Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 25, 18 June 1870 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE IX.      HELU 25.       HONOLULU, IUNE 18, 1870.    NA HELU A PAU 446.

 

KA NUPEPA KUOKOA,

 

H@KA MAU IA MA HONOLULU

 

@ kela Poaono keia Poaono.

 

$2.00

 

N@ na@mahina he Umikumamalua!

 

$1.00 no @a mahina eo@o.

 

ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

@ $1.00. @

 

@

 

@ a me ka @ o na @ o ke @

 

@

 

@

 

H. @. WINI.  L@ @ Hoopuka.

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

 

is published in Honolulu

 

EVERY SATURDAY,

 

$2.00 per annum, or $1.00 per six

 

months, in advance.

 

@ for $1.00@ for one month; all advertise @

 

@ per page @ a line.

 

@ Subscriptions or @ agents of the Kuokoa, or may

@ the Publisher.

 

@ be PREPAID  No names, either of@ will be inserted @ the subscription @ must be strictly adhere to, @ price

 

@ the Post Office.  Office hours @

 

        H M WHITNEY, Publisher.

 

@ Volumes of KUOKOA for sale at the office @ --$3 @ each.

 

@ complete @ of the above, can have @ by paying $@ each.

 

DILLINGHAM & CO.,

 

-- NA --

 

MEA @ MAI A KUA@ NA MEA HAO, NA MEA @ a pau.

 

@ Honolulu.                                          @

 

OLELO HOOLAHA.

 

@ S. B. Dole @ nana @ ka'u mau hana a @ au ma @

                                                A.F. JUDD (Alapaki.)

        @, 1870.

 

Noho Lio! Noho Lio!

 

@ NA NOHO LIO MEKIKO A MAKEPONO LOA @

me na ili Kaleponi, @ Hana @ Li@ o

 

DALTON & BLAUVELT,

 

430-ly@         Ma Alanui Moi, Honolulu.

 

OLELO HOOLAHA.

 

KE PAPAIA AKU NEI NA MEA A PAU O PAPAAKO@ na aina @ waiho @ ma Koolauloa, Oahu, @ mau holoho@ maluna i @ Lio, Bipi, Hoki, @ dala,($1.) ina e ho@pau i na @ e like me ka nui o ka poino a @.  Moa@ he hapaha @kahi no ke poo, a ina @ ina he kanaka @ ma na wahi i hai ia @ uku no ia @ ke komo hewa $1.00 @ ka maua mau Paniolo, oia o Pamawaho me Kauahi @         AKOWAI, AHUNA, NUO, Pake.

 

        @ Koolauloa, @ 1879. @--ly

 

HALE PAI KII!

 

AIA KO'U HALE PAI KII MA

 

MONIKAHAAE,

 

@ HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA @ ma ke Alanui Pap@.  He emi loa ke kumu@            H. @. KEIKI (@HASK.)

 

@    Mea Pai K@

 

!!! EIA KA MANAWA PONO !!!

 

UA EMI LOA KE KUMUKUAI O NA KII.

 

@ MAU MAKAMAKA A ME KA LEHULEHU, E @ KII PEPA @ $3.00 nu ke @kini,

 

Maloko o keia ma@ a me Maraki.

 

@ o Aperila e kolo ana au e kaapuui ia @ na Awa, Aina.  Wailele @ i maopopo loa ko'u @ ua makemake au e holo e @ paha, @ ike @ makemake i na  KII MAIKAI LOA @ hele ana.  E Wiki!  E Wiki!  o helo ka manawa

 @ ai.

 

KII PEPA $3.00--Per Doz.

 

KII ANIANI 1.00--$2.00.

 

@ na kii, @ ae o ka Hale Pai Nupepa

@    J.W. KING,

 

@    (KINI PIA KII)

 

NA BUKE

 

HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII

 

@ gula nani @…………………….  $12 00

 

" " Nui @ eleele @ wai gula….  @ 00

 

" " @uku iki ih@ " "….  8 00

 

" " Panana@ki @ho ili eleele……….  5 00

 

@ gula nani me ua kuhikuhi…...  3 00

 

" " elele kaekae wai gula……….  1 @

 

" " "……….  1 00

 

@ Hapa Haole.…………….…..  @5

 

@ Hawaii @ me ke kanawai …...…….  2@

 

" " " @ ……………….………  2@

 

Kumu Leo Mele @ manoanoa me ke kaoawai….  2@

 

"      "      "      lahilahi……..………….  10

 

Moole@ Ki@.…….………………….  @0

 

@alao………………………………….  @5

 

@ele Malihini ana…………….………  @5

 

@ ku ke Akua ano……..……………….  @5

 

@ Kama@……………………………..  @

 

@ Palapaia @molele………………….  @

 

@ Opukahaia……………….  @

 

@ Akua…………………………….  @

 

@hehala………………………….  @

 

@………………...  @

 

" " " lahilahi………………….. 10

 

@ Kamalii Kula @…………………..  10

 

@mumua Kula @……………………  10

 

@ Kamalii @…………………  10

 

@ Lawe @………………………..  10

 

@ no ka @…………………….  10

 

@ Kula @ Heia @……………………  25

 

" " " " @………………….. @

 

@……………………  10

 

@………………………………..  @0

 

@………………………….  1 00

 

Na @ Hou Pakeke.

