Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 27, 2 July 1870 — Page 1

Page PDF (1.77 MB)

This text was transcribed by:  Charles H. Thode
This work is dedicated to:  Melanie Burtis

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

BUKE IX. HELU 27. HONOLULU, IULAI 2, 1870. NA HELU A PAU 448.

 

KA NUPEPA KUOKOA,

HOOPUKA MAU LA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he Umikumamalua!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

OIOI HOOLAHA-aole i po mamua o 10 laina o ka hoolaha h@ kahiana $1.00 . @@@@ @@@o @@@. He $1.50: @@@@@@@@@@@@@ $2.00  @@ @@@ @@@ ia @@@ ke daia o na o@@@@@@@@@@@@@@@ e pa:

@@@@@@@-@@@@@@@@@ no @a lala@@ hookahi_p@o@i he 25

@@@@@ $1.00. @@ @@@@@ $2.00 : a p@ia ku.

@@@@@ @@ @A OLELO HOOKLANA- @a @@o pepa, a me ka uku

@@ Kao kao. @ haawlia no poa ka lima o na Lona o ke

A@@@@@ @i leia e @@@ana mai ia Kaaka Kalika.

@@ @@@ l@@a a @a@ u HINOKAA HUA MAI NO-aole e kaula

@@ @@@ @@@@ @@@le a kanaka maoi, paha ma ka @oa o

Ka p@@@@@we @@@a ke @@@ e hookaa@ mai ma@@ua. K@pono

@@@ p@@a @@@ ma@@ula, no ka @, @a, he emi no ka nahoo

50 kela pup@@@

@a @@@@@@ i @@@@@@@@@@@@@@@oa-ma ke keeno i no@o

@@@ la @o @@ @ J. W. A.Alo@. Ma noa ne o ka liale @@ta

O na pora kana mai ka e@wa @ kana@@@a. a @ ka ha o

Ke a@@@.

                                                            H. M. WINI. Luna Hoopuka.

 

“KA NUPERA KUOKOA.”

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

A@@@@@@@@@@@@@@@@@ 10 lines, inserted once for $1.00

@@@@@@@@@@@@@@ $20 for one month; all advertise

@@@@@@@@@@@@@

Ka@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ pa@@ or 4 cts. a line.

Pa@@@@@@@@@@@@@@@@Subscriptions or Kanikaua.

 

DILLINGHAM & CO.,

NA

M@@@@@@KOMOMAI A KUAII NA MEA HAO, NA MEA

@@@@@@@@ena. Aila. A me na waiwaia pau.

@@@@@@@@A@@@M@@@Honolulu.       @27 6ms.

 

 

Noho Lio!_Noho Lio!

@@N@ NOHO LIO MEKIKO A MEKEPONO LOA I

@@ @@uiaula me na ili Kaloponi, e luna no ma ka lia.

@ Hana Noho Lio o

                                                DALTON & BLAUVELT.

            430_ly*                                      Ma Alanui Moi, Honolulu.

 

OLELO HOOLAHA.

KE PAPAIA AKU NEI NA MEA A PAU O PAPA AKO

@@@@ Hasleaha, na aiua e waiho ana ma Koolauloa, Oahu.

@@@@@@@@@@@@ wak@ i ko lakoa mau holoholona maluoa i na wa

@@@@@@@@@@ ia maluoa, ina e komo hewa ka Lio, Bipi, Hokl

@@@@@@@@@@@, elua

@@@@ @@ uku n@e no e like me ka nui o ka poino a poho.

@@@@@@H@pa. Kao. Moa. He hapeha pakahi no ke poo, a ina

he @@@ Kaka, he hapalua pakahi no ke pao, a ina he kauaka

k@ @@@@ a le hiki lala ke hele ma na wahi i hni la ae la ma

lu @@@@a@ ku e kekalu, e uku no la no ke komo hewa $1.00

K@@@@@@@ka maua mau Pamolo, eia o Pamawaho me Kauahi

kau@                AKOWAI, AHUNA, NUO, Pake.

 H   @.  K@laa@@@. Ian. 22, 1870                   426_ly

 

HALE PAI KII!

AIA KO’U HALE PAI KII MA

MONIKAHAAE,

MAWA @@@@ka HALEKUAI BIPI a @@ ka HALEK@AI MKA

A@@@ SAVIDGE ma ke Alanui Pe  He emi@@ma ke kumu.

ku. @@@a KII.                                                 L. KEIKA (CHASE.)

422 ly                                       Mea Pai Kii.

 

NA LAAU LAPAAU

A DR. JAYNE.

OIA NA

LAAU KUNU,

LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE

LAAU HOOPAA HI.

LAAU HOOMAEMAE KOKO,

LAAU HAMO_PENIKILA,

HU’ALE OLA.

AIA MA KAHI O

KAKELE me KUKE.

Honolulu                                                           482

 

 

 

NA BUKE

HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII.

