Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 22, 28 May 1870 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Waiho mai o Mr. Laiki, he olelo hooholo e noi ana i $1,600. no ka Hale Hookolokolo

a Hale Paahao no Koloa. Waihoia a hapai pu me ka Bila Haawina.

Hoolaha mai o Mr. Kepoikai he Bila e hoololi ai i na Pauku 215 a me 216 o ke Kanawai Kivila.

Waiho mai o Mr. Kumaho@, he olelo hooholo, e kauoha ana i ka Peresidena o ka Hale, e kauoha ak@ i ka Makai o ka Hale, e lawe mai i ke kino o ka Luna Hooponopono o ka nupepa “Kuokoa,” e hai mai no kekahi mau mea kue e pili ana i ka mea nana ka olelo hooholo. i hoopukaia ma ia nupepa.

Noi mai ke Kuhina Kalaiaina, e hoihoi hou aku ka mea nana ka olelo hooholo ia olelo, no ka mea, aohe waiwai e loaa mai ana, ke laweia mai ka Lunahooponopono iloko o keia Hale. Ua laweia mai o Kauka L.H. Kulika i kona wa e noho Luna Hooponopono ana, a imua o keia Hale, a ua ao ia aku no na olelo pololei ole i puka ma kana pepa, heaha ka waiwai i lo@a mai? Ua nui loa mai ka ikaika o ka olelo mai ia manawa mai, a na ia mau nupepa e hoonaueue nei me ka manao e hoohaunaele i ke aupuni, a e hoohui aku i keia aupuni me kekahi aupuni e, aka, aole nae e hiki ia lakou. (Ninau mai o Mr. Laiana, auhea na hoike e oiaio ai ka paipai ana o ia mau nupepa e hoohui aupuni, o “Ke Au Okoa” ka’u i ike?) (Olelo mai ka hope Peresidena, aole na mea o na nupepa imua o ka Hale.) Ke manao nei au, aole paha he mea e ae imua o keia Hale, i oi aku ka hoinoinoia e “Ka P.C.A.” a me ke “Kuokoa” e like me a’u. Ua hoolaha pinepineia ae me he mea la ua hana au i ke Ka@aima eia mau nupepa a puni ke ao holookoa, no ko’u hoopii luna nuiia ana i kela kau aku nei. O ko lakou manao maoli, o ka hoinoino mau e hoolaha ai maluna o ke aupuni a hoauhulihia ae i ke aupuni. He nui aku koe, pau e mai la nae kahi paa aku.

Kamailio mai o Mr. Laiana, he makemakeia e ike i na hoike no ka oiaio o na mea a ke Kuhina i kamailio iho nei, e olelo ana, he makemake ke “Kuokoa” e hoala’la kipi i ke aupuni.

Pane mai ke Kuhina Kalaiaina e noonoo ia aku ana ia mahope, aka, ua olelo ka Luna o Kohala, ua kokua oia i ke ano Ripubalika, a nolaila, ua manao oia, oia mau olelo, he hoala’la kipi no ia, oiai oia e noho ana malalo o ke aupuni Moi.

Ninau hou aku la ka Luna o Kohala i ke Kuhina, auhea ka oiaio o na mea ana i kamailio iho nei, a olelo iho o ka Luna o Kohala, aole ia o ke kuokoa, aka, ua ike nae ia i kekahi o kana mau hana.

Kokua mai o Mr. Kale H. Kauka i ka hoihoi hou aku i ka olelo hooholo i ka mea nana i waiho mai.

Kamailio mai o Mr. Kumahoa i ka pono o kana olelo hooholo.

Olelo mai o Mr. Kaukaha, e hele aku no o Mr. Kumahoa e hooponopono me ka

Lunahooponopono o ke Kuokoa.

Hoihoi hou o Mr. Kumahoa i ka olelo hooholo.

Hoolaha mai o Mr. Hanaike, he Bila e pili ana i ke Kiaaina o Kauni a me ka Hon. C. Kanaina.

Hoolaha mai o Mr. Hanale Kamikana he Bila e hookaawale ana i ka Aha Kaapuni o Hawaii.

Hapaiia ka hana o ka la, oia ka Bila Kanawai e hoopa@ loa ana i na Pauku 1417 a hiki i ka 1425 o ke Kanawai Kivila, oia hoi ke Kanawai o na haku a me na kauwa.

Heluheluia ka Bila a pau, a ma ke noiia @ mai, ua noonooia ma na Pauku.

Waihoia ka Bila, e noonoo i ke Komite o ka Hale. Noho o Mr. Matina ma ka noho.

Noonoo pakahiia na pauku. Heluheluia ka pauku mua.

Noi mai o Mr. Kale H. Kauka e hoopanee loa i ka noonoo ana i ka Bila.

Noi mai o Mr. Laiana, e hooholo loa i ka Bila a kamailio mai oia no ke kokua i kana nui.