 

Gula nani…………………………...  1 50

 

@……………………..  50

 

@……………………………….  @ 00

 

Ka@oka Hou Pakeke me na Hale@

 

Gula nani…………………………...  @

 

elele @ gula………………….  @

 

eleele……………………………….  @0

 

Na Ha@ Pakeke

 

Gula nani……………………………  @0

 

@ wai gula………………….  @0

 

@……………………………….  @0

 

Eia na @

 

@

 

Helu @-- Makemake @ oe i ke ola @

 

Helu @

 

Helu 7 -- Ka @ ana @ o ke Keiki @

 

Helu 11-- No ka @ i ke Akua

 

Helu 16--Ka @ ana o ka A@ a ka @

 

Helu 1@--M@ i na @

 

Helu 1@ -- No @

 

@ Malo Kumamanao

 

Me @ Puaaiki.

 

I.@. KULIKA

 

@

 

@ Aina

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Ka Moolelo o ka Ahaolelo

 

1870.

 

        La Hana 35--Poaha, Iune 9, 1870.

 

        Hoomaka ka hana e like me ka mau.

 

        Heluheluia he hoopii no Lahaina, e noi mai ana na ke aupuni e hooponopono i ke kepa ana i na paahana.

 

        Hoolaha mai ka Loio Kuhina he Bila no ka unuhi ana i papa inoa Ki@re a me ka Bila e pili ana i ka hana Ki@la; a heluhelu mua mai oia he kanawai e pili ana i na koi ana mai i na waiwai o ka poe i make.

 

        Heluhelu mua mai o Mr. Laiana, be Bila e hoololi ai i ka Pauku 483 a me 484 o ke Kanawai Kivila.

 

        Hoolaha mai o Mr. Aholo he Bila e hoololi ai i ka Pauku 20 Mokuna 10 o Kanawai Kivila.

 

        Heluhelu mai o Mr. Kuapuu he olelo hooholo e ninau ana i ke Kuhina Kalaiaina, no keaha la ka mea i ki ole ia ai na pu aloha i ka la 31 o Iulai a pani ole ia na puka Oihana Aupuni.

 

        Olelo mai ke Kuhina Kalaiaina, no ka mea, ua hoopau ka Moi i ka malama ana i ka la 31 i la Kulaia, no @a mea e pili ana i ke ki pu, na ke Kuhina Kaua a me ke Kiaaina ia hana.

 

        Hoolaha mai ke Kuhina Kalaiaina he Bila e hoololi ai i ka Pauku 54 o ke Kanawai Kivila, me ka bila e haawi ai i laikini no ka lawe ana i na mea Kaua.

 

        Hoolaha mai o Mr. Kuapuu he Bila e hoololi ai i ke kanawai kuai pipi.

 

        Heluhelu mai o Mr. Naukana he olelo hooholo, e ninau ana i ke Kuhina Kalaiaina i ka nui o na dala a na paahao i hana ai ma ka hoolimalima.

 

        Pane mai ke Kuhina Kalaiaina, e hoike mai no oia i ka la apopo.

 

        Hooholo loa ia ka Bila Auhau Holoholona ma ka heluhelu akolu.

 

        Hapa@ ka olelo hooholo hoololi Kumakanawai Pauku 20, ma ke ano hana o ka la.  Noonooia i ke Komite o ka Hale.

 

        Noi mai o Mr. Hikikoki e hooholo i ka olelo hooholo, i laweia mai imua o ka Hale.

 

        Kue mai ke Kuhina Waiwai i ka olelo hooholo, no ka mea, wahi ana, ua maikai no ke Kumukanawai.

 

        Kokua mai o Mr. Kaukaha i ka olelo hooholo, a kamailio mai no ia mea.

 

        Kamail@o mai o Mr. Kaiue i ka pono o kana olelo hooholo.

 

        Kokua mai o Mr. Laiana i ka olelo hooholo hoololi pauku Kumukanawai.

 

        Kue mai ke Kuhina Kalaiaina, a olelo mai, aole no he Lunakanawai Kaapuni e noho mai.

 

        Kokua mai o Mr. Halemanu a me Kaluapihaole i ka olelo hooholo.

 

        Kue mai o Mr. Hikikoki i ka olelo hooholo, no ka mea, aole i hoohaikiia ka pono o kanaka.  Aole ona manao e pilikia ana na kanaka i na lunakanawai ke noho i ka Ahaolelo, no ka mea, o ka poe maikai ia e loaa ai ma na apana.