@@@ Hemolele Nui ili gula nani me na ku

Mauhi ma na aoao ………………………………..$12 00

“    “   Nui ili eleele kaeae wai gula…..  7 00

  “    “   uuku iki iho,………………………..  8 00

  “    “   Pananaiki iho ili eleele ………..  5 00

Kau @a Hou @@ gula nani me na kuhikuhi……..   3 00

  “    “     ele@le kaekae wai gula………….   1 50

  “    “                  “                                                        ………….   1 00

Kau @a Hou Hapa Haole…………………………     75

@@ Hawaii 1848 me ke kanawai………………...   25

“    “   1835…………………………………        25

@@ma Leo Mele @i wa@@@@@ me ke kanawai..           25

   “    “      “   lahilahi………………………    10

@@@@ K@alema......................................................    30

@@@@ ……………………………………………..    25

@@@ Ma@hini ana…………………………………    25

@ @@@ Alua ano……………………………………         25

@@ Kamalil…………………………………………..    25

@@@ Palapala Hemolele…………………………….    25

@@@@ O Heoeri Opukahaia………………………..                    25

@@@ Akua…………………………………………...                   25

@@hewehehaia……………………………………….                    25

@@au li@@@@ ili man@@@@...............................               25

@@     “      “  lahilahi………………………..                  10

@@ Kamalil Kula Sabati…………………………….                    10

@@mamua Kuia Sabati……………………………...                    10

@@@mwina Kamalil Buke 2……………………….                     10

@@e Lame Lama……………………………………                      10

@@ Kake no ka Popa……………………………….                      10

@@Kula Sabati Hela 3………………………………                     25

     “     “    “  4……………………………..                     65

@@ Kaane@@ a loano……………………………..                      10

@@oi………………………………………………..                      50

@@oi ili akiu………………………………………..           1  00

Na Kauoka Hou Pakeka

@@ula nam…………………………………………             1  10

@@@@ @a@@@@ @@@i……………………..                         10

@@ele@be...............................................................                  35

Kauoha Hou Pakaka me na Halelu

Gula nani…………………………………………..                        1  75

@@@@@ kaokue @ul gula………………………                          80

@@eele…………………………………………….                           50

Na Halelu Pakeka

Guia nani………………………………………..                   10

eleele kaekae wal gula………………………….                    50

@@ eleele.............................................................                       50

 

Eia na buke haawi @oale.

 

@pala Liilii---

Helu 4 -- Makemake anei oe i ke ola!

Helu 6 -- E hele i o Kristo la.

Helu 7 -- Ka hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.

Helu 11 -- No ka hoohiki wahahoe i ke Akua

Helu 16 -- Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a ma ke Eesukristo ana.

Helu 17 -- No ka mahi anan, kuai ana a me ka loa ana i ka Awa.

Davida Malo Kumumanao

Moolelo o Ma@ Puaaiki.

                                                                        L. K. KULIKA,

                        Kakauolelo o ka Papa Hooko o ke Ahahui Kua@ ko Hawaii Pae Aina

 

 

Ka Nupepa Kuokoa

KA MOOLELO

NO

KAMAAKAMAHIAI

KA NIUHI AI HUMUNUMU

OKAHULUI I MAUI KE PUHI

NAU OKAOKA HOI O KONA MAU

LA KOA, KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

P@ aku no keia, he loaa no ko kuu i a ke hele au ilaila, i loaa ole mai no ia oukou, oa kamaaina oukou iaia, ike mai kela ia’u he mahhini haawi mai i ka i-a na’u. O ka i-a ia ea o-no ka a-i ana iho, he i-a na na’lii, o kau i-a e olelo mai nei la, aohe ono o ia i-a, he i-a n aka makaainana, o ka ono ia o ka i-a a na’lu, hoi aku e-a, ninau nai ko noho hale, nawai kau i-a, alaila olelo aku au, na na’lii, he mea e ka hauoli o ka noho hale, a-i iho no e-a ono ka a-i ana, pau pono mai ke poo a ka hi-u. O hoi no oe, e hele ana no au, pane hou mai no ua wahí keiki kamaaina nei, alia hoi ha kaua e kele, e hoihoi ae au i kuu ko, a waiho aku, alaila kaua hele, ae aku la no hoi keia.

            Ke holo la ua wahí keiki la a hiki i ka hale, waiho i na ko ana, holo mai la a loaa keia, hele pu aku la laua, a hiki ma kekahi lae kahakai e nana aku ai i ke one o Kamaalaea, noho iho la laua nei, aohe i li-u-li-u iho, hoea mai ana keia waa lawaia, ninau aku la o Kamaakamahiai, owai ae la keia waa lawaia e hoi mai nei, pane mai hoi kahi keiki kamaaina, o Lokoino aku ia, o ke’lii. E hele au i i-a na’u i ke’lii, o ko ia nei ku ae ia no ia hele ana a hiki i ka waa, ua hala ke’lii i ka auau, pa-i-pa-i ana keia i ka waa mai mua a hala ihope, mai hope a hiki waena.

