Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 27, 2 July 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO NO KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO NO KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI.

"keia", he loan no ko ikuu i a ke helr- au ilaila, i loaa oie niai ■ no n oukou, ua kamnaina oukou laia, ? ike mai kela ia'u he maiihini haawi uiai i j ka i-a na T u. O ka i-a ia ea o-no ka a-i i ana iho, he i-a na na'lii. o kau i-a e oieio mai nei in, aohe ono o ia i-a, he i-a na ka makaainana, o ka ono ia o ka i-a a ; na'hi. hf>i aku e-o, mnau inai ka noho hale, nawni kuu i-a, aiaila oieio aku au, na na'lii, i»e mea e ka iiauoii o ka noho ' hale, a-» iho no e-a ono ka n-i ana, pau ; pono mai ke poo a ka hi-u. O hoi ! no oe, e heie ana no au, pane liou mai ! no ua walii keiki knmaaina nei, alia hoi j ha kaua & kele, e hoihoi ne au i kuu ko, |n wniho nku, alaila kaua heie, ne aku la | no hoi keia. Ke hoio ia ua wahi keiki ia a hiki i ka haie, waiho i na ko nna, holo moi ia a loaa keia, heie pu aku la laua, a hiki ma kekahi [ lae kahakai e nana nku oi i ke one o Kaj inaalaea, noho iho ia iaua nei, aohe i li-u-li-u | iho, hoea mai ana keia waa lawaia, ninau |aku la o Kamankamahiai, owai ae ia keia | waa lawaia e hoi mai nei, pane mai hoi ka- ; hi keiki kamnaina, o Lokoino aku ia, o ke'lii, • K hele au i i-a na'u i ke'lii, o ko ia nei ku ae | la no ia heie ana a hiki i ka wan. ua hala | ke'lii i ka auau, pa-i-pa-i ana keia i ka waa mai mua a hala ihope, mai hope a hiki waena. Hopu iho ia keia eiua Uhu, paa i ka lima, pe-a aku la no keia holo nnn, ke holo nei hoi keia a hii/« • ' " ~*" ,w ««- utja* Uf*w'\fe lu, ua lilo aku la eiua Uhu i kela wahi keiki uuku, aia la ke holo la, pnne inai la ke'lii, haia aku a loaa kaili ia inai ka i-a a j)epebi iho a make ua wahi keiki la, lawe aW a k» lua hooleinamoka kioia iho ilail* o kand loaa ka la o ka hele mai a Im'u i-a i hele ulii oi e lawaia, a lawe nku me ke noi ole mai, i ka pau ana o ka olelo a ke'lii, o ka holo aku la no ia o ua kanaka nei, a loaa ua wnhi Knmnnknmnhiai nei e holo ana, kaili ia ne la na Uhu, a pepehi ia iho la keia a make, Inwe ia nku ia keia a ka lua hooleinamoka, kiola ia iho ia, hoi nku la ua kanaka ia, [w-e mni la ka ieo o kahi aikane a ua o Kamnnknmahiai, nuwe, make kuu aikane, aohe no paha au e kaia i oielo aku ni ia oe he'iii huhu, he pi, hoopnakiki no oe, alna ko make la. O ko ia nei hele aku ia no ia a kahi i waiho ai ke kino make o Knmaakamohiai, lalau iho la keia, paa ma na wawae, ua hele—a paumaele loa i ka lepo, kau-o aku la keia a loko o ke kai, i loa no a pulu i ke kai o ko ia nei ola ae la no ia. Pane ae la keia i ke kokoolun, akahi no ka hoi ua le-a o ka hiamoe, ua moe ino ka paha wau, ua heie au a oki loa i ka i-i o ka lepo waiapo. Paneaku la kahi aikane, aohe paha kou he hiamoe. he make kou.e ole au e kii inai nei ia oe a kauo mai nei iloko o ke kai.ola ae nei oe ; ahe, ua make io ka wau, o ka'u ike ana iho la no ia i kuu lalau ana i na Uhu eiua, a hoi mai no au, o kuu loaa mai no ia i ke kanaka, o ka pepehi no ia ia'u, (Kamaakamahiai,) a pau ka laua oielo ana, hoi aku la a hiki i kahi a laua i noho roua ai, noho iho )a laua ilaila, aohe no hoi i liuliu iho ka iaua noho ana iho, hoea ma: ana no keia waa. Ninau aku la no ua wahi eueu nei, owai hoi keia waa lawaia e hoi mai nei ? pane mai la kahi aikane, o Alohaole, o ka muli aku keia o Lokoino. £ hele hou ae au i ke noi ī-a na'u, «*-ahi a Kamaakamahīni, pane hou mai kahi aikane i km hua o km pono. Mai hoopaakiki oe i ka hele, o make hou mai auanei oe; aohe au e mako, maiia he'iii lokomaikai kela, e hele no au, o ke ku ae la no ia e ua eueu nei