Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 14, 2 April 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

Ke ano o ka hoe kaulua ana a kaukahi hoi. E like me kela hoa keia hoa hoe waa ana mai mua a hala i hope o kahi waa, a pela no hoi me kahi waa, aka, ua kapaia nae ka waa akau he ekea, a o ka waa hema, he ama. I ka wa nae e hoomaka ai ka hoe ana o kela a me keia waa—ina ma ka aoao hema mua o ka hoomaka ana, a pela no kela a me keia waa e hoe ai na ihoe waa mai mua a hala i hope; a ina e koele ka hoe a ka mea hookahi, alaila, he hoailona ia no ka hoololi like ana o na hoe ma kahi aoao; a ina e hala na mapuna hoe elua mahope o ke koele ana a kani ana paha o ka laulau o ka hoe a ua mea la, alaila, o ka lele like no ia o na hoe a pau mai mua a hala i hope o na waa. Pela iho la ko kaulua hoe ana. A o ka mea nae i hanaia ai pela, i mea ka e maloeloe ole ai ka poe hoe waa. Ma ka nana aku no nae i keia ano, he hanohano maoli no. Eia hoi ko kaukahi hoe ana; ina hoi e hoololi ana ka hoe a ka mea mamua ma kahi aoao, alaila, lele hoi ka hoe a ka mea mahope iho ona ma kahi aoao, a pela aku ana no a hala i hope. A o ke kumu i hanaia ai pela, i mea e kahuli ole ai ka waa i ka wa e hoeia ana, a ua like no hoi ka lele like ana i ka manawa hookahi e like me ko ke kaulua. Ua maikai no hoi ka hoe ana o ia ano waa ma ka nana ana aku, aka, he nui no na loina o ka hoe waa ana, a ua okoa ka hoe ana a kahi mea, a pela aku. Ua mau ka ikaika o ka hoe ana, a pela ka mea lima maikai ma ka hoe ana, ua mahaloia oia. A pela mau ka nana ana ma ia hana hoe waa, aka, ua kamailio ikiia nae keia ano e kakou mamua, no ke ao ana a kahi makuahine i kana keiki. Ke ano o ke Kamaikahulipu ana. He mau kanawai keia no ka hoolana maa make ana ma ka moana, i mea e lilo ole ai i ka make loa ana, aka, i mea hoi e pae ola ai ma ka aina ma ia hope pio ana na ka make, ina he kaukahi a kaulua paha ka i make ma ka moana. Ma keia ano, ua aoia keia hana ma ke alo 'lii ma ua Kailua la, a ua ao pu ia no hoi me ka Hooilina Moi ma nei mea he hoolana waa make ana. I ka hiki ana ma kahi kupono e hanaia'i, alaila, ua hoopihaia ka lua o ka waa i ke kai a komo pu iloko o ke kai, alaila, ku na kanaka ma ka waa i komo i ke kai, a kauo mai la i na kaula i hoopaaia ma na muku o ka waa kai ole, a huli mai la maluna o ka waa kai, a huli iho laua a i elua ilalo na waha, me he waa make maoli la, a pau ae la na kanaka o ua mau waa la i ka au iloko o ke kai, me he ano la o na waa i make ma ka moana. Pau ae la lakou a pau ma ka hokua o ua mau waa la, a kamakamaka ae la i na kaula ma ka waa a ke kumu hoolana waa e olelo mai ai, ma kela a me keia muku iako a paa, alaila huki like mai la lakou ia

waa, oiai e ku ana lakou ma na muku o kekahi waa, huli mai la ka waa i kauoia mai, a o ka pau no ia o kona kai, koe no nae ka waa malalo a na kanaka e ku ana, oiai aia no ia waa iloko o ke kai—alaila, pau ae la na kanaka a ma ka waa kai ole, alaila, hauhoa iho la lakou i na poo o na lona elua a ekolu paha ma na muku iako, a ma kauwahi e ae paha o ua mau iako la o ka waa iloko o ke kai, a hauhoa pu ae la me ka pola o ua mau waa nei, alaila, hawele ae la i na kaula ma na poo mahope o ua mau lona la ma ka waa kai ole, mai kela a keia poo o ia mau mea, a ua ka ia a paa me he upena la, a hooiliia aku la maluna olaila na ukana

