Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 26, 25 June 1870 — KA MOOLELO NO KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI.

! — l loa iio a moku ka piko o ua keiki la, o ka manawa no ja i hoike mai ai ka lewa i konn olioli nui, ma ke kui nakalo naue ana o kn hekili, ma ka hoike ana o ka uwila i konn malamalama, ma ka |hoonnueue ana o ke olai i ka lionua, a lioohuahuai mai la na kiowai o Kulunihakoi, a ke hikikii nwn la h<>i ka punohu ula, ka ua koko a me ke aalewalewa i ka moana, iho lua mai la na waipuilani, pipio mai la hoi na umienue i hele wale-a paa pono ka lewa ; kuhe ka wai ula i kai, hoike ka mamo a na'lii. [ioomuemaeia iho la ua keiki nei, a hoaahui>i iho la i ke kapa keiki. A ike pono ia iho la ke ano 0 ua keiki la, aole no hoi iloko o ka launa keiki, pupuka launu ole no hoi. A no keia nno o w- I.e!' : pane.aku o Puki ia Hina, Aole paha e makemake ana ke'lii i keia keiki pupuka, aohe keia o ka inoino a lohe mai i ke ao, eahoea, e huna no kaua, aohe make olelo-e na ke'lii keia keiki. Holo ae la ia manao ia laua, a hanaiia iho la ua keiki nei a nui, a kupono no hoi i ka nui e hiki ai ka hana, alaila, paue aku o Ilina i ua keiki oei ma ka hea ana aku, Auhea oe e Ku ? O mai la no hoi ua keiki nei. Akahi no o Hina a kapa i ka inoa o ua keiki nei. Mai ka wa nae i hannu mai ai ua keiki nei a hiki i kona wa e hele ai i ka paani, e ku mau ana no ka punohu, a e ua ana 110 ka ua koko. He paipai wale ia no hoi ke poo o na keiki a pau i lrke ka nui mej ia nei.' ' Noho aku no hoi lakou nei a hiki i ka nui loa ana o ua keiki nei. a nui pu ae la no hoi me kona ikaika i kela hana kejia hana ana e inanao ui. A i kekahi la jnae, komo ana kekahi kanaka ilokoo ko 'lakou nei hale, a ninau mai la o l'uki, «E! mama oe, a heaha kau huakai o ka | hele ana mai ? " Pane mai la hoi ua kanaka nei, " i hele mai la no au e kuka > pu kakou, no na keiki a kakou, i kane i ka olua keiki na ka maua kaikamahine." i Pane aku o Puki, " Aohe paha e makemake mai ka olua keiki i ka maua, oiai e 1 nana pu ae no kaua la, aohe kela o ka 1 pupuka e makemakeia ai e ka wahine." ! Pane inai hoi ua kanaka nei, "Ka-ha-ha, kai no hoi no ka makemake o ka maua } keiki i ka olua keiki, nolaila au i hele > mai la." Pane mai hoi o Hina, "Ina no hoi ha ua makeuiake oukou ea, ia oukou 1 vrule mai no ia wahi, aohe a maua hana 2 ja me ka maua keiki, nolaila, o hoi no a i •; ka oukou keiki hele nui mai, a hoao ae ; na keiki a kakou." J; A pau keia inau mea i k& holo pono, !o ke ku ae la no ia o ua kanaka nei hoi > ? . ana. A i kona hiki ana i ka hale, a ha--1 hai aku lt i na mea a pou a lakou i ka- , i umilio ai—o ka olelo ka ia nei, o ka ae wa- & i ie no ka ua kaikamahine nei. O ka hoo* a iinakaukau koke īho la no ia o na ukana I no ka hele, a hele aku ia a hiki i kahi o "|Hina ma. A ike »bo ia ka wahine i ke jkane, a pela hoi ke kane i ka wahine, a e !o ka hoao koke ae la no ia, a noho iho la * j he kone a he wahine. O Kamana ka 1 inoa o ua kaikamahuie nei. e | E«a nae, * ka ike nna aku o Hina ina i II ua kaikamahine nei, waiho e ua mea he i. jnani, 4i palī ke kua mania ke alo" o ua iimea he maikai, a he oianu kona hoa ole-