 

        Mahope o ka hoopaapaa ana, ua haule ka olelo hooholo.

 

        Hapaiia ka noonoo no ka Bila Kanawai e hoololi ana i na Pauku 527 a me 530 o ke Kanawai Kivila.

 

        Mahope o ka hoopaapaa ana, ua hoopanee loa ia ka bila.

 

        Hapaiia ka noonoo i ka hoololi o ka Pauku 870 o ke Kanawai Kivila ma ka heluhelu alua.  O keia bila, e hookaawale ana i ka Aha Kaapuni o Maui, e noho ma Lahaina a me Wailuku.

 

        Mahope o ka hoopaapaa ana mawaena o ka Loio Kuhina a me W. H. Kaauwai, ua haule ka Bila.

 

        Hoopa@ee ka Hale.

 

        La hana 36--Poalima, Iune 10, 1870.

 

        Hoomakaia na hana e like me ka mau.

 

        Heluhelu mai o Mr. Kale Kauka he olelo hooholo, e no@ ana, e laweia mai ka noonoo ana i ka Bila o na Kauwa a me na Haku, mai ke Komite mai, a i ka Hale, a aole @ ae ia kela a me keia hoa e kamail@o a oi aku mamua e hapalua hora, a aole hoi e papalua ke kamailio ana, me ka ae ole o ka Hale.

 

        Kue loa mai o Mr. Kaukaha i ka olelo hooholo, no ka mea, he hoohaiki kei@, a noi mai oia e hoopanee loa.

 

        Makemake no o Mr. Laiana, e noonoo ia ka Bila imua o ka Hale, aole nae e hoohaiki i ke kamilio ana a na hoa, no ka mea, e pau ana iaia he hora a oi ae no ke kamailio ana.

 

        Kokua mai ke Kuhina Hailasi i ka olelo hooholo me ka hoololi a Mr. Laiana.

 

        Kue loa mai o Mr. Kaukaha i ka olelo hooholo, no ka mea, makemake o@a e noonoo ia imua o ke Komite, a e kamailio na hoa a pau, nolaila, makemake oia e hoopanee loa. 

 

        Ninauia ka hoopanee loa a haule.

 

        Ninauia ka olelo hooholo me ka hoololi a hooholoia.

 

        Heluhelu mua mai o Mr. Aholo he Bila Kanawai e hoololi ana i ka Pauku 10 o ke Kanawai Kivila, e hooponopono ana i ka Oihaua Ao Palapala.  Hooholoia e heluhelu alua i kekahi manawa.

 

        Hoolaha mai ke Kuhina Kalaiaina he mau Bila e hoololi ai i ke Kanawai e papa ana i ka laulaha ana o ka mai lepera a me ke kukulu ana i Halemai Pupule.

 

        Heluhelu mua mai ka Loio Kuhina i ka Bila, no ka hoohana ana ma ke Kanawai Kivila.

 

        Hoolaha mai o Mr. Kaukaha he Bila e hoololi ai i ke Kanawai e pili ana i ke Kanawai o na Haku a me na Kauwa.

 

        Hoolaha mai o Mr. Pilipo he Bila e hoololi ai i ka Pauku 528 o ke Kanawai Kivila.

 

        Hapaiia ka noonoo no ke Kanawai o na Haku a me na Kauwa.

 

        Olelo mai o Mr. Kamikana, no ka pono o ka hoopau loa i ke Kanawai e waiho nei mawaeua o na haku a me na kauwa.  E loaa kana haiolelo ma kekahi wahi e ae.

 

        I ka pau a@a o ka Mr. Kamikana kamailio Hawaii, olelo mai oia ua nawaliwali loa oia, a na ka maheleolelo e unuhi.

 

        Olelo mai ke Kuhina Kalaia@na, ua ololo iho nei o Mr. Kamikana nana no e unuhi i kana olelo.

 

        Olelo mai o Mr. Kamikana, he hiki no iaia ke hana pela, aka, ina oia e kahea aku i ka maheleolelo e unuhi ae, aole oia e kue mai.

 

        Olelo mai ke Kuhina Kalaiaina, ua ike no o Mr. Kamikana, aole e hiki iaia ke unuhi ae i na olelo Hawaii a pau ana i kamailio iho nei, iloko o ka olelo haole.

 

        Kamailio mai ke Kuhina Hailasi, ina i hoole aenei o Mr. Kamikana i kona unuhi ana ae i ka olelo haole, a in a e hoopii ana oia i ka hapa o na haole o ka Hale ma ka lakou olelo iho, alaila, e hoohalikeia aku auanei me kana.

 

        Noi mai o Mr. Laiana, e hoomaha ka Hale i 15 minute i loaa he manawa no Kamikana e hoomaha ai.