            Hopu iho la keia elua Uhu, paa i ka lima, pe-a aku la no keia holo ana, ke holo nei hoi keia kanaka a hiki i @@@@@@@@@@@@@, aunea @@@@ e lii, ua lilo aku la elua Uhu i kela wahí keiki uuku, aia la ke holo la, pane mai la ke’lii, haia aku a loaa kaili ia mai ka i-a a pepeki iho a make ua wahí keiki la, lawe a@@ a ka lua hooleinamoka kiola iho ilaile, o kana loaa ka ia o ka hele mai a @@u i-a i hele alii ai e lawaia, a lawe aku me ke noi ole mai, i ka pau ana o ka olelo a ke’lii, o ka holo aku la no ia o ua kanaka nei, a loaa ua wahí Kamaakamahiai nei e holo ana, kaili ia ne la na Uhu, a pepehi ia iho la keia a make, lawe ia aku la keia a ka lua hooleinamoka, kiola ia iho la, hoi aku la na kanaka la, pa-e mai la ka leo o kahi aikane a ua o Kamaakamahiai, auwe, make kuu aikane, aohe no paha au e kala i olelo aku ai ia oe he’lii huhu, he pi, hoopaakiki no oe, alaa ko make la. O ko ia nei hele aku la no ia a kahi i waiho ai ke kino make o Kamaakamahiai, lalau iho la keia, paa ma na wawae, ua hele__a paumaele loa i ka lepo, kau-o aku la keia a loko o ke kai, i loa no a pulu i ke kai o ko ia nei ola ae la no ia.

            Pane ae la keia i ke kokoolua, akahi no ka hoi ua le-a o ka hiamoe, ua moe ino ka paha wau, ua hele au a oki loa i ka i-i o ka lepo waiapo. Pane aku la kahi aikane, aohe paha kou he hiamoe, he make kou, e ole au e kii mai nei ia oe a kauo mai nei iloko o ke kai, ola ae nei oe; ahe, ua make io ka wau, o ka’u ike ana iho la no ia i kuu lalau ana i na Uhu elua, a hoi mai no au, o kuu loaa mai ni ia i ke kanaka, o ka pepehi no ia ia’u, (Kamaakamahiai.) a pau ka laua olelo ana, hoi aku la a hiki i a laua i noho mua ai, noho iho la laua ilaila, aohe no hoi i liuliu iho ka laua noho ana iho, hoea mai ana no keia waa. Ninau aku la no ua wahí eueu nei, owai hoi keia waa lawaia e hoi mai nei? Pane mai la kahi aikane, o Alohaole, o ka muli aku keia  o Lokoino. E hele hou ae au i ke noi i-a na’u, wahí a Kamaakamahiai, pane hou mai kahi aikane i ka hua o ka pono. Mai hoopaakiki oe i ka hele, o make hou mai auanei oe; aohe au e make, malia he’iii lokomaikai kela, e hele no au, o ke ku ae la no ia e ua eueu nei hele ana, a hiki i kahi a ka waa i-a e kau ana, ua hala e aku la o Aholaole i ka auaua, pane aku la keia, nani wale no hoi ua i-a la e ka lawaia, o ka i-a paha ia ke hele la nakele ka waa.

            Paipai aku la keia i ka waa mai mua a hope, mai hope a waena, lalau iho la no keia elua Uhu, paa i ka lima, pe-a ae no keia hoi ana, ke hoi nei keia, ke holo la hoi ke kanaka a hiki i kahi a ke’lii e auaua ana, i pau ae ke kai, pane ana ua kanaka nei i ke’lii, i hele mai la au e olelo aku ia oe, ua lilo aku nei ka i-a i kela wahí keiki uuku, elua Uhu i lilo aku nei, pane mai la hoi ke’lii, haia aku a loua, pepehia iho a make, kanu iho i ka lepo, a pau ka ke’lii olelo ana, o ka uhai aku la oo ia o ua kanaka nei. A loau aku la ua wahí kopu eu nei, kaili ia ae iho la i ka lepo a nale. A ike hou mai la no kahi aikane ua make keia, pane mai la kahi aikane, auwe, make hou no oe, i ko pakela paakiki loa no la, alaa ko make hou la, he uku paha auanei ke ola hou ke hana aku au, o ko ia nei ku ae la no ia kii ana i ke aikane, huai iho la keia i ka lepo a loaa ke kino kupapau o ke aikane, hapai ae la keia a waiho iluna, ua hele a wali, uwe iho la keia, a pau ka ianei uwe ana, kauo hou keia a hiki i ke kai, i loa na a pulu ke kino o ua o Kamaakamahiai i ke kai, o ke ola hou ae la no ia, a pane ae la, helu alua ka hoi kela aoao, o ka olua make hoi ia, na’u aku hoi ka make; kau i ka lele, moe olua i ka paepae. Hoi mai la laua nei a hiki i kahi a laua i noho nua ai, aohe i upu iho, hoea mai ana no keia waa lawaia, o ka ia nei no ka ninau, owai keia waa e hoi mai nei? o ka kahi aikane no hoi ka hai aku, o Manao ae keia. o ka muli hope o na’lii nana oe i pepehi, pane aku keia, aia ka hoi ua i-a, e hele au e noi i i-a na’u.