hele ana, « hiki i kahi a ka waa i-a e kau ana, ua hala e aku la o Alohaole i ka auau, pane aku la keia, nani wale no hoi oa i-a ia je fea lawaia, o ka i* paha ia ke heie la na- ; kele ka *raa. ! Paipai aku ia keia i ka waa mai mua a ; | hope, mai hope a waena, !alau iho )a no keia i *! u a Uhu, paa i k* lima, pe-a ae no keia hoi ! ! aaa, ke hoi oei keia % ke holo ta hoi ke kana* ! j ka a hiki i kahi a ke'lii e aoau ana, i p«u ae ! ī ke kai, pane ana oa kanaka nei i ke'lii, i he- j |le toai k au e olelo aku oe, ua IHo | |aku nei ka īhi i keia wahi keiki uoku, elua ' j Uhu i iile «ka pane mai ia hoi ke f !ii, ? haia aku a loaa, pepehia iho a mak*>, kanu j iho i fca tep© % a pan ka kelii olelo ana, o ka • uhai aku la oo w o ua kanaka oei. A loaa iaku !a ua kupu eu nei, kaiii in ae la I ka im, pepehi ia iho la a i»ake, kanu ia iho i !a i ka lepo a naU. A ike hou mai b no

kahi aikane ua mnke keia. pane mai la kahij aikane, auwe, make hou no oe, i ko pakeia; paakiki loa no !a, aiaa ko make hou !a, he.; uku paha auanoi ke oia hou ke hana aku ; au. o ko la oei ku ae !a no ia kii ana i ke, aikane, huai īho la keia i ka lepo a loaa kei kino kupapau o ke aikane. hapai ae !a keia & waiho iluna, ua hele a waii, uwe »ho,la keia, a pau ka lanei owe ana. kauo hoo keia a lāki i ke kai, i ioa na a pulu ke kina o uaj 0 Kamaakamahiai i ke kai. o ke ola hou ae| ia no ia, a pane ae la, helu aiua ka hoi keia; aoao. o ka oiua make hoi la, na'u aku hoi kaj ; make; kau i ka ieie t moe olua i ka paepSef| (Hoi mai fei laua nei a Ihiki i kahi a laua i f noho mua ai, aohe i upu iho, hoea mai ana no keia waa iawaia, o ka ia nei no ka ninau, owai keia waa e hoi mai ne; ? o ka kahi aiknne no hoi ka hai aku, o Alauao ae keia. o I ka muii hope o naTn nana oe i pepehi. pane aku keia, am ka hoi ua i-a, e heie au e noi i ; i-a na'u. j I loaa o!e no kuu i-a i kela mau aiii no ke ; ino no o ko iaua inau inoa, e ioaa ana no kuu i-a i keia alii, be inoa inaikai kona, a ko ia nei ku ae la no ia hele, a hiki i kahi o ka wrfti i-a e kau ana, pane aku la .keia e iike mamua; o ko ia nei iaiau iho ia no ia elua Uhu, a pe-a ae ia no hoi ana, ke hoio ia hoi | ke kanaka e oieio i ke'iii, no ka liio o ka i-a | ia ia nei, pane mai ia ke'lii i ka oieio o ke! jola. O ka make i-a ia, ke hele la no a iaUu, o ka oie no ka hele mai a nonoi, he hookano ia, aka e kela Ia he inaikai ia; hoi aku ia keia a loaa ke aikane, pane mai la keia, ioaa io mai la no ko i-a, e aho ea e hoi kaua a ko makou hale, noho kaua, a hoi mai ka makuakane o kaua, ioaa hou ua i-a au,aiaiia hoi ko-a-uka, aohe hu e noho, e hoi ana no au, no ka mea nohe ono o ka i-a a ka inakaainana, eia no ka i-a oao, he i-a na na'iii, ke hoi nei au. Ke noho la oe a i ike ae i ka a o ke nhi i ke kula o Kamaomao, e hoomanao ae oe na ka inoopuna a Pu-ki ia ahi, alaiia, e kau ana kaua i ka hanohano, a e hoi hou ana oe a noho i ke kulnna o kou mau mukua, a pau ka iaua mau oielo ana ia wa i haawi aku ai keia i ke aloha pumeha i kona kokooiu o ke aikane, he amo ana iho na na maka o ke aikane, i nana inai ka hana aoie o Ka maakamaliiai, a he inea ano e ioa īa ī ka ike mai, o koia uc i puipni-u aku ia no ia noho ia iuka, komo ana keia imua, waiho aku ia i ka i a iloko o ka ipu-kui; hoi mai la keia a komo i ka hale noa, waiho aku la i ka i-a iloko o ka īpu, haule iho la no keia moe no e like no me kahi kino mua ka hele a "puainawele i ku la o kalaihi, hinau i ke aka lawe a ka iaiiuahine," ke moe ia ua \vahi kolohe nei, ke uwe kapalili la, me ka hookina i ka ieo, ke kulapa ia i o ia nei na lima me na wawae. A puoho ae la o Leialoha i keia leo iloko o kona hiamoe nui. ala ae la, a olelo iho U me ke alohu i kahi