Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 16, 16 April 1870 — Page 1

Page PDF (1.52 MB)

This text was transcribed by:  Anuhea Robins
This work is dedicated to:  Dedicated to Ke Akua

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE IX  HELU 16  HONOLULU, APERILA 16, 1870  NA HELU A PAU 437.

Ka Nupepe Kuokoa

@ Mau La Ma Honoulu

I keia Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumalua!

$1.00 no na mahina eono.

Me Ka Hookaa Mua Mai.

Na olelo hoolaha-aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50 ; hoopuka malama, $2.00. E uku mua ia mau ke dala o ua olelo hoolaha @ e hoolaha ana mai e pai. @- he 4 keneta no ka lala ui hookahi_ peoei : he 25 @. $1.00: 50 ialani, $2.00; a pela ku. Ka @ @ @ @ hoolaha- ka ako pepa, a me ka uku @ @ kanikau, e haawiia no ma ka lima o na K=Luna o ke @. a i oleia, e hoouma no ma ka lima o na Luna o ke @ @ a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika. @ @ pekpa a pa@ k hookaa mca mai no_aole e kauia @ inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha. ma ka inoa o @ @ @ pepa ke oke e hookau e mai mamua. E pono @ @ kaia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau oe keia @.  @ @ @ o ka nupupa kuokoa- ma ke keena i mua ia iho nei e J. W. Aukina. maluua ne o ka llale leta. O na @ hana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ae ahiahi.

H. M, WINI, Luna Hoopuka.

 

"Ka Nupepe Kuokoa."

In published in Honolulu

Every Saturday.

$2.00 per annul, or $1.00 per six months, in advance.

Advertisement not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00 twice or $2.00 for one month ; all advertise @ must be paid for in advance.  will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line. @ for advertisements, subscriptions or kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may @ in a letter to the Publisher. @ @ must be prepaid. No names, either of @ or natives. will be inserted on the subscription @ until paid for. This role must be strictly adhered to, @ @of the low subscription price. @ @ @ the kuokoa over the Post Office. Office hours @ 9 A.M ot 4 P. M. H. M. WHITNEY. Publisher. J.K Donald Volumes of the Kuokoa, for salsa at the office over the Bookstore- $3.50 each. @ Persona having complere sets of the above, can have @ bound by paying $2.00 each.

 

Noho Lio! _ Noho Lio!

O na noha lia mekiko a makepono loa i humuhumuia me na ili Kaieponi, e loaa no ma ka lia@@ Hana noho lio o.

Dalton and Blauvelt, 430_ly* Ma Alanui Moi, Honolulu.

Ho Kona A me Kau.

Ma key hope aku, e hole mai ana ke kuna

"Haleakala,"

@ pika, i na awa i olelola maluna. No @ ukana a me na @ e ninau ia kapena pika, (peper Melish) makuna o ka moku, a i ole ia. Walker & Allen, Na Agena. Hanolulu Ianuali 8, 1870. 424-3m

 

Olelo Hoolaha

Ke papaia aku nei na mea a pau o papa akoke me Haleaha, na aina e waiho ana ma koolauloa, Oh=ahu, aole e @ wale i ko lakou mai holoholona makuna i na wahi i @ ae la maluna, in a e komo hewa ka Lio, Bipi, Hoki, Puna., Niuia, e uku lakou pakahi dala, ($1) in a e hoopau i na mea kanu, e aku kou no e like me ka nui o ka poino a poho. A in a he Hipe, Kuo, Moa, he hapaha pakahi no ke poo, a in a @ Manu Kaka, he hapalua pakahi no ke poo, a in a he kanaka kuleana @ aole hiki isla ke hele ma na wahi i haii ia ae ia maluna, a in a e ku e kekahi, e @ no ia no ke komo hewa $1.00. E @ no ka maua mau Paniolo, oia o Pamawaho me Kauahikaua. Akowai Ahuna, Nuo, Pake. Haleaha, Koolauloa, Ian. 22, 1870. 426-LY

 

HALE PAI KII!

Aia kou hale pai kii ma

MONIKAHAAE,

Mawaena o ka Halekuaai Bipi a me ka Halekuai mea AJ o S. Savidge ma ke Alanui Papa. He emi loa ke kumu kuai a on a @@@. @. L. Keiki (Chase.) 422-ly Mea Pai Kii.

 

!!! EIA KA MANAWA PONO !!!

Ua emi loa ke kumukuai o na kii.

