Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 16, 16 April 1870 — Page 3

Page PDF (1.60 MB)

This text was transcribed by:  Nataliya Apa
This work is dedicated to:  My mom

 Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ke Kuokoa, Honolulu, Aperila 16, 1870.

            " Kekahi mau nea no kaleponi."-O kekahi palapala nona kela poo maluna ae, i puka ma ko kakou nupepa i na pule  elua i haia, ua kapae iki ae makou i keia pule; a i keia pule aku, e hoolana aku no makoa i na mea i koe, uo ka pomaikai o ko makou poe heluhelu.

 

            Lilo i ke Kudalaia.- Ma ka Poalima aku nei i haia, ua kuai kudalaia ae ka pa haie ma ka aoao komuhana o na huina o ke Aenui Moi a me Papu, oia ka waiwai pau o Nuka i make, mamoli o ke noi a ka Luna Hooponopono Waiwai a me ka hoapono ana mai o ka Aha e kuai aku. Ua nui ka poe i koho ae, aka, ua lilo aku ua pa aiua la ia W. Bradley, haole kahi umiumi, no na $3,700.

 

            Malu o Kaneohe.- Ua lonolono mai nei makou, ke hoomaka nei ka maluhia o ka noho ana huikau ole ma ka apana o Kaneohe. Aohe hoi e like me mamua ka huikao aku haikau mai. Ke makemake a ke hauoli nei makou i keia lono hoohauoli manao i ka pa-e ana wai. O kekahi poe hapauea ka i nohoa papalua ia na lauoho ma ke ano pelapela, ua hoomaemae is lakou i keia manawa, a ke noho nei lakou, he poe maemae malalo o ka malu o ke kanawai.

 

            Ponaikai mau.-I kela pule aku nei i hela ua hoopomaikai pinepineia mai kaou, mamuli o ke ku mau ana mai o na moku kalepa ma ko kakou mau kapakai, ma ka hanai mau ana mai na nu hou o na aupuni nui o ka honua nei. He hoike ana no ia, e like me kakou e kapeku mau a e haakena nei, aia ko kakou pae moku ma ke kiko waena o ka Moana I'akipika, ke oioina hoi o ke alanui hele moana. Pela auanei kakou e hoopomaikai mau ia mai ai.

 

            Ho@uia ka haole Hana Waiona o Kamoiliili.-O ka haole han waiona a hoohainu aku i na kanaka ma Kamoiliili, i hookahua ia @@@ ia wahi, a i lohe pinepineia na walaau ana malaila i na la a me na po, ua miki mai nei na popoki a ke kanawai, a ua hopuia ka haole Pukiki, nona ka inoa Pilikini, he hoahanau pono loa no ka aoao hoomana Katoaka Roma ma Honolulu nei, oiai, oia ka makua o ia lua meki ma Kamoiliili. Ke @@@@ nei ko makou manao, e makau ana oia ma keia hope aku i ka hana hou ana aku ia hewa, wahope iho o kona ike ana, ua kauo huluhuluia oia a ku ana na maka imua o ka Lunakanawai, a lomaloina wale ka nanaina. O kekahi poe no hoi e Kainoiliili kekahi hewa, o ka hoomahui wale aku ia hana O ka opa ke piha i ka i ala, a o ka  mea poepoe ke mio aku ma ko i ala " i@@ pakeke." Nolaila, e ao kanaka e Kamoiliili, a mai noho a puni hou i keia ino.

 

            Ka Poalima Maikai.- Ma ka Poakolu aho nei, ua hoolaha ae ke Kuhina Kalaiaina o keia aopuni, " o ka Poalima e hiki mai ana, la 15 o keia malama, oia ka Poalima Maikai, ke hoikeia aku nei ka lono, aole e hanaia kekahi mau hana aupuni mai ia la, a e panua hoi na hoopai o ka poe e hana aua ia ia in a e mauao ana na luna aupuni i like ole ka manao me keia, e loaa mai ana he mau uala, a e hauaia ana paha he inoa hana ano mai hiki oia ke hoopanee, oiai o kekahi la hana ia o ka bebedoma? Aole mai mua mai, i ka wa o ko kakou hoonaauaoia ana, a aole hoi mahope iho o ka hala ana o na makahiki he kanakolu a he kanaha paha, ko kakou kapa ana aku i kekahi la  o ka bebedoma, he " Poalima Maikai," a hoinoino ae i kekahi mau la e ae. Me he mea la, ua pii ae ko kakou ike mamua o ka mea Nanu i hana i ka lani a me ka honua, ka hoohaahaa i kekahi mau la, a hookiekie loa i kekahi. Mahea la i hiki ai i ka mana aupuni o Hawaii nei ke pani wale i na puka o na hale ohana aupuni, a e hookuu i na paahaua mamuli o ka hilinai ana i na kuhikuhi a kekahi aoao hoomana. He aupuni Katolika anei o Hawaii nei i hahai aku ai mal@pe o ka na Katolika kuhikuhi? Aole, eia ke aupuni ke ka nei i ka wa. Aole hookiekie mai ka poe Misionari, a hookapu i kekahi la aole e hana, nolaila, i ko makou manao, he mea lapuwale wale no ka na Kuhina o kakou e hana nei.