 

        Mahope iho o ka hoomaha ana he 15 minute, ua kaheaia o Mr. Kamikana e ke Kuhina Kalaiaina e unuhi mai i kana mau olelo a me kana mau mea i kamailio ai, e pili ana i ke Kuhina o Ko na aina e.

 

        No ka hike ole mai, ua kamailio ma i ke Kuhina Kalaiaina ma na mea pilikino.

 

        Rula mai ka noho aole e hoopukaia na olelo pilikino.  O kela mea i kamailioia no ke Kuhina Hailasi i ke Komite ia o ka Hale, aka, aole e ae ia na mea pilikino ina e noho ana ka Hale noia.

 

        Olelo mai ke Kuh@a, aole ona makemake e unuhiia.  He makemakeia e olelo pilikino e like me ka Luna o Honolulu, i ka hoopuka ana, he wahahee loa kekahi hoa o keia hale, a ke manaolana nei oia, aole e hoahewa mai ka Luna o Honolulu ke kapaia aku ia ma ia olelo hookahi, no ka mea, aole he hana a ka Hale no ia mea.  (Rula mai ka noho aole e hoopukaia mai na olelo pilikino.)  Hoomaka hou aku ke Kuhina e kami@lio no ka hoopii ole mai o na makaainana e hoopau, aka ma ka hoololi na hoopii i hiki mai--olel@ia mai no ka hoopai paewaewa o na lunakanawai haahaa, heaha ka mea hoopii ole ae i na Aha maluna, a heaha ka mea i hoopii ole ae ai o keia poe, no ka lohe ole ia no paha o na hihia oia ano.  I hapai wale ia no ke@a, i loaa na kumu e kohoia mai ai i lunamakaainana, i pau ai ko ke aupuni lawe ana mai i na pake a me ka aihue kanaka ana paha, e like me na paahana o Peru i lawe malu ia ai, a i hoakiekieia ae na uku o na kanaka Hawaii.  Oia iho la ke ano o keia poe ma ke ano palapala hoopaa a me ka lakou mau kakau olelo nupepa ana.  Ma na halawai hope loa mai nei, i maopopo loa ai keia kumu o ko lakou hoala ana e kohoia mai.  Ua olelo mai nae ka Luna o Honolulu, no ka hoopau i ke Kanawai o na Haku a me na Kauwa ke kumu ona i komo in@i ai.  He pololei ole kela.  He mau balota e ae kekahi o keia Luna i komo ai, a he kaawale na manao ma o a maanei.  [Kahea mai o Mr. Kamikana i ke Kuhina ua oki, a ninau ma@ i ke Kuhina, heaha ke ano ana i hoopuka mai ai, he mau kumu okoa ae kekahi i komo mai ai.]  Pane aku ke Kuhina, ua kauia kona inoa ma na balota a pau no lakou na kumu ano like ole.  [Pane aku o Mr. Kamikana i ke Kuhina, O kana kumu ia i hoopaa ai, o ka hoopau i ke Kanawai o na Haku a me na Kauwa, a aole ona kumu e ae, oia wale no.]  Ina pela, e hele ae au ma kekahi olelo e ae, e papa ana ka Luna o Honolulu a@le pono e hoolohe i ka ke Kuhina Hailasi mau olelo, no kona komo e piepiele iloko o na mahiko, a aole manao i na pono o ka lehulehu.  Olelo hou mai no ko Kamikana hookupa ana ma Kapalakiko.  [Hoopololei mai o Mr. Kamikana i ke Kuhina, a ninau mai, auhea ka hoike no ia mea.]  Ua haalele ae la au i keia, no ka mea, aohe mea ano nui.  Ua kapa ka Luna o Honolulu i ke Kanawai Kumukanawai ole.  He okoa no ka manao o kekahi poe loio, e like me Li, Alena a me Hailasi ka mea i loaa aku ai iaia ka ike kanawai.  Ua olelo ka Luna o Honolulu, he kanawai hookauwa kuapaa keia.  Ke olelo nei au, aole i hoohana wale ia ke kanaka.  Na ka lunakanawai no i hoopaahao aku i ka poe hooko ole i na olelo aelike.  Aole e hiki i ka Moi ke kala aku i ke kauwa i hoopaahaoia.  Ua huki ae ka Luna o Honolulu he palapala kepa no ke kanana i 2 malama, a @a paa ma@ nae 3 makahiki a oi, maluna on a i k@kulu mai ai e kue loa.   Ua noiia ua palapala hoopaa la, a ua ae mai oia e waiho ia ma @ pakaukau o ke Kakauolelo.  {Pane mai o Mr. Laiana, eia ia'u ka palapala kepa, a aole nae e waihoia aku maluna o ke pakaukau a hooholo keia hale, a noi aku oia i ka rula ana ka Hale no ia mea.]