           Olelo mai o Mr. Laiki, nole na ka poe paahana keia hoopu e hoopau i keia kanawai, aka, na na nupepa wale iho no. Ua lawa no na paahana i ka u@u e ukuia nei ia lakou, a ua makemake no hoi lakou i na hoopaa palapala ana. Ina e hoopauia keia palapala hoopaa, alaila, aole e loaa ana na paahana. O na hana hua pipi ka hana mama a nui ka poe hele mai. Pela ko’u ike.

Kokua mai o Mr. Kaukaha i ka Bila, oiai o ka makemake no ia o ka apana nana ia i hoouna mai. Ua makemake oia e hoopau ia keia Kanawai a e pani hou ia i Kanawai @ ia wahi, i oi aku ka maika@ i keia Kanawai.

Kokua mai o Mr. Naukana i ka Bila, no ka mea, ma ke kanawai e waiho nei, me he mea la e hoihoi hope ia ana i hope.

Kokua mai o Mr. S.M. Kamakau i ka Bila, a kamailio mai no ia mea, aole oia i makemake i na @ausani a ke aupuni i hookaawaleia no ka hoonaauao ana i ka lahui, ina e hookauwa kuapaaia ana ko lakou mau ola o na palapala hoopaa.

Kokua o Mr. Kuapuu ma ka Bila i na e hoololi ana i ke Kanawai e waiho nei. Ua ku@ oia i na dala ohi mua.

Olelo mai o Mr. Hikikoki o ka hoopanee loa ana i ka noonoo, aule ia he mea e pani a@ i na hoololi i ke Kanawai e waiho nei.

Makemake o Mr. Kaauwai e waiho i ka Bila i ke Komite o na Aha Hookolokolo, a na lakou e hoike mai.

Kue mai o Mr. Kahaulelio i ka Bila, no ka mea, ua ike no paha n@ peahana i ua palapala hoopaa, a ina aole i ike lakou, kii aku no paha i kekahi poe, i mea e akaka ai. He loihi aku koe. He hoololi i ka P@uku 1420 kana.

Kokua mai o Mr. Pilipo i ka hooholo ana i ka Bila, no ka mea, he ike maka kona. Ua hana ka paahana a oi wale aku mamua o ka manawa i hoopaaia ai, mamuli o ka hana a na haku, e hoohana papaluaia ai, ina e noho iho hookahi la. hooloihiia aku elua. I ko’u nana ana, he hookauwa kuapaa maoli ia keia no ke kanaka.

Kue mai o Mr. Kaai i ka Bila a kamailio kue mai. Aia oia ma ka aoao hoololi i ke Kanawai

Kue mai o Mr. Kale H. Kauka i ka Bila, a kamailio loihi mai.

Ma ke noi a Mr. Kamakau ua hoopauia ke Komite o ka Hale.

Hoopaneeia ka Hale.

 

La hana 21 – Poalua, Mei 24, 1870.

 

Hoomaka ka hana e like me ka mau.

Heluheluia na hoopii a me na olelo maia lo iho :

Mai Honalulu mai, e noi ana i puu dala kupono no ke kukulu an@ i Hale no ka poe Ilihune. Waihoia i ke Komite kupono.

Mai Lanai mai, e hooponoponoia kek@hi hana hou ma ia mokupuni. Waihoia i ke Komite kupono.

Heluhelu mua mai o Mr. Kepokai i ka Bila e hoololi ai i na Pauku 215 a me 216 o ke Kanawai Kivila, e hoohanaia na pa@hao ma na hana aupuni wale no.

Waiho mai o Mr. Kepoikai he olelo hooholo. e noi ana $2,000. no ke alanui mai Wailuku a Kaupo. Waihoia i ke Komite kupono.

Hapaiia na hana o ka la, oia ka hoike a ke Komite Waiwai. Komite ka Hale ; noho o Mr. Hanale Kamikana ma ka noho.

Noi mai o Mr. Hikikoki e hoapono i ka hoike a ke Komite, he hiki no nae ke noonoo hou ia imua o ka Hale, ke noiia mai ma ka olelo hooholo a ano e ae paha.

Kokua mai o Mr. Laiana, e noonoo i ke Komite o ka Hale, oiai e noho ana ke Komite.

Olelo mai o Mr. Pilipo, o ka wa pono keia e noonoo ai, no ka mea, ua ike au ma ka Bila Haawina, ua hooliloia no Ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa iloko o na makahiki i hala, he $8,000. aole nae hoike mai ke Komite ; no ka haawina hoi o ka Hale Alii, he $60.000. ua laweia kekahi mau dala me ka hana ole ia o ka hana nona ia Haawina ; o na $36,700. no ka hooholo mokuahi Pili Aina, ua pau loa. I kona manao, ua haawi wale ia ke dala mawaho wale ae o ke Kanawai. Kue pu hoi i ko ke aupuni kuai ana ia “Kilauea :” o $4,000. i hookaawaleia no ke ao ana i na Keiki Hawaii i ka lapaau, ua pau ma kahi e. Ua kue loa oia i na mea i hooliloia e ke Kuhina Waiwai me ke Kanawai ole.