10, nolaih, hilahila toa iho la o Hina ma 1 no ka Uua keiki, no ka nan3 aku, ao'e no ! hoi i kana enai ua mea he pupuka> a he kop«iuo ole Ke lilo i kane na kehi oi kelakela o ka ui. Oi noho aku lakuu n«i a hiki i ka «a i hapai ni o ua kaikamahme nei. a hanau 1 enai ia he keikikane. A no ka hiki ole ana mai nne o na makua o ua kai kaikamahine nei i kena la muke, no ka hi ana i ke kuakoko o ka hanau keiki • ana, nolnila i kapaia iho ai k jna inoa oj Lokoino. Nolio uku no lakou nei a ha- j uau hou no he keikikano, a kapa hou ia \ la no ka inon oio keiki ma ka aoao o ku | wahiae, oia hoi o Alohaole, no ke aloha \ oie no o na niakua o ua o Kamaha. | ho aku no h<»i a hnpui hou, a hanau ae la) he knikamahine, a kapaia iho la kona; inoa ma ko Kn aoao, oia hoi o Leialoha, | no kn iike Inu o Ku me he lei aloha nn! kona hki'i makiin. A noho aku no iaua n hapai hou no, u iutuau mai ia he keiki*, knne, n knpaia iho in konn inoa o Manao, J no ka iioomanao mau no o Kamahn i na : makna. Pela no iuua nei i hauai ai i ua ' mnu keiki nei eiin. A hiki i ka \va i nui j ai o na keikikane, ua ao ia iakou i ke koa ; a me ka ikaika, a ua kauiana ae ia hoi mn Maui a puni. A ike iho ia lakou ua , ikaika, a<>i»c hoi he kanaka iwaika i oi ae i mamua o lakou, noluila, haouiuiu kaua j iho lii iakou, a kii aku la e iuku a e pe-j pehi i nu'lii o Mnui ma ke ano kipi, a hoio uuhee akn ia na'iii a imho u»a kuaaiun, u iawe ae la ua poe kipi nei i ka aina, u uoho aupuni iho la lakuu. A ia iakou nae e noho nupuni ana, un | hookauhua iiou o Kamaiia, ma ka ono ana ae i kana mau mea e ono ai, nolaiia, paue aku oiu ia Ku, "Ono mai ia ka lioi au i ka puhi a me ka oiali." A ioiie hoi 0 Ku i ka oleio a kaua wahine, hele aku ia (/ia a iiai aku ia ia Puki kona makuukane, i na mea a kana wahine i ono ai. j Pane mai ia o Puki, 4 'ile mea oie wale j no ia mau niea ia n ke heie aku." la nalo aku no o ua l'nki nei, aole no i emo, hoen mai nna me na mea a ka hunonu i ono ai, a lw,\ s . inai la, ho«a ka imu, hana ka iauiau o ka puhi, iawalu hoi ka olnli. 1 ka moa ana, lawe ia aku la iinua o kana mau keiki, oiai he mea mau lon no in ia liav\aii nei, ku iioopunaiieie ia o no keiki hiapo e na makuu. Ai iho la o Kamaha i kana mea i ono ni. laia nae lioi e ai ana me ka hoonuu i na mea ana i ono ai, paue aku la o Puki, " Ua liapni hou oe, a o na keiki nae au ke hanau mai ea, iie keikikane no ; a o ko keiki na wniwai, ola na iwi, no ka mea, he keiki ikaika a koa hoi, a o ke keiki hiapo a olua e hooinailani nei, aohe he ola na iwi iaia, lie keiki huhu, a e waimnkn helelei nna kakou i ke alanui.' , Oi nolio aku no hoi iakou nei n hiki i ka puni i»annu, ili iho la na kuakoko koikoi iu Kainalia, a haia elua lu, hemo ua keiki nei. I lon no a puka ua wahi keiki nei iwalio, 0 ka pane koke