 

        Nono@ mai ke Kuhina Hailasi ia Mr. Laiana, auhea la na kanawai o na Ahaolelo nui, e ne aku ai i kekahi e aua i kekahi pepa ina ua ae mai oia e waiho ma ke pakaukau oiai e noono@ia ana.

 

        Pane @ai o Mr. Kamikana, aole ka ninau imua o @ Hale no ka makaukau a me ka ole o ke@ahi, a nolaila na ka noho e rula mai.

 

        Rula @ ka noho, aole e waihoia kekahi mea ma ke pakaukau o ke Kakauolelo ke ole e hoeholoia e ka Hale.

 

        Pane mai ke Kuhina mawaho o ka rula, ua ae mai ka Luna o Honolulu e waiho i ka palapala kepa ma ke pakaukau, a maia kumu i kapa mai ai oia ia'u he wahahee, a ke makemake nei au e ike ina owau kai wahahee a oia paha.

 

        Olelo mai o Mr. Kamikana, o na hewa a pau maluna iho on a, a ua makemakeia e lohe pono ia e like me kana hoike ana.

 

        Pane mai ke Kuhina Hailasi, aole oia i lawe i na @ewa maluna iho ona, aka makemake oia owai la kai wahahee.  Noi mai o Hon. D. Kalakaua, e waiho ae i ka palapala kepa imua o ke pakaukau.  Kue mai ke Kuhina Hailasi i ke noi, a manao oia e kueia.  Ninauia ke noi a Kalakaua a hooholoia.  Waihoia i ke paka@kau.  Heluheluia ka palapala kepa mamuli o ke noi a ke Kuhina Kalaiaina.  Ua laweia mai kela palapala kepa, e hoike ana ua hoopaaia kekahi kanaka ma keia palapala i hanaia i @S67 a i hoohanaia no na makahiki i oi aku mamua o 3 [Pane hou mai o Mr. Kamikana, aole i hoohanaia no na makahiki 3, aka ua hoopaaia malalo o ka palapala kepa no na makahiki i oi aku i 3.]  Manao ke Kuhina, ua pololei kana, ni@auia ka mea i paa i ke Kakauolelo, a hoapono mai ia i ka Mr. Kamikana.  Olelo hou mai ua Kuhina Kalaiaina la, o ka mea i maopopo, na hoohanaia kela kanaka no na makahiki i oi aku mamua o 3.  Olelo aku oia a loihi.

 

        Kokua loa mai o Mr. Kaukaha i ka Bila e hooholo.  (E ikeia kana haiolelo ma kekahi wahi e ae o ka pepa.)

 

        Kokua mai o Mr. Kuapuu i ka Bila, a olelo mai:

 

        "E KA PERESIDENA--O ka la hoouka hope loa keia o na olelo a kakou, e pili ana i ka Bila i laweia mai e ka Luna Hanohano o Kohala, no ka hoopa u ana mai ka Pauku 1417 a hiki i ka Pauku 1425 o ke Kanawai Kivila, e pili ana no na Haku a me na Kauwa.  E na'Lii a me na Lunamakaainana, elua mea imua o ka Hale i keia manawa, o ia hoi ka hooholo loa ana i ka Bila, e hoopau ana i ua mau Pauku nei, a i ole ia, o ka hoopanee loa i ka noonoo ana, e like me ka mea e oleloia mai nei e kela aoao. Ina la mua ae nei a kakou i kamailio ai no keia Kanawai, e@a n@ au ma ka aoao mua a'u i ku mua ai i kinohi, oia hoi ke kokua ana i ka Bila, e hoopau loa i keia mau pauku, me ka ae ole aku i ka hai.  I ka haiolelo ana o ke Kuhina o ko na Aina E, i kekahi la aku nei e pili ana i keia Kanawai, ke ike nei au, ua makehewa kana kauo ana ia kakou ma ka hoikeike ana i na hana o keia ano ma Europa, Beritania, Inia Hikina, Inia Komohana a me na Mokuaina o Amerika Huipuia, a me he mea la, ua hele iki aku nei kakou ma ia mau wahi, a ua ike i ka noho ana o ko laila poe haku me ka lakou poe kauwa malalo o na Kanawai e like me keia ke ano.  Maanei ae no kakou e hoomaopopo ai i ka hana a keia Kanawai, me ka haliu aku hoi e nana i kekahi mau Wiliko e ku nei ma kekahi mau apana iloko o keia mau mokupuni, kahi o kakou i hoounaia mai ai, aia malaila he kipuka hamama e alakai nei i ka hai wahine a kane e hoomau i ka noho moekolohe ana.  Ua nele ka maluhia o keia hewa ke noho i kahi kumakahiki ole mahope iho o ka hana hewa mua ana i hopu ia a hoopaiia--a i mea e mau loa ai ko laua kolohe, e aho e holo a kepa me ka poe Wiliko, i loaa ke opu malumalu @o ia hewa.  Aole no hoi e hiki i na haku ke ninau pono, no ka mea, ua ae maoli ia mai  keia mau Pauku, ke kane, wahine a me na haumana, a o ka anehe nui no ia o ka poe mea Wiliko, o ka nui o na kanaka.  Ua maopopo ae la, he hua ino keia i ike ia ma keia kanawai.  Eia hoi kekahi; ke kudalaia nei ke kino a me ka unane o ke kanana ma keia Kanawai, no ka mea, i ke kudalaia ana iho nei o ka Wiliko o Waihee i Maui, a ua lilo ia Mr. Hailaki,--a o ka Wiliko o Kaiwiki ma Hilo, ua lili no i kana keiki, alaila, ua maopopo, ua lilo pu me na kanaka.  O ke kudalaia ana o ka Wiliko a lilo i ka mea e, o ke kudala pu ia ana no ia o na Palapala Ae-like o na kanana me ka haku mua, a lilo i ka haku hou.  O ka manawa i ko@ iloko o ua palapala la, a i ole o ka aie paha e kau aua maluna o ke kauwa, he waiwai ia @o ka haku mua o pili ana i kana wili; a i kona hoolilo ana i kana wili ma ke ano kudala, o ka lilo pu no ia o na mea a pau.  Lilo na hale, bipi, lio kaa a me na a@  e kau ana maluna o na kauwa.  Ua maopopo, ke kudalaia nei ko kakou lahu@ ma keia Kanawai.