pio i malamaia mai, oia ka pea a me kona mau lako a me na ukana e ae no hoi a pau o ua mau waa la, a me ka mea hoi e opili ana i ke anu, a malaila e ho-aia'i ke ahi pumehana o ia ano opili. A pau na mea opili i ka pumehana pono, alaila, hoonoho pono mai la ke kumu hoolana waa i na hoa a pau ma na poho o ka waa kai ole mai mua a hala i hope o ia waa me na hoe, a o kekahi mau kanaka, mamua a mahope o ka waa kai. A ma keia mea a kakou e olelo nei, me he mea la no e lana mai ana ua waa kai nei. Ke kahea ana o ke kumu hoolana waa i na hoa i makaukau, "Na mapuna hoe elima, hoe holo imua,"

alaila, pane ia Akahi, Alua, Akolu, Aha, Alima. Aia hoi iaia e hoomaka ana i ka helu, a ke holo nei na waa imua, aia hoi kekahi kanaka e ku ana mahope o ua waa kai la, me kana hoe no hoi e kioe ana i ke kai iwaho, a oiai hoi ke kai e kahe ana mahope o ua waa kai la mai loko ae, no ka mea, o ka holo ana o na waa ka mea i pau ai o ke kai i ke kahe i waho. Aka, i ka ia la pane hou ana, "E huli i hope na mapuna hoe elima, me ka hoe holo o na waa i hope;" pela ke koena kai i holo ai imua o ka waa kai, a pau loa aku la ua koena kai la, a lana maikai ae la hoi na waa e like me mamua. A pela ae la na imi ana o ke ola i ka wa popilikia." Ua oleloia hoi, elua make hiki ole o ka waa ke hoolana, oia hoi ka haki o na iako a me ka naha o ka waa, alaila, hoi ka lalana ana o ke kanaka ma kona auwae, a o ka make loa aku no ka hope; ke pae ole i ka aina. Ko ke kaukahi hoolana ana. Ina e kahuli ka waa, he mea mau ka malama ponoia o na lako a pau o ka waa, oia koi na laau a pau, ka hoe, ka pea, ke ka a me na lako a pau. A akoakoa ae la ia mau mea a pau, alaila, ina elua kanaka a ekolu paha, lana malie kekahi me ka malama i na ukana, a elua hoi e hoolana i ka waa. I ka hoolana ana, ku kekahi o laua ma ka hoana ama me ka iako mua, a pela no hoi ke kanaka ma ka hoana ama me ka iako hope, a e paa ana laua i na kaula i hoopaaia ma na muku iako, oiai e waiho ana ka waa i ka make ma kahi o na ale a me ka makani i hookahuli ai. Aia laua e ku ana maluna o ke ama, a paa mai la i na kaula, napoo iho la ke ama, alaila, pii mai laua ma na iako, me ka nana pono ana i ka aui ale a me ka huli ana mai o ka waa a hapalua a hapakolu paha o ka lio o ka waa iwaho, alaila, hookuuia na iako a me ka waa, oiai ua lana pono ae la ka waa, a na ke ka-liu e hoopau loa i ke koena kai, a o ka lana loa ana no ia ke pau ka liu, a holo ana e like me mamua. Ke paipai nui aku nei keia wahi o ka "Hunahuna Moolelo Hawaii" i na opio, e hoomaamaa i ka au ana ma na wahi hohonu, i ole e palemo a make wale no i ka wa e kahuli ai a e poho ai paha ka waa a o ka moku paha, no ka mea, ua lanakila no ka make, aka, i wahi manawa iki e lana iho ai, a no ka make aku no ka nui. Pela no ke ao luu wai ana a me ka manawa holo ana iloko o ka wai a o ke kai paha. I mea hoi e pale ae ai i na naia a me na ale i ko oukou wa e pilikia'i i keia mau ano e ili mai ana i ke kanaka i ka wa i manao ole ia. A he ano maikai loa no paha ke ao ana i ke kaha nalu a makaukau ia mea, no ka wa pilikia o nei ano. Ina elua mile kahi ou i make ai a i poho ai paha, a hiki ole ke lana hou ka waa a moku paha. A ina nae aia oe maluna o ka aina kahi au e au ana, ma kahi a ka makani e pa ana a me na ale e hai kualoloa ana paha, alaila, o ko au ana i ka aina, a o ka pae ana paha i na ale ekolu a eha paha ia pae ana ou me ka paupauaho ole, alaila, ua pae ola maikai ae no oe ma ka aina; a o ke au maikai e hoihoi ana i ka aina kekahi mea ou e pakele ai, aka, he maalahi maoli paha i na pela mau, aka, he mea loli wale no ka moe ana o ke au. (Aole i pau.)