E kou mau makamaka a me ka lehulehu, e hoo@ ana ke kii pepa i $3.00 no ke kakini,

Maloko o keia mahina a me Maraki.

No ka mea,  ka la I o @, e holo ana au e kaapuni ia Hawau a me Maui, e pai i ke Kii o na Awa, Aina, Wailele &c. A i kou hoi ana mai, mai ia holo ana. aohe i maopopo loa kou noho ka ana oe oukou. no ka mea, ua makemake au e holo e @ i kou aina hawau, a hoi hou mai paha, aole paha, aole ike mamua o kou hele ana. E Wiki! E Wiki! o holo ka manawa. @ @ mua mai e pono ai.

Kii Pepa $3.00-Per Doz.

Kii Aniani 1.00- $2.00.

E hele nui mai e ike i na kii, maluna ae o ka Hale Pai Nupepe @. J.W. KING,

427-@ (Kini Pai Kii)

 

Na Buke

Hoolahaia e ka papa Hawaii.

Paipala Hemolele Nui ili gula nani me na ku@ ma na @ …………$12.00

Nui ihi eleele kaekae wai gula…………..7.00

nuku ike iho…………8.00

Panauaaiki iho ili eleele………………..5.00

Kauaoka Hou ili gula nani me na kuhikuhi……….3.00

eieele kaekae wai gula…….1.50

@……….1.00

Kaoha Kou Hapa Kaole………… .75

Lua Hawaii 1848 me ke kanawai……25

"   " " 1833……25

Kumu Keo Male ihi ke kanawai……. 25

" " " lahilahi….10

Moolelo Ekalesia……..50

@………25

Hele @ ana……25

Koko ke Akua ano……….. .25

@ Kamaihi …………..25

@ Paiapala Hemolele…….. .25

@

@ Akua……. .25

@ ……25

Ninau Hoike ihi maoanoa……..25

""" lahilahi….. 10

Ui Kamili Kula Sahiti…………..10

@ Kula sabti…..10

Haawina Kamalii Bake 2……10

Buke Lawe lima………10

He buke no ka pope 25

Ui Kula Sabti Helu 3………….. 25

" " " " @………03

Buke Luapelio a Ioane        10

Himeni…………50

Himeni ili nani …………. 1.00

Na Kauoho hou Pakeke

Ili Gala nani…… 1.50

ike @ kaekae nani……. 50

iki @……. 35

Kauoha Hou pakeke me na Halelu.

Ili Gula nani………….. 1.75

Ili eleele kaekae wai gula………60

Ili eleele……. 50

Na Halelu Pakepake.

Ili gula nani………… 1.50

Ili eleele kaekae wai gula…….30

Ili eleele……..20

Eia na buke haawi wale.

Palapala Liilii-

Helu 4- Makemake anei oe i ke ola

Helu 5- E bele i o Kristo la.

Helu 7- Ka hoi ana mai o ke keiki uhauha.

helu 11- no ka hoohiki wahahee i ke akua.

helu 16- ka @ ana o ka ahaaina a ka haku a me ka Bapetisa ana.

helu 17- mai buna ino i na @

helu 18- no ka nahi ana, kuai a me ka inu ana Awa.

Ka DavidaMalo Kumumanao.

Ka moolelo o Batimea Pussiki.

L.H. Kulika.

Kakau o na panu hookoo k a Akahui Kuanelllo o Hawaii Paa Aina.

 

 

Ka Moolelo o

Kalelealuaka.

Ka ihu kaea-e-a o Lihue, Kauai, Kaolali Hoi O Kona Mau La UI.

 

Ia po no hoi a ao ae, hiki ana ke kanaka mai Kauahi mai, i hele mai e imi i kanaka no ka heiau o Kahikihaunaka, i Wailua, Kauai. Oia hele no o ua kanaka nei a ku ana i ke alo o ke konohiki o ka nei a ku ana i ke alo o ke konohiki o Waialua, a pane ana,  [ hele mai nei au e huli kanaka no ka heiau o Kauai."Pane mai hoi ua konohiki nei, "He kanaka no, in a ua ike mai la oe i ke kanaka e waiho ana i ke one c Maeaea  la, a o ke kana no ia. Aole no hoi a ia la hoole mai. Pela iho la ua Kaopele nei i lilo ao i Kauai, a kau ia ana iluna o ka lele, me kekahi kanaka e iho, no Kauai no.