ue ia no in, "Uwala." O ka iiuli ae la no ia o Ku a oielo ae ia i ke anaina, (< Kupanaha hoi keia keiki i pane ne nei, 'uwala." Ninau mai la o Puki, "Pehea i* i pane ne la ?" Olelo oku hoi o Ku, "penei no ia i pane ae nei a < uwala , J ako, e hoolohe hou nae kakou 1 ka pane ae." Aohe no i iiuliu iho, pane hou ia no ua wahi keiki nei, "uwa» ia. n la-manawa nae i pane iiio ai o Kamaha, is Aohe uwala, ua kapuia ka uwaia e ou kaikuaana aiii, a umu kahi pu me ka VJiu: 9 Pane mai iioi o Puki, "Kahuna, a i ae ka hoi keia i uwala, e ka lakou nei mea hooie iho la ka ia. 11e uwaia no." O ka puka aku la no ia o ua Puki nei, a kii aku la e eii i kana maia uwala, a o ka hoi mai la no ia a hiki i ka hale, ho-a ke ahi, pulehu na uwala. A i ka moa ana ae, na ua Puki nei no i hanai i ka moopuna, a maona ae la. Ia Puki no nae e hanai ana i ka moopuna, I ua haia aku ia kekahi kanaka i kai o Ka- | maalaea, oiai aia ilaila kahi i noho ai o Lokoino ma i ka iawaia kaka-uhu, a hoea ana ua kanaka nei i kai, o ka paeana mai no ia o na waa iawaia o Lokoino ma, a pane aoa no ua kauaka nei, 4, l hele mai la uu ia oe, ua ai ia mai nei nae ' ka Puki mala uwala i nehinei." O ke kumu nae i a-i ia ai, ua hanau | hou mai nei ka makuahine o oukou he { wahi keiki hou, a na ua wahi keiki la i ! a-i mai nei, pane naai la o Lokoino, o hoi I & hai aku iaia, ua hewa ta, a i aku oe, e ku a hele, mai noho iho, o make aku m'o, oia iiele, o kana wahine, o ke keiki ana a me ka hunona, a me ua wahi keiki lioi

Ij, a mc ka moopona wahme uo ana» hefe a pau loa, o na mata uab a lakou ke koe iho, o n..» ke kanaka n »na tnskima, a j«au no hm ka olek» u na aiii kipi ne», o ka|huh h<M n>;?i | iu 0 kanaka nei me ka oiioli. No kona tnanao, ina e he!e o Pu-ki ma, ahula he mea inaopnpo e ki>e nna na mnia u.t!a nnna.o ka hoi no ia o m kanakn nei a hiki ana keia i kau hale, oleio aku f;i Kera ia Pu-ki; B! e Pu-ki, i oleh» nuii nei t> Lokomo, ua hewa oe, ika ni ana ikn uula. I oi&< io mai nei s e heie oukou a jkiii loa, noho iho no make f o na luea kunu a oukou» ua u e mniaiuu, a iohe o Pu*ki i keia m»u .olelo. K hao aku ana keia ika uhuki i lua mea kanu a pau ioa, hoio » ke «*luheilohe, o ka uaia o ke kaima, ku iioko o ; na koko, o nn mea kanu a pnu loa, maioo iho la, aohe mea uhi, hao ka auainoa ua ! Pu-ki nei. O na wahi ukaun a lakou nei ti—ku iloko o na koko. a makaukau nei |no ka heie ; i,- numawa i |mne iho ai o ; Kamaha i ua walii keiki uuku nei ana ; ; Ka! ia <k? no ka e keia w;ihi keiki—a ! hele ana mnkou, pane ae nna ua tvahi | keiki nei hele, /m iuhi y ka heio mu aku la no ia, knu ka auamo a Pu-ki, ko lakou I nei pii no ia a komo lioko o ka iae luau. I Pane iho la o Ku i ua wah» keiki nei, iu j * jinii kakou e noho ai ia, o ka pane ne la 110 ia o ua wohi keiki uei iu Ku, aole,}rii, a pnne ae la o Ku, ke hoole ae nei no ua wahi keiki nei aole kakou e noho, e pii no ka. pune mni o Pu-ki, pii aku paha, a kalii auanei aua e olelo ae ai e noho, alaila noho