            I loaa oie no kuu i-a i kela mau alii no ke ino no o ko laua mau inoa, e loaa ana no kuu i-a i kela alii, he inoa maikai kone, a ko ia nei ku ae la no ia hele, a hiki i kahi o ka waa i-a e kau ana, pane aku la keia e like mamua; o ko ia nei lalau iho la no ia elua Uhu, a pe-a ne la no hoi ana, ke holo la hoi ke kanaka e olelo i ke’lii, no ka lilo o ka i-a ia ia nei, pane mai la ke’lii i ka olelo o ke ola. O ka make i-a ia, ke hele la no a lalau, o ka ole no ka hele mai a nonoi, he hookano ia, aka e kela la he maikai ia; hoi aku la keia a loaa ke aikane, pane mai la kela, loaa io mai la no ko i-a, e aho ea e hoi kaua a ko makou hale, noho kaua, a hoi mai ka makuakane o kaua, loaa hou ua i-a au, alaila hoi ko-a-uka, aohe au e noho, e hoi ana no au, no ka mea aohe ono o ka i-a a ka makaainana, eia no ka i-a oao, he i-a na na’lii, ke hoi nei au. Ke noho la oe a i ike ae i ka a o ke ahi i ke kula o Kumaomao, e hoonanao ae oe n aka moopuna a Pu-ki ia ahi, alaila, e kau ana kaua i ka hanohano, a e hoi hou ana oe a noho i ke kulana o kou mau makua, a pau ka laua mau olelo ana, ia wa i haawi aku ai keia i ke aloha pumeha i kona kokoolu o ke aikane, he amo ana iho nan a maká o ke aikane, i nana mai ka hana aole o Ka maakamahiai, a he mea ano e loa ia i ka ike mai, o koia nei paipai-u aku la no ia noho ia iuka, komo ana keia imua, waiho aku la i ka i a iloko o ka ipu-kui; hoi mai la keia a komo i ka hale noa, waiho aku la i ka i-a iloko o ka ipu, haule iho la no keia moe no e like no me kahi kino mu aka hele a “puainawele i ka la o kalaihi, hinau i ke aka lawe a ke lailuahine,” ke moe la ua wahí kolohe nei, ke uwe kapalili la, me ka hookina i ka leo, ke kulapa la i o ia nein a lima me na wawae. A puoho ae la o Leialoha i keia leo iloko o kona hiamoe nui. ala aela,a olelo iho la me ke aloha i kahi kaikunane, auwe, akahi no ka hoi kuu lilo i ka hiamoe, ua al aka oe, hoonana iho la a pau ka uwe ana a ke kaikunane.

