Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 24, 11 June 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. Kekahi mau mea o Kaleponi. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Kekahi mau mea o Kaleponi.

JYo >to aina w-s Hema, 1 kekahi maoawa. oa hoopaa ia na * na poe potra, a oa laweia aka na daia a ka poe oboa mai o Ukoo ako. 1 kekahi po, balawai mai oo kc kta o ka mea i kakao keia e holo aku aoa nie ke kahi kaa e holo mai aoa, mii kab« roai aoa e holo ako ai. oa hoopaa ia oa k»a I» e na poe powa. O o« poe powa nei oa übii« oa owk« me ka mea übi. a kabe* j»kahi raai U i na ohoa me ke kau pololei inai i oa pu paoa|»na i kolakoo roao poo, me ke kauoha roa» ia lakou e haawi aku i ka lakoo niao mooi a |»u, a me na wati, a me na Lomo lima. Ua haoakn ua poe powa nei mai ke kaa ako, a me na oboa, i na dala he omikomamalīma baoeri. He makana nui kai haaw» ia i ka mea e ioaa ai ua poe powa ne», a he aneane he mahina i haia ma ia hope mai, ike ako la ko ookou mea kakau ia lakou iloko o ka Haie Hookolokolo, e hookolokolo nui ia no keia hewa a lakoo i hana ai. O kekahi no o un poe powa la ka» ku hoike e kue ana i kekabi poe o lakou i loaa ai ka makana ia ia. Eha ko la-! kou nui, a o kekahi o lakoo, he ano maikai i kn nana ako, me be keonimana la, e like me ka mea i ike mua la. Aole no e manaO; ana kekahi ke ike aku i kein kanaka e hiki j ia ia ke powa. Ua hoopai ia iakou he umi«| kumamakolu makahiki ma na wahi paahao. i 0 ua keonimana powa nei kai oleio aku i ka , Lunakanawai, he makemake ia e pepa pu me , ka Lunakanawai, a i make ia alaila e hoo-: paahao ia oia no na makahiki he kanakolu,, a i ole, e hookuu ia is. Pela kc ano mahaoi o ka powa. j Ma ka aoao o ke alanui kaa, e holo ana i ka j Hema,e ike aku no na poe kaahele i na pahu , laau kiekie,e ku kaawale hke ana, me ka uea , a mau uwea h:io hoi, e moe loihi ana a i hoopna ia lakou ma na poo o ka laau, me na : npana aniani. O keia na uwea tt'legarapa, s nana e hooiauna i na kulanakauhale, a me j na kauhale hema me Knpalakiko, a ma ia mau mea hoi i hoouna io ai na nu hou iloko 0 ke sekona hookahi no na mile he mau ha-, neri. 0 na pou iaau,a me na uwea e iike ! tse keia ke moe nei a hiki i kela aoao o ka. aina puni oie, e hoohui pu ana ia Kapalakiko me na kulanakauhale nui o Amerika Hui* | puia. Ma Kapalakiko. he nui na uwea i ike-. ia e moe loihi ana ma na noao o na hale. A 1 ka hiki ana i ka Haie Oihana teiegarapa,; iho mai ia iloko o ke keena oihana a huipu i no ka mekini nana e kakau i na nu hou, a ( me na oielo o kela o keia i hoouna ia mai, ( mn kn uila i hoohnnaia. j 0 ka uku o na huaolelo he umi, e hoouna > ia ana i kekahi o nn kuianakauhale nui, he j 1,500 a 2,000 mile ke kaawale, eiima <Jala,l he kanalima keneta hoi ka uku no keia hua : keia hun. 1 ka hele ana ma na kapakai henwi, <aa i | keia no kekahi mau inokupuni. O Sanata | i\uruiza ka inoa o kekahi o Sana Catalina,i * o Sanata Kosa kekahi, a he inau inoa e | ae no hoi ko kekahi mau inokupani. Ua ole-1 ioia mai be nui na hipa e mainma ia nei j maiuna