Pane mai ke Kuhina Kalaiaina no na dala i laweia, mai ke $60 000. o ka Hale Alii a i ka hoomaemae ana i ka Pa Ilina, no kona manao e haawi mai ana no oukou ke noi ia aku ia haawina.

Ninau mai o Mr. Pilipo, pehea i koe ai he $57,000. wale no no ka Hale Alii.

Olelo hou mai ke Kuhina, ua hooliloia he $1,200. no ka eli ana i ke awa, a he pono e ukuia e ka Bila Haawina.

Manao o Mr. Laiana, o ka wa pono keia e noonooia ai i ke Komite o ka Hale, ka hoike mamua o ka hoapono ana, a kamailio mai no ke “Kilauea.”

Kamailo mai ka Loio Kuhina, ua noonoo mua oia no ka hoolilo ia ana ia “Kilauea.” Ua kali lakou o ke komo mai o kekahi hui e lawelawe i keia oihana hooholo mokuahi pili aina, aole nae komo ia mai. E manao ana na Agena o Kilauea e kuai aku, i kela wa, nolaila, manao na Kuhina he mea pono e kuai iaia. Kakali no nae o ke komo mai o kekahi hui, a mahope loa iho nei, ua hana hou ia oia malalo o ka lilo o ke aupuni. Ke manao nei au, e hoi aku oukou maluna ona.

Olelo mai o Mr. Laiana, ua maopopo ae la ka haawina no Kilauea, a noi mai oia, e hoapono i ke Komite me ke kauoha aku i ke Komite Waiwai, e hoike maopopo mai mahope no Kilauea ; no ka hoonaauao ana i na keiki Hawaii i ka lapaau haole.

Hoomaopopo mai o M@. Hikikoki i kana noi mua, e hoapono, a ina he mau wahi lilo e ae kekahi i hoolilo hewa ia, na ka Hale no e hapai hou ma ka olelo hooholo.

Olelo mai o Hon. C.R. Bihopa, aole he mau loio ke Komite, a ma ka olelo a ka Loio Kuhina, ua haawi no ke Kuhina Waiwai e like me ke Kanawai.

Ninauia ka hoapono i ka hoike, a ua hooholoia.

Hoopauia ke Komite

Hapai hou ia ka noonoo ana I ke Kanawai o na haku a me na kauwa, e hoopau loa. Komite ka Hale a noho o His Ex. J. O. Dominis ma ka noho.

Heluheluia ka pauku mua.

Noi mai o Mr. Kaai, e hoopanee loa i ka noonoo ana.

Noi mai hoi o Mr. Laiana e hooholo loa i ka bila.

Kokua o Hon. Kalakaua i ke noi a Mr. Kaai.

Kue mai o Mr. Kumahoa i ka Bila, a ma ka hoololi kona makemake.

Kue mai o Mr. Halemanu i ka Bila.

Olelo mai o Mr. S.M. Kamakau he pono e hoopau loa ia na pauku mai 1417 a hiki i 1425, a kamailio mai i ka pomaikai o na haku a me ka hune o na makaainana.

Kue mai o Mr. Aholo i ka Bila.

Kue mai o Hon. W. P. Kamakau i ka Bila.

Kokua mai o Mr. Wahine i ka Bila.

Kue mai o Hanaike i ka Bila ; a kue pu i ka hoopae mai i na paahana o na aina e. (Pehea la e hiki ai iaia, ke ae ia keia Kanawai e papa aku i lima hana o kahi e, oi@i ke waiho nei no ke kanawai e ae ana?)

Kamailio mai o Mr. Kamikana no ka pono o ka Bila. He mau olelo waiwai loa kana, aka, no ka awiwi loa, na hiki ole ia makou ke apo aku. Ke makemake nei makou e loaa mai kana haiolelo no ia mea, i ike mai ai na makaainana i ko lakou makemake e hana ia ana.

Hoopaneeia a noho hou no keia Bila i ka Poaha.

 

La hana 22 – Poakolu, Mei 25, 1870.

 

            Hoomaka ka hana e like me ka mea mau. Heluheluia na palapala hoopii malalo iho:

            Mai Honolulu mai e noi ana, e hoohanaia na paahao ma ua hana aupuni wale no, a aole hoi e laweia kekahi paahao mai kekahi mokupuni a i kekahi. ma kahi wale no i hana ai i ka hewa. Waihoia a hapai me ka Bila no ia mea.

            Mai Hilo mai e noi ana, e hoonohoia i Luna Leta kanaka ma Hilo ma kahi o na Leta a kanaka, no ka mea, o ka Luna Leta i keia wa, ma ka na haole mamua a mahope kanaka. Waihoia i ke Komite kupono.