            A mahope iho hoi mai ana o Puki ma mai ka mahiai mai, auau no hoi ka lepo a pau, hoi loa mai la a hiki i kauhale, a ke ahi o ka luau, a me kahi kukui inamona, a ia Hina ma no e koala ana i ka lakou mau pepee luau, pane mai la no hoi o Kamaha, u ono wale mai la no hoi ka uhu, e laa keia hoi ana mai la la, na hele a haehae i ka pololi, o ka nupa iho la no ia o ka uhu o ka oala mana pani kela, noke wale aku no a maona, ia Manawa no i pane ae ai o Kamaakamahiai i ka leo o ka olioli, a uhu loko ipu , ka-ha-ha, he apuhi oe e na wahí keiki, aia hoi i hea ka uhu, oiai eia kakou la ke hoolohe nei i ka leo kani hone o ka manu a me ke kahuli kani kua-mauna i ka nahele nei; pane hou ae no ua wahí eu nei, huli wehe ipu na-na , pane iho hoi o Hina, ka! Eaho hoi e hooko kaua e huli i ka ipu, malia io hoi he uhu, a miki aku la ke kupunawahine, a ke wehe la i ka ipu a hemo ke poi, i nana iho ka hana e moe ana ua uhu nui ula, a hooho ae la oia me ka leo o ka olioli nui, ola kakou eia ka uhu la ke waiho nei, he i-a auanei he ola, a lalau iho la oia i ka uhu a lawe aku la e ha na, iaia nae i puka aku ai i waho o ko lakou hale, auhea olua e Puki ma, ola makou i ka makou i-a hou, eia la he uhu; pane mai no hoi o Puki ola io aku la oukou. E mau ana no ka lakou papa-leo ana. pa-e mai an aka leo o Kamaha, ke olelo hou aenei no ua wahí keiki nei he uhu no ka ka laua aia no ka iloko o ka ipu kahi i waiho ai, e olelo aku oe ia laua la e huli aku iloko o ka ipu, a lohe o Hina i keia mau olelo a kana hunona, huli aku la ia a kahea aku la i kana kane a me ka laua keiki, e, e huli iho ana olua iloko o ka ipu, ke olelo aenei no ua wahí keiki nei he uhu no ka aia iloko o ka ipu, a lohe hoi o Ku i ka olelo a kona mama, o ka lele ino aku la no ia ma kahi o ka ipukai e waiho ana, e wehe ae la i ke poi a ike iho la i ka uhu e waiho ae ana me ka makamaka hou; A puana ae la me ka leo o ka olioli, a me ka hoopuka ana paha i keia mau lalani mele la. “Ua olioli kai o Haehae, i ke ani a Kalawakua o na pali,” a oili aku la ia a ku ana i waho, a hea aku la me ka leo nui, eia io la, ua loaa aenei iloko o ka ipu, ola io ka hoi keia la makapehu o kakou, no ka loaa ana o keia mau i-a, nawai la keia mau i-a? ua pii kanaka mai nei paha o kai, ke loaa nei hoi ka kakou i-a, pane mai la hoi ka makeahine, pela paha, a pela aku ka lakou mau olelo he nui, e hoopuka ana ma ko lakou mau waha, me ka hauoli nui, a hiki i ka pau ana o ka i-a i ka hoomaemae, a waiho ana iluna o ke pa, a hoomaka iho la e hoonuu, me he mea la o “Ai hoonuu Puna i ka mahu a ka wahine hoohiala-ai ina mapuna wai a ka naulu” i kaka mea o ka ai a ka makapehu. A noho aku la lakou me ka aim au ana no i ka uhu i na la a pau ma ka iho mau ana no o ua kamalei mei a kakou a hala he mau makahihi o ko lakou noho ana, nap ii ae la ke kino o ua wahí niuhi nei a kakou, ia Manawa no hoi keia i ike ai i kekahi mea hou ma kona ano hookupua, a iho aku la oia i kai i kekahi po, a hiki keia i kai i kai o Kamaalaea aike iho la keia he palaoa pae. Kohola paha, ke kuhihewa ole ka mea kakau moolelo a Kaao hoi, o ua palaoa pae nei hoi ua lilo ia i heana na ke’lii, a ua hapai iho o Kona a me Koolau i ua pihi nui nei o ke kai, a aohe wahí mea a hiki iki o ua kupua nei o ka hohonu, oi noke wale ua mau alii nei a aohe neeu mai, aka, ke hamohamo nei hoi ke kupua o ka uina i na pihi nui nei o ke kai, mai ke poo a ka hiu, a, mai ka hiu mai a waena, o ke komo ae la no ia malalo, a auamo ae la a huli aku la no pii i ka uka. Ke hoi nei keia ke kauo la no ka hiu o na ia nei ilalo. Ka! Na na aku a he keu ua ikaika, a o kahi o ka hiu e kauo nei, ea moku kahawai, o ka hele aku la no ia a pii ana i na kualono, a e iho ana i na awawa, a pela uku a hoea ana i ka hale, a hookuu iho la keia i ua i-a nei kamumu launa ole mai, me he mea la o “Halulu nei nehe ae oe,” a lohe o Puki i keia mea halulu, pane ae la oia, a halulu, he hekili paha, he olai paha, he pohakaa paha.

            Aole, o Kamaakamahiai ka, a lohe o Ku i keia olelo a kona papa, puoho ae la ia a ninau ae la, heaha keia mea au e kamailio nei o ka po? Pane iho ka makuakane, e kamailio ae ana wau i ko keiki, i ka hoi ana mai nei me ka mea nui a hookuu mai nei mawaho, o ka halulu ka’u i lohe aku nei, nohe nae au i puka aku nei e nana i ke ano, a pela laua i papa leo ai a hele ana i ke ao, a o kahi kamalei hoi a kakou ua hoi aku la no a ka poli o kona kaikuahine Leialoha, moe no a hiki i he au ana.