 

            Ku ole i ka mahaloia-I ka la 29 o Maraki, naue aku la au malalo o Waiawa e ike i ka hoike kula a ka Lunakula me ua kumu; a i ko'u ike ana i na hana oia la, hookahi a'u hale kula i ike ai i ka makaukau ma na mea helu, o Kanahele kekumu; ua wahalo no ko'u manao i ka ike ana aku i ka makaukau. Eia kahi i ku ole ai i ka mahaloia, o ka maluhia ole o loko o ka hale, ua piha  pu o loko o ka hale i ka walaau a ua makua me ka poe makaikai; nolaila, aole i ku kela hana i ka mahaloia, oia no ka nunulu ana a ka nalopaka la iluna o ka laau, pela no hoi ka nunulu ana o loko o ka hale i ka hoopihaia i na leo waiwai ole, me ko'u makemake e lohe pono aku i ka haiolelo mai a na haumana. Aole nae e hiki ke lohe aku, o na wahi lima ka mea ike ia aku i ka hauhili mai ilina o ke pakaukau, nolaila, ko'u mahalo ole. Ma ke kula o Kalawao, aole no wau i mahalo, no ka mea, aole he mau mea helu i hanaia ia la; ua pau e aku paha i kahi la, koe iho na mea hou, oia ka'u i ike, pela mai kekahi poe. He mea hou ka ia, oia hoi ka hana a ia kumu, ma na lima ka lawelawe ana e like me ka poe hula ka haa mai iluna, he mea hou ka ia. E eha mai paha auanei ua o lakou la i ka haina o ka lakou mau hana, aka, he makemake nae kekahi poe i ka maluhia, aole i ka nunulu me he nalo la. Ke hooki nei au maanei, o uluhua mai auanei na lima lawelawe malalo iho ou.

J.H. Hailimanu.

Kahae, Ewa, Oahu, Mar. 31, 1870.

 

            Ke kuini Emalani.-Ua ikeia i keia mau la ko kakou Moiwahine aloha, ke Kuini Emalani, e holoholo ana maluna o kona kaa i keia mau aluna ahiahi iho nei, me ke ola makai a oluolu hoi. Ma ke kakahiaka o ka Poakahi iho nei, ua holo aku oia maluna o ka moku kaua Amerika "Jamestown," me kona mau akali, a ua haawiia mai la ia ia na hookipa maikai ana a pau, e like me ka hanohano i ikeia maluna o kona kulana. Ua ki ia hoi na pa aloha he 21 nona.

 

Maui

            Hoike Kula Sabati o na Wai Eha.-Ma ka palapala a ke kahu o Wailuku, ua ikeia iho, ma na hora kakahiaka o ka Poaono, la 30 o Aperila, e hoikeia ana na hana pili uhane o na Kula Sabati o na wai a eha, maloko o ka luakini hoole pope o Wailuku. O ns mrs r hoikeia ana i kela, oia no na haawina, a lakou i paaua mau ai iloko o na Sabati he kanalimakumamalua o ka makahiki. Ua hele aku la paha lakou a makaukau wale i keia manawa, a nolaila, ke kono mai nei ai oukou e ka poe puni mea hou, e hele e ike maka i na hana pono a na keiki Kula Sabati o ka malu he kuawa. O ka panina loa o ka lakou wahi leo kahea, i wahi pua lau oliva aku kekahi.

 

            Mai Waihee mai.-Ke hoike mai nei na lono palapala, ua mao iki ae hoi ua mai eleao nei ma Waihee, pale hoi ke kukupau, e make ai elua a ekolu o ka la, aka, wahi a ka mea kakau, " ua lawa ka haneri a keu o ka poe make iloko o na malama ewalu i hala."

 

            Ua komo aku ke anu a ka wi maloko o na kanaka mahiai o Waihee, no ka pau paha o ka lakou mau ai i ka lawe aku e hanai i na aina poluli ma ke kona a me ke kaha. Ke manao nei makou, aole he ola ia makou e holo mai ai, a eia wale no ka makou e puana aku, humeia na malo, a komo aku oloko o na kaupapa loi, puepue ae i na lepo wai, a kanu iho i na huli, a e hoohua mai auanei ko ka honua i kona hua ohaha.

 

            Kanaka Nalowale ma Lanai.-Ma ka la 17 o Maraki nei, ua nalowale kekahi kanaka ma Lanai, o Palau kona inoa, ma Paomai, Lanai, kona wahi i noho ai, aole nae i ike pono ia ke kumu o kona nalowale ana, aka, ma ka lono mai i ka poe i noho pu ai o kona hale; i ke kakahiaka nui, pii ua Palau nei i uka, a aui ka la hoi mai mai uka mai, a lawe aku i kona lio e nakinaki ma kahi mamao aku mai ka hale noho aku, a o kona hele ana no ia nalo aku la, me ke manao o ka poe o ka hale i hele aku e nikii i ka lio a paa hoi mai, aole ke auanei e hoi mai ana. Mai ka la i nalowale ai a hiki i keia la a'u e hoolaha nei ma ke " Kuokoa," aole au i lohe i kona loaa ana, ua nui kapoe imi iaia, aole nae i loaa. O keia kanaka o Palau, no Lahaina nei no ia, eia no kana wahine ma Lahaina nei, a no kona lohe i ka pihe make o kana kane, ua hele aku ia e huli hele wale aku ai no i ke kino o kana kane me ka maopopo ole, e loaa ana paha, aole paha, e ola ana paha, ua make paha.