 

        I ko'u manao kokua i keia Bila, aole au e kono aku ana ia oukou e huli mai e hoopau i na Wiliko ma Hawaii nei, a e lulu aku i ke kumu waiwai nui, a i pomaikai ai ko kakou pae aina nei, aka, i mea e o-o ole ai keia kanawai inoino, e aho no e hoopau, malia o paakiki loa mahope aku, elike me na kauwa o Amerika i hano pono ole ia mai nei e ko lakou poe haku.  Mai makau oukou i na Kuhina, he uuku wale no lakou, eha paha, a i ole, ekolu wale no ma kela aoao, a ina e huli ana oukou malalo o lakou uuku, alaila, hookahi no mea nana ae, o ke kap@ia mai o kakou, he "Poe pili Kuhina, puni Oihana, a hoopilime@ai."  Ke oleloia mai nei ma kela aoao, o ka Lunakanawai K@ i make no@o ke kii e kau mai la, ka mea nana i hana keia Kanawai, he kanaka akamai a me ka noeau; aole oia i ike, ua kue keia Kanawai i ke Kumukanawai, a ua waiho loihi loa mai keia Kanawai me ka ike ole ia he hewa.  Ai, oia no ka mea nana i hana i keia Kanawai, aka, ina nae e ola ana oia a hiki i keia wa, ina ua ike oia, ua hewa, no ka mea, ia wa, aole i ulu nui mai na Mahiko, aole no hoi i hoomaopopo loa ia ka manao maoli o keia Kanawai; a he hiki anei ia kakou e na hoa e @e aku i ka kela aoao e olelo mai nei, 'O ka waiho loihi ana o keia Kanawai, me ka ike ole ia o kona hewa, a he kumu ka ia e hiki ole ai i keia Ahaolelo ke hoopau.'  Ke manao nei au, ua noho mai na Kuhina ma na ano elua iloko o keia Hale, oia hoi ko lakou ano Oihana Kuhina, a me ke ano ike iho, he poe haahaa loa na kupa o ka aina, nolaila lakou e hoopaa mai nei, 'he maikai keia kanawai' i like me ka moku popopo, aohe hiki i na ohua e kau maluna o ia moku, aole no hoi he sela a Kapena nana e hookele i na moku o ia ano, o make auanei ma ka moana.  Pela wau e manao nei i keia Kanawai ua popopo mai ka mua a i ka hope.

 

        "Ke olelo hou ia mai nei, i@a ka e pau keia Kanawai, alaila, he ilihune ka hope e loaa i keia aupuni; aole loa e kipa mai na moku kalepa, aole hoi e holo na moku kuna ma na awa e ae no ka ukana ole, a e hoi ko Maui, Hawaii a me Kauai ma na waa maoli, a e hoi ana na haole i ko lakou aina.  He wahahee ! mai puni kakou ia olelo, no ka mea, ua lelo na niho i ka ono i ka waiwai o ko kaou aupuni, he pomaikai nui no kakou, ina lakou e haalele mai ana i na kapakai nei o ko kakou aina, a e ike no auanei kakou, e hiki mai ana no ua poe makemake hou i ka Wiliko; a malia he poe lakou e haawi ana i hookahi dala no ka la o na paahana, aole hoi e like me keia, he 4 a e 5 wale no wahi dala no ka mahina.  Pehea lakou e hoi ai, ua ike lakou i ko lakou loaa ma keia pae aina, a ke hoi nei no kekahi poe haole, aole nae e noho loa aku, a hoea hou mai ana no.  No keaha la ? no ka nele i ko lakou aina, nolaila, hele ilihune mai i keia aina, a maanei loaa ka pomaikai@ a ke holo la me na eke dala o Hawaii nei.  A na wai no hoi lakou i kauoha aku e hele mai a hana i ka mea kue i ke Kumukanawai, e like me ka mea i olelo maop@po ia, "Aole loa e hono kauwa kuapaa kekahi kanaka maloko o keia aupuni."