            A i ke ao ana ae, oili aku la o Hina iwaho, a ike aku la i keia mea nui e waiho ana, puiwa ae la oia a holo aku la me ka leo makau, auwe ka mea nui e! e make ana kakou i keia mea! A lohe o Pu-ki i ka leo puiwa o kana wahine, puka mai la ia mai ko laua hale mai me ke keiki, a pane mai la, ke ike la hoi ha i ka mamo a’u a ka ikaika. Oi noho aku lakou nei a ua awakea no hoi, ku ana keia kanaka, ua kiai ia ua i-a nei e na kanaka, ma ke kauoha a ke’lii Lokoino, o-i moe aku hoi na kanaka a hiki i ke ao ana, i ala ae ka hia, aole ua i-a nei, holo aku la lakou a hai aku la i ke’lii; au lilo ka heana a ke’lii, aole i ike ia kahi i lilo ai, no ka luhi no hoi i ka hana i ke ao, i po iho ka hana, aohe hiamoe aku a koe, ia makou paha e moe ana, ia wa ka lilo ana, a lohe ke’lii i keia mau olelo. Hoopuka mai la oia i kana olelo kauoha, e huli oukou ma na lae kahakai. A ma ka aina kekahi. A pau ke kauoha a ke’lii, hooko aku la na kanaka, ke hele la kekahi ma na kahakai, ma ke kula kekahi, a o ka poe i hele ma ke kula, loaa ia lakou ka meheu, o-i huli aku lakou a pau mai ka aui i ka hoi, a koe aku hookah, o-i hookolo aku hoi keia ma ka meheu a hoea ana i kauhale o Pu-ki ma, a ike iho la keia i ka i-a e waiho ana, a puka loa aku la i kauhale, a ike aku la ia Pu-ki ma, aloha aku aloha mai, pane mai la o Pu-ki, mama hoi oe o ka pii ana mai nei o keia uka, heaha la kou manao? Pane aku la ua kanaka nei me ka leo kakana, i huli mai nei au i ka heana a ke’lii, a i ae la ke waiho mai nei, he kuhi ko makou la ua lilo i ke kai, eia no ka ia oukou, ae mai o Pu-ki; Ae, ua lilo mai i kuu moopuna i ka po nei, ninau hou aku la ua kanaka nei, auhea ua moopuna la au? E kii aku a lawe ae au i ke kolohe imua o ke’lii, ilaila aku hoi kona ikaika la ea ikaika aku, a lohe o Ku i keia mau olelo a ka luna i huli mai ai.

            Puka ae la oia a kahea aku la i kana keiki, e Kamaakamahiai e, o mai la ua eu nei, O , hele mai nei, a lohe keia i ka leo o kona makua, o ka hele mai la no ia a komo i ka hale o Pu-ki ma, aole oia i hoolaa ia, e noho ana no i ka a-i noa, e a-i pu ana no me ke kupunawahine, ka makuahine, a ma ke kaikuahine, ninau aku la keia i ua kanaka nei, heaha kau o ka hiki ana i kuu wahí nei? Pane mai la no hoi ua kanaka nei, i buli mai nei au i ka heana a ke’lii, eia ka ua lilo mai nei ia oe. Nolaila, he mana hiki ia’u ke hopu aku i ke kolohe a lawe aku imua o ke’lii: pane mai la o Kamaakamahiai, he pono no ia hopu ana mai ou ia’u, ina aole oe i ike aku la i ka i-a, a no ko ike ana. Ke kauoha aku nei au ai oe, e hoi oe a olelo i ua mau alii la i kuu olelo, penei; o Lokoino ea, no luna ia o ka lele, a o Alohaole, no lalo ia no ka pae humu, o oe hoi, no uka oe no mau haalelea. A lohe na kanaka nei i keia mau olelo a ke aiwaiwa, pii ae la kona kai, i anehe aku ua kanaka nei e lalau, e hopuia mai ana e Kamaakamahiai a paa, kiola ia aku i kai, oia lele ka-o-ka-o wale no a haule ana i ke kula o Kamaomao.

            Ia haole ana iho, ua like me ka make, oia moe hoi ko ia nei--a ala mai, hoomaka aku la e hele, o ka loaa mai la no ia i ka poe imi, me ua olelo kauoba a ke’lii, e imi a loaa ua wahí kanaka le a pepehi a make loa, no ka hele wale mamoli o kona manao, a o ke kino make wale no ke lawe aku imua o ke’lii; ia wa paa ua wahí kanaka nei, lilo na lima i ke kua. pane ae keia, alia au e make, e waiho kuu make a hiki i ke alo o ke’lii, hai aku i ua olelo o pau a ke kanaka i imi ai e like me ka makemake o ke’lii, a pau na olelo i ka hai aku, alaila make iho. Loa e lohe aku oia i keia mau olelo, kaumaha kona manao me na kaikaina ona. E like me ko’u kaumaha e hoi nei. Olelo mai kekahi kanaka, e aho io e waiho ka make a ke alo o ke’lii, pela no e paa ai na lima i ke kaula, a hooholo like iho la lakou, alakai ola ia aku la ua wahí kanaka nei a ku ana i ke alo o Lokoino, a i ka ike ana mai o ke’lii e kai ola ia aku ana ua wahí kanaka nei, he mea e kona huhu nui, pane mai la ke’lii, ao ke aha oukou i hoolohe ole ai i ka’u kauoha, e pepehi a make, alaila lawe mai, ian ua aloha oukou iaia, e ola hoi ia o oukou hoi ke make, no ko oukou hookuli.                                                                ( Aole i pau .)

 

Ka Moolelo o ka Ahaolelo

1870.

La Hana 44-Poaha, Iune 23.

Hakawai ka Hale i ka hora 10 kakahiaka.

Hoike mai ke Komite i waihoia aku ai e noonoo i ka hoopii a Hamakua e pili ana i na makai, e noonoo ka hale.