M. Kealakaa.

Halealoha, Lahaina, Mar. 25, 1870. 

 

Hawaii.

            Make a hoolewaia.-Ua make aku la o Alika Kamika, ka Luna Leta o Kona Hema, ma ka la 29 o Maraki, a ma ka Poaha, la 30, ua hoolewaia kona kino kupapau. Ua laweia kona kino maloko o ka Halepula haole, a malaila i halawai haipuleia ai, a lawe ia aku ma kona lua. Ua nui loa na haole a me na Hawaii i hahai aku ma ka huakai hoolewa, a hiki i kona pahu hopu, a kanuia aku la oia. Ua kuu kona luhi, a ua pau kana mau hana ma keia ao. He oiaio, o ka hopena a me ka enemi hope loa o ke kanaka, oia no ka make.

 

            Mai Kona mai.-Malalo o ka palapala a kekahi makamaka o makou mai Kona mai, ua ike ia iho, aole no i pau na hana hoolele hauli a ka lua o Pele. Ke olelo mai nei keia, ma ka po o ka Poalua, la 5 o keia malama, a o ka hora 11 paha ia, ua naue hou ae la elua mau olai, e makaikai a e halo a kiei i na kapakai, na aina a me na ululaau o Kona. O ka malama no keia i poino ai i ka makahiki 1868, aka, ke nawe nei no ka ia e hoonowle mai nei. Ma keia mau olai elua i hoohakui iho ai, aohe nae i ikeia a loheia hoi kona hopena. Ua makau paha na kamaaina aole paha. Me he mea la nae, aole, ka puoho ole mai nei hoi ua poe la.

 

            La nui na Kailua.-Ma ka Poalua iho nei, ua malama ae na hoahanau o ka Ekalesia Makua o Kailua, i la haipule, no ka hoomanao ana i ka puni ana o na makahiki he Kanalima o ke komo ana mai o ka Euanelio a me ka hoomaka mua ia ana o ka naauao ma keia aupuni huo a pegana mamua. Nolaila, ke manao nei makou, ua waiwai no kakou a pau ka poe e ola ana i keia wa, no ka hoomanao ana i ka la o ko kakou hanau houia ana mai ka poeleele mai o ka make a i ka malamalama o ka naauao. Ina paha aole e ae ia mai kela poe Misionari e keehi ma kela aina, ina penei, eia no la kakou iloko o ka naaupo kahi i naku hele ai, aka, mamuli o ka ae ana mai o ke Akua i ka hana a kana mau Elele, nolaila, ua wehe moloaelae ia ke ipuka no lakou, a ua hookumu kokeia ka hana; a pela i mau mai ai a hiki wale mai i keia la a kakou e ko'u nei na waha, a e lapa nei na wawae, e hookae nei na manao a e hooia nei na olelo, aia ka oiaia aia ka mea. Aole keia he mea e heneheneia ai ko kakou hoomanao ana i ka la 12 o Aperila, oiai oia no ko kakou la i kuokoa ai mai loko mai o ka poelele o ka nohoana naaupo a i ka naauao.

 

            Make ake la.-Ma ka la 28 o Maraki, ua kii mai la na elele a ka make ia Kaonohimaka wahine, a ua lawe aku i kona hanu ola. Ua waiho iho i na hoehaeha a ke aloha wahine a makuhine maluna o kana kane a me kana mau keiki, e uwe aku no kona make ana.

 

Na Palapala mai i ke Kuokoa.

            Ua loaa mai kau palapala loihi e Samuela P. K. Nawaaa, o Wailuku, e hoike ana no ka mare ana o kekahi mau opio ilikeokeo ma Wailuku. Aole e hoopuka pau ia  ana, aka, e ike ia no ke ano nui malalo o na mea hou no ke poo o Maui.

 

            Ua loaa mai kau palapala e J. W. K. Kaualilinoe, o Manoa,e hoinoino a e hoohalahala ole i ka poe make ma kona Apana Kula. I ko makou manao, aole e hoopukaia keia palapala, no ka mea, aole na ke Kumukula wale no kela hana. Ina no ua ike kekahi ua make o Mea, olaila, mai kaukai a na ke Kumukula wale no e hoolaha mai. Aole i uku ia na Kumukula e ka poe Hoolaha Nupepea, no ka lawe ana mai i ka poe make, aka, ua kauohaia lakou e na Lunakula o lakou iho, e malama i buke moolelo no ka poe hanau a meke. Aole e hiki ia makou ke hoahewa wale aku i na Kumukula ma keia ano.

 

            Ua hoouna mai nei o S. P. K. huna inoa i kekahi palapala e pili ana i ka onou ana o kekahi makua i kana waiwai makamae, e mare me ka haole. Aole makou e ae aku e hoopuka i keia palapala me ka inoa oiaio ole. Malia paha he hakuepa wale iho no hoi paha kekahi au, pau hewa na ino, nolaila, e akahele mai ka poe hoolaha manao. E hoike ma na mea oiaio, aole mamuli o na mea a ko oukou mau Lunaikehala i uluhua ai a i imi hala ai hoi. Aole hoii me ka huna pu ana i na inoa a hoouna wale mai.

