Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 15, 9 April 1870 — KA MOOLELO O KALELEALUAKA. KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I. [ARTICLE]

KA MOOLELO O KALELEALUAKA.

KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I.

fh: MANAO HOAKAKA NO KA MEA KAKAU Kaao. Ia oukou hoi e ka poe e heluhelu ona i keia Kaaa, ke puka aku imua o ko oukou nlo, ke kauoha aku nei au ia oukou, e heluhelu akahele, i maopopo ka io a rne ka iwi, kahi ono hoi a me kahi hoopailua, a na oukou no ia e knana pono iho, malia paha, ua alo i ko'u maka keka/ii hua a mau kiko pnha. E hoomaka ona kakou e kamailio no Kaopele, oia hoi ka makuakane o ka mea nona keia moolelo. x No Kaopele. Ua hanauia o Kaopele, ma Waipio, i [lawaii. Aia nae ma kouo wa i hanauia mai ai, aole i ikeia he hanu ola kekahi i ikeia iho iloko ono, ako, ua hoomaemaei ia iho la ua keiki nei a nnaikoi, a hoaahu ia iho la i na kapa keiki i hoomakaukau I ia, a waiho iho ia. Ua pau elua Uoi ku-| kui o ke kakali ana no ka puka mai o ka I hanu, a i ole la hoi, o ka nape ae la hoi j ma ka houpo a ma ka manawa la hoi, he! ole loa no. A no keia mea, ua haohao! loa ka manao o na makua, nolaila, hoohoio iho la luua i ko laua manao, e kiola i ua keiki nei. Luwe ae la ka makuakane i ua keiki nei, a waiho aku la ma kekahi poopoo p»Ii y a malaila keia i waihoia ai, mai ka malama o Ikiki a hiki i ka malama o (kua, kui iho la ka hekili, olapa mai la ka uwila, nei hoi ke olai, naueue ae la ka honua, hiolo iho la na pali paa, ua iho ia ka ua koko, pio iho la na anuenue ewalu ena ka puka o kahi poopoo pali o ia nei i waiho ia ai. Ia manawa, ala ae la ua keiki nei, a nanu ae la maoa maanei, a hookani ae Ia i ka nlili a kamalii he uwe. A pau kana uweana, kahea mai la oia i koua mau mukua, ma ke niele, penei: Kau wale mai la no ke ano aloha, E na makua i {awe kiola ia'u, I ka pali—e i ka pali, Pali lele Koae, ke aloha ole ; £ Wainalaia kuu makuahine, E Waimanu—e kuu makuakane—la—e. Kii mai olua ia'u. j A lohe na makua r keia ieo, puiwa ne < la ka makuahine, me kona manao maoli ilio 110 nae, o ka iaua keiki no,*nolaila, pane aku ka wahine i ke kane, c * Ei nei, hē leo hoi keia e kahea mai nei ia kaua e kii aku, me he la o ke keiki no paha a kaua, e aho e hele ae oe e nana, malia paha o ke keiki no a kaua." Pane mai hoi ke kane meka he.omaloka, (( Oko hoi ha ua waiho ana-a-eono malama ola mai? Nawai la hoi e ola mai ka mea i make?" Pane hou mai ka wahine, (( Ka! O hele hoi paha e nana." A no ka pakela koi loa no hoi o ka wahine, (e like no hoi me na wahine o keia wa a kakou e ike nei i ne Inuna ole, aia no ke oki a ko, a pela no hoi keia ku ae la ke kane a hele aku la me ka huhu nui, oiai ua pii loa ae la kona wahi kai, a ke namunamu hele la, nie ka haku paha i manao, ina e hele au~a aole i ola kela keiki, eha ioa hoi oe ia'u e na wahi wahine. Peh io no paha kona manao i ka nana aku. Eia nae ; iaia e hele ana a hiki ma kahi ana i waiho ai i ke keiki, i nana aku ka hana, aohe ke keiki o loko ; alawa ae la oia ma o a maanei, aole no ; a i nana aku ko ia nei hana iluna, e noho mai ana

ua keiki nei iluoa o ka laau, e haku lei lehua ana. A lohe ua keiki nei i ka owe ana mai o ki makuakane, ea ae la kona enau maka iluna, a ike mai ln i ka makuakane e kuaku ana me ka eehia no keia mea kupailaha loaa na i ike ai, me ka pane wahi hunolelo ole aku o ka makua i ke keiki. A luliu wale, pakeaku la ka makua i ke keiki, " I kii mai nei au ia oe, e hoi Uaua ika hale." Aole no hoi he hua pane maia ke keiki.

Lalau ae la ka makuakane i ua keiki nei, a iiii ae )a ma kona mau lima, a hoihoi «ku la i ka hale.

Iko laua nei hoea ana aku ina kahi ahut mamua pono mai o ko laua hale, o ku ike mai la no iu o ka innkuahine, uwe ae li oia me ka leo nui e like me ku mea mauo Hawaii nei. A mahope iho, ui ae la kt kane i kana wahine, "Owai la auanei ka iuoa oke keiki a kaua ?" Pane mai ka wahine, *'Ua manao au e kapa i ko ia nei fkeiki) inoa, ma ka inoa o ke aku» o kaua, oia hoi o Pele." Holo like ae h ia manao ia laua, a kapa iho la hoi i ka inoa o ka laua makahiupo o Kaopele.

