Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 16, 16 April 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KALELEALUAKA. KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KALELEALUAKA.

KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I.

Ia po no hoi a ao ae, hiki ana ke kanaka mai Kauai mai, i hele mai e imi i kanaka no ka heiau o Kahikihaunaka, i Wailua,. Kauai. Oia hele no oua konaka nei a ku ana i ke alo o ke konohiki o Waialua, a pane ana, "I hele mai nei au e hnlī kanoka no ka heiau o Kau:ii." Pane mai hoi ua konohiki nei, $k He kanaka no, ina ua ike mai la oe i ke kanaka e waiho ana i ke one e Maeaea la, a o ke konaka no ia. Aole no hoi nia la hoole inai. Pela ilu> la ua Kaopele nei i lilo ai i Kauai, a kau ia ana iluna o ka lele, nie kekahi kannka e iho, 110 Kauai no. Oi kuu aku ua Kaopele nei me kona hoa-a- helelei na iwi o ke kokoolua, knu aku i?o keia-a hiki i o Ikuwa. Ai ka waena konu o ka po, kui nna ka hekili, hoonaueue ana ke olai, a puolio ae la ua Kaopele nei, a ike iho la oia, eiu oia iluna o ka lele knhi i kau ni, alaila, iho iho la oia mai luna mai o ka lele, a ku ana ilalo, a nana ae la ma o a niunnei, a ike aku la he wnhi uwiuwiki mii'lamnlama o ke kukui, e a ana ma kekahi wahi pupupu hnle mauka iho o ka heiau, a hele aku la keia a hiki malaila, a papale ae lu i ke pani paahu o ka puku, a komo aku la iloko, a aloha aku la i na kamaaina o loku o ka hale, oiai o ko luua hoi ana inai no ia mui ka lawaia Kaukau-ulua mai, e olal.a ana i ke ahi 110 ke anu. "He mai, ina o ae ma kuhi mor.nit," wuhi a ua (nau kamauina nei. Na laua la hoi ka hua kena e komo, o ko ia nei komo aku la no ia a noho ma kahi i kuhikuhi i.a mni ai iaia nei. laia nei nae e noho nna, pa ana no ka ninau a ua mau knmuaioa nei, "Mahea inai nei oe ?" I aku hoi o Kaopele, ,( Maanei mai nei no hoi au la. He hele loa ae nei no nae ko'u, a o kuu ike ana mai nei i ka a ana oe nei o ke kkkui o oiua, noiaila, kipa mai nei hoi au." I hou mai oa*mau kamaaiua nei, "Awhea oe, aohe kanuka maikai ma keia wahi aku nei e like ai me oe. A heaha ia hoi, o ka hale iho la no ia noho iho, a ao ae ia ea, kii aku maua

i ka moopuna a mnua i wahine nau." Aohe no hoi a ia noi hoole aku, a oini ua holo iho lu no ia inea i ko ia nei »T.anao, a o ka moe iho la no ia ilaila. Mamua ae nae o ka haule ana aku e liiolani, hoomakaukau iho la lakon nei e paina, a piha iho la ka waihona o ka innina. A pau hoi ke paina ana, hooinakaukauia mai la ko ia nei wuhi e moe ni, a pune mai la, (< hoi aku hoi a ma o la moe, aia kou wahi a maua i hoomakaukau aku la, hoi aku a malaila moe." Nn laua la ka hua kena, haule aku la keia iluna o ka nua Inoena, uhi iho la ke kuina kapa, ā 0 ke kuiu aku la no ia o ke oe, o Aiea ke awa pae, ke lilo la i ka lealea a ka hiamoe. Ia Kaopele nae e waiho poina ana iloko o ka hiamoe, i aku kekahi elemakule 1 kekahi elemakule, " E aho ano, e kii ae no oe i ka moopuna a kaua a lawe mni, malia o moe keia a ala ae, ike iho i ka moe o ka moopuna a kaua, aohe hoi he luhi hou ana aku i ke kii." Pane mai hoi kekahi elemakule, " Heaha la hoi auaiiei ka hewa ?" O ke ku ae la rro ia o kekahi elemakule, a hele ana, n au aku | la i ka wai halau o Wailua, ke kaukihi wale.la ke one o Walio, a hiki ana hoi i Niumalu, aia malaila kahi i noho ai o ka moopuna a laua. Komo aku la ua elemakule nei iloko o ka liale, aia no hoi ka moopuna ke kulu la i ke kas kapu o ka hiamoe, a ke hoomaka mai la hoi ka pualena ana o ke ao, ia manawa a ua elele kii hoopalau kane nei i hiki aku »i i ka hale, a hoala ana, "Ei ne-i, ei ne-i- E Makalani-e, e ala ho-i." Puoho ae la ka moopuna, a ike inai la i ke kupunakane, hoohoae ln, " Auwe ! Ua hiki mai jnei ka oe? Mama wale no ka hoi oe la o ka hele ana mai o ka loa e kuu kupuna. Heaha ka huakai o ka hele ana inai o ke anuanu o keia wanaao*" Wahi hoi a ke kupunakane, " I kii mai nei au ia oe e hele kauo, ua hoomoe aku nei maua ia oe i ke kane, he knnaka maikai,