            Hoike kue mai ke Komite o na Aha Hookolokolo i ka hoopii a Hamakua kue ia Mr. Halemanu. Hoaponoia.

            Hoike hou mai no keia Komite i na hoopii lehulehu wale malalo iho :

            No Honolulu mai – Aole e ae ia kekahi e noho Luna Aupuni ke hoohiki ole i kupa.

            Aole e hoolimalimaia kekahi Luna Aupuni ina he wahine manuahi kana.

            E papaia na wahine a me na kane ma@e ole, aole hana palapala hoopaa me na haole.

            E hoopaiia ka mea moekolohe ma ka hoopaahao i 2 makahiki. Ua hoike mai lakou e hoomoe.

            Mai Lahaina mai – Hoike kue mai ke Komite no ka hoopii e papa i ke kuai ana i ka la Sabati.

            Mai Kauai mai – ua hoike kue mai ke Komite i keia mau hoopii – e ana hou ia na kuleana a me ke noi e hoemiia na koina o na Aha. E hoohanaia na paahao ma na apana kahi i hoahewaia ai, a e hoomahuahuaia i 2 luna no Hanalei, ua hoomoeia a hapaiia he Bila.

            Mai Hawaii mai, o na hoopii aole e ae ia e noho Luna Helu, Luna Auhau, a Lunaka nawai o ka poe ike ole i ka olelo Hawaii. Hoomoeia ma ka papa.

            Mai Hilo mai, e noi ana i Lunakanawai no Hilo Akau, e hooloiia ke kanawai o na haku a me na kauwa. Hoomoeia a laweia mai he mau bila o ia ano.

            Hoike mai ke Komite Waiai no ka hoopii a Kau e hoemi ina uku makahiki o ka Moi, a me na Luna Aupuni a me ka hoopii o Hanalei i mau Kao – e hookomoia i 50 makakiki ma kahi o 60 ma na Pauku 480, 486 o ke Kanawai Kivila. Noi mai ke Komite e noonoo i ka wa e hiki mai ai he bila.

            Hoike kue mai ke Komite o Ko na aina e no ka hoopii a Kau e hoouna i mau moku Kaua i Butaritari. Hooholoia.

            Hoolaha mai o Mr. Matina he Bila e hoololi ai i ka Pauku 1417 – 1418 – 1419 a me 1420 o ke Kanawai Kivila.

            Waiho mai o Mr. Kaukaha he olelo hooholo o ka haawina no na koa no keia makahiki, e waiho i ke Komite Koa a na lakou e hoike mai. Waihoia a hapai pu me ka Bila.

            Hoolaha mai ka Loio Kuhina, he bila e hoomahuahua aku ai i ka mana o na Aha Hoomalu ma kekahi mau hihia hoeha.

            Heluhelu mua mai o Mr. Hanaike i ka Bila e haawi ai i haawina mau no His Ex. P. Kanoa a me Hon. D. Kanaina.

            Noi mai ke Kuhina Kalaiaina e hoopanee loa.

            Kokua mai Ke Alii Ka Mea Kiekie W.C. Lualilo i ka Bila.

            Ninauia ka hoole loa i ka Bila a haule. Nolaila, ua hooholoia ma ka heluhelu mua.

            Heluhelu mua mai Ke Alii Ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo he Bila e hoololi ai i ka Pauku 2 Mokuna 10 o ke Kanawai e hooponopono ai i ka hoonauauao ana.

            Pane mai ke Kuhina Hailasi, e nana i na Puuku 42 a me 80 o ke Kumukanawai, a noi mai e hoole loa.

            Ninauia ka hoole, a ua ae ia, ua holo ma ka heluhelu mua.

            Hoolaha mai o Mr. Naukana he Bila e hoololi ai i ka Pauku 796 o ke Kivila.

            Waiho mai o Mr. Wahine he olelo hooholo, e hoolako mai ka Makai o ka Hale i na hoa me na poo leta.

            Waiho mai o Mr. Hanaike he olelo hooholo, e ninau ana i ke Kiaaina o Oahu a me ke Kuhina Kalaiaina, heaha ka mea i lawe ai o ke Kanikela Amerika i ke dala a ka poe e kepaia ana maluna o na moku Amerika.

            Hapaiia na hana o ka la, oia ka Bila Haawina. Komite ka Hale. Noho o Hon. C.R. Bihopa ma ka noho.

 

Na Haawina Hoomau.

 

            No ka Moi Wahine Kalama $4,000.

            Noi mai o Mr. Pilipo waiho i ke Komite Wae, i maopopo.

            Makemake loa Ke Alii Ka Mea Kiekie e hoohalike i na haawina o na Moiwahine a elua. A pane mai, ina e koho ole ma ka aoao hoomahuahua, he poe naaupo oukou.

            Kokua mai o Mr. Kaukaha i ke noi a Mr. Pilipo.

            Kamailio mai o Mr. S.M. Kamakau i ka pono e hoololi ae i $8,000.

