiki hanau ponoi, | eia hou. Ua make opiopio aku nei o Ka-1 mehameha IV r . a ua hala mua kana keiki ha-j nau kahi ma ia olanui hookahi. Nolaila, | ke noho nei ko kakou mau Moiwahine kane make me ke kanikau, a me ka naau kaniuhu hoi, no ka nele i ke kane ole, a nele pu i ke j keiki ole hoi. Aloha ino na makuahine o I kakou, i ka noho mau ana iloko o keia kaumaba luuluu. Eia ko kakou Moi Kamehameha V. e noho nei ma ka noho Alii, ke noi pinepine nei kakou i ke Akua mana loa, e hooloihi i kona ola ana, a me ka haawi i mau keiki hanau ponoi nana, i hooilina no kona noho Moi, a a i mea hoi e hoolaha nui aku ai i ka ohana | alii iwaena o keia lahui, ma keia hope aku. i Aka, ke hakahaka nei kona noho Moiwahi- ! ne. Nolaila, ke kau nui nei kuu inanao e loaa koke i wahine na ko kakou Moi aloha, e ioaa ana paha kekahi mau keiki mai kona puhaka mai, i mea e poinaikai ai keia lahui* kanaka holookoa. No ia mea, aole paha hewa ia oukou ke kuka pu me ko kakou Moi, a noi aku iaia, e wae i kekahi kaikamahine pua alii i wahi- | ne mare nana, i loaa ka Moiwahine hou no j kakou. Akolu.—E hoala hou i ko Kanawai e pili ana i ka hoopai ana o ka poe launa hewa, | ine ka hou i ka uku hoopai. | 0 ka launa hewa, oia kekahi kina nui 1 iwnena o keia lahui e noho nei. l/a hele j mai kekahi poe ano kolohe mai ka aina e i rrai. Ua hoomoe i ka lakou upena hoohei a Satann, me na inaunu a lakoa, he wahi japana lole, a he wuhi apana dala paha,elilo !ai kekahi mau kaikamahine a kakou i hili- ! nai ai e lilo aku ana i mau kumulau hoolaI ho lahui ma keia hope aku, i mau wahine I manuahi, a moe mau na iakou. A pela no | hoi oe e ke koko Hawaii ponoi, ua lawe ia | e ke kane \ wahine nana, a o ka wahine hoi ! i kane nana me ka mare ole; a hala he mau ! mahina, a mau makahiki paha ka noho pu ; ana me ka hanau nku i mau keiki pooole, me ka hookohukohu hoi, me he mau mea | mare pono ia la. Ua lawa like keia kina | iwaena o na malihini me na kamaama, ka j poe waiwai, a me ka poe ilihune, nia na kulanokauhale, a ma na kuaaina hoi. Ke hana nei lakou me ka hilahila ole, hopohopo I o!e, makau ole, me he mea la, ua ianakiia 1 loa iakou. Aka, me he lanakiia io la no ke . nana aku, no ka mea, ua hoopau ia ke Ka- [ nawai hoopni lounahewa i kauia i ka maka- | hiki ISSO, Mokuna 13, Pauku 5, o ke Kana- | wai hoepai Karaima. ! I kekahi ia, kamailio au me kekahi Luna- | kanawai no keia piiikia. 1 aku U au, *» Aoj le anei e hiki ia oukou ke kinai i keia poe | lohulehu e noho manuahi mai nei." Pane inai kela ia'u. •* Aia a hoopii ia mai e kekahi mea, me ka hoohiki mua mai, alaiia, | hiki ke hoopuka i palapala hopu, ma ke ano imoekoiohe nae, aka, aole hiki ia makou ke | hopu aku ia lakou ma ke ano launa hewa." | Auwe! oo hea ole ka Ux»kila o ka poe lau- | nahewa, no k» mea, ina ma ke auo moeko(lohe e hopa ai, aUila, aia a hopo ia i ka wa i o ko laoa moe pu ana. No la naea, ehia mea , j iauoahewa i hopuia ma ia ano? he kaknika- : hi ioa 00, a o ka hapa o ia poe, ua neho la;1 nakiia ioa lakou! eia ke kumu, no ka hoo- ,: pau ta o ke Kaoawai e hoopai ai i ka poe . laon* hewa, i ka la 12 o liaoe, 1852. Ue . keu o ko'u mioamina i ka hoopau ia ana o ►. keia Bita Kanawai inaikai. > Aka, ano, ke noi aku oei au ia oukou na i, Lunamakaaioana o keia kau Ahaolelo» e ioi kahi ae i ka maoao* e hapai hou keia bila >; kanavrai, i pemaikai ai keia lahui kanaka l ; holookoa. Eia kekaki, mai hoohalike me ka kina* , wai kahiko, be hookahi haticri dal«, a i ole