nana aku memeie ka ili, iamaiama iua ke nana aku, aohe no hoi he kanaka e iike ai me ia ma Kauai nei." Pane mai hoi keia, il Ka, ina no oiua ua ike he kannka ui a maikai, oia iho la no, a o ka mea i holo ia olua, ua holo ia iaia a me mau3, aohe pono o ka noho waie o ka olua moopunn, o ka pono ia, o ka ioaa ae o ke kane," wahia na makua oua kaikamahine nei. Pane

mni no hoi ua moopuna nei, " O hoi a hele pu mai oukou me kuu kane, aole au e hiki akn, o oukou no Jie hele mai." A hoio iike ae la ia mnnao ia iakou a pau, a o ke ku ae lu no ia o ua elele nei hoi ana. I kona hiki ana aku nae ika hale, e moe mai ana ua malihini nei a laua. A mai ka iani umi ka honua no keia, a hoala ika malihini. <a Ei uei e moe uei e, ala ae a hele kakou i kahi o ko wahine, ua olelo mai nei makou a ua holo, nolaiia, e hele kakou ilaila i keia manawa, e paina nae kakou a mnona, alaila hele, o inoe okoa aku auanei i ke kula, no ka mea, he loa keia la e waiho mai nei." O ke ala inai i.i no ia o Kaopele, a noho ana iluna, a holoi i na maka i ka wai. A makaukau inai la no hoi kahi umeke a me kahi ipukai i kekahi elemakule ; o ka paina iho ia no ia o lakou a maona, a o ka puka aku ia no ia o lakou nei hele ana ; ko lakou nei hele akū la no hoi ia, a kau ae ia ka la iluna o Waialeale, lnki ana lukou nei i kauhale. I nana m<ii hoi auanei ka hana o ua kaikamahine nei i ke kane ana, waiho e ua mea he maikai, hiluhiiu no hoi ua nani. Kahea mai ia o Makaiani, "He ma-i, «naloko ma ho-i-a, ma oae ma kahi maemae-." Nana aku ia no hoi o Kaopeie i ua wahine uei, nani no hoi, aohe no he kawai a ka wai, ua iike no a iike, aohe no he wahi hoohalaha a koiaua inau maiiiio. O kau hono ae ia no ia, a noho a kane a wahine iho ia* Kaluu ia niui la na mea ai o kela ano keia ano a ke kane e ono ae ai, a pela no hoi ka wahine. Paina iho iakou liei a pau, a luana wale iho la no a hiki i ka wu a na eheu o ka po i uhi mai ai. Mamua ae nae oka hoomakaukau una e moe, kohikuhi ae ia Ua makuukaue i ko Kaopele ma hale e moe ai, me ka i mai, " E lioi oiua i kela hale, a o mnkou hoi ka iaiiei."