 

            Ua haukawewe mai nei ka peni kila a S. W. Keonealai, o Lahokea, Puna, Hawaii, e hoinoino ana ia J. W. Kumahoa, nona ke poo o ka palapala penei: "Like ole ka hana a J. W. Kumahoa, ka Luna Alanui o Puna, Hawaii." Ke hooiaha aku nei makou i keia palapala, me ka manao ua pau ka hoopaapaa ana nona. Ua lawa iho la ke kamailio ana nona. Kokoke alua paha makahiki o kona hoowahawahaia ana.

 

            Ua palapala mai o J. K. Kahanui, o Hilo, no ko lakou halawai hui ana ma ka luakini o Haili, no ka launa aloha ana me ka lakou kumu aloha, e holo ana e ike i kona mau kini makamaka ma ka aina hanau, oia hoi o Rev. T. Coana. Aohe no he mea nana e hoohalahala aku i ka oukou. Ua lawa iho la no nae paha maanei.

 

            " Na hiohiona o ka aina kuamakani o Kau a me na wahi pana." Oia ke poo o kekahi palapala i hoouna ia mai, a ua hoolaha ia no ma kekahi mau Helu mamua, aka, no ko makou kaanlua i ka hiki pinepine ole mai, a he pakelokelo wale no ia e loaa mai nei; a no ka manao no hoi, ua ike nae no kakou a pau, koe wale no paha ka poe opio, nolaila, ua lawa iho la oe maanei, a e hoomaha.

 

            Ua hiki hou mai no he palapala o keia ano hookahi maluna ae, nolaila, e oki loa no kakou.

 

            Ua loaa mai nei ia makou ka palapala hookahuna ia Mr. J. B. Hanaike, o Hakalau, Hilo, mamuli o ka poniia ana i Kahu no ia Ekalesia. Ma keia hope aku, ke noi nei makou i ko makou mau hoa Karistiano, e hoopokole mai ma na ano nui, no na hana pili hoomana. Mai hoololoiahili wale.

 

            Ua hiki mai nei kekahi palapala nona ke poo, " O ka lilo nui ana i ka hana kumakahiki a me ka molowa, oia ka mea e nui ai o ka wi." Ke noho nei hoi iloko o makou ka hoomanao ana no keia Kumumanao i hoolahaia i na makahiki i hala aku nei, aka, ma ka loaa ana mai nei o keia palapala, ke manao nei makoi, aohe waiwai o kona hoopuka  hou ia ana. Ua oi ae ke waiwai o na huaolelo i hoopukaia i kela wa mamua o keia, nolaila, ke waiho ae nei makou me ka hoonaukiuki ole i ka mea haku manao.

 

            Ua hoouna mai o D. Kahipa, he palapala no ka make hikiwawe ana o kekahi mae ma Makawao. No ke akaka ole o ka mea ana e hoike mai nei, nolaila, ke waiho ae nei no makou me ka hoomanao ole.

 

            Ke mahalo aku nei makou no ka poe i kakau nui mai no ko kakou nupepa i na manawa a pau. Aole hoi i hoohalahala no ka hoomoe ia o kekahi ,au palapala, a hoohuekeo loa aku la hoi, aka, ua hoouna mai no a hoouna mai no. He hoike ana keia i ko ka lahui manao lokahi, o ka " Nupepa Kuokoa," kahi e puka pono ai o na manao o ka lehulehu. Ia makou nae i hoi ai e pai, he 18 na palapala aohe i nanaia, aka, e nana ia aku ana no.

 

Nu Hou Misionari.

Omoa, Fatuiva.

Maraki 3, 1870

            L. Kamika:-Aloha oe a me Kamika wahine a me ka olua mau keiki.

 

            Ua loaa mai kau palapala, ma ka moku kiapa " Benjamina," Kapena Halsey.

 

            Na olua na palapala me L. H. Kulika, a me ka palapala nui ka nupepa Kuokoa.

 

            Pomaiakai makou i ka lohe ana i na nu hou o Hawaii a me ko na Aina e. O kela moku maluna a'u e olelo nei, aole i ku mai, holo no; nolaila, aole loaa kahi palapala no Fatuhiva nei na oe.

 

            Ma ka la 1 o Maraki nei, ku hou mai ka moku kiapa " Vineyard," Kapena Smith, malaila mai na puolo nupepa " Kuokoa," a me ka puolo buke a S. Kauwealoha, a he mau himeni he 95 ma ka olelo Nuuhiva, a he palapala hoi kahi na L. H. Kulika.

 

            Ua waiwai keia makahiki no ka lohe ana i na mea hou, he hoailona paha ia no na hauoli nui o ka makahiki Iubile, a oukou e ike maka ai me na hoa kahunapule, mai kela wahi keia wahi o ke ao nei.

 

            Ke malama nei au i ke kula wae, he 12 ka nui o na haumana, 6 kanaka o keia mau aina, 6 no na aina o keia moana nui, no Atuono mai ke ono o na kanaka Nuuhiva.

 

            He 34 na haumana kula la, ua ike no ka poe hele mau i ke kula, aka, o ka poe lalau, aole loaa ka ike, ma keia mau kula elua.