o keia mau mokupuni. Aole lakou j he wahi oluolu loa ke noho, no ka men, o na ; inakani e puhi mai ana ma ka ae kahnkai| inai, heanuanu inaoii. O kekahi o keia mau mekupuni, e ike ia mai ana mni ke kapa kahnkai mai o Kaleponi, e hoomanno ae no j kekahi m Molokai, no ka lik« ioa me ia mo-! kupuni. i O ka aoao hema !oa o kn ainn, ho nui na j maknhiki i noho īa ai ift wahi e na Punioio,' nn liikini, a me na hapa Ilikini, a he mau | Kahuna Katoiika kai noho malaila no na , maknhiki he haneri a keu. Mamun, he pa-| naiaau o Knleponi no Mekiko, aka, » ka ma-J knhiki 1647 ua hio i ko Amerika Huipuia j' mahope iho o ke kaun pokole nna. He nui' na knuhale kahiko e ku nei o ka hema, o na 1 kauhale knulann loa o iakou, o Sana Diego, Losa Anegele, Sana Buennvenetuna, Sanntn Bat»ro, Mooeterei. Ma keia mau wahi a pau, he inau mikanere Katoiika no ka poe 1 liikini. A roa keia mau wahi no hoi a pau,! e ikein no i kein mannwa na halepuie kahi- ( ko nui i kukuiuia me na pohaku iepo ia, a i | uhiia iho hoi o lona me na kaupakuhalej pohiku ula ano kahiko, i ike ole īa ma Hawaii nei, he ano nu hau lua ole i ka nana , aku j Ua kukulu m k?ia mau hale kahiko '; e oa paahana ilikini malilo o ka hooponopo* I no ana a n* kahunapuie. He mau pa ko na j baie pule, iloko ola»la kekahi mau b»ie ao, na kahunapuie e noho ai. a he nui na kumu j laau hoa kahiko e ulu ana ; na pea, o)ira, a ' me ka waioa, a e hoohoa mai ana no i na) hua, ua kanu ia iakou e na poe kahunapuie) oo na makahiki he nui i haia. | Ua hele ia keia mau haie pule e na poe kaahele he oui, a oa weheia lakou.a he noa; wale oo hoi i kekahi mea ke komo a makai* kai. O kahi kau bele, no oa bele ekolu, • eha hoi, aia iloko o kekahi towera « pili pu ana me na halepule. Ma na paia be oui o keia mau halepule kahiko, he mau tausani na puuana a na maou, i hana at me ka iepo, Kaulana no lakou i ke akamai i ka hana ana a paa i na paia o ka hilepule, kahi a la* kou e hoopuoaoa ai i ka lakou mau ohana opiopīo. Ma ka halepule o Saoa (Jaberiela, bc 12 mile ka ioihi tnai ke kolanakauhaie aku o Lnsa Aoegele, ua oleioia o ka halepuk kahiko !oa ia, a o ka hale kahiko paha iloko o Kalepoui. O kona mao puka iaau oka ma> noaooa ī hoopaa i* ine na ami keleawe na hoailona i ike ia ai ke kahiko, oo ka popopo o ka laau oka ma tta vrahi he nui. I

! Ma ka halepoie i Sanata Babara, be man ■ kiī pena kahiko kai īke ia e kao aea iloko o ■ ka haiepuie, he ano weiiweli maoli ke nana ' | aka. I Aia iloko o ka lapaiapa ahi nui na kana- ' ka na wahine, kahi e hoomainoino ia ana, ; he mao drabalo, oa peea ia me na kiwi hao ima ko iakoo mao poo, roe na hoeio wili e j like me ko ke keko, a me m wawae holohoI lona ; be mao deragona boi me m waba ooi, i|i rae na moo e hoomaiooino aoa i oa kana- > ka. E haehae ana i ko lakoo mao poo, e ! hoo ako aoa iloko o ko iakoo mao poii, e iuimai akuaoa: He kii oani eehia maoli oo l ke nana ako. Aia iloko o keia mau iapaia- : pa ahi. ma kekahi aoao, e ikeia no be papakaukao; iluoa olaiia oa pepa hahau, na be- ! ia, na kiaha aniani a me na omole. O