Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 16, 16 April 1870 — No ka poe Aea a me ka poe Haukae. [ARTICLE]

No ka poe Aea a me ka poe Haukae.

He aneane hiki ole paha i ka lahui mai Hawaii a Kauai ke hoomaopopo i ke ano o na kanaka nona ka koiia ana mai o ko makou luna manao e haku i keia kukulu manao ana, oia," no ka poe aea a me k:i poe haukae." Ke waiho nei .imua o kel.i a me keia makaainana, kela a me ke'a kanaka naauao, kela a me keia poe loio, lunakannwai, kumukula, lunnkula a me na kanaka no a pau ma keia aupuni, ka pnuku akahi o ka mokuna XXXVIII o na Kanawai Hoopai Karaima, me ka nana oleia ; a ina tia nanaia a heluheluia, alaila, ua hala wale ae lakou mai ka noonoo kupono ana i kona ano a me kona io maoli. Ma ka makahiki 1850,malaloo ke Kumukanawai a ka Moi Kamehameha 111 i haawi ai, ua kukuluia ke kanawai no ka poe oea a me ka poe haukae,ehooakaka ana i kolakou mau ino a me na hoopai ana no ia mau hewa. Mai ia manawa mai a hiki i keia au hou aole no i loheia ka hooko nui ia ana o keia kanawai maluna o kekahi poe o ko kakou lahui. I keia manawa, ua konoia mai makou mnmuli o na ikemakaa tne na lono, e kamailio no keia mea he aea a he haukae. I ko kakou hoomaopopo ana i ke kulana a me ka hiohiona o keia mau wahi huaolelo, eole no i ku i ka maikai a me ka mahaloia. Ma ka puana ana la laua, ua ike e ia ka pelapela a ma ka hoomaopopo ana i ka hopena, ua ike lea ia kaawaawa kenakena a awahia haalele loa o ka hua. Ma ke kulanakauhale kahi nui o na kanaka a me kahi lanakila loa o na huikau o ka noho ana, kahi hoi e lohe pinepineia ai na olelo o kela a me keia ano, ke manao nei makou, aole hookahi kanaka manao maikai i nele kona ike ana i keia ono kanaka he aea a he haukae. Malia paha, e haohao ana kekahi poe heluhelu o makou i ke ano o keia pot>, a kuhihewa paha, he hookahi wale no wahi ano i keia mau wahi huaolelo, a no ia kumu ke hoike moakaka lea aku nei makou i ka poe a pau e heluhelu ana i keia, penej; O ka aea a me ka haukae, ua pili laula ifi i na hewa ino a pau, e iike me keia. Akahi.—Ka mea maopopo ole kana hana, a imi i kena ola ma ka pili waiwai. Alua—Ka imi ola ma ka hoopunipuni, ka hoomanamana, ka hoopiopio, ka wanana wahahee me ka imi pomaikai, ka wanana hooweliweli « me ka wanana i kahi e waiho ni na waiwai aihue. Akolu—O ka puie kuni e anaanu ai i ke

ola o ke kanaka, me ka alapahi, aia iaia ka make a me ke ola. Aha—Ka wahine lilo loa i ka hookamakama a imi i kona ola malaila. Ke kane haalele i kana wahine a malama ia hai. Alima—Ke kane, ka wahine a me ke kanaka a wahine ui ona innu. Pela hoi na kamalii ona rrou. Aono—Ka mea malama i hale hookama* kama e imi ana i ke o!a o ka noho ana malaila, a e ioaa ai o ka ai u me ka ia ma ia hana. Ahiku—Ka mea hoonaukiuki ma ke kanawai, e manao ana o kana mau olelo ka maikai, a e hana wale ana me ke kue. Awalu—O ka mea hoopoino ia hai, noho haukae, hoohaunaele nna, noho maluhia ole a e hele ana me n»i mea hoelia, hooweliweli a me na mea ano like. Aiwa—O ka inea pepa,lulu, kuhele a ine na paani e ae e pili waiwai ana. Umi—O ka mea ikaik'a kupono i ka hana a aea wale ma kela n. me keia hale a wahi paha e noi heie ai i ai, i aahu a i wahi paha nona a me ka ohana. Uinikumamakahi—O ka mea roho palaualelo ma kona haie iho a ine ko hai haleaku paha, me ka ai wale i ka hai. Umikumamalua—O ka inea aēa wale e olelo pololei ole ana nona iho. Ma keia mau kuhikuhi a pau i hoikein maluna'e, me he mea la, he lehulehu wule o na kanaka e noho mai nei ma keia kolnnakauhale a ina na wahi e ae o keia pae nina, ua ahewaia lakou ma keia kanawai. Ua ike no na makai i kekahi poe o kei*i ano, aole nae hooko ike kanawni. Palupalu na lima o kā poe makai i ka hooko ana i ke kanawai a nele loa aku hoi na lunakanawai, noliiihi, ua ulu mai keia ino mawaena o keia wa a kakou e noho nei. Ke noho nei ma keia kulanakauhale kekahi poe, ua hookuu i ka lakou mau hapa maikai e ieui ola no ka noho nna o na la m:\ka poniuniu a lue na la makapehu ia, e naku ana io a ianei e ake o ka loaa o ke ola malaloo ka piepieleana i na wahiihookapu loa ia e malu ana ke kanawai e hoonoa. Auwe ka poe i hann i keia hilahila lua ole ma ka maka oka honua nei ! He oi aku ka pono e noho ilihune, mamua o ka haawi ana i ka io o ko oukou mau 10 a me na iwi o ko oukou mau iwi, e kalepa i loaa mai. Nohea mai na aahu nani i loaa i nn wahine a ine ria kane ike ole ia o ka haoa ? Aole anei mailoko mai o ka piele hilahila ole ana 1 Ke hooia mai nei ko ka honua, oe ua hewa. Ano e haalele ka men hookamakama a me ke kanaka ui liina palaleha i ka hookamnkama a me ka pnlaualelo, a uni i ke ola malalo o ka hou o kou lae e ka wahine a pela oee ke kane kino puipui, nui a limaikaika hoi.

