Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 22, 28 May 1870 — NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

NA HUNAHUNA NO KA MOOLELO HAWAII.

He ekolu ano papa heenalu. O ka olo, oia ka papa ilihualala o waena a hui ma na niao, a he kupono hoi ia papa no ka nalu hai opuu, aole hoi e kupono i ka nalu hahale a poi hoi. O ke kikoo, oia ka papa i hiki aku i ka 12 a 18 hoi kapuai ka loihi, a he papa kupono loa ia no ka nalu hai kakala. A oia ano papa heenalu, a ua maikai no hoi ia ano papa ke pae mai i ke nalu, a he papa oolea nae, a he makau ia e na hoa heenalu e ae ke pae mua mai ia pano ka mea, ua oi aku kona loihi i ko ka papa alaia. Ina e pae mai keia papa, aole no i kana mai ua mea he holo iloko o na hahale nalu e ane poi iho ana iaia, a ua hiki i ka hoi ana i na hahale ana a pau a ka nalu e hele ana ma kahi a ua papa la e holo ana, a kahi e haalele ai ia mea, a pae wale iuka i ka paena. O ka papa alaia hoi, he 9 kapuai kona loa, a ua lahilahi ia ano papa. O keia papa nae, he nui ma ke poo, a he ano mio hoi mahope. A ua ike ia, he holuholu keia papa ke pae mai i ka nalu kakala, e holu ana ma ka opu a ma ka umauma a me na lima e kau pahola a pupuu ana paha na manamana lima i ka wa e pae ai o ka holo ana me ka ikaika ilalo ka mea e loaa ole ai i ka hahale o ka nalu i ka wa e poi iho ai. Elua ano hoomake o ia papa, o ke komo iho iloko o ka nalu, oia kekahi mea e pio ai, a o ka holo ae no hoi maluna o ka nalu, a o ka ke akamai mau hana no ia; a o ka poe hawawa nae, he makau wale lakou i keia ano papa, a o ka nohoana waa a me kekahi ano papa liilii e ae ka lakou e hee ai.

O ko ka olo hoi, i ka wa kiekie ae o ka nalu e pae ana–he mea o-ia nae ka olo ke ole e hookunihi ia oia i ka wa e kiekie ana ka nalu, a oia wale no ka mea e palekana ai a hiki i ka pae ana iuka. He mau loina no hoi ko keia mau mea a pau i ka wa e pae ai i ka nalu. Kaha nalu ana. O na mea a pau i maa i nei mea o ke kaha nalu ana, aia no ko lakou papa o na poohiwi. I ka wa nae e hahale ana o ka nalu mamua o ke poi ana, o ka wa pono no ia e hoomo ai, me ke keehi ana o na wawae a ikaika i ka nalu, a pela no hoi na lima ma ka halo ana. A no ka neinei mai o hope o ke kanaka i ka paiia mai e ka nalu, pela ka pae ana, a o ka wa iho la no ia e lilo ai ka poohiwi akau i papa nona e holo lala ai i ka akau, pela no hoi ka poohiwi hema, ma ka lala hema. A o keia ano heenalu, ua lilo ia i mea lealea na kekahi poe, a o ka ke'lii opio mea akamai loa keia, a o ke kaeke no hoi ka lua. No ka pakaka ale. Ua nui wale keia ano akamai ma ka pakaka ale i oleloia, aka, o ua Moi nei no nae ka mea i ike maka ia, a o kana haumana o G. Laanui; a ua ike pinepineia laua e pakaka ale ana mawaho ae o Haleumiumiole i Kawaihae, a iloko hoi o Kapuni, mawaho ae o Kiikiiakoi, a he mea e ke akamai, i ka nana mua ana i kela a me keia ale kupono i heluia, a hala mua ia mau ale, a ma ka ale hope ka paka ana, a loaa aku ia ale, a pela aku no a hiki i ka pae ana i kahi i manao ai. A he mau loina no hoi ma ka nana ana i ka ale pae a me ka ale pae ole, a ua ao maoliia ia ano. Ua oleloia nae, o ke kanaka ikaika ka i ka hoe a o ke kanaka akamai i na loina ale, nana no ka make, ina mai kahi o ka makani mai ke kulana. Ua lilo nei mea i mea piliwaiwai e like me na mea i oleloia e kakou mamua aku la, no ka mea, ua wau ia mau hana a pau o kela

