Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 19, 7 May 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KALELEALUAKA. KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KALELEALUAKA.

KA IHU KAE-A-E-A O LIHUE, KAUAI, KA OLALI HOI O KONA MAU LA U-I.

Haawi like iho la iakoo i ka mea mau he aloha, a oko laua kau ae la no ia, a hookahi no mapuna hoe t alikealike oka moana, a i ka lua no o ka niapuna hoe, owe ana ka waa i ka iluli o Waianae. a pae ana laua nei a kau 3na iuka. Haalele iho la no laua nei i ka waa i kahakai, pea ae la no Uua nei hele ona T a hala o Kanepuniu, hiki ana laua nei i Maili, a e keapua ana keia kamalii i kahakai. Ao ( kekahi keiki o ua poe la, ninau mai ia ia j laua nei, <4 E hele ana olua ihea ?" E he- i le ana maua i ka a Kale- j lealuaka ma, 4< o kakou lioi ha ke hele?" j wahi aka niea nmau. ka ae aku la j no ia o laua nei. ! Pii aku la lakou nei ia kuln papaakea,!

a fmea ana i Lualualei. A hiki nae malaila, olelo aku o Kalelealuakn i na lioa hc ; |e, "E paina kakou, akahi moi la ka hoi ua houpo lewalewa." u Ae, eai io k ikou," wohi a nn hoa hele. O ke paina nui iho ia no ia a niaona, a pii nku la lakou nei a kau iluna o Pohakea, a nana aku la lakou nei i ka waiho ae a Keahuinoe, e ulu aua no kn maia, ua hele a pala lulii ehu i ka ua noe, o ke ko hoi keia,

ua liele a hilaia Puna i ka hilinai a ke ahi, o ka uwala hoi, ua hele a pakapaka ka ili i ka waiho wale iho no aohe lepo, a peia no hoi ke kulo, ua hele a ili lua, a pela no na mea kanu e ae he nui wale e ulu ana malaila. I aku uae o Kalelealuoka i na hon hele, "Eia ka ai a kakou la, o ko kakou wahi palm keia e noho ai. Alia nae, e kea ae au i kuu pua, a ina e lele lon kuu pua, aohe kakou e noho ia nei, aka hoi, i kea au a i lele ole, a kupou koke iho no maanei la, alaila ka hoi noho kakou." O ka unuhi ae la no ia o ua Kaleleaiuaka nei i kana pua ntai ioko ae o ka wahi, a kea iho ia. Nana aku la no hoi lakou i ua wahi pua nei, " Oni e lele Kauwiki i kn n)alie. , ' Ke lele la no ka pua maluna, ke uhai nei no Inkou nei malalo, a hala ke kula o Puunahawele, a hala ke kula o Keakuaolelo, ke pii la ka pua iuka, a ua hooloi iho ka le!e i ka hiki ana i Kekuapoai, eia ka ia e hoolai nei, e kaii ana ia lakou nei. Iho aku la kela ilalo o Waipio, (niu keia wahi iuka pono o Ewa) uwa ae ia ka pihe a na kanaka, me ka huaolelo e puka ana ma ko lakou mau waha, u Ka pua lele hoi—e !Ku pua lele hoi—e !!" a pela aku. A nolaila hoi i

kapaio ui kekahi aina mnlaila, a hiki mai i keia la, oia o Leiepua. Noho iho la no o Knlelealuaka iluna o Koholeponi, a kena aku lu i na hoa hele e kii i kti pua, me ka i aku, '• E kii olua i ka pua a lona mni ea, hele aku oluii ma kauhaie e īmi opuupuu awa ni, a hapuku pu mai no me ke oka, hana mai no hoi a nui, a e noho ae hoi au iaiiei e kipeapea i oe i wahi hale no kakou," Ke kakae la hoi laua la a hiki i kahawai o Kaniukulou, Hoea aka nae laua nei, e hoopuhole ai mai ana kekahi poe wahine i ka auwai. 2Sinau aku )a laua nei, " Ua ike paha oukou i ka pua a maua ?" He hoole mai hoi ka lakou 10, me ka manaoio paha e nalo ana, oiai ua hoohihi loa ko lakou makenmke i ua pua la, 4i i ke ahu panio lua i ke kai o Hilia.' > Pane aku j laua nei, Mai huna oukou, no ka mea, | he pua lohe kena la i kona inoa ke kahea 1 ia aku," u Oi ana," wahi a lakou la mai. Kabta aku !a o Kaluhe, oiai oia kai ike mua i ua pua la i Kauai, a ua lohe pinepine no hoi i ke kaheamau a Kalelealuaka, «'puaue, puane." O ke ne mai la no ia o ua wahi pua nei, a lele mai la no a paa ia laua nei, a o ua poe wahioe k ho», ku ae inkou a hoio aku la no ka mokau, 11 haalele iho la i na oha ma ka anwai. Hele aku la hoi laua nei ma ke kua a le jilo (i kauhale, © huli opuupuu a oka awa hoi. Ke wnlea la laua i ka ohi I i keia mau met, hikilele ana iaua nei i { keia ieo o ka pane ani mai, u He mea j aha keia a olua e ohi nei ?" Huli ae ia q Kaluhe, me ke kiola nulu aua iho hoi i kana mea i ohi ai> me ka i aku y u mea iuu hoi paha no ko uiauu hoa la e noho mni la iluoa." Pane mai la hoi ka «nea nona ka ko, "Kaha-ha, aole paha la o k* iut\* e uai iii o na mea iooino. E kioU i na a hohoi aku a hiki aku au,** Na ia !a ka huao)elo hoi, o ko iaU4 ia pu u».»i la iio ta ī ka pa!i a kau ilu- • l,< i * hai nku la i keia mau aiea a pau i ko la<|a hoa. Eia nae ka mea kupunaha, i ke Uua nei hoea ana uku, e ku mat ana Ka liale nui ua }>aa, a e noho mai ana ke» la iloko, aka, aolie nao he wnena. A liuliu no lioi ka lakou nei noho &na iho, halulu »na ka awa, ka ai, ka i-a a