He mea hilahila lia helu papa ana aku i kekahi poe e noho a e hele mai nei, e haWali ana ina o a niaanei, «nc na lo'ia a me na aahu i loaa ole mai Uo lakou mau hou mai 0 ka lat\ aka, malalo o na lima palaieha. Heuha la ka waiwai o na lima o ke kane ui keiki opio, kanaka inakua, wahioe makua, wuhine ui a wahine opio paha, ina e noho wale ana oiti ? Ua haawi inai la ka Mea Muna Loa ma ka lani kiekie he lala imi ola ia no ke kanaka e ola ana ma ka honua nei; nka pehea la hoi i kapae ae ai ke kanaka a imi anoe i kumu e ola ai. Ina ua hiki ole 1 ka lima a ine ka noonoo ke iini ola, alaila, e pono e oki ka lima mai ke kino aku, a e wniho pahupu iho, a pela hoi ka 1010.

No ka waiho wale ia o keia hihia, aole he maiiiionui ia, ke iUe nei makou,ua lehulehu wale no hoi na kane a me na wahine i uliAuha wale iko lakou mau manawa. Ma« kau i ka hana lima no ka luhi, a imi ma na moa i kueia e ke kanawai, a loaa iho la ke ola. Mainuli ona lono i pae mai Iko makou mnu pahu-kuni, o ka hapanui o ka poe opiopio o keia au, ua lana haakei no ka loaa wale o kahi ai, ia a me kahi e noho ai ma ka makilo. Hele lakou me na paa lole nani a maikai ma na huina alanui, e hoike ana he poe waiwai ma ka hiohiona, aka aole nae pela, O keia hana ua kupu ae no ia n»ai na haakoi ae o na manao hilahila ole, hookuoo a hookano mnoli.

No ka palaleha o k« poe makai kanawai, nolaila, ua hookuu kakou i ko kakou poe manaka hana e palaualelo !oa, a makilo wale. Ina ka poe inakai konawai e laweInwe lima ana i kekahi poe o keia ano, alaila, ke manao nei makou, e pau ana ko kakou mau aina, knleana,aina hoolimalima, mau aina kuai, na kula mahnkea a me na awawa uliuli, i ka niahiia, u e u!u tnai ana a hua mai na hua ohaha o ka honun, e pani ana i ka luhi a me ka inea o ka hana ana i kinohi, a e ai ana hoi kakou i na loaa mailoko mai o na hou i kahe aku mai ko kakou inau Jae, me ka ono, maikai a me ka hoaponoia. Oko kakou ai ana ina Inaa i makilo iaa loaa wale inai me ke ano o!e, heleo ko ia mau mea mahope inai. E inaikaiana no i ka la oka maikai, a i kupu iho kauahakaka, puka inaila ka hua kuamuamu makilo, palaualelo, hookamakama, hanheo a pela aku, alaila, o ka loaa iho la no ia o ko kakou mai, he hilahila, a i ole he make inaoli no.

O ka hoopai no ka poe aea a me ka haukae ina e hopuia a laweia imua o ka lunakanawai, a hookolokoloia a ku ka hewa e hoopaaia roa ka hale paahao, a hoohana aku ma ka hana i ua mea aea wale la no na malama eono a makohiki paha, a ina e loaa mai ke elala, alaila, e haawiia ka elua hapakolu i ua aea {a, a o kekahi hapakolu i ke aopuni. E ao konaka kakou ano, e ku a maloeloe, e lalau ua lima i na 00, komo na kapa haua, a hele aku ma na wahi waiho wale o ko oukon rtau aina ponoi, a i ole ia, e hoolimalima me ka poe mea nina, a e hooinaka aku e hana, Ke hoouna nei ka poe hoomakaualii dala a aina i na paahuna ma ka aina mainao

aku no na paahana ole maanei.aka, iua kukou je huliamahie hele i ka hana, aiaila mamo, o ka pae ana mai oia poe lima hana, un p-,,, na hana ia kakou, a e hoaa ana ka poe 0 ' aina e ma». Aolo na kakou i kipaku lakou, aka, na ku neie hana e hoihoi hou a j, u ia lakou i ka aina kahi a lakou i ham« a ;