Waiho mai ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo, he olelo hooholo, e hookuuia kekahi alii no kona omaimai, a e uku ia oia i kekahi uku kupono no ka malama ana iaia. Hala mawaho o ka rula.

Ma ke kapaeia ana o na rula, ua neia o Mr. Pilipo e lawe mai i ka Bila e hoololi ai i ka pauku 528 o ke Kanawai Kivila. Kapae hou ia na rula a helohelu mua ia.

Hapaiia na hana o ka ia, oia ka Bila Auhau no na aina i hoopomaikaiia, ma ka heluhelu akolu.

Heluheluia ka bila mai mua a hope, a hooholoia, mamuli o ka ae ana o ka 24, a hoole he 11.

Heluhelu akolu ia ka bila no ka hookaawale ana i haawina no na malama Hale Dute, a hooholoia.

Heluheluia ka olelo hooholo a ka Hope Peresidena i kae ai i ka Bila i laweia mai ai e Mr. Kamikana, e hoopau loa i ka Pauku 1420 o ke Kanawai Kivila.

Ua hoopii o Mr.Kamikana i ka olelo hooholo, no ka mea, aole keia he bila ano hookahi, e like me ka bila e hoopau ana i na pauku mai ka 1417 a hiki i ka 1425 o ke Kanawai kivila. He bila ano e loa keia mai kela mai, nolaila, ua laweia mai keia ma ke ano okoa, aole kue i na rula.

Kue mai o Mr. Laiana i ka rula ana a ka Hope Peresidena. Ina ua manao hou ia i mea e hoola hou aeai i na Pauku mai ka 1417 a hiki 1425 o ke Kaoawai Kivila, alaila, ua hala io mawaho o ka rula, aka, he bila ano okoa loa keia, a kue loa mai nae ka Hope Peresidena mamua o kona noonoo ana.

Kokua mai ke Kuhina Waiwai i ka rula ana o ka noho.

Kokua mai no hoi ke Kuhina Waiwai i ka rula ana.

Kue o Mr. Kaukaha i ka rula ana a ka noho. Ina e ae ana kakou i keia rula ana a ka Hale, alaila, aole e hiki ana i ka Bila a Matina ke lawe ia mai imua o ka hale.

Ninauia ka hoapono a me ka hoahewa i ka ka noho, a ua puka kela. He 17 hoapono, 16 hoahewa, a 5 mau luna noho wale aole hele mai.

O kekahi hana hou aku o ka la, oia ka hooponopono hou i na kanawai.

Noi mai ka Loio Kuhina e hoopanee loa. Hooholoia.

Heluheluia ka bila e hoomahuahua ana i ka Lunakanawai Hoomalu, a kauohaia e kakau poepoe.

Heluhelu akolu ia ka Bila e hoopaa ana i ka uku o na kanaka hana i ka wa e aie kua ole ai.

Noi mai o Mr. Laiana e kakau poepoe.

Noi mai hoi o Hon. Mr. Bihopa e hoopanee loa.

Kokua mai ka Loio Kuhina i ke noi a Mr. Laiana.

Ninauia ke noi a Mr. Laiana a hooholoia.

Heluheluia ka Bila pili waiwai a kauoba ia o kakau poepoe.

Heluheluia ka Bila, a hoolilo ana i kekahi aina i noho ia e kekahi iloko o ka manawa loihi he 20 makahiki me ke keakea ole ia nona iho, ma ka heluhelu alua.

Aohe i pau ka hoopaapaa hoopaneeia.

     La Hana 45-Poailma, Iune 24.

Halawai ka Hale ma ka hora mau.

Hoike mai ke Komite o na Aha Hookolokolo, e hooholo i ke Kanawai e hooponopono ai i na hihia Karaima me kekahi mau hoololi.

Ma ke noiia ana mai, ua kapae ia na rula a ua heluhelu mua ia ma ke poo, me ka hoololi i hana no ka la Poakahi e hiki mai ana.

Hoike mai ke Komite o na mea huikau, e noonooia na hoopii o Maui, e kau ana i dute maluna o na uala kahiki i heokomoia mai a e uku makahikiia ka Luna Makai o Hoouaula_o ka hoopii no ka hoemi ana i na uku makahiki o na Kuhina, e hoomoe ma ka papa. Hoaponoia ka hoike.

Hapaiia ka hana i hoopaneeia, oia ka Bila no na waiwai paa ma ka heluhelu alua: a ma ke noiia ana, ua kauobaia e kakau poepoe.

Heluheluia ke Kanawai e huikala aku ai i ke Kuhina Waiwai, ma ka heluhelu akolu a hooholoia.

Ma ke kapaeia ana o na rula, ua heluhelu mai o Mr/ Laiana he olelo hooholo, e kohoia i Komite no ka noonoo ana i ke oki wale ia ana e ae paha. Kohoia o Mr. Laiana, Kahaulelio, Bihopa, Kaukaha a me Phillips.