wa, a pela no hoi kakou e ike nei i keia wa, a pela no paha ma keia hope aku. No na ano hula. Ua olelo ae kakou mamua ae nei i ko ke'lii opio aoia ana i ke kaeka. O ke kaeke, oia kona inoa mau, a ua hui ae kekahi poe elima a eono paha i ka wa hookahi e kaeke ana. Hookahi pahu nui i paa i ka ili mano, a pela no i na pahu liilii i paa ia ano me ka pilali kukui, a i humu holoia i na kaula aha. Ua akamai ua alii opio nei ia hana, a pela no i kona mau hoa kaeke, oia o D. Ii, E. Kuhia, Keoua a me Kanaina, he mea nae ia ua maa ia hana, a pela ia i hoonohoia ma ai me ua alii opio la, i mea hoonanea, a ua lealea ia kana kaeke ana; he pahu nui ma kona lima hema, a o ke kaeke liilii ma kona lima akau, a ua kapaia ia kaeke he lapa iki. O ke kaeke-eka hoi, ua huiia a he nui ia poe, e pakahi ana i ka kaeke liilii, a o ka pahu nui, pela no ka mea hookahi— a o ua alii opio nei no ka mea iaia ka pahu nui, a ua lealea maoli ka lakou kaeke ana i ka nana aku a me ka hooloheia mai e kekahi poe e ae ma kahi mamao aku i ka wa aumoe, a ua hoalaia mai ka poe e hiamoe ana e keia mea o ke kaekeeke. A no ke akamai o Kalaikuahulu ia hana, ua ao ia ke'lii opio ma ia hana, a ua makaukau io no. O ka hula paipu, oia ka hula wale no me na olapa ana o na ipu hula ma o a maanei o ka poe hula o ia ano, a me na kuhi ana o na lima i o a ianei, imua hoi a i hope, iluna a ilalo, a pela no na ipu e haa mai ai, aka nae, ua like loa ia mau loina na lakou, a pela no na pai-na ipu ana. O na lima o ia poe, ua kakau panioia na pulima hema, no ka mea, oia ka lima e paa ana i ke kaula wauke i hana puka ia ma ua pahu paipu la, a na ka lima akau ke kuhikuhi ana. Ua kaulana no hoi keia ano hula, a ua lealeaia, nolaila, ua nui na haa ana mai a lakou ma na pai punahele ana iwaena o na'lii a me na mea keiki punahele a keiki papa paha, no ka mea, he mea mau ia ano i na kakahiaka wanaao, a i ka mahana ana ae o ka la, ua nui na mea i hookupuia mai ia lakou. O ka like ana o na loina, a o ka lealea o ke olioli a kepakepa ana a kahoa paha o ka mea iaia ia mea mamua o ka pane like ana o na leo o na hoa, oiai e kepakepa ana kela, aka, ua hamauia na leo e ae, a o na kuhi ana o na lima a me na pahu e olapa wale ana no na mea e ike ia ana, a hiki i kahi kupono e puana like mai ai na hoa e ae a pau i ka ai e kaukaulele ana, elua a ekolu paha ia mau ano mele, alaila, o ka ai haa iho, a pela aku. A i na wa e pau ai ka hookupu ana, oia ke pani i kahi mea hookupuia ma ka waha o ka pahu a ka mea iaia ka onohi o ka pahu hula. Elua no manawa kupono e haa ai na ano hula a pau, o ke kahiaka no a me ke ahiahi. (Aole i pau.)