hoi, he hookahi makahiki i hoopabaoia| wale no, oia ka oku hoopai kiekie loa; he , mama ioa ia, o lanakila bou auanei ka poe i | mahuahaa ae ko lakoa man dala. Notaila,j e aho ia e kan i Kaoawai i ekoiu a eiima | paha maa makahiki e hoopaahao ai me k* hana ooiea, oia ka uku hoopai okapae iaona j hewa, he mea e emi ibo ai keia hew» iwaena, 0 keia lahui. " Kahaba; he kaumaha loa | keīa Kanawmi, ke Dke meko'u manao" wahi, a kekahi poe. Ae, be kaumaha io ao; aka,| ioa eole oe manao e hehi malona o keia Ka-j nawai, alaila, aole e pili ana keia kaumaha aaluoa ou! a o ka poe maa nae i koio- : he, e puiwa koke ana paha lakoa, ne ka ike. ana ua kauia ke kanawai koikoi e bx»pai ai / ko lakoa hewa ; a nol&ila e haalele ana la- j kou i ka launa hewa, no ka makau i ke ka-j nawai. Ke hoomaopopo nei au, inae hoaia hou ana keia kanawai hoopai kanima e pili ana i ka poe launa hewa, oia kekah kumu . nui e kaohi ai keia iahui e noho oie iioko o i . i ka moekolohe a manuahi, a e noho maiie ana na kane me na wahine mare|ponoi, e; hookuonoono ka noho ohana me ka hanau pono i mau keiki no lakou. £, aole; anei he kumu nui keia e hoio aku imua o ka pono iwaena o keia lahui ? > | Eha.—E hoololi i ke kanawai bo/j|ai o ka j poe moekolohe i pa-lima a pa-umi. t <a uku j hoopai, a ma ka hoopaahao wale no? a uku i , * I hoopai ana. O ka bila kanawai hoopai i hoololiia i ka la 2 o lune, makahiL?hN^6 t { oia kekahi o ka'u i ike ai ua mamajioa ka | uku hoopai. Nolaila, ua hoolilo īeia karaima nui i mea oie e kekahi poe minao ko-1 lohe, no ka mea, ina he kanaka kuonoono! oia, he mea ole i kona manao ke ukii iho he| $15, n $30, n oi aku paha ; a ina he-kanaka I ilihune oia, alaiia, aole ona manao nui o ka j hoopaa ma ka hale paahao me ka haia oolea ! 1 na mahina elua a eha, a oi aku piha, he | men pilikia loa ia. Me he knmalii ptani ki*! nipopo la ke ano ke nana aku o keia hoopai ana o ka poe hana karaima nui, hilahila, a haumia hoi, o keia mea he moekolohe. E nana īki kakou i ke kanawai hoopai aihue ; he kaumaha no, —he mau mahina a I he mau makahiki ka hoopaahao ana me ka hana eolea. Aole no i neia ma ka uku dala e hookuu ai ka lawehala ma ia ano. Nolaila, ua ane maiuhia o keia aina no ka aihue. A pehea ia ko oukou manno ne keia hewa nui he moekolohe ? Aole aneiheaihue nui keia ? Ke aihue nei ke kane o ko hai wahme, a o ka wahine hoi o ko hai kane ; ke aihue nei ko hai kaikamahine ui, a ne ko hai kaikuahine opiopio, a lilo ka waiwai o ko ke kino noho maluhia ana i mea poino nui. Ke manao nei au, ua mahuahua loa ka hewa o ka poe moekolohe mamua o ka poe aihue waiwai maoli. Eia kekahi, e loaa ana ka poe moekoiohe'i ka mai ino e mnke koke ai i ka wa opiopio, a e uumi keiki kekahi poe, inu iaau hoopaa i ole e hapd keiki kekahi poe, oia ke kauiahao nui e huki ai i keia lahui iloko o ka make nui, a emi ino hoi. Auwe ka ino nui o keia mea he moekolohe! Eia ka ninau, heaha ka mea i nui ai