Gi noho aku hoi lakou nei a hala ka molima o Welo, a kau hoi Ua mahina i o Hilo, oka malama o Ikiki. A ma ia la nae,oioi iw inakua e walea nna i ka mahiai, i hoi mai ka hana i ka hale, e waiho mui aoa ua keiki nei i ka hiamoe hanu ole. Ike iho laua ua make ka luua milimili, hooho ae la laua me na leo kuinakona no k'a 'minnmina. A mahope iho hoi, i ka wa i pau-ae ai o na manao kupikipikio nui loa,*hana iho laua i hooleinamoa, i wnhi e wuiho ai no ke kino make o ka leiua keiki.

I ka makaukau ana hoi o ka laua mea i hana ai i wahi e waiho aku ai i ke kino make o ka laua keiki malaila, a noho iho la laua me ka u a me ka minamina : pela mau aku-a—loihi na Ja, palaka—a- J }>oina pu iho la ka hoomanao ana no ka laua keiki, a tioho wnle aku la ko laua me ka palaka, k i'puiwa laua nei i ke kamumu 0 ka hēkili, i ka īioonaueue hoi a ke olai 1 ka pnli o Waipio, a hui pu mai Ia ia leo wawa me ka leo heahea mai a Kaopele i kona mau makua, " Ga ! Ea !! Kii mai olua ia'u!!!"

A lolie aku la na makua i keia leo, i huli ae ka hana, o kalaua keiki no, e papio mai ana ke alo ilalo. Ia wa no, lana koke ae la ka manao iloko o laua, na ke akua no o laua i hoola mai. Ano keia ano, pau ae la ko laua manao kanalua no ka luua keiki, ina e loohia hou aku oia i ke ano e like me is, oiai he mea hiki wale no i ko laua akua ke hoola hou mai. Aka nae, ua kuhihewa laun ma ka manno pela.

Mahope iho, hai mai.la ua keiki nei i na makua, i ka i arm inai, " O keia men kupanalm a olua e ike nei ia'u, he puni na'u ka hiamoe. Ina wau e hooioaka ana e moe, o ko'u hele koke aku la no ia me Poliahu ma i ke ao lele. Eia nae ; ia ma-kou-a he lehulehu wale e no mai nei, a owau noka oi aku. Ua hiki ia'u ke lele a puni o Hawaii nei, o Maui, o Oahu a me Kauai i ka la hookahi, a hoi mai no ianei. la'u nae e lele makaikai ana i keia mau mokupuni, hoowahi wale no aina u'u i makemake o Kauai, oiai he nui loa ka ai, ka i-a a me ka wai. Kc manao nei au, e noho au me oiua a nui, hele au, a o ko'u aina iu e noho ai a hiki i ko'u make ana." Oi noho aku no hoi lakou nei-a a nui loa ae la ua keiki nei, me Iyi mau no nae 0 kana puni he hiamoe. I kekahi la nae, olelo aku ua keiki nei 1 na makua—aole nae ia he leo no ka olioli a aloha makua hoi, aka, he leo ia no ka hookaumaha i ka manao o na inakua, i ka i ana mai, " E hele au. Aioha olua." Ia manawa i kaana like ia ai ke aloha puanuanu a pumehana paha mawaena o na makua a me ke keiki, ka mea e wehe ana i ka pili aloha me ka makua. A pau ia hana kaumaha a ke aloha ia lakou, oia ka manawa i weheia ae ai ka uwepa paa 0 ka olioli. Honi aku la ksia i ka ihu o na makua, a lele aku la keia ma kona alanui i ao ai 1 kona wa e hiamoe ana, oia hoi ka lele. laia nei nae e lele ana a hiki ma Kula i Maui, noho keia (Kaopele) malaila, he mahiai ka hana. Kanu keia i na mea kanu a ulu, a kokoke hoi e oo na mea ai, a e komo mai na hua i ka waha, hiki ana ka puni a ua kamaeu nei a kakou, a o ka lilo nku la ho ia i kn hiamoe, waiho iho

la na mea kanu, pau i ka ai ia e kamaain:i. Oi moe hoi keia, a i puoho ne ka hnna, aohe mea kanu i koe, nolaila, haolele iho la keia ia Kula, lele mai keia a noho i Kapapakolea ma Moanalua, Oahu, mahiai no keia a kokoke e komo mai na hua i oo i kn waha, hiki ana no ua puni palaualelo nei ona o ka hiamoe, o o ka hiamoe aku la no ia : a i*ala ae no ka hnna, ua pau no keia mau mea kanu i kn hoopuhiia. Haalele no keia ia wahi, a lele aku la a noho ma ke kula o Keahmnoe, ma Liliue, mahiai hou no keia, a hiki no hoi ua puni nei ana, oka hinmoe aku la no ia. Oi moe nae hoi keia a ala mai, e ulu ann no ke ko, ua nioe u ala mui, ua hele-a palaku ka maia, ua ahuwale hoi ka uwala aohe lepo. Haalelu no keia ia wahi, liele aku a noho iuka o Lahuimulo, a noho no keia mahiai, a kokoke no hoi e o-o, hele nku lu keia e auuu i kahawui, o ka moe aku la noia iloko o ka wai, a na ka wai i luwe aku kona kino hiamoe, a pae ana i ke «ne o Maeaeu. (Aule i pau.)