 

            Ua launa mai kekahi poe hoahanau ekalesia ma ka pule, oia hoi ka poe i emi ima na hana lealea o ke kino, aka, aole hoi i mihi i ko lakou mau hewa.

 

            Ua launa mai kekahi poe hoomaloka, a hele ma ka pule e hoolohe ai i ka olelo a ke Akua.

 

            Ina la mua o Feberuari, he mau hoike kula Sabati ka maua me S. Kapaha. Hele aku ko Omoa poe haumana ma Hanavave, e hoike pu me ko Hanavave, ma na pauku o ka Baibala i hoopaanaau ia i ke Akua. A pela hoi ko Hanavave e hele mai ai ma Omoa; mamua ua hoomakaukau na haumana o kela a me keia i mau mea ai na lakou e ai ai a hoi aku. He ahaaina aloha ka ano, a launa aku a launa mai.

 

            Ua hele mai ma ka pule kekahi poe hoomalaka, manao ino, a me na mea hoino a pau; aka, ua laka mai.

 

            Kokoke e make o Kaiheekai, ka wahine i haalele hala ole ai ia A. Kaukau, kana kane, mai ke Akua mai. He hokii ka mai, ua wiwi ke kino, aole hiki ke hele. Ma nehinei kuu hele ana malaila, aole pane mai o kona waha.

 

            Aole lohe ia mai ka noho ana o na kumu ma Hivaoa a me Uapou i keia mau mahina elua i hala ae nei.

 

            Aia ma Hivaoa ko'u waapa, i lawe i na nupepa " Kuokoa," a me kekahi mau puolo e ae, koe ko S. Kauwealoha.

 

            Ke mau nei no ka ana rama ana o na kanaka o Nuuhiva nei a me na malihini o kahi e mai; aole e hiolo ko ke Akua mau aoao.                                                                                              Me ka mahalo,

J. W. Kaiwi.

 

Hanakahi, Uapou.

Maraki 15, 1870

            Rev. L. Kamika:-Aloha oe e me na makamaka o kaua malaila. No kuu manao e holo mai ana o Dr. Kulika maluna mai o " Hokuao," nolaila, aole au e palapala ia ia i keia manawa. Ua hiki mai ka moku okohola "Vineyard," Kapena Smith, mai Honolulu mai, a ku mai i Fatuiva, a mailaila mai i Uapou nei, i lawe pu mai i ka‘u wahi ope pepa mai Honolulu mai. A ke i mai nei keia kapena e holo aku oia i Honolulu i keia wa; nolaila, ke hooili aku nei au i wahi leta na oe ma keia moku.

 

            Eia no au me ka‘u wahine e noho oluolu ana ma keia wahi a mana e noho mau nei. E malama ana i ke kula hanai, a me ka ekalesia o ke Akua, ma Uapou nei.

 

            Ua hooili aku au i ope leta ma ke alanui o Tahiti; ma ia mau leta, ua hai nui au i ke ano o ka pau ana o ko makou mau hale i ke ahi, i ka la 3 o Mei, 1869. A mahope mai oia wa, ua hana au i hale ua paa maikai laua i keia wa. He umikumakahi haumana kaikamahine i keia manawa, a ke hooikaika nei lakou i ka hana a me ke ao ana. Ua nui mai ka poe e makemake ana e komo hou mai; aka, hoole aku au, aole e komo i keia wa, aia a mahope. Ikaika ko lakou manao e noho mai i ke kula. He oluolu ka noho ana o na haipule. Ke hoouluulu nei lakou i na niu no ka mahina hou, a me ke kula Sabati; ua olioli lakou e hana i ka niu. Ke kakali nei makou ia "Hokuao," a ua manao au e holo aku i ko oukou pae aina i keia makahiki, ke ae mai ke Akua, ka mea nana au i lawe mai i keia aina.

 

            Ua loaa pinepine mai ia‘u na leta a J. Kekela a me J. W. Kaiwi. He oluolu no lakou e ola nei. Ua loaa ia Kaiwi he keiki kane hou.                                                                                                       Na S. Kauwealoha.

 

He Ano e ko Puna Koho Balota.

            E ka Nupepa Kuokoa; Aloha oe:

 

            He wahi me ka'u e hai aku ia oe, no ke ano e ke koho balota ana ma ka apana o Puna, Hawaii. He malu no ka hele ana mai o na kanaka, aka aia ka hemahema loa mawaena o ka Papa Nana Koho. Eia na mea nui i hanaia i ua la koho la, me ke kue maoli i ke kanawai e pili ana i ke koho balota ana:

 

            1. Ua haawiia na palapala hookuu auhau, " kupono e koho balota," i kekahi poe he 50 a oi aku, mai ke kakahiaka a hiki i ka auina la o ka la koho, Feberuari 7, 1870.

 

            2. Ua haawiia na palapala hookuu " kupono e koho balota" i kekahi mau kanaka i hoopaiia no ke karaima, aole nae i kalaia e ka Moi.

 

            3. Ua haawiia no i ka la koho ( ma ke awakea) kekahi palapala " kupono e koho balota," i kekahi kanaka i poina aku ma Kau kona palapala houkaaauhau, "kupono e koho balota."

 

            4. Ua hookomoia e kekahi kanaka e (aole ia kekahi o na Luna Nana Koho i ka la koho,) kekahi balota no kekahi kanaka, me ka hiki kino ole mai o ua kanaka nei i mua o ka Papa Nana Koho i ka la koho balota.

