Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 18, 30 April 1870 — NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

No Akalele. He kanaka kaulana keia i ka ikaika i ka hoe waa. Ua oleloia, no Kauai mai oia, a ua noho pu me ua Moi mua nei o kakou, a ua ike ia kona ikaika ma ia ano.

I kekahi po, ua haalele iho ua Moi nei ia Kawaihae, a holo aku la, a malamalama ae la iwaho o Kekaha, a hoomaha iki ma Kailua. He mau kaulua ko ua Moi nei, ua paa pono i na ihoe mai mua a hala i hope; a o ua Akalele nei, he kaukahi kona, a oia wale no. Eono anana paha ka loa o ua kaukahi la, a ua piha mai mua mai a hiki i kona alo, i na kihene uwala moa a me na ilio o ia ano ike alii ana mai a ia kapakai o Kona. A ia lakou i hiki ai ma Kahaluu a ma Keauhou paha, ua hoomaka ka heihei ikaika ana o ua kaukahi nei me na kaulua, a o ka waa e pae mua ma Awili i Kaawaloa, ka pahu hopu. Pela ke'lii a me kona poe hoe waa a me ua Akalele nei no hoi. A maopopo i na aoao elua keia ae-like, a oiai no, ua komo loa ua kaukahi nei i na ukana he nui i hooiliia mai, eia ka auanei he manao heihei ko loko o ua Moi nei. I ke koeleele ana o ka hoe a kekahi o na kaulua mamua o ka hoe like ana o na aoao elua, a pela iho la ka hoe like ana, a hala ka lae o Kahoopaheehee, hele ana na waa iwaho ae o na Honalo a pela aku, aole puka aole puka. A hala ka lae o Kanaueue, oia mau ana no, hele ana i Nawaawa, ke kaulike la no. Aka, ua oleloia, ua puka iki aku no kela a me keia o na waa, a ua hiki na hope o na kaulua i ko Akalele nohoana, pela no ua Akalele nei i kona hala ana imua a ka iako nui o na kaulua. A no keia ano paha, ua hooikaika kela a me keia i puka, aia nae imua a i hope lakou e lauhoe nei, a hala ana ka lae o Keawakaheka, huli na waa iloko; a hala na Keopuka, hiki ana i ka lae Mamo o Kaawaloa, huli hou iloko, a kokoke i ke awa, a he wahi pualiia e kupono ana i ke awa o Awili, a o ke kaukahi wale no ka mea kupono ke komo malaila. A ia wa i kahea aku ai ka Moi, "E Akalelele! Hookomo ia ko waa ma ia puali! Paka aku no i ka nalu!" Pela o Akalele i hana ai, a pae ana i Awili. O keia kuhikuhi ana nae a ka Moi, no ko Akalele malihini no ia. E loa hoi ka lakou la kakakii ana a ma o ae, komo mai ana i ke awa mahope o ko ia la pae ana, e halihali mai ana kela iuka i na ukana o kona waa.

A o kekahi o na hoe waa o ke kaulua, ua oleloia, ma kona lele ana iho iloko o ke kai, ua hiki maikai ole oia ke hele no ka paupauaho a me ka maloeloe, o Kualii kona inoa, he kanaka no ua maa ia hana, aka nae hoi, i keia mea hookahi pakela ikaika hoi, ua lilo ae la i mea ole ka ikaika o ka lehulehu. Aka, mai punahele loa paha keia kanaka, ina e liuliu iki iho kona noho pu ana me ua Moi nei, aka, hoi koke no oia i Kauai. A i kona hoomakaukau ana e holo hou i Hawaii, a e pa ikaika ana hoi ka makani ia mau la, a ua aua ia mai oia aole e pono ke holo he makani, aka, holo no ua Akalele nei, me ka olelo kaena aku i ko uka poe, "Ihea ke kalai hoe ana a ia makani?" me ka paipai ae i ka laulau o kana hoe. Ma kona holo ana, ua ko ka olelo ka-ua ana mai a kekalii poe, a ua pahua kona ikaika i ko ka makani. O ka mea hookiekie, hoohaahaaia oia. Kawaimomona—Oia kekahi kanaka ikaika i ka hoe waa, aole nae i hoaoia kona ikaika e like me kela ae la, aka nae, ua olelo ia, o ka mapuna hoe a ia kanaka, ua ili ka waa ke pakaia. No kela ikaika paha a kakou i kamailio ae nei, i puka mai ai hoi keia ikaika. Kepaalani—Oia nei no hoi kekahi kanaka ikaika, aka, aole no hoi i hoaoia kona ikaika e like la me Akalele, aka nae hoi, ua ikeia no ko ia nei ikaika ma ka hoe ana. Ina e haalele ana i ke awa o Kailua, a holo a pae i Kawaihae, ua mau loa kona hoe ana me ka hoomaha ole a pae ana, alaila, pau kana hoe ana. A ma ia ano, ua punahele oia i ka Moi; a no ia punahele, ua lilo kaokoa iaia o Puuwaawaa a me ka loko o Paaiea ma Makaula ame Kaulana i Kekaha. Ua oleloia nae, aohe maikai o kona lima ma na kanawai o ka hoe ana. Heaha auanei ko ia, o ka pae ka paha i kahi i manaoia, a loaa ka punahele no ka ikaika. O na kanawai nae no ka hoe ana, he mea mau no ia i ka wa kahiko, a ua ao ia o Kamehameha I., ma ia ano a akamai, pela no i ka pakaka waa, i ka heenalu a pela aku. Ma ka lele ana o kana hoe i ka akau a i ka hema paha, aia mawaho mai ka oniu ana o kana hoe. Ma ka pakaka waa ana hoi, ua ike nui ia oia a me Kaahumanu na oi kelakela o ke akamai ma ka pakaka nalu ana. Aia ma na Puaa, i Kona Akau ia nalu kaulana, o Kooka kona inoa, he pukoa iwaho pono ae o ka lae pahoehoe. A o ua pukoa la, oia no ke kulana heenalu; aia a poi ae ka nalu malaila, o ka hoomo no ia o ka poe e lana ana ma na papa; a o ka mea waa kialoa no hoi, ma ka waa no ia e hoomo ai i kona papa, a ua oleloia, he lele waa ia, no ka mea, mai ka waa iho kona lele ana a pae aku la i ka nalu. Aole no nae i ike nui ia ia ano, aka, o Kaahumanu wale no a me ka Moi ua mea i ike nui ia. Aia a pae ka waa i ka nalu, alaila, lele mai i ka hokua o ka nalu, a pae aku la; a o ka waa i pae pu mai, ua holo aku la i hope o ka nalu, no ka ikaika o ka ia la keehi hope ana mai. A i ka hiki ana aku e kokoke i ka paena nalu, he wahi huki ae ia o ka nalu a kiekie *** popoi iho la; a o ka poe makau wale ke koko ke ilaila, o ka hoomake aku la no ia, e hiki ole ke pae loa iloko o ka paena, he wahi puka ia e hamama pono mai ana i kahi a ka heenalu e komo ai–he ano kaheka, he pahoehoe pali aa mauka, a he mau lalani pahoehoe ma na aoao elua, a he hohonu o waena o ua kaheka la. (Aole i pau.)