Oi kau aku ua kaopele nei me kona @_a_ helelei na iwi o ke kokoolua, kau akuno keia_a hiki i o Ikuwa. A i ka waena konu o ka po, kui ana ka hekili, hoonaueua ana ke olai, a puoho ae la ua Kaopele nei, a ike iho la oia, eia oia iluna o ka lele kahi i kau ai, alaila, iho iho la oia mai luna mai o ka lele, a ku ana ilalo, a nana ae la ma o a nuanei, a ike aku la he wahi uwiuwiki malamala o ke kukui, e a ana ma kekahi wahi pupupu hale mauka iho o ka heiau, a hele aku la keia a hiki malaila, a papale ae la i ke pani paahu o ka puku, a komo aku la iloka, a aloha aku la i na kamaaina o loko o ka hale, oiai o ko laua hoi ana inai no ia mai ka kawaia kaukau-ulua mai, e olala ana i ke ahi no ke anu. "He mai, ma o ne ma kahi moena." wahi a ua mai kamaaiana nei.

 

Na laua la hoi ka kua kena e kono, o kko ia nei komo aku la no ia a noho ma kahi i kuhikuhi ia mai ai iaia nei. Iaia nei nae e noho ana, pa ana no ka ninau a ua mau kamaaina nei, "Maanei mai nei no hoi au la. Ke kele loa ae nei no nae ko‘u, a o kuu ike ana mai nei i ka a anu ae nei o ke @ o olula, nolaila, kipa mai nei hoi au." I hou mai ua, mau kamaaina nei, "Auhea oe, aohe kanaka maikai ma keia wahi aku nei e like ai ma oe. A heaha la hoi, o ka hule iho la no ia noho iho, a ao aeia ea , kii aku maua i ka moopuna a maua i wahine nau."

           

Aohe no hoi a ia nei hoole aku, a oiai ua holo iho la no ia inea i ko ia neimanao, a o ka moe iho la no ia ilaila, Mamua ae nae o ka haole ana aki e hiokuni, a piha iho la ka waihona o ka iaaina. A pau hoi ke paina ana, hookakaukauia mai la ko ia nei manao, a o ka mae iho la no ia ilaila. Mamua, a piha iho la ka waihona o ka inaina. A pau hoi ke paina ana, hoomakaukauia mai la ko ia nei wahi e moe at, a pane mai la, "hoi aaku hoi a ma o la moe ai," Na laua la ka hoa kena, haule aku la keia iluna o ka nua moena, uhi iho la ke kuina kapa, a o ke kulu aku la no ia o ke oe, a Aiea ke awa pae, ke lilo la i ka lealea a ka hiamoe.

           

Ia Kaopele nae e waiho poina ana iloko o ka hiamoe, i aku kekahi elemakule i kekahi elemakule, "E aho ano, e kii ae no oe i ka moopuna a kaua, aohe hoi he luhi khou ana aku i ke kii." Pane mai hoi kekahi elemakule, "Heaha la hoi auanei ka hewa ?" O ke ku ae la no ia o kekahi elemakule, a hele ana, a au aku la i ka wai halau o Wailua, ke kaukihi wale la ke one o Walio, a hiki ana hoi i Niumalu, aia malaila kahi i noho ai o ka moopuna a laua. Komo aku la ua elemakula nei iloko o ka hale, aia no hoi ka moopuna ke kulu la i ke kai kapu o ka hiamoe, a ke hoomake mai la hoi ka pualena ana o ke ao, ia manawa a ua elele kii hoopaulau kane nei i hiki aku ai i ka hale, a hoala ana, "Ei ne-i, ei nei- E Makalani_e, e ala ho-i." Puoho ae la ka moopuna, a ike mai la i ke kupunakane, hooho ae la, "Auwe! Us hiki mai nei ka oe? Mama wale no ka hoi oe la o ka hele ana mai o ka loa e kuu kupuna. Heaha ka huakai o ka hele ana mai o ke anuanu o keia wanaao?" Wahi hoi a ke kupunakane, "I kii mai nei au ia oe e hele kaua, ua hoomoe aku nei maua ia oe i ke kane, he kanaka maikai,

 

nana aku memele ka iki, lamalama lua ke nana aku, aohe no hoi he kanaka e like ai me ia ma Kauai nei."