Heluheluia ka bila e hooponopono ana i na Kanawai, oia ka hoololi i ka olelo Hawaii i olelo kupa.

Noi mai ka Loio Kuhina, e hoopanee loa, a Lamailio mai no ia mea.

Kokua mai o Mr. Kaukaha i ke noi a ka Loio Kuhina, a kapa mai no ka lili i ka olelo haole, ke kumu o ka hakuia ana o keia Kanawai.

Kokua mai o Mr. Pilipo i ka bila, a kamailio mai no ka pono ke hoololi i ka olelu Hawaii, e uwalo ana maluna o na hoa Lunamakaainana, e kupaa, e manao oiaio, e aloha i ka aina a me ka olelo ponoi, a noi mai e kakau poepoe.

Kue mai o Mr. Kamikana, Laiana, Hikikoki, a kamailio loihi mai ma na kumu a ma na olelo hoohenehene i ka olelo Hawaii.

Kokua mai o Messrs. Kuapuu, Kamakau a me Kahaulelio i ka bila, a koi nui mai e hooholo. Aohe i pau ka hoopaapaa ana.

Hoopanee ka Hale.

     La Hana 46-Poaono, Iune 25.

Halawai ka Hale ma ka hora mau.

Hoike mai ke Komite no ka Imi Ola, no ka hoopii a Kau, e uku ia Baraunu wahine, no kana mau lapanu wale ana. Manao ke Komite, e waiho aku i ka Papa Ola, na lakou e ninau a huli i na mea pono. Hooholoia ka hoike.

Hoike mai ke Komite o na Mea Huikau no na huopii, e noi ana, e noonooia kekahi mau hoopii a o ka hapanui o hoemoe aku.

Ma ke noi a Mr. Laiana, ua hoihoi houia ka hoike i ke Komite, a mahelehele pono i na haawina e hookomo ai i ka Bila Haawina, a hoike hou mai.

Mamuli o ka aeia ana mai, ua heluhelu mua mai o Mr. Kaiue, he bila e hoololi ana i ka pauku 1035 o ke Kanawai Kivila.

Hapaiia ka noonoo no ka Bila Haawina i ke Komite o ka Hale. Noho o Hon. Bihopa ma ka noho.

Waiho mai ka Loio Kuhina i kana hoike no na Makai. Ua hooponopono akaheleia i ke Keena o ka Ilamuku me ka noho pu mai o na Kianina o na mokupuni e ae. Penei ka hoonohonoho ana no na makahiki elua e hiki mai ana:

No na Makai o Oahu            $59,736.

  “     “    Hawaii,    17,540.

  “     “    Maui,       18,600.

  “     “        Kauai,  6,612.

Kela a me keia lilo,             1,000.

                    _______

                                                     $103,588.

Ua manao ka Loio Kuhina, ua nui loa keia, nolaila, ua noi mai oie, e noonoo pono ka Hale.

Heluheluia na Haawina malalo iho, mailoko mai o ka Bila i hoomakaukauia:

No na Makai o Oahu     $30,000.

  “     “    Hawaii,           7,000..

  “     “    Maui,              9.800.

  “     “             Kauai,    3,500.

     Ina e uku malamaia oa Makai ma ka $12.00 no ka malama, alaila, e paa like ana na Apana i na Makai, alaila, e like auanei me ka hokie.

Noi mai o Mr. Hikikoki, e hooholo i ka haawina o na Makai o ka mokopuni Oahu, i $30,000.

Nui loa ka hoopaapaa no keia hoemi ana. Manao na Lunamakaainana e hooponopono hou, a ua nui wale aku hoi na Makai kuaaina.

Olelo mai ka Loio Kuhina, aohe e akaka pono ka puu dala kupono, no ka mea, i ka wa mokuahi a Kikina, e hoonoho hou ia mai ana i mau Makai; a i ka wa uluaoa ole o na kanaka, e hoemiia iho ana. Aole i ike ka Loio Kuhina i ke kumu e hoopaa’i i ka uku o na makai ma na wahi a pau.

Manao o Mr. Pilipo, a hoopaa i ka uku o na Makai o Honolulu mai ka Hope Makai a iho ilalo i na Makai. O ka uku o kela Hope Makai, ua pii loa, he $125.00 no ka malama, a ua nui loa no hoi. Ina e hoemiia i i ka $100.00, alaila, e lawe ana no no kekahi mea e ae. Noi mai o Pilipo, e lawe mai i ka uku o na Makai imua o ka Hale, a e noonoo ma na haawina. (Rula mai ka noho iaia). Noi hou mai o Mr. Pilipo, e hoopii ae i ka haawina no ua Makai o Honolulu, i ke $37,960.

Mahope o ka hoopaapaa wale ana, ua hoomaha ka Hale e noho e paina awakea.

Halawai hou ka Hale i ka hora 12 1/2.

Lilo hou ka papa ia Mr. Pilipo, oia nae kona wehewehe ana i na haawina, i hiki