 

        "E o'u hoa hanohano ma ka Oihana Lunamakaainana, he olelo hookaeoeo wale iho no ia, aohe no lakou e hoi ana, ke like ae kakou e hoopau i keia Kanawai, no ka mea, ua makaleho lakou i ko kakou aina, ua kaulana ko kakou aupuni i ka nani, ka waiwai a me ka hanohano o kona kulana iwaena o o ka moana nui o ka honua.  He puu hoomaha keia no na aupuni nui, no ko ka Hikina a me ke Komohana; he wahi hooluolu no ka poe pilikia; e loaa ana ka makani oluolu a me na ea maikai i ka poe nawaliwali.  Ke kali nei, a ke kuko nei na aina e i ko kakou aupuni, nolaila, e noonoo kakou a e hoopau i keia Kanawai e kau nei me ka hoopilikia i ka poe nana kakou i koho.

 

        “E na hoa, ke olelo ae nei au, ina e hemo keia pilikia, he keu keia o ka Ahaolelo naauao a kaulana, a pehea la kakou e hoohalike ai me @a kau Ahaolelo i hala ae nei.  E hoopau kakou, no ka mea.

 

        “Ua hiki mai ka lubile,

        E ola e na pio!”

 

        Kokua mai no hoi o Mr. S. M. Kamakau i ka Bila, a koi mai e hooholo loa.

 

        Kue mai o Mr. Matina i ka bila, a ma ka hoololi i ke kanawai kana.

 

        Noi mai o Mr. Hailasi e hoihoi aku i ka bila i ka mea nana i lawe mai, oia o Mr. Laiana, a o kana ka olelo hope.  Ae ia.

 

        Kamailio mai o Mr. Laiana.  [E loaa no kana haiolelo ma ko makou mau manao pepa.]

 

        Ma ke noi a Mr. Kale Kauka ua kakauia na ae me na hoole.

 

        Eia mai ka poe makemake e pepehi i ka bila o ka aoao makaainana:  Hikikoki, Wahine, Kumahoa, Ma@ina, Kaai, Halemanu, Hanaike, Aholo, Kahaulelio, Kaiu@, Ailuene Kalama, Kale Kauka, Naukana, Komoikehuehu, Laiki 12 alii hui 28.

 

        Poe kokua ma ka aoao o na makaaina, oia ka poe makemake e hooholo i ka bila.

 

        L@ Kuhina, S. H. P@, C. J. Laiana, G. W. P@, N. K@, Asa H@, J. Kaluapihaole, S. M. Kamakau, Hanale Kamikana, J. N. Na@, D. Kaukaha a m@ S. K. Kuapua.

 

        Hoopanee ka Ha@e.

 

        La Hana 37--P@, Iune 11.

 

        Hoomaka ka @ana e like me ka mau.

 

        Hoike mai ke Kumite Waiwai no ka ninau ana i ka hoolimalimaia ana o na Lawe Leta ma Hawaii--ua J. H. Ko@i i hoolimalima me na lawe le@a, i hoaponoia e ka Luna Le@ Nui, a aole hoi e emi ih@ ia mau hoolimalima ana malalo o ka ha@a i hanaia, Hoaponoia.

 

        Hoike mai ke Komite no ka hoonaauao, a ua kauoha ia e pai.

 

        Heluhelu mai o Mr. Kau@ha, he olelo hooholo, e kohoia ka Mea K@ W. C. Lunalilo a me Hon. D. Kalakaua, i mau mea e haiolelo ai i ka la lubile, a e kohoia i mau hoa e ae no ke kula ana.

 

        Hoololi mai o Mr. Aholo, ma ka haawi ana aku, na ka mea ma ka noho e koho mai, i hookahi no ka aoao o no'Lii a i hookahi no ka aoao o na Makaainana.  Ua kohoia o Hon. D. Kalakaua a me Hon. L. Aholo.

 

        Heluhelu mua mai ka Loi@ Kuhina he Kanawai no ka hoomakaukau ana i Papa Inoa Jure.