;me na bko a pau e lawa ai ka pololi. A -Uko ia mau mea a pau, pane mai la hoi« )ke kamaaina, 4t Nui keia hale a inaikai oo ; ■ hoi, hookahi wale no hewa o kahi moe-j Ina ole." Ae mai no o Kalelealuaka. h\ huli ae !a oo hoi ua kamaaina nei, a ke-| |na ae la i na kanaka i lawe roai ai i na j i mea ai, (oiai oia no ke konohiki o ua ai-1 na nei; "E kii oukou i mau kukaa moe-j j ka no lakou nei. a i mau iako kapa a ma- j lo mai no hoi." Oka ae mai la no ia o; knnaka i na olelo o ko lakou wahi i no- j ho aku ai. j Aohe no hoi i emo aku, hiki mai an» j ua poe kanaka nei i hoouna ia'i, me ke-f kahi poe kanaka e ae a nui wale, a na iakou i iawe mai i na lako a pau. Ke mama nei hoi kekahi poe i ka awa a wali, a hoka no hoi a pau, kihee iloko o na apu, a o ka inu ae Ii no ia o kela a me keia mea, a oki mai ia ka ona o ka awa. Pela i hoi aku ai na mea a pau ma ko lakou inau hale, ft moe iho la no hoi o Kalelealuakn ma iko lakou haie. Oia nioe ko lakou nei-a, a hikileie ana i ka; leo o na manu ieo lea o ua nahele wao- j kele la, a i aia ae ka hana, ua kahiku ka | la iluna. Ia mannwa nae i pane aku ai o Kale-j

|lealuaka i kona mau hoa, " Auhea olua, e ala ae, a e hele kakou i ka mahiai." O ka ae no hoi ka laua la. Mahi no kekahi i kana mahinaai, a mahi no hoi kekahi i kana, a pela no hoi o Kalelealuaka. |0 ka Kalelealuaka mahiai nae, mai uka | iio o Knhalepoai a puka i kai o Puunai hawele, oia no ka loihi, hookahi no kii j koo aiia o ka wawae, mai keia aoao 110 a kela aoao o ka mala, a oia iho la no kahi laula. A pau ika mahi, kanu no a paa ia la, aoie nae hoi pela ka na kokoolua, he mau la pau i ka waele, a he mau la no hoi paa i ke kanu, a pela mau aku. la lakou malaila, ua lako ka ai i na kamaaina, a o kahi i-a hoi ka nele, nolaila, 0 ka popolo a me ka aheahea ka lakou nei i-a o ka noho ana i ua uka la, a o ke kukui inamona no hoi. I kekahi la nae, hele aku la lakou nei 1 ka ako aheahea a popolo hoi, a hoi mai la uo hakai,a inoa ae lu, a ai iho ia lakou nei. A iloko no nae oko lakou wa eai ana, ike aku la o Kalelealuaka i ka ai j>u ana mai o ke keiki o Oahu nei i kana popolo me ke ino, nolaila, pane aku o Kalelealuaka, *'Ka ! o ka ai no hoi a ke ino la, hoonumawanui ka ai ana, me ke enuhe no me ka opala." Ano keia ino ana i hana ai, ua kapa ia kona inoa, o Keinohoomauawanui, a o kona inoa ia a hiki i kona palemo ana aku i ka opu o ka honua, a ua kaulana mai no hoi a hiki wale i keia wa, u i kaka kou mau mamo no hoi ma keia hope aku. I kekahi ahiahi malie a laiiai no hoi, i aku o Kalelealuaka ia Keinohoomanawanui, "E pulehu wahi inamona (kukui) mai oe na kakou, i paina ae keia ahiahi a inoe aku." Oka pulehu mai la no ia o Keinohoomanawanui i ke knkui a moa. Eia nae, mai ka po i hoomaka ai ko lakou moe ana ilaila a hiki i kela ahiahi a iakou e pulehu kukui nei, mai laila mai no ka (i mau ana o ke ahi, a o ua ahi nei, ua lilo ia i mea hoouluhua mau i ka inanaoo Knkuhihewii. I ua Keioohoomanawanui nei nae hoi e pulehu kukui ana, o ke pahu ae la 110 ia o kekahi hua kukui, oia po|c»lei no hoi n pa ana i keknhi maka o ua Keinohoomanawanui nei, a o ke poha no ia o kekahi onohi, a makapaa nna ia maka, a noho uku la lakou me ka eha okekahi o lakou, a o!a ae la, pii like mai la no hoi ka nunui o na kino o lakou. I kekahi no hoi, paina iho la a maona, e hoomakaukau no hoi e moe, ke iho iho la ka poe luahine, ke hikikii mai ia hoi ka ua o ena i ka ka mea o ka ona oka awa. Ia manawa i pane aku ai o Knlelealuaka ia Keinohoomanawanui, U E, ua moe iho la oe ?" 1 mai hoi keia, u Aohe o'u moe i ka ka mea o ka ona i ka awa, oia no ka mea e hapahapai ia ae ana la, aohe wahi mea a pili iho o ko'u mnka, hele ka hoi a hiaa." {Aole i pau.)