 

Pane mai hoi keia, " Ka, in a no olua ua ike he kanaka ui a maikai, oia iho la no, a o ka mea i holo ia olua, us holo ia iaia (Makalani) a me maua, aohe pono o ka noho wale o ka olua moopuna, o ka pono ia, o ka loaa ae o ke kane, " wahi a na makua o ua kaikamahine nei. Pane mai no hoi ua moopuna nei, "O hoi a hele pu mai oukou no ke hele mai." A holo like ae la ia manao ia lakou a pau, a o ke ku ae la ia manao ia lakou a pau a o ke ku ae la no ia o ua elele nei hoi ana. I kona hiki ana aku nae i ka hale, e moe mai ana ua malihini nei a laua. A mai ka lani mai ka honua no keia, a hoala i ka malihini. "Ei nei e moe nei e, ala ae a hele kakou i kahi o ko wahine, ua olelo mai nei makou a ua holo, nolaila, e hele kakou ilaila ia keia manawa, e paina nae kakou a maona , alaila hele, o inoe okoa aku auanei i ke kula, no ka mea, he loa keia la w waiho mai nei." O ke ala mai la no ia o Kaopele, a noho ana iluna, a holoi i ma maka i ka wai. A makaukau mai la no ia o lakou a naoma, a o ka puka aku la no ia o lakou nei hele ana; ko lakou nei hele aku la no hoi ia, a kau ae la ka iluna o Waialeala, hiki ana lakou nei i kauhale. I nana mai hoi auanei ka hana o ua kaikamahine nei i ke kane ana, waiho e ua mea he maikai, hiluhilu no hoi ua nani.

 

Kahea mai la o Makalani, "He mai-i, maloko ma ho-i-a, ma o ae ma kahi maemae-." Nana aku lo no hoi o Kaopele i ua wahine nei, nani no hoi, aohe no he kuwai a ka wai, ua like no a like, aohe no k=he wahi oohalaha a ko kaua mai manao. O kau hoao ae la no ia, a noho a kane a wahine iho la. Kalua ia mai la na mea ai o kela ano keia ano a ke kane e one ae ai, a pelano hoi ka wahine. paina iho lakou nei a apau , a luana wale iho la uo a hiki i ka wa a na eheu o ka po i uhi mai ai. mamua ae mao o ka hoomakaukaue i ko kaopele ma halo moe ai, me ka i mai, "E hoi olua i kela hale, a o makou hoi ka ianei."

 

            Oi moe aku no hoi laua nei=a a waena konu o ka po, o ke ala ae la no hoi ia o ua Kaopele nei, a hele aku la, a hale mai kauhale, o ka pii aku la no ia a kupono i kekahi kula palahalaha e waiho la maluna ae  o Nuimale, oka hoomaka akula no ia o ua Kaopele nei e mahiai; o ka hele no hoi ia a malalamala, pau ia kula i ka mahiai ia eia nei. Hele aku la hoi keia i ka ako lau uwala, a huli waike, pohuli maia, pulapula ko, kao a me na mea kupono e ae he nui e ulu ai ke kanuia ma ua kula nei, ua pau loa mai la ua mau mea nei a pau i ka loaa, a hoi mai la no keia kanu.

 

Mae hoi ka wahine a puoho ae, aole ke kane, hele aku la oia minua o no makua, a i aku la, "Auhea olua e? Auhea iho nei la kou kane? Oi moe mai nei au a ola mai nei, aole kela, a manao mai nei au, ua hele mai nei la hoi io olua la, eia ka hoi aole." Pane mai hoi no makua, "Aia ka i hea? Aohe maua la i ike aku nei."

           

E mau ana no ka hao hao ana o lakou nei, hoea ana keia, mahamaha@ mai la no i hele iho nei?" I mai o Kaopele, "Maluna aku nei no o keia wahi. Oia moe no hoi ka kaua-a i puoho ae kuu hana, e hui ana kuu lina i ka hana, o kuu hele aku nei no ia i ka mahiai." Pane mai hoi ka wahine, "Ka-ha-ha, aole ia la he wahi mahiai ia, he kula puaa ia la. Me waiho no hoi ka mahiai-a a liuliu iho ka noho pu ana o ke kane me ka wahine, alaila manao ia aku ka mahiai. He manao mahiai ka kou, e hui ia mai la e oe ia ʻ u , ei ae no ka waena la, kahi a ko kaua makuakane e mahiai nei. Ia oe iho nei, lawea aku nei ka kau kanu_a ke kula holoholona.: I @ ke kane, :E paa mai hoi ka lima o ka mahiai, e ake no e hane, a noho wale ae hoi auanei loaa, aia no ka loaa a huli ke alo o ka lima i ka lepo, o ka waiwai iho la no ia o ka hale a me ka makamaka; o ia hoi e he kama na na"alii o hiama-a kahiku ka la ala ae e ku ana no laulau. O ko ke kanaka no ho ana noea, o ka mahia no, a hoi mai no hoa ka imu, a moa ae la, okahi kane no a me kahi wahine, kulolou iho no ma kapuahi."