            Kokua mai o Mr. Kohaulelio i ka Haawina e like me ka bila.

            Kokua ikaika mai o Mr. Hoapili Kaauwai i ka waiho aku i ke Komite wae.

            Ninau ia ka waiho i ke Komite wae, a haule.

            Hooholoia ka Haawina e like me ke Bila.

No ka Moiwahine Emma $12,000. hooholoia

Na lilo o ka Ahaolelo      15,000.  “

Kakaulolelo o ka Aha Kuk.   200.  “

Na lako Palapala a me

            kela a me keia lilo    200.  “

Hoopaa kupono Moolelo

            Aha Kukamalu       100.   “

 

Oihana Hookolokolo.

 

Uku Lunakanawai Kiekie       10,000.

            Noi mai o Ka Mea Kiekie W.C. Lunalilo e hoopii ae @ $12,000.

 

Hooholoia e like me ka Bila Haawina

 

Kokua Lunakanawai mua       $8,000. hooholoia.

            “          “          alua     8,000.  “

Kakauolelo o ka Aha K.,        4,000.  “

            “          kokua              2,400.  “

Unuhiolelo Aha Kiekie           1,000.  “

            “          Aha Hoomalu  1,000.  “

L.K. Kaapuni o Oahu             1,600.

            Noi mai o Mr. Aholo e kapae ae, a waiho ia mai ia ka Bila no ia mea.

Ninauia ke noi a Aholo a ae ia.

L.K. Hoomalu o Honolulu      $4,000. hooholoia

            “          Hilo                 2,000.  “

            “          Lahaina           2,000.  “

L.K. Apana o  Puna H.,          600.    “

            “          Kau                 600.    “

            “          Kona A.,         450.    “

            “          Kona H.,         450.    “

            Noi mai o Mr. Hikikoki ina elua Lunakanawai apana, alaila, pa $600. pakahi no ka makahiki.

            Ninauia keia noi a hooholoia.

Uku L.K. Ap. o Kohala A.                 $600. hooholoia

            “          “          Kohala H.        600.     “

            “          “          Hamakua         600.     “

            “          “          Wailuku M.     700.     “

            “          “          Makawao        600.     “

            “          “          Hana                600.     “

            “          “          Kaupo             600.     “

            “          “          Lanai               400.     “

            “          “          Molokai           600.     “

            “  Ewa & Waianae O.,           600.     “

            “  Waialua & Koolauloa         600.     “

            “          “          Koolaupoko    600.     “

            “          Hanalei & Anahola     600.     “

            “          “          Lihue               600.     “

            “          “          Koloa              600.     “

            “          “          Waimea           600.     “

Lako Palapala a me kela a me

            keia lilo no na Aha Hook.       1,000.  “

Na lilo o ka Aha Kiekie                      2,300.  “

Lilo o ka Apana Hook.           2          1,200.  “

            “          “          “          3          1,500.  “

            “          “          “          4            600.  “

Kuai Buke Kanawai ana                       500.  “

 Haawina no Ioane Ii, no ka

            manawa                                   2,250.  “

            Hoopauia ke Komite a noho hou i ka Poalima.

            Hoopanee ka Hale.

 

La Hana 23 – Poaha, Mei 26, 1870

 

            Hoomakaia ka hana i ka hora mau ; a mamua o ka hoopono ana i ka moolelo, ua noi mai o Mr. Pilipo e noonoo hou ia ka Haawina o ka Moiwahine Kalama i ka wa e noonooia ai ka Bila Haawina – ua hooholoia.

            Heluheluia na hoopii malalo iho :

            Mai Wailuki mai, e noi ana, e kukuluia ka Aha Kaapuni ma Wailuku – E ukuia na Makai ma ka malama – E hoopauia o Daniela mai ka noho Luna Kanawai ana – E hoopauia o Davisa mai ka Luna Alani aku E mahele kuponoia ana a waiho aku i ke Komite.

            Mai Kohala Akau mai e noi ana e kukulu i Hale Hookolokolo a Paahao a me ka hana hou ana i ka Alahaka ma ia apana, a i haawina no ke alanui mai Kawaihae mai a Nululu – waihoia i ke Komite kupono.

            Mai Lahaina mai e noi ana e hoopau loa ia ka huaolelo kauw@ mai na kanawai aku a pau – Waihoia i ke Komite kupono.

            Mai Makawao mai, e noi ana $3,000 no ka hana hou ana i elua pali a me ke kahawai o Kakipi – waihoia i ke Komite kupono.

            Waiho mai o Mr. Kepoikai he olelo hooholo e kauoha ana i ke Kuhina Waiwai e hoihoi mai i na dala i ukuia i ka mea e lawelawe ana i na oihana aupuni elua e like me ka Luna Makai a Hope Luna Makai o Maui. Hoomoe ia ka olelo hooholo.