 

            5. Pela no, ua hookomo hou ia no kekahi balota iloko o ka pahu balota e ua kanaka e nei no, i balota no kekahi kanaka, me ka makemake ole o ua kanaka nei i kela balota, a mahope mai ua hookomo oia i ka balota ana i makemake ai; aka, ua komo e wale aku la no kela balota me ke kahu ole.

 

            Ua ike no ka Papa Nana Koho i keia mau me a a pau, aole nae kue aku. Eia ka Papa Nana Koho: S. B. Puamana, Lunakanawai; T. Maluo, Hope Lunaauhau; J. H. Heleluhe, Hope Luna Helu, a mahope iho o Kaleopaa ka Hope Luna Helu.

 

            O kela kanaka e e hookomo wale ana i na balota, oia no ka Luna Helu o Puna nei, J. W. Kumahoa, ka mea i haalele i kona kulana a hoonoho aku ia J. H. Heleluhe i hope. He oiaio loa keia mau mea a pau.

T. Kekahimeakoho.

Maraki 12, 1870.

 

Na Mea Hou o ke Alo Ahi.

 

            Ka Moi Kapuaiwa.-Ma ka ikeia ana o ke kuna " Pauahi " i ka Poakolu iho nei e holo mai ana, ua manaoia ai ka Moi maluna ona, nolaila, ua hoouna e ia na koa maluna o ka puu o Puowaina me ka manao e kipu aloha aku no kona hanohano Moi, aka, mahope o ke komo loa ana mai iloko nei, ua ikeia aole i hoi mai ka Moi. Ma ka lono, aia no oia ma Kaunakakai e noho la i keia mau la, me ke ola maikai loa. Ma keia pule ae, e hoi mai ana oia.

 

            Na Moiwahine Kanemake.-Ua oliolu maikai na ola kino o ko kakou mau Moiwahine i hooneleia mai i na kane alii. Hookahi o laua e ike mau ia nei e ka lehulehu, a hookahi aia mau no ma kona home. He mea mau no ka loaa ana i ka nawaliwali, aka ua oluolu loa nae i keia wa. Aohe lele o ka oili no laua no keia manawa.

 

            Ke Keiki Alii.-Aia no ke Keiki Alii a Kekauluohi ke nanea la i ka olu o kona home kauhale ma Waikiki-kai. O ka makou i mahui mai ai, e ako hale ana, aka, ua hewa paha ia. He kakia kui ka pono, aole nae nana, na na kamana hana hale no.

 

            Na Pua Alii.-Mahalo o keia poe, ke hoike aku nei makou, aohe pilikia mai. He olu wale no nei e hohoia aku nei, oia o Pauahi, Kamakaehu, Likelike a me Hon. Col. D. Kalakaua.

 

Mare.

            Maraki 25-Mareia e Rev. II.. @@@@@@ o J. Kekehena k me M. Kekai @ no Waihee laua.

            Maraki 26-Ma Waihee @@@@@@ e W. P. Kahale o Mak@ouaona k me Kahalemanu w.

            Maraki 24-Mareia e W. P. Kahale o Wahapuu k me Kalawahine w no waihee laua.

            Aperila 8-Melaila no o Nika k me pin w na Rev. W. P.Kahale i mole.

 

Hanau.

            Aper 2 ma Waihee, Maui hanau o S. Kuaana, na Kuaana me Kamakaululani.

 

Make.

            Feb 16, ma Kukuihaele Hamakua Hawaii, muke o Waipio k, no Halawa Molokai m@@@@

            Mar 14, ma Waihee Maui make o T. Napak@@@@ k

            Mar 19, molaila no make o Mai w

            Mar 26, "                      "      Kahi k

            Apr 2,   "                      "       Kua k

            Apr 9,    "                     "       Kaluna w

            Apr 10, ma Laie-wai make o Ke@kapu k

 

Olelo Hoolaiia.

            Ua Hookone au ia S. B. Dole P.s.q., i hope no'u nana e hooponopono ka'u mau hana a pau, niai nu m na aina e.  (437-@@@) A. F. Judd. (Alapaki.)

            Honolulu April 15, 1870

 

Olelo Hoolaha

            Eia i ka Pa Aupuni Pauoa, Apana o Honolulu, na lio helehewa i laweia mai. Hookahi lio w, eleele, hao A hema A akau-Lio w, ulaula, hao poepoe me ka hua helu 5 @oko @@ hema ano e akau. Lio k, elua hao anoe akau-Lio k ulaula hao anoe he na- Lio k ulaula hao, SN-Lio k keokeo hao anoe a kau K hema-Lio w keohao auoe akau-Bipi w eleele kalakoa have hema anoe.

P. Kaalahua, Luna Pa Aupuni.

Pauoa, Aper 15, 1870. 437-It

 

No ka Poe Aie.

            E ike auanei na kanaka a pau i aie mai ma ko'u Hale Kuai ke kuuohaia aku nei oukou a pau loa e hele koke mai e Hookaa i ko oukou mau aie Hoko o na mahina ekolu mai kela la aku. Ina aole oukou e hookaa mai, alaila, e hoopii no au ia oukou ma ke Kanawai.