 

A hala ia la a po, hoomaomao no keia a moe ka wahine, o koia nei ala ae la no ia a hele ana, a komo ana i kekahi hale okoa aku, e ala mai ana no kanaka o lako, a onoi aku la no kaie, "Na}u hoi kekahi aeo a oukou, me on a kuhola (makau) mai no.: A lako ia mai mea a pai loa, o ko ia mei hele aki la no ia a hiki i kahakai, maka lae o Kalani puu, o ko ia nei hili iho la no ia i maunu a loan, a o ka hoomaka aku la no i a a lawaia. I loa no a haule aki ka makau iloko o ke kai, o ka apo mai la no ia o ka i-a, pa no a make ana iaia nei. Ko ia nei lawaia aki li no ia a nui hewhew ua mea he i-a, wehe mai la no hoi ka pawa o ke ai, hoi aku la keia a kipa mua aku la ma ka hale o ke kamaaiana nana mai no lako lawnia, a mahele aki la i ka ia a lika a like, a hoi loa aku la keia a hiki i ka hale, a kiola iho la i ka ia. A no ka haluhalu hoi o ka ia nei kuu ana iho i na huhui ia, puoho mai la ka wahine a me na makiuahunowai. Pane mai no hoi ka wahine, "U-i ka lawaia ka oe, ua kuhi au eia la oe i ka mahiai, hele aku nei au ilalilai, aole nae oe o laila. Nui laina ole no hoi ko mala o ka mahi ana. Ua puni loa noka i ke kanu ia." Pane mai no hoi na makua, "Nani no hoi ua i-a la e ke keiki." (Aole i pau.)

 

NA HUNAHUNA

NO KA

MOOLELE HAWAII

Ua kamailio nui kakou no ke Kamiaikahulipu a me ka hoolana ana i ka waa make i oleloia ae nei, a no ka mea, ua ini nui ia keia mea i mea e pakele ai i ka make koke, no ka mea e pakele ai i ka make koke, no ka mea, ua ni loa ka poe i make me ka maaupo no ka ike pole i ka mea e lana hou ai a make paha ma no wahi i oleloia.

 

            Aole mae ma keia wale no , aka, ma ka makaukau i ka hoe a me ka uli ana o ka mea iaia o hope o ka waa, a pela no paha ka moku. A aia hoi maka nana ana i na pea i ke ano o ka waa hoopii a hooiho paha, a ma ka uli paa loa ia aha o ka hoe-ul i ka wa e loohia ai i ke kikiao makani, a o ke kahuli no ia, a in a e hooluoluia, a o ke kahuili no ia, a in a e hooluoluia ua, hoe uli la, alai o ke ahamai iho la no ia, aole e kahuli.

 

            Aia hoi ma ke ano o na la malie elua a hookahi paha o ka malama a hebedo@ paha, a o ke au kanai i kahi e holo ana ma na wa kupono ia mea o ka malama a hebedoma paha. Pela no no ouli o ke ao i ka po a i ke ao paha; in a i ke kakahiaka, a i ke awakea, ahiahi a aumoe paha, ua akaka wale no ia ano i ka wa la maikai, e malie ana elia a kookahi paha la, nolaila, ua makaukau mia i ka wa w mau ana ka ino, a i ke kiuu ana iho o ka mali, ua pae e aki la i kela aina ka mea ike, a o ka mea ike ole, ua hoomakaukau oia i ka la malie hookahi, a i ka lua ae o ka la holo, a halawai aki la i ka maona me ka makani, a o ka make iho la no ia. A ma ka haohaoia ana e ikeia ʻ i ia make; a pela aku ka nui o ka make o ka wa kahilo, e olelo nei kekahi pow la, "aohe ka he make nui o is kau, e like ka mekaiea kau." Pela ia anei: Aka, aole nae pela ka manao o ka mea nona keia pulima, oiai ua kaulike no paha ia mea o ka make mai o loa mai, a i ole, ua oi aku no ka nui o ka meka o kela wa, no ka nui o n@ ano make o ia wa. Aka mae, o ka hanau nui ole paha ka mea nui o keia wa. A oia no ka oiaio.