            Heluhelu mua ia mai ka Bila kanawai a ka Loio Kuhina e hoomahuahua ana i ka mana o ka Aha Hoomalu ma kekahi mau hihia.

            Hoolaha mai o Mr. Laiana, he Bila e hoololi ai i ka Pauku 453 o ke Kanawai Kivila, e pili ana i na palapala holo moku.

            Waiho mai o Mr. Kahaulelio, he olelo hooholo, e hoelakoia mai na kaa lio, e hele ai na hoa e makaikai i na Hale Aupuni, mamua ae o ka noonoo ana i ka Bila Haawina. Ua hoohol@ia.

            Waiho mai o Mr. Matina he olelo hooholo, e kauoha ana i ke Kuhina Waiwai, e olelo aku i na kamana, e hana i wahi hale hoomaha mamua o Kilauea no na kanaka.

            Noi mai o Mr. Kaukaha e hoololi ae, a e hookomo iho, na ke Kuhina Kalaiaina. Ua hooholoia ka olelo hooholo me ka hoololi.

            Waiho mai o Mr. Hikikoki he mau olelo hooholo, e pili ana i ka haalele o na hoa i kekahi manawa i na noho.

            Noi mai ke Kuhina Waiwai, aole e koho na Kuhina. Waihoia i ka Hale.

            Ma ka ninau ana, he 26 ae, he 11 hoole. Ua @ooholoia.

            Hoolaha mai o Mr. Kuapuu, he Bila e hooponopono ai i na kuleana i ana paewaewa ia.

            Hapaiia na hana i hoopaneeia, oia ka olelo hooholo a Mr. Wahine o nehinei, e pili ana i na dala a ua kanaka Hawaii i kepaia ma na moiku okohola, no ka lawe waleia.

            Kokua mai ka Loio Kuhina i ka hooholo ana i ka olelo hooholo, a hooholoia.

            Hapaia ka hana o ka la, oia no ka Bila e hoopau loa ana i ka hookauwa ma ka Palapala Hoopaa.

            Komite ka Hale. Noho o Mr. Laiki ma ka noho.

            No ka pau ole o ka olelo a Mr. Kamikaua i ka Poakahi iho nei, ua kamailio mai oia : O ke kanawai e waiho nei no ka hoopaa ana i ke kino o ke kanaka, ua kue loa i ke Kumukanawai, Pauku 11, i ka laweia ana aku o ka pono pili paa o ke kanaka mai iaia aku, involuntary servitude. Ma keia me, ua keehiia ke kanaka ilalo lilo loa me he mea ole la. O ka mana o ka Lunakanawai Kiekie loa o ke Aupuni, a o ka Moi e noho ana ma ke Kalaunu, ka mea iaia ka mana o na palapala hookuu kino, ua haahaa loa i na Lunakanawai Apana. He loihi loa aku koe.

            Kue mai o Mr. Ailuene i ka Bila, mamuli ka poho ka poe waiwai no lakou na Mahiko. Ina no ua ilihune kela hapa o ka lahui, no lakou no ia.

            Ma ke noi a Hon. D. Kalakaua, ua hoopauia ke Komite a noho hou i ka Poakahi.

            Hoopanee ka Hale, hele i ka holo kaa na lunamakaainana.

 

Ka Nupepa Kuokoa

HONOLULU, MEI 28, 1870.

 

Na Hana a ka Ahaolelo

 

            AHA ae nei pule a keia Kau Ahaolelo i noho ai, aole nae i nee aku imua na hana, eia no i hope e panee nei.

            A me he mea la nae, ma keia hope aku, aole no e manao nuiia ana na palapala hoopii mai na makaianana mai. O ka nui o na hoopii, no na hana hou, hoomahuahua ana i na Lunamakaainana no na apana koho a me kela mea keia mea, ke waiho nei no iloko o na lima o ke Komite. O kekahi mau noi dala mai a na makaainana, ua waihoia a hapai ka Bila Haawina, alaila, noonoo pu. Ina e mikiala ka Luna o kela a me keia Apana, alaila pono, a ina e poina pu iho, alaila, e haule wale ana ka manaolana a poho no hoi. Nolaila, heaha la ka ae wale ana, e kapae a hapai pu me ka Bila Haawina? He wahi no nae no ko lakou la maalea.

            O ka Olelo Hooholo e hookaawale ana i na lilo o keia Kau Ahaolelo, i $15,000, oia wale no ka hena mua a keia Ahaolelo i loaa na hoaponoia mai e ka Moi, ma ke kakauia ana mai o ka inoa Alii, a lilo i mea mana.

            Ma kekahi la o ka pule aku nei i hala, ua wiwo ole ka Luna o Molokai, ka mea Hanohano D.W. Kaiue, i ka waiho ana mai he olelo pili Kumukanawai, e kue ana i ko na Kuhina kamailio ana iloko o kela Hale a me ko Hon. W.P. Kamakau kuleana e noho ma kela Hale, ma ka Pauku 20 o ke Kumukanawai.