John Kai Aking. Hilo, Hawaii, April 1, 1870.

 

Olelo Hoolaha.

            E ike ananei @@ kanaka a pau loa na haole a me na pake a me na mea a pau i ku i ke ano kanaka. Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho ke papa a ke hookapu aku nei au i kuu aina kuai nia ka ua'u apana o Kula ma ka mokupuni o Maui, aole e hele wale na lio, pipi, hoki, miula, kao, hipa, puaa moa, pelehu, a in a e loaa i kuu luua malama aina, Kalalani

e uku no $1.00 ko ke poo hookahi a koe na hipa koa, pelehu, moa, e uku lakou 50 keneta no ke poo. A o na kanaka i komo ae hewa ma kuu aina ke kaa, e uku no lakou $5.00. I hoike no keia ke kau nei au i kuu inoa la wahine a me ka makahiki.

            Walohuli, Kula, Maui, Aperila 4, 1870.

437-It Mrs. Kaiwi Keawa.

 

Olelo Hoolaha

            E ike anauei na kanaka a pau na haole, a me kela me a keia mea ke nana mai lakou i keia Hoolaha owwau o ka mea nona ka inoa malalo, ke papa aku nei au, o na holoholona komohewa waluna o kuu aiua, o Kalamakumu ka inoa ma Kona hema. Hawaii. Ina o ka Lio, Bipi, Hoki, Mtula (Kekake) Hipa, Kao e komo maluna o ua aina nei, e hopuia no e kuu Luna, oia o Kahele, a e hooukuia $1 00 no ke poe hookahi, a i ole e loaa mai ka uku, e laweia no i ka Pa Aupuni No ka oiaio ke kau nei au i ko'u inoa.

C. Kanaina.   Honolulu, Aper. 4, 1870

 

Kuai a ka Lunahooponopono Waiwai.

            Mamuli o ke Kauoha a Hon. II. A. Widemann, Lunakanawai o ka Aha Kiekie, i hoopukaia ma ka la 7 o Aperila, ke hoolaha aku nei ka me a nona ka inoa malalo iho ma ka la 20 o Aperila, 1870 ma ka hora 12 awakea ma ka Hale Hookolokolo ma Honolulu, e kuai kudalaia ana na pono, kuleana a me na pomaikai a pau o S. P. Nohea, i make, iloko o ka akahi hapalua o ka Ili-aina o Kaaiuee e waiho la ma Kailua, Koolaupoko nona ka ili 9 12-100 na eka a hui pu hoi iloko o laila na Loi Kalo he nui wale. Me ka ae pono mai o ka Aha Hooko Kauoha, a koe hoi ka hapakolu o ka wahine kanemake. O na lilo no na palapala, i ka poe no ia nana e kuai mai.

Alapaki (A. F. Judd)

Luna Hooponopono Waiwai.

Adamu & Waila, Luna Kudala.

Honolulu, Aper. 9, 1870

 

He Kaula Ako Hale!

            Ua loaa mai nei he lako kaula ako hale a nui wale, a e kuai makepono ia aku no i ka poe e makemake mai ana o Kale Likeke ma (C. L. Richard & Co.) Ma Alanui Moiwahine

 

Makemakeia!

Ua makemakeia he 100 a 150 Poe Paahana Hawaii, No na aina hana lepo manu.

 

            E haawiia no ka uku, he $10.00 no ka malama hookahi, a he Kanaiia Dala ($40.00) uku mua, a he hookahi makahiki e kepa ai. O ka poe makemake e kepa, e hele mai ma ke Keena o ka Luna Kiai Awa o Honolulu, a ma ke Keena o C. A. Williams

 

Na Laau Lapaau A Dr. Jayne.

            Laau kunu,

            Laau hoopau naio me na koe

            Laau hoopaa hi,

            Laau hoomaemae koko,

            Laau hamo-penikila,

            Hu'ale ola.

Aia ma kahi o Kakele me Kuku,

 

Dillingham & Co.,

            Mea hookomo mai a kuaii meahao na mea hana oi. Lole, Pena, Aila, a me na waiwai a pau.  Helu 95, Alanoi Moi, Honolulu.

 

            Hale Kuai Mea Ai

Kuai Emi! Kuai Holo!

Ma ka hale o Uilama!

Hale Kuni Ala Holoo Uilama (Ryan.) Ma ke kihi o ke Alanui Nuuanu a me Pauoa

 

Olelo Hoolaha.

            Ke papaia aku nei na kanaka a me na Lio, Ripi, Hoki, Kekake, Puaa, aole e hele a hookuu wale ma la aina o kioi ma ke awawa o Kalihi, mokupuni o Oahu, mahope iho o keia la. O ka mea kue i keia, e hopuia no e like me ke Hamawai, a hoopaaia ma ka Pa Aupuni na holoholona, i kumu e kaa ai na lilo a me na poho.                                 Antonio Finance

 

            Olelo Hoolaha

            E ike e na kanaka a pau, o maui o na mea nona na inoa malalo, ua Luna Hooponopono Waiwai o Kanehoalani (k), o Waiman lo, Koolaupoko, Oahu. Ke kauohaia aku nei na mea a pau i ale iaia, ana paha i aie aku ai, e hele mai imua o maua ma Waimanalo, Koolaupoko iloko o na @@ he 30 mai keia ia aku. Ina hoi he waiwai ma ka lima o kekahi, e hoihoi mai ia maua.