 

O na hoku paa i ka aina kekahi mea e makaukau ai ko holo moana ana; ua ike nui ia ia ano, no ka mea, ua aoia ia ano e like me na Kamaikahulipu. pela ka hoana waa a ama hoi, no ka mea, ua aoia no ia ano, a pela wale aku. A pela no paha no ope ahu a me no ihoiho kukui, i mea hoopohu i ka ale, i ka wa e hoomaha ai ka holo ana o ka poe holo moana a malama i ka moana, a o no  hoku paa ke alakai ia lakou i ka aina. Pela no a Luo ma, Kaiahua ma, ka poe holo moana i oleloia, a ua hiki no lakou i iHawaii ma ka moana mai Kauai mei.

           

Oia iho la ke ano o ka holo moana ma na waa i kela a me keia aina puni o ua pae aina nei i ka wa kahiko, a he moku nae hoi ko nei wa maauao mai nei ; koe mae ka ao ana i ke ano holomoana ana ma na ano ike o kei awa i oi ae i ko ua wa naaupo la. No keaha la? Aka nae, ua hai mai ia‘u kekahi i knoa noho Kapena ana no kekahy i kona noho Kapena ana no kekahi holoholo pili anina, a he hiki no iaia ke hoi hou mai i ka aina.

 

ke nalo ai mai ka aina aku i 40 mile a oi aku ka manao. he kupa Hawaii oia. A ma kana hahai ana mai iau i n akumu o kona ike ana, pela no au  i apono ai iaia a me ka mahalo ana o ko‘u manao, no ka mea, ua ake nui au e ike ko kakou poe naauao ma ia hana, e like me lakou la ia oleloia ae nei e kakaou, oia hoi o Luia a me Kaiahua ma i kao Ahaolelo mamua ae nei. Aka, ua makehewa ia Bila Kanawai, no ka liki akamai kuhihewa loa o Mr. Kuakua ma kana ao ana i kekahi poe o kakaou.

(Aole i pau.)

 

 

Manao Pane ia S.M. Kahoano.

E Ke Kuokoa E; Aloha oe:

 

Ia S. M. K.- Aia in a kou kumumanao o ka la 25 o Spetember i kaa hope aki la, Buke S. Helu 39 o ka nupepe Kuokua, kuu maikaikai ana a hoomaopopo ana iho no ka ninau i waihoia ae imua o ka poe naauao, oia hoi keia: "Ua kupono anei i na kanaka naauao o Hawaii nei e malama a hoohana i na kumu waiwai nui me ke kokua ole ia mai e na haole, oiai eia o Hawaii ua lelepuni ma ka huli waiwai ana?" Haina_"Ae.- Ua kupono no ia na kanala naauao o Hawaii nei e malama a hoohana i na kumuwaiwai nio me ka kokua ole ia mai e na haole, oiai eia o Hawaii aole i lelepau ma ka huli waiwai ana,-oiai o ka waiwia aole ia he mea i manao nui ia e na kanaka naauao o Hawaii nei, aole loa no. Eia wale no ka mea manao nui a na kanaka manao o  Hawaii nei, o kahi ai no ma ka ia, oia iho la no. E i ae oe o ka haole ka mea manao bui i ka waiwia, in a ua ae aku ke keiki o ka malu Hekuawa o Wailuku ia oe. Eia no hoi kekahi: ua pili paewa loa ka lanai o ko kumumanao au e wehewehe naaupo nei, me ka i ana oum o na aupuni nei o keia honua ua pau lakou i ka waiwai, oia ke kimi i powa ia‘i kekahi poe. Eie ka ninau ia oe: heaha ka pili o ka lanai me ka ninau o ke kumumanao? Ke i aku nei au ia oe me ka oiaio, aole i pili pono kai mai wehewehe i ka la o Papaeuaena, i ohe mai ko poo, kahi i ku ai ko mau pepeiao elua. Eie ka mea: Aia ma kuu ike ana i kai hai@a, e i ana ae, Aole ka e hili i na kanaka naauao o Hawaii nei ke malamal a hoohana i na kumuwaiwai nui me ke kokkua ole ia mai e na haole, no ko ike no paha ia oe i ko kokua ua mai e ka haole ko kumu i h@le maaupo ao pela. Ke i hoi aki nei au ia oe, aole he meakemake o na kanaka naauao o Hawaii nei in a ka waiwai, aka, o ka makemake o ka poe maauao o Hawaii nei o ka ini aki i mea e loaa ke ola kino ana, olaka la pololi, oiai ua lawaia mai ka waiwai e ka haole iki keokeo a ki i Hawaii nei. O ke aha kau, e ke kanaka naauao? Eia no: O ko ini i ka naauao i koaa ia ai ia oe, a me koi ini po i ka pono oiaio o ka Haku, a ikeia mai oe he knaka nho pono, kii mai ka haole ili keokeo ia oe, o ka loaa no ia o ka pomaikai ia oe. Hoomanao ke ole, oiai he lauhi kanaka ikihune o Hawiai nei ; no ka haole mai ka waiwai a kakou e ike nei i keia wa. A oiai no hoi ua loaa ka naauao ia kakou i keia wa, ua hiki no i ke kanaka ke hana e like me ka maauao i loaa iaia, i lona ai ka pono no ka noho na i loaa iaia, i lona ai ka pono no ka noho na kipo ana. Oia iho la no ka naaiao o ka Hawaii . Aole makemake o ka Hawaii i ka imi i ka waiwai. Ina he makemake ka Hawaii e imi i ka waiwai, he mea ole loa ia waiwai. nolaila, o ke ola wale no ka mea malamaia i kei awa, aole nana nui ka kanaka ma ka waiwia.