            Mahope o ka hoopaapaa ana, ua kaomi pu ia ka ikaika o ka poka pahu, a ka Luna Hanohano wiwo ole a kuokoa o ka mokupuni o Hina. Pomaikai ka lehulehu o na Luna e makau ole ana no ka ike Kanawai a Kumukanawai hoi. Aohe no paha e oi aku ana ka mana o keia poka, no ka mea, i kela kau Ahaolelo aku nei i hala, ua noho mai la ka Hale Ahaolelo, me ka hala ole o na makahiki elima o kona noho ana ma keia apuni, e like me ka olelo o ka Pauku 58 o ke Kumukanawai o ka makahiki 1864. Nawai la e hoahewa a nawai hoi e hoapono?

            He mea makemake nui na ka lehulehu makee i ka lakou olelo iho, ka hoolohe ana i kekahi mau palapala hoopii i waiho ia mai imua o kela Hale Ahaolelo, e noi mai ana, “Aole loa e kohoia kekahi Luna Aupuni, ke ole e ike i ka olelo Hawaii – aole e hooliloia kekahi poe i hookupa ole ia e noho ma na oihana Aupuni – aole hoi e hoonohoia kekahi i Luna Aupuni i na he wahine manuahi kana.” He mea hilahila no makou ke hoopuka ae, he mau lima hooko Kanawai kekahi o keia ano e lawelawe nei me ka haumia.

            Ke haupu nei makou no ka Bila Kanawai a ka Luna o Kona Akau i hoolaha mai ai, e hoololi i ke Kanawai e pili ana i ka olelo Hawaii a me ka olelo Haole, o hookiekie ka mana o ka olelo Hawaii maluna o ka Haole. Aohe o makou manaolana no ka holo o keia Bila, no ka mea, he poe namu wale no ka hapanui o ka Hale, a koe wale no paha ka mea nana ka Bila a me kekahi poe uuku e ae. Aka, aole nae he hewa ke hapai, a i haule mai ea, na kakou no kakou e pepehi iho.

            He like ole ka manao o na Kuhina ma ke Kanawai Oki Mare. Hookahi wale no i hoike i kona kokua, oia ka L@i@ Kuhina, no ka waiho ana i ka mea hewa e kali aole e mare, no elua makahiki, aka, ua hoololiia i hookahi makahiki. O kekahi poe Kuhina iho, he kopulupulu no, e mare like. Ua hooholo lo aia ua Bila la, a o ke kakau inoa koe o ka Moi.

            He mea lealea paha na ka Apana o Hilo e haka mai ai na maka i ko lakou wahi Elele mioi, oolea a hopohopo ole, aka, o ka halahu wale ka hewa mawaho a aka @ula, i ka waiho ana mai he olelo hooholo, e hoopauia na Kuhina a pau, a i hookahi wale no Kuhina nana e lawelawe na oihana aupuni, oia ke Kuhina o ko na Aina e. O ka huluaa loa aku paha ia o ua Kuhina la, i ka hoopii loa ae i ka uku.

            Ua haohao loa makou i ka naauao o ka Luna o Kau, i ka waiho ana mai imua o ka Hale, ma ka la 25 iho nei, e lawe mai ana oia, he Bila e hoololi ai i na pauku mai ka 1417 a hiki i ka 1420 o ke Kanawai Kivila. Ma keia hoolaha ana mai a ka Luna naauao o Kau, ke manao nei makou, he mea ia i kue i ka Bila e hoopaapaaia nei imua o ka Hale, e hoopau loa i na pauku mai ka 1417 a hiki i ka 1425 o ke Kanawai Kivila. He mea kupanaha loa keia, ka elieli ae i wahi e ponalo ai ka mea imua o ka Hale. Ina @ paa ana ke Kanawai e like me keia, a@@ila, o ka wehe akeaia ana no ia o ka p@ka e komo mai ai na pake kinikiu.

            Auhea oukou e na makaainana @ Hawaii a Kauai, he manao anei ko @@kou, aole e hoopaeia mai ana na pake @ me na paahana e ae he lehulehu ma@@@ nei o ko kakou aupuni?  Na makou @ e hai aku ia oukou, ke makemake ne@ @ hapanui o na Lunamakaainana, e @@@pae ia mai na pake a me na paahana e @@ i hoopaa palapalaia ma ka aina e, a e @@ we ae i na hana i loaa i ko kakou ma@ poho lima mai a kakou aku a i ka poe p@ke i hiki i ke hana i Eha Dala no ka ma lama. O oe e ke kanaka Hawaii a me makou. e kipakuia ana i kuahiwi e @@me na Ilikini, a o ka hana a me a na p@ maikai o ko kakou aina, e lilo ana i @ malihini. Na kakou no kakou e @ nei, aole na hai aku e ko’u ai ka w@@@ Aloha ino kakou Hawaii.