 

        Hapaiia ka hana o ka la, oia ka hoomakaukau ana i na lio kea maikai a bipi hoi.  Hoihoi hou ia ka Bila i ka mea @a@a i lawe mai.

 

        Hapaiia ka noonoo no ka Bila e auhau ana i na aina i hoopomaikaiia e na alanui.  Komite ka Hale, a noho o Hon. W. P. Kamakau ma ka hono.

 

        Noi mai o Mr. Kaukaha, e hoolol@ i ke poo o ke Kanawai.

 

        Hoolaha mai ka Loio Kuhina, e lawe mai i pauku pakui hou, me ka hookomo ana i ka hoololi a Mr. Kaukaha.

 

        Kokua mai o Mr. Kaauwai i ka hoololi.

 

        Mahope o ka hoopaapaa wale ana, ua hoopauia ke Komite.

 

        Hoopanee ku Hale.

 

        La Hana 38--Poakahi, Iune 13.

 

        Hoomaka ka hana e like me ka mau.

 

        Heluheluia na hoopii malalo iho:

 

        Mai Honolulu mai, e hookuuia ke dute maluna o na mea pili hoomana a pau.  Ua waihoia i ke Komite kupono.

 

        Mai Honolulu mai, e noi ana, e hoololiia ke kuai ana i ka awa.  Waihoia i ke Komite Imi Ola.

 

        Mai Koolaupoko mai, e n@i ana, e hoololiia ka Pauku 388 o ke Kanawai Kivila, a o na i-a kapu a na konohiki, e hoonoa ia i na kanaka iho o ka aina.  Waihoia a noonoo pu me ka Bila.

 

        Mai Honolulu mai, e noi ana e hoemi i ka auhoa lio, a @ hoohana i na kanaka no ka auhau alanui ma na apana iho o lakou a me kekahi mau hoopii ano e ae.

 

        Mai a Kale Rikeke ma mai o Honolulu, e noi ana, i $2,000 no ka hoihoi ana mai o ka moku "Rikemona" i na luina Hawaii @ hoopoinoia e ka moku kipi "Senadoa," ma ka Moana Anu Akau.

 

        Mai Koolaupako mai, e noi ana, e hoemi i $5,000 ka uku o na Kuhina.  Hoomoeia a noonoo pu me ka Bila Haawina.

 

        Mai Koolaupoko mai, e noi ana, e hoonoa ia na laau o na aina konohiki i na kanaka o luna iho o na aina.  Waihoia a noonoo pu me ka Bila e hoololi ai i ka Pauku 1477 o ke Kanawai Kivila.

 

        He mau hoopii lehulehu mai Kona Hema mai.  Ua waihoia i ke Komite Wae.

 

        Mai Honolulu mai, e noi ana, i puu dala no ke alanui o Pauoa.  Waihoia a noonoo pu me ke Kanawai e pili ana i na alanui.

 

        Mai Koolaupono mai, e noi ana, e uku ia ka lawe leta o Oahu, i $12.00 no ka pule, a na ka lawe leta e hoolimalima aku i mau kokua nona.  Waihoia i ke Komite o na Hana Hou.

 

        Mai Koolaupoko mai, e noi ana, e hoolilo ia na'Lii o ka aina i mau Kuhiua no ke Aupuni.  Waiho ia e noonoo.  [Pono loa ko oukou noonoo ana pela, he ole loa hoi ko kakou hookupu aku na ka poe o ka aina e, noho mai no a ekeeke, ku ae hoi ana.]

 

        Mai Honuaula mai, e noi ana, e hoopauia o E. Saffray, no ka mea, he hoopilimeai ia Kapena Ki.  Waihoia i ke Komite o na Aha Hookolokolo.

 

        Mai Koolaupoko mai, e noi ana, e papaia na Lunamakaainana, aole e hele i ke alualu bipi ma na kuaaina, a e hoopaaia ko Koolaupoko Lunamakaainana e malama i ka noho.  Waihoia i ke Komite o na Aha Hookolokolo.

 

        Mai Koo@aupoko mai, e noi ana, e hoopau ia ka Lunakula mai ka oihana aku.

 

        Mai Waimea mai, e noi ana, e hoonoa ia na Pa kanu kupapau a pau--e hoopau ia ka Luna Leta o Waimea no ka hupo--e ae ia na mea a pau e hopuhopu i na holoholona ahiu.  Waihoia e noonoo.

 

        Hoike mai ke Komite Wae no ka hoopii a Mr. Haalou, e waiho aku i ke Komite Waiwai.  Hooholo@.

 

        Hoike mai ke Kuhina Kalaiaina malalo iho i na dala, e like me ke noi a ka olelo hooholo i hooholoia e @a Hale:

 

        No Oahu,        $20,326 75

       

        " Kauai,          1,085 87

       

        " Maui,            1,766 06

 

        " Hawaii, Kokoke  1,200 00