Oi moe aku no hoi iaua nei-a a wae* »a konu o ka po, o ke ala ae ia no hoi ia o ua Kuopele nei, a hele aku In, a halu mai kauhule, o ka pii aku la no ia a ku* pono i kekahi kula palahalaha e waiiio ia maluna ae o Niumalu, o ka hoomaka aku lu no ia o ua Kaopele nei e"mahiai; o ka hele no hoi ia a malamulama, pau ia kula ika mahiai ia eia nef. Heie aku la hoi keia i ka ako lau uwala, a huli wauke, pohuli maia, pulapula ko, kaio a me na mea kupono e ae 'he nui e ulu ai ke kanuia ma ua kula nei, ua pau ioa mai la ua mau mea nei a pau i ka loaa, a hoi mai ia no keia kanu.

Moe hoi ka wahine a puoho ne, aoie ke kane, liele aku la oia imua o na makua, a i aku la, "Auliea oiua e ? Auhea iho nei ia kuu kane ? Oi moe mai nei au a ala mai riei, aoie keia, a manao mai nei au, ua heie mai nei ia hoi io olua ia, eia ka hoi aoie." Pane mai hoi na makua, u Aia ka i hea ? Aolie maua la i ike aku nei." E mau ana no ka haohao ana o lakou nei, hoea ana keia, mahamaha mai la no ka ninau a ka wahine, "Auw-e, i hea oe i hele iho nei ?" I mai o Kaopeie, "Maiuna aku nei no o keia wahi. Oia moe no hoi ko kaua-a i puohe ae kuu hana, e hui ana kuu iima i ka hana, o kuu hele aku 'iei no ia ika mahiai." Pane mai hoi ka wahine, "Ka—ha-ha, aoie ia la he wahi mahiai ia, he kuia puaa ia ia. Me waiho no hoi ka mahiai-a a iiuiiu iho ka nolio pu ana o ke kane me ka wahioe, alaiia manao ia aku ka mohiai. He manao mahiai ka kou, e hai ia mai ia e oe ia'u, ei ae no ka waena ia, kahi a ko kaua makuakane e mahiai nei. Ia oe iho nei, iawea aku, nei ka kau kanu-a ke kuia holoholona." I nku ke kane, '*E paa mai hoi ka iima o ka mahiai, e ake no e hana, a noho waie ae hoiauanei ioaa, aia no ka ioaa ai huii ke aio o ka lima i ka lepo, o ka waiwai iho la no ia o ka haie a me ka makamaka ; oia hoi e he kama na na'iii, o hiamoe-a kahiku ka la alu ae e ku ana na laulau. O ko ke kanaka noho ana no ea, o ka mahia no, a hoi mai no ho-a ka imu, a moa oe ia, o kahi kane no a me kahi wahine, kuloiou iho no |ma knpuahi."

A hala ia la a po, hoomoemoe no keia a moe ka wahine, o koia nei ala ae la no ia a heie ana, a komo ana i kekahi hale okoa aku, e ala mai ana no kanaka o loko, a nonoi aku ia no keiō, "Na'u hoi kekahi aeo a oukou, me ona kihola (makau) mai no." A lako ia mau mea a pau loa, o ko ia nei hele aku la no ia a hiki i kahakai, ma ka lae o Kalanipuu, o ko ia nei huli iho la no ia i maunu a loaa, a o ka hoomaka aku ia no ia e lawaia. I loa no a haule aku ka makau iloko o ke kai. o ka apo mai la no ia o ka i-a, pa no a make ana iaia nei. Ko ia nei iawaia aku lu no ia a nui hewahewa ua mea he i-a, wehe mai la no hoi ka pawa o ke ao, hoi aku la keia a kipa mua aku ia uia ka hale o ke kamaaina nana mai na lako lawaia, a mahele aku ia i ka i-a a like a like, a hoi loa aku ta keia a hiki i ka hale, a kiola iho la i ka i-a. A no ka halulu hoi o ka ia nei kuu ana iho i na huhui i-a, puoho mai la ka wahine a me na makuahunowai. Pane mai no hoi ka wahine, "U—i ka lawaia ka oe, ua kuhi au eia la oe i ka mahiai, hele aku nei au ilaila, aole nae oe o laila. Nui launa ole uo hoi ko mala oka inahi ana. Ua puni loa no ka ike kanu ia." Pane mai no hoi na makua, "Nani no hoi ua i-a la e ke keiki." (Aole i pau.)