ka ; haawina, a me ka mea pili hoi o keia kii i I manao wale ia ai, he mea e a-o mai ana, o ; ka pepa, a me na wai ona ke kumu e lilo J aku ai na kane a me na wahine iioko o la ; wahi hoomainoioo. Ma keia aoao mai o ua haiepule nei kekahi kii e hoike ana i ke ano |o na poe. i hoopakele ia, a i hoomaikai ia 1 hoi, e pii ana iioko o na aouli o ka iani roe ] ka hauoli nui. | 1 Aia iioko o keia haiepole kekahi mau ka-1 i hunapule paniolo kahiko i ike ia, he mau ! moneka paha, ua kahiia ko laua mau poo a j nemonemo he mau wahi lolam lauoho uuku ! i wnle no i koe, aia maiunn ae o ka lae, na ; ' pepeiao, a me ka a-i. E hoomaemae ana : laua i na ipu-kukui o ka haiepule. } Ma kekahi mau halepule, he mau kea ]aau nunui inoino kai ike ia e ku ana iwaho o | ka haiepuie mn ka iepo, ma ke aianui ma » ke oio mai o ka haie, u ko iakou wahi no ia ; i ku ai no nt makahiki he nui. j 0 ka hapa n.it loa o na kanaka kahiko o ka ; hema o keia moku aino, o ka oielo pnniolo waie no ka lakou e kamailio ai.a o ka malihini ■ kaaheie i maa ole ma kf ia olelo, he ano pi- J ; likia maoli kona i ka hoolauna kamaiiioana| jakumelakou. ! I He nui na poe kanaka ilikini, a he nui no j hoi na poe hapa ilikini, a o kekahi poe no j I Mekiko mai; he kakaikahi wale no na poe I > pamolo maoii. O ke ano ili o keia iahui, ua j ■ like loa me na hapa haole a me na kanaka I ' o Hawaii nei. Noiaila, o ka malihini kaa-1 hele i hiki i na Pae Aina Hawaii nei, e hoo-1 , manao pinepine ae no ia Hawaii. ; O keia poe kamaaina kahiko o Kaleponi, ' he anoe in ioli ka ono a me ka hoaoana o ka iakou mau mea ai,i wela ioa a ua i I kui pu ia ka lakou mau pa mea ai papapa a me na io holohoiona me ka nioi uiaula, a me ia mau mea e ono pono ai ka iakou ai ana, aka, me ia mau mea ai nne la, e wela ana ka waha, ka puu, a me ka opu « na poe ma-1 ; lihini. E hookahe ia mai no paha na wai--1 maka o na kanaka Hawaii, ke ai i keia ano iai. E ike ia no hoi na kaka kaula nioi uiauia e kakau mai una nm na hale kuni o na kamaaina kahiko o Kaleponi, i mea kuai | aku. 0 kekahi o keia muu ano nioi, ua ii-| ke ka nunui me ke pu-uliuii iiilii. j 1 na maknhiki mamua aku nei, o ka ai j nui a keia iahui o na io hoioholona maka, n j nie na io i hoomaloo ia, a me ka nioi, me na ; papapa. Ua piha loa ka hema o ka aina i na pu-a hipi, a o ka lakou nei huna nui ka mai«mu ana i na hoiohoiona o ka ho-a, a me ke kuni, pepehi a lole i na ili, a me ka hana aiia ana. Ma ke kuai ana i na ili, a me ka aila, i hoolako ia ai lakou me na mea e hiki ai ke kuai i ko iakou mau lole, knmaa, noho iio a me kekahi mau mea e ae. O ka hapn nui o ka aina, no kekahi poe kanakn waiwai kakaikahi noia, ua loan i kekahi o iakou he 50,000 eka aina, n oi aku. No Inkou no ka hapa nui o na hipi, he 30.000 bipi ko kekahi poe, a nui no hoi na lio. O na poe hnpa paniolo, n me na iiikini ilihune he poe hoohei bipi inkou no na poe knnaka waiwni. Akamai loa no iakou ma keia hann, i ka hoohei ana i na kipuka, a i ka hoohuii bipi nna, i ke n-o iio, a me kooholo lio nna. j I ka innkahiki 1564, he kau pnpuala