           

 

Eia ka lua, o ko ninau ana iho i ka poe Lahainaluna- owai la o lakou i noho i laila a puka pono mai i hiki e malama a hoohana i wahi e ulu ai ka waiwai? Ke hoole makapo hou nei oe ma ia mea. Ka hai aku nei au ia oe, e S. M. Kahoana, he nui a he lehulehu o na haumana o Lahainaluna i puka pono mai i hiki e malama a hoohana i wahi e ulu ai ka waiwia. O kekahi o lakou aia ma na aina pegana, a o kekahi poe eia no lakou ma ka Pae Aina Hawaii nei, e ao ana i ka poe maaupo me ka malamalama a me ka naauap oiaio i koaa ia lakou. Oia iho la no ka waiwai nui o ka naauao, aohe waiwai nui e ae a kaua e manao ni aku ai, aohe waiwai e ae ma keia ola kino ana ma kaia honua e like me keia. Mai manao aku oe o ka waiwia palaho wale o leia honua; he ole wale no ia, i lohe mai oe e ka hoahanau, mao ka Makua ʻ la. A ke hoole hou nei no oe aole kekahi o na Lahainaluna i lawe ae a hoohana i na mea i ikeia e ia me ke akeakamai, kulaiaina, ao hoku, holoholomoku, anaaina, ia mea ʻ ku, ia mea ʻ ku. Ke i hou aku nei no au ia oe, nui wale oia ano o ka poe Kahainaluna ma na Wai Eha nei. Ina makemake kou e ike, palapala mai oe i ke keiki o Kalau-iki e kii aku ia oe e alakai mai ia nei. Malia paha ua makapaa ai oe. Ke i aku nei au ia oe, pau o ka liilii o ke nui i ka Kahinaluna. No ka Lahinaluna ka manao nui ole aku i ka waiwia palaho wale o keia ao, i lohe mai ko poo, e S.M.K. Aole anei ou hilahila i ka manao nui i na waiwai. @ palaho o keia ia. Ua oi ka waiwia o ka poe e imi ana i ke aloha a m e ka kaakaa o ka manao naauao mamua oiu, e S. M/K/ Eia no hoi kekahi: ma kuu ike ana i kau mai olelo e kamailio nei ma ka nipepa, ke hoomaopopo aku nei au i kou ano, he manao nui wale no kou n ka waiwai a me ka hanohano. e pono e kapaia kou inoa o Puni waiwai, i kohu pono ko kaena i ka waiwai palaho. Ua pau, me ke aloha,

Josiah L. Nelilewa.

Kaluiki, Wailuku, Maraki 18, 1870.

 

He leo ia Hawaii ponoi.

 

Eia kakaou i ka manawa e hiki ni ke olelo no na mea a pau; Oia hoi ka hoonaauao ana, ka Oihana mahiai; ke kalepa Kuloko a Kuwaho hoi, ka Oihana Kaukanawai, ka malama Aupuni ana, a pela aku.

           

O kou kulana e Hawiai i keia wa. Ua awakea loa oe iloko o ka hoomalamalamaia, i like a i ano like me na Aupuni nui kaulana o ke ao nei.

 

Aka, Heaha kau e noonoo ai no kei awa e Hawaii? Mai pani oe i kou waha, a me kou Leo ponoi.