ka poe moekolohe ? Eia kona haina : No ka mama loa o ke kanawai e pili ana ma ia mea. Nolaila, he mea ole ka makau o na kanaka. Ke i mai nei paha kekahi, "Aole makau ka poe kolohe i ke kanawai ke kau koikoi iho." Aka, aole pela kuu manao maoli. He mea mau no ia i na kanaka ma ke ao nei, he pipiii i na mea lealea, a makau i na mea kaumaha. No ka ike o ka poe kolohe he mama wale no ke kanawai, nolaiia, aoie o lakou manao he mea kaumaha ia ;: oia ka mea i pipili aku ai i ka moekolohe, I me ka 'manao iho o lakou he mea lealea. Aka, ina e kau hoo i kanawai koikoi malaila, ine ka hiki ole nae i ka poe waiwai ke manao ma ka uku dala ana e pau ai ko iakou mau hewa, alaila e noonoo ana he hopena oolea a awahia ioa ke moekolohe iho, a e kupu koke ana ka makau, me ka haalele koke ana ma ia hana. Eia kekahi hoike au e maopopo ai. 1 ke kanawai o ke aupuni o Kina no ka hoopai o ka poe moekolohe, ua aneane e like me ke kanawai a Mose no ns mamo o lseraela. Ua hoopaiia keknhi poe moekolohe i ka mnke, a be mau makahiki kekahi—he umi a oi na makahiki o kekahi. Eia kekahi, ua kuleana no kela a me keia kane ke hoopai aku i na mea moekoiohe e like me kona makemake, ke hopu pono oia i kana wahine me kana wahi kane manuahi i ka wa e moe No keia hana ooiea ana, oia ka mea ai i keia hewanui o ka moekolohe o kela lahui nui he eha haneri miliona afoi na kanaka ; a he oiaio no, ua kakaikahi !oa ka poe hewa ma ka moekolohe iloko o kela au- j puni. j Ma ke kulanakauhale a'u i hanau a\, he i hapa miiiona ka nui o na kanaka malaila, a! iloko o na makahiki iwakalaa a'u i ike ai, i aole i oi ako mamua o eha paa ka oui o na i moekolohe i hopuia. Ma ia hopu ana o keia! ano hewa, ua koi koke aku ka lono ma kela a ma keia kihi o ia kulanakauhale ; oa iilo koke i nu hoo nui a nu hou ino loa iwaeoa 0 lakou ; ua akoakoa koke mai he mau tao«ani kanaka e makaikai aku i na moekolohe 1 hopuia, a ua lilo i mea kamailio oui ia a hala be maa makahiki, alaila mlo ae keia hana haumia. A oo ke aha keia maluhia loa ana ? Mai kohihewm ookou, " no ke kolohe ole o ke koko Pake." He kolohe no kekahi o lakou. Bta ka hoike maiaila. i ka hiki ana mai o na Pake ma Hawaii nei, aole emo ua huikau mai a huikau ako kekahi poe • lakou me na aaao palupaiu o Hawaii nei; no ia mea, ua liio kekahi mao o>ea i ka moekolohe. No ke aha hoi ? No ka ike no he mama loa ke kaoawal. Aka, ina hiki i ka w» e hoi a> lakou ma ko lakoa «ina hanau iho, aiaila e ooho malie hou ana no

j lakoo. No ke aba la ? No ka makau ike - | kanawaī malaila. A pela paba kekaoi poe | haole a"u i ike ai, ua noho ma Hawaii nei \me na wahine manoahi; ke moekoloke nei lua poe la me ka hilahila ole, makao ole ; aka.aole pah» pela ka lakou noho ana ma \ ko iakou aina haoau ; a i ka hiki ana mai ia i nei, ike iho i ke kanawai h«M>pai o ka poe : moekolohe be «15 a «30 dala wale no f be:aba !a kela mau dala i ka manao o ka poe ; eke loloa, be opala paba. •• Oai no kea. ai kake palani moni," wahi ana, a hana aku j ( mamuli o ka makamake o ke diabo!o, e hoo- ; : waiewale ana i na kaikamahine inaikai o Hawaii nei, a haule ka lehulehu o lakou I iloko o keia hewa hohonu loa, oia keia mea : ■ be "moekolohe." (Aele i pau.) '< \