nui ma ka hema a pnu o kn ainn. Aohe ua iloko o kekahi manawa ioihi, eiua makahiki n keu aku paha, aohe ioaa o ka ai a na holo holooa n me ka wai, a he nui na tausani bipi, iio, a me na hipa i make; a ua waiho mokaki wale na iwi o lakou ma na ainn kuia ia wa. Mnnao keknhi poe o ka ekolu hapaha o na holoholona a pau kai make. Aohe la i ikeia mamua e like me keia. O ka hopena o keia kau-la, oia ka hune ana o ka hapa noi o na poe kahiko nona ka aina, a me na knnaka waiwai, oiai, o ko iakou waiwai nui no na holohoiona. Ua hilinai lakou ma ke kuai ana aku i ko lakou mau holoholona e uku ia ai ko lakou mau auhau, na aie a peia aku. I keia maoawa no boi, ua koi ia lakou e koai aku i ko lnkou mnu nina. a ua kuai li> io ia e na poe hoomakauiii aina, na apana aina oui no ke komukuai uuku, noka piiikia nui a lakou no oa auhau kauinaha inaiuna 0 ka wniwai paa. O kekahi o keia poe, maheie no iakou i ko lakou mau aina nui i mao paoko aina, be 40; S0; 120; a 160 | mau eka, a e koai ia ako ana i oa haole i | makemake aina ma ia n»»u wahi, no ke kumukuai ran ka umi, a umikumamaiima dala oo ka eka hookahi. Ua oieio ia, be nui ka aina i lilo ia Amerika Huipoia, aka nae, be pinepine k& hoopii aoa o kekahi poe oo , oa wahi la, a ke waiho nei na ka hoopono- | poooia, no ka mea, nona ia mao wa» bi. Ma ut mao aina uei, be nui na kanaka 1 heie ako e ooho, a be noho ukii ole ana hoi, me ka hoohlo ana nona iho oa eka he 160 e hoopuui ana ia ia, ma ke ano kanawai i kuai mua ia e Amerika Huipuia ; a ke baoa nei, a mahiai ho» lakoo ma ke kau wahi o ka aina, me ka manao ann e noho malaila la hiki i ka w« e maepopo ai ka mea nona

ka aioa :—a ioa i hoapooo ia oo Aruenka [ Hoipoia, e oku ako no iakou i ke aupooi no ke kumukuai 51.20 oo ka eka hookahi, | a §200.00 paba no na eka 160. Alaiia. i:!o loa no ka aina ia lakoo oo ka wa pao ole. ; I ka hele aoa ako ma ke awawa o Saoata ; Clara i!oko o ke kalana o Sanata Barabara i helu aku no ka mea kakau oei i keia, i na haie hou o ka poe e noho aoa ma ke kao , : wahi, oa aoeane no eakahi baoeri,a he nuiī boi kekahi mau hale ma kahi mamao aku.; Ua hele mai keia poe e noho maluna o kekabi apana aina be 12.000 a oi oa eka ; aoie no i maopopo ka mea nona ia wahi; ua j ; uku no hoi iakou i na ioio naoa e hoopoooi pono i ko lakou mau wahi, me be poe la e i ooho ana malalo o oa kanawi o ko Aenen- > ka Huipuia mau aina i kuaiia. Ina iko ko | lakou mau loio, e loaa pakahi no ia lakou | na eka aina he 160. ma ke kumukuai aupuoi; aka, ina i hoapono ia na Kaliponia kahi-i ■ ko oo lakou ka ainn, e haaleie no keia poe ! a pau, a e kuai aku paha me ka poe kahikoi nona ka aina. He noi na piiikia ma keia wahi o ka aina, no na kuleana maopopo ole oka aina. lloko o ka makahiki 1569, be ; oui na kaoaka i be!e aku i ka hema o Kaliponia e nohoai. E heie mau nna na iulani kaa i kela ia keia ia, ma na alanui o ke kapakai hema, e lawe ana i na lako haie, na j waiwni o na poe e hele ana, me na kane, na j wahine a me na kamaiii iloko o ke kaa.j He mau iio a me na bipi wahine pu no boi' kekahi