 

E kau aku maluna o ka poe a kakou i manao lana ai, e hana ia ko kakou mau mekameak; no ke kau aku nei au i kekahi mau kumu malalo, e pono e noonoo ia.

 

A he pono no hoi oe e Hawaii e hoopuka mai I kou leo kokua; ma na kumu au i ike ai he kupono.

 

A e kapae malie ae i na mea i like ole me kou.

 

Akahi-E hoonoho ke Anupuni i hookahi wale no Kuhina iloko o ke Aupuni maluna o na Oilana a pau, a i mau Kakauolelo e malama i na Oihana malalo o ia Kuhina hookahi.

 

O kei akakahi mea e hoemi i na lilo o ke Aupuni, me ka hoomau no mae i kona haha kupono.

 

Aole paha o kei ahemi ana o na Kuhina he mea hoopilikia i ke Aupuni; I na e lilo ma Aupuni nei o ka honua i @ na kakaou e nana aku ai i ka noho Aupuni ana.

 

Alaila, he pono e Hawaii e na na mua i ka nui o kou poe kanaka iho, a me ka nui o na mile kuea i noho ia e ia poe kanaka, ka waiwai o loko o ka aina, na hana hou, a me na waiwai o waho mei;

 

E ike auanei oe, ua kupono na hana a pau malalo o ke Kuhina hookahi.

 

Alua- E mahele na Hale Ahaolelo o ka Aupuni i elua; I lawelawe ai kela hale keia hale e like me kona mana kupono. I ku like ai hoi me ka lura o na Aupuni nui.

 

Akolu- E hooponopono hou ke Kanawai. E waiho i ka hapa nei o na Oihana o ke Aupuni, ma ka lina o na kanaka Hawaii.

Ua awakea oe e Hawaii, ua hiki pono ke lawelawe nou iho; me kou mai lina ponoi. Aole me ka lima o hai; mai nana wale aki oe me he lio la, ia lakou la ka io, a o ka iwi kau: Heaha ka waiwia o kou naauao e Hawaii, i na aole e hiki i kou mau lima ponoi iho ke hooponopono i kou Aupuni?

 

E nana i ke Aupuni o Beritania nui, nohea mai kona mau uhina a me na Luna Auppuni a pau? Nohea la na Luna Aupuni o ke aupuni nui o Rusia? a me Farani, Perusia, a me Amerika Huipuia?

 

A pehea oe e Hawaii; O ke kana lima keia o kou mai makahiki i hoomalamalama ia‘i; Aole anei i kupono oe e lawelwe nou iho?

 

Aha- E aua loa oe e Hawaii i kou noho kuokoa ana, mai ae iki oe e hoohui me kekahi auppuni o ka honua. O ka noho kuokoa ana, kou hano hano io maoli noia.

 

Alima- A hoole loa ia ke komo ana mai o na lima hana o na aupuni e iloko o keia aupuni; me ke ano okoa, koe ko lakou hele mai e like me na kuikahi iwaena o na aupuni.

 

Aono- E apono ia e na Hale Aholelo elua o ke aupuni na elele e hoouna ia ana i kekahi aupuni e, no ka mea, ua pili no kekahi hoolilo dala o ke aupuni ma ia hana.

 

Ahiku- E hoemi ia ka auhau lio i hapalua sala a i oleia, e hui na lio a pau i ka auhau waiwia lewa.

 

Awalu- E hoonoa ia na ia Konohiki a me na kao ahiu a pau ma na Mauna o Hawaii nei no na kanaka a pau, aole pono e ini loaa ke aupuni ma ia mea. Ua olelo mai na Kalaiaina naauao o ka honua nei, o ka waiwai o na kanaka, oia ka waiwai o ke aupuni.

 

Aiwa- E noonoo hoi ia ke iki o na kunu kula ka o ke aupuni. Penei: E uku ia e like me ka nui o na haumana, a me ka ike o na keiki, a me ke ano maikai o ke kula, a me ke kumu hoi, a me ka ike o ke kumu.

 

Na ka ulna kula, a i oleia, na kekahi komite paha e mapa i keia, a e haawii ka uku i kela kumu kaia kuma e like me na mea i hoikeia malina, aole emi malalo o ka hapalua sala no ka la, aole hoi e oi aki maluna o ke sala a me ka hapalua.

 

E hui na dala kula i hookahi waihona, a mai loko aku olaila ke mahale line ana, e like me ka mui o na kula ma na apana kula a pau.