Mrs. A. Kaleiiuna,

Mr. S. Waiwaiole,

Na Luna Hooponopono Waiwai o Kanehoalani.

Waimanalo, Koolaupoko, Aper. 1, 1870.

 

Oleloo Hoolaiia.

            E ike auanei na kanaka a pau o kela ano keia ana, owau o ka mea nona ka inoa malale nei, ke papa a ke hookapu loa ia aku nei na mea holoholona a pau, Bipi, Lio, Hoki, Miula a pela aku, aole e hele wale a hooholo i kuu kuleana aina, i Alodie ia ma kuu inoa i kapaia o Maonalulu, nona na Eka he SI, e waiho la ma Kilo-paliku, Hawaii, a i loaa ia'u kekahi o keia mau holoholona, a i kuu hope paha, e hoouku no au i hapaha no ke poo hookahi. Aole no e aela kela a me keia e hele wale maluna o na aina la ke ole e loaa mai ia'u aku ka palapala ae. E lilo keia i Kanawai paa mai kela la aku.

 

            Olelo Hoolaha.

            E ike auanei na kanaka a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke papa aku nei au i na mea holoholona a pau, Bipi, Lio, Hoki, Miula, Hipa. Kao aole e hele wale maluna o kuu aina hoolimalima, oia hoi na aina Aupuni, mai Alanakila a hiki Kainehe, ma Hamakua Hawaii. A ina e loaa ia'u kekahi o keia poe holoholona, e uku no ka on a nona ka holoholona, i $1.00 no ke poe hookahi, koe wale no ua holoholona makauahelehele e hele ana maluna o kuu aina, no'u no ia no ka on a nona ia aina- a in a i ike ia kekahi kanaka e ki pu ana, e uku oia i $5.00 a i ole, e hoopii no wau laia ma ke kanawai.

 

Laau Hale! Laau Hale!

            Ke makemake nei ka mea nona ka inoa malalo iho, e kuai aku ma ka mea ku i ka makemake ia mai i na Papa ulaula i laweia mai e "John Hancock" no ke kumukuai haahaa loa, no lakou na ano malalo iho:

Papa ulaula huluhulu,

Papa hole ulaula huluhulu,

Papa hole paina huluhulu,

Pili ilae ulaula ua kahiia.

E loaa no ma Ainaiiou, maikai iho o Hale Dute.

Daniela Montgomerry.

 

Olelo Hoolaha!

            I na mea waiwaia pau loa e noho ana ma ke Aupuni Hawaii nei, ke papa ia aku nei oukou, mai hooie mai ia Mrs. Kailikole kuu wahine mare, no ka mea , aia oia me ke kane manuahi e noho nei, a i hookuli oukou, maluna no oukou ia poho, aole au e hookaa ana ia aie.

 

Ua Loaa! Ua Loaa!

Nu Hou! Nu Hou!

He mea e hauoli;ai ke ao!

Na lako hao!

Na lako hao! Na lako hao!

Ua lilo ae nei ma ke kuai ia

J. W. Widdifield,

Ka Hale Kuai Mea Hao Holookoa o

W. N. Ladd (Nuka),

a e hoomau aku ana oia i ka lawe ana i ka hana ma ia wahi kahiko, malalo o ka Hale o ka Poe Hui Malu,

Malaila

e kuaiia aku ai na ano a pau loa o na lako hao ma ke kumukuai ami loa.

 

            He mea maikai i ka poe kalepa paahana a me ka poe maiiiko, ke hele e mai io'u nei, mamua o ka hele ana aku e kuai ma kahi e, no ka mea, e kuai aku ana au ma ke kumu kuai mua ma kekahi mau mea, a he mea mau ka hoemi loa ana iho malalo o ke kumukuai mau.   

J. W. Widdifield

 

            O na kauoha a pau mau na mokupuni e ae o kakou nei, e hooko pololeiia, a e hoopihaia me ke akahele nui.

 

Hale Kuai Buke o Henere M. Wini.

            Aia ma Honolulu Hale, oia ka Hale Leta, aia malaila he wahi e kuai aku ai i na buke haole he nui wale, o kela ano keia an.

Buke Kula haole,

Kuhikuhi o ke kanaka Hawaii,

Na olelo kick, (Phrase book)

Buke Pa, Ko, Li, (Crumina)

a me na bukekula aehe nui wale. Malaila no na Buke uo ke Kakau Waiwai no keia oi hana keia oihana, mai ka mea nui a ka me liilii.

 

Ala No Hoi

            Na kanana leta rulaia a rula ole io,

            Peni hao maikai loa,

            Inika, Ipu-inika,

            Penikala uliuli, eleele a ulaula,

            Kumu peni,

            Wepa ulaula a eleele,

Wahi palapala ulaula, keokeo a eleele (mea kakau) Papa Pohaku a me ka penikala pohaku Inika eleele ulaula a uliuli.

 

            Me kekahi mau mea e ae no he nui no na Kula a me na Oihana Kakau. A he makepono no ke kuai ana malaila no keia mau mea. E hiki no i na kanaka maoli mai Hawaii a Niihau ke hole malaila e kuai ai.