            Ko’u ana ka waha “he aloha m@kaainana, he aloha aina,” eia no ka @ ka manao hoopuhemo, apua-pale l@@@ @ @ ka pakikoele.

            Heaha la ka hana nui a kekahi o @ Lunamakaainana a ouk@u i hoouna @ nei? Eia ka makou e hoike aku : @ hoomoe ma ka papa – E hoopanee @ ka noonoo ana – E ninau a@o.”

 

He mau Nupepa Hoalaala Kipi a

ake Hoohui Aupuni.

 

            IMUA o ka Hale Ahaolelo o ke @ Hawaii, ua hoopukaia ae e ke @ Kalaiaima, he mau nupepa h@alaala @ ke Kuokoa a me ka nupepa haole @ koa. Na makou e hoolaha nei a e @ naauao nei i kanaka, e hoohui i keia A@puni me Amerika a e hoalaala nei e @

            Kupanaha ke kapa mai ia makou, @ poe i hanau ma kaeia ama, i noho he @ ma@ Moi, a i kapaia he mau Hawaii p@noi loa, pili kapekepeke ole e like me @ he poe “hoalaala kipi, makemake @ Aupuni.”

            Owai la ka mea oi loa aku o ke @ Alii a Aina, o ka poe anei i hookupa@ mai ma ka palapala, i auwana maluna @ na kia moku, a hookipaia mai maluna @ ko kakou nei mau kapakai, a haawiia @ pomaikai ia lakou e kakou – a o mak@@ anei ka poe i hanauia maluna o keia ma@ pukoa, he mau makua e waiho nei @ ka lepo o Hawaii? Ua oi aku ane@@@ aloha Alii, Lahui, Aupuni o ka poe i @@le mai e imi pomaikai i-o kakou nei, @ pakeke ae, alaila, hoomaoe ae la e holo i ka aina hanau e ike i ka ohana a e @@@maha no hoi no kekahi manawa, aka @ ka holo ana, o ka noho loa no ia – mamua o makou, ka poe e noho nei a e kuka @e no ko kakou mau pono? Aole. Aole loa.

            Ke olelo hou mai nei, “he poe ake hoohui aupuni” makou. Aia mahea @ hoike no keia mau wahahee? A@a @ maluna o kona poo? Aia anei iloko o kona lolo ona rama, e papa nei ka lima akau “aole e ona,” lalau no nae ka lima hema a hookomo? Lapuwale ka olelo pilikino ana a kela mea auwana i hoopomaikuiia’ku e kakou.

            Na makou anei i kuai i ka mokupun@ o Niihau, i na aina o Hanalei, Lihue @ me na aina mahiko i onaia e na Mahiko mai Hawaii a Kauai, i ka poe hoomaka@lii aina a kakou i lohe ai?  Aole, na @ kou no. Nolaila, ma ka nana ana, ke @@na malu nei keia poe ma ke kuai @ ana aku i na aina, a hiki i ka wa e ik@@ lakou la, ua oi aku ka nui oka aina i @ ia lakou la mamua o ko kakou, ala@la hooleleia mai auanei ko kakou hauli, @ hooneleia mai kakou i ka aina ole. Ina aole kakou e makaala i keia poe e ha@@ maalea nei, alaila, e noho alii mai ana keia poe maluna o kakou me he ano @ la, a heaha iho ka kakou e Hawaii@@@ loa? He @ele! Nolaila, e hoopau i @ Kuhina haole, a e hoonoho i na kanaka no ka mea, aohe i akaka ke aloha o @ haole i ka ili ulaula, mamuli like ka@@@ me na Inikini, ke kipakuia i kuahiwi.

 

Ka aoao o ke kanaka.

 

            He mea kamahao i ka nana aku ma ke @ no a me ka hooiaio ana i ko ke kanaka kula@@ ma kana mau hana, he like ole ke ano. E like me ke ano e o ka hewa i ka pono, pe@@ hoi ka aoao a ke kanaka e koho ai i k@@@ noha ana ma ke ano kanaka e mawaho @ me ka noho ana pili e ae paha.

            He ano e ke kahuli wale ana o ka ma@@@ paa o ke kanaka i kekahi manawa, mai @ aoao mai a kona lunaikehala i hooia ai mamua a i kekahi aoao e ae ana i makemake ole ai, e like me ka noho ana Kuokoa, a @ wale o ke kanaka.

            Ua hana mai la ke Akua e noho Kuokoa a pilimeaai wale ol e ke kanaka e like @ ko ke Akua hoopulapula mua ana mai i ke kanaka i Kinohi, a haawi mai i ka huaolelo o ke ao e noho pono, aka, i ko ke kanaka mamao ana mai ma ke akea, mai kela ma@ olelo ao mai, ua hoohuli kokeia kona man@ pono. Pela hoi, o ka poe kuokoa hoi i i@@ mua ia ma na hana i ka wa i hala, a i ho@ lanaia ka manao o ka lehulehu e pomaik@