kakou. Hoomau'aku la no inkou nei i ka pii, a kokoke i llaleakala, pane ae la ua wahi keiki nei, u u, noho, a iohu no hoi o Ku i keia leo o kana hunau muii i olelo ae ai e nohu, o ka inanuwa no ia Ku i pane ne ai, ke olelo ue nei 0 i nei (Kam »akamahi»i) e uolio, a lohe jhoi o Pu-ki i keia mau olelo, hookuu ih<» ia oia i ka auamo, k hele aku la i ke oki lanu, ka aho, manawa ole, paa na hale elua, noho ana lakou nei iloko o na hale, moe lakou nei ia po a no. 1 I loa no ike ao anaoka hoomaka aku la no la o Pu-ki e wuele i na niah», a kanu aku la na lau uala ana i Inwe mai ai, ja o ka hua no iioi kn lakou ai no ia, i ka | noho nku ia no ia a haia elua anahuiu j ('2O la) i ke kakahiakn oka iawa nna o na anahulu elua, ia lakou e paino ana, 'pane ae la o Hinaa me Kamaha, Ka, ono |ino no hoi ka uhu a me kahi ia e ae no ! hoi o kai, a lohe no hoi uo wahi kupueu ! nei n kakou, ke kakahmnlie ta oin i kona

manao, a pau loa o Pu-ki nin i kn liele i kn mahini n kon iho la o Loialohn me knhi knikunane, ia iunimwii, i kau mai ai kn mnnia a inalohi i na mnkn o kahi knikunliine, a haule nku la no moe, o kn moe no ia. Ka nann no hoi in o un wahi keiki nei a hiumoe Ino ke kaikuahine, o ke ku oe jla no ia iho i kai o Kamaalaea, o kn liele no ia o ua wahi Kamaakamnhini nei a waeuu o ke kula o Kapulehu halaiwai aku la keia me ke kau wahi keiki i Ihemohemo iki ae kona wahi kino, a uuku iiho no keia, a ninau oku la o Knmaaka|niahīai i kela wnhi keiki, e hele ana oe ihea? e pii aku ana au ma keiakuiaaku, i ka huli pa-a-ko, noho mai nei hoi—a o ka pololi pii mai nei ; pane hou aku keia, aohe ka n oukou oi; he ai rio hoi pnha, ua kapu ia mai hoi ka ai e nn'lii o makou, aia a umu kahi ka un(a me ka Uhu, alaila a-i ka a-i. I aku o KaiiiA&kamahiai, o pii hoi hu—n kola kualono la o lako aku o ke n-lu, aiu ilailn ka mala koa kuu kupuiiAkane i kanu ai, n lohe kela i keia mau olelo, o ka hele aku la no ia me ka olioli, iaia no e pii ana ; E kiko-o aku aua kekahi lima o ia nei iuka, loaa ke opu ko, ka hooleina mni 110 ku nna ma kahi a in nei i olelo aku ai. Ke kokoe wale la ua wahi keiki a hoea ana i ke ahua, i nuiia aku ka hia, hooknhi no opu ko e ku ana, ua hele a moe a ata mai, o ka hele aku la no ia a hiki, lialiaki no, elua no ko kaumaha, © kekahi ko, a-i hele no, hoi mai la keia & loaa o Kamaakainahiai e heie ana no i ke ahnui. A iho pu aku U laua nei a hiki i kahi e ku pono ana i ka hale o ke keiki knmanina ; u>aanei kaua e heie ai a hiki i ko mukou hale, ttoho kaua n hoi mai kuu makuaknme hanai, hoole aku la keia, ni03u hou uuai kei<i, e heleana ka oe ihea ? e hele ann au i ke noi Uhu na'u i n&'lii o kakou, wahi a ke keiki malihini, pane hou uiai no kela i ka hua a ka pono. aole I e loaa mai kau i a o)aila t he poe alii pt, |he a-u-a, he huhu; e kipa kaua iko mafkou haie, nialia o hoi mai kuu makuakano ihanai me ka Uhu, loua ko i-a hoi ana» inn manao aku oe e loaa ko i-a i kela f)oe alii pi nut wale la, aole e loaa mai ana. (Aolt % pau.)