i ho-a pu la. Ika po, hiamoe no la-; kou maioko o ko iakon mnu kan, n malaio boi. Ike ahiahi ame ke kaknhiaka, e ku- ; ke ana na wahine i ko lakou mau mea ai ma na kapuahi i kapili kokoke ia i na kaa. 1 He mea hiaai no ka ike ana nku ike ano, 0 ka noho ana o keia poe, oiai e kaaheleana. | 1 ka nana aku he nui wale o iakou i make- ! make i keia uno oke ola ana. Ua uhi mau ; | ia iakou me na ehu iepo ona alanui; ika j nana aku nae ia iakou a p<\u, he maikai ke: I ola, a ikaika no hoi. ! Hookahi pilikia nui ma keia aina, oke | kaumaha ioa ona auhan. Ma ke knu wahi ; o na aina hema nei, e hookupu no na poe mea wniwai i kanaeno eiala i kn makahiki no kela a me keia wai,vai e make nna i ke tausani daia hookahi. O keia mau auhau kiekie na kumu e alaiia'i na kanaka he nui, ! mai ke kuai nna i ka aina, n me ka noho [ ana ma ia aina. Pii no hoi ke kumukuai o kekahi o na mea ni; o ke kumukuai o ke ko paa i kela makahiki aku nei ma ka hema he 14 keneta no ka paona. i l keia manawa, he nui nn apana aina akea i hooliio ia i mau kula hanai hipa, bipi, ame na lio. Aole nui loa na bipi i keia manawa ; he mau pua bipi nui, e hiki ana paha ka huina i ka 1.000; kai ho-n ia mai mai Tekasa, e kuai ia aku me na poe mea aina o Kaiiponia. Pii no hoi ke kumukuai oka io bipi. Oke kumukuai ona bipi wahine waiu maikni, he 60 a 70 da!a pakuhi. 1 ka nana aku, o na iio a me na hoki, kn mea nui loa. Ika naua aku īka hapa nui o nn iio, ua iike me na iio e holo ana ma na kula ona Pae Aina Hawaii nei. Elua haneri a keu aku paha na iio ma na pua e ai weuweu pu ai. Puiwa no lakou, a nnholo nui aku, i ke kani aua o ke oeoe enegine kaa mahu, e holo kokoke ae ana ia iakou. Ua hoohana nui ia na hoki ma Kaliponia no ke kauo ana i na kaa kaumahn, ua like me 10 a 12 mau hoki, e ike mnu ia ana, ua hoopaa ia i ke kaa hookahi. O kekahi mau kaa hoki nui, a me na kaa hale loloa, nani maoli no ke nana aku. Kiekie ioa no na hoki o ua mau kaa nei, nunui, a ikaika no hoi; o keknhi mau hoki kiekie 0 keia ano, ua like pu ko lakou mau kua me ke kiekie o ke poo o ke kahukaa, e ku ann mi ko iakou aoao. Ua hoomaemae mau ia ko lakou inau kaiiki n hieiile. He mau apana ili bea huluhulu nui, a o ka ili Liona Kaieponi kekahi, kai hoopili maikai ia ī na lei-ai ma ko lakou mau hokun, a e knu kawalawala ana maiuna o oa iei-ai o kela a me keia hoki, ekoiu mau bele ka!a> 1 hoopna ia i kekahi uwea pio, a i kekahi apo metaia no hoi. A i ke kaa e hoio ai kani kani no na bele, a lealea maoli no hoi. Pii ioa ke kumukuai o na kaa pu me na hoki o kein ano, e make ana i na dala elua a ekolu tausani. 0 ka nui o ka ukana o ke kauoia ana mai Losa lnegeio aku a i ka moku aina o Arigona na ka hoki wnle no paha ; kahi a ke aupuni Amerika Huipuia e malama nei i na koa he 1 nui e kiai, a hoemi aku lioi i na llikini i ka- j paia ona Apakesa. O keia poe liikini, pe-' pehi no iakou i i.eia a me keia haoie keokeo, I e loaa nna ia lakou, nolaila, he kaua inau ma keia mokuaina ; a he nui hoi oa mea ko- i kua i ka hemahema o oa koa i Uwe ia mai kahi loihi aku. (Meipem.) j