kaikunane, auwe, akahi no ka hoi kuu lilo i ka hiamoe.i ua ala ka oe. hoonuna iho la a pau ka uwe ana a ke kaikunane. A mahope iho hoi mai ana o Puki ma mai ka mahiai mai, auau no hoi ka lepo a pau, hoi lou mai la a hiki i kauhale, a ke ahi o ka luau, a me kahi kukui inamona, a ia Hina| ina no e koaia ana i ka lakou mau pepee luau, pane mai ia no hoi o Komaha, u ono wale mai ia no hoi ka uhu, e iaa keia hoi ana mai ia la, na heie a haehae i ka pololi, o ka nupa iho la no ia o ka uhu o ka uala mana pani kela, noke waie aku no a maona, ia manawa no i pane aeai o Kamaakamahiai i ka leo o ka olioii, a uhu loko ipu, ka-ha-ha, he apuhi oe e na wahi keiki, nia hoi i hea ka uhu, oiai eia kakou ia ke hoolohe nei i ka leo kani hone o ka manu a me ke kahuii kani kua-mauna i ka nahele nei; pane hou ae no ua wahi eu nei, huli wehe ipu na-na, pane iho hoi o Hina, ka ! eaho hoi e hooko kaua e huii i ka ipu, malia io hoi he uhu, a miki aku la ke kupunawahine, a ke wehe la 1 ka ipu a hemo ke poi, i nona iho ka hana e moe ana oa uhu nui ola, a hooho ae la oia rae ka leo o ka olioli nui, ola kakou eia ka uhu la ke waiho nei, he i-a auanei he oia, a iaiau iho la oia i ka uhu a iaweaku la e ha. na, iaia nae i puka aku ai i waho o ko lakou hale, auhea olua e Puki ma, o!a makou i ka makou i-a hou, eia la he uhu ; pane mai no hoi o Puki ola io aku la oukou. E mau ana no ka lakou papa-leo ana. pa-e mui ana ka leo o Kamaha, ke olelo hou aenei no oa wahi keiki nei he uhu no ka ka laua aia no ka! iloko o ka ipu kahi i waiho ai, e oielo aku oe ia laua la e huii aku iioko o ka ipu, a lohe o Uina i keia mau olelo a kana huoona, huli aku la ia a kahea aku la i kana kane a me ka laua keiki, e, e huli iho ana olua iloko 1 o ka ipu, ke olelo aenei uo ua wahi keiki neil he uhu no ka aia iloko o ka ipu, a lohe hoi i o Ku i ka olelo a kona mama, o ka lele inoi aku )a no ia ma kahi o ka ipukai e waiho! noa. a wehe ae la i ke poi a iWe iho la i ka j uhu e waiho ae nna me ka makamaka hou ;■ | A puana ae la me ka leo o ka olioii, a me ka j 1 hoopuka ana paha » keia mau lalaoi mele Is. j |" (Jt olioli kai o Maehae, i keaoi a Kalawa-i |kua o na pati, M n oili aku U ia a ku ana | waho, a hea aku U me ka ieo noi, eia io la,| j ua loaa aenei iloko o ka ipu» ola io ka hoi | I keia U makapehu o kakou, no ka loaa ana o j ; keia mau i-n, oawai la teia mau t-a ? ua pu| [kanaka mai poha o kai, ke loaa oei boi{

k* kakou s-a, pane oiai ia hoī ki inakaahine, pela paha, a peia aku ka kkoo mau oleio he oui, e hoopoka aoa ma ko lakoa iaaa waha, me ka hauoii nui, a hiki i ka paa *na o ka «-» i ka hoooHieinae, a nniho ana iluna o ke p«» a hoomaka īho U e hoooaa, rae he iuea; ia o M Ai hoonuu Pona i ka mahu a ka wa-i hine hoohiala-ai ina mipuna wai a ka oaulu'' i ka ka raea o ka ai a ka imakapehe. A 00-| ho aku la lakou me ka ai mau ana no i ka | ohu i im ta a pau ma ka iho raau «na no o| ua kamaiei nei a kakoa a haia he mau raa-| l&hiki o ko lakou noho aina, oa pii ae ia ke| K'.no o ua wahi niuhi nei a kakou t ia mana-' wa no hoi keia i ike ai i kekahi uiea hou tua kona ano hookupua, a iho aku ia oia i kai ij kekahi po f a hiki keia i kai o Kamaaiaea a ike la keia he paiaoa pe. Kohola paha,| ke kuhihewa oie ka mea kakau mooielo a i Kaao hoi, o ua palaoi pae nei hoi oa iilo ia | i heana na ke'in, & ua hapai iho o Kona n j me Koolau i ua pihi nui nei o ke kai, a aohe | wahi mea a hiki iki o ua kupua nei o ka hohonu, oi noke wale ua uiau alii nei a aohel neeu mai, akn, ke hamohamo nei hoi ke ku-1 pua o ka uina i ua pihi nui nei o ke kai, mai ke poo a ka hiu, a, mai ka hiu mai a waena, o ke komo ae la no ia inalalo, a au« aino ae la a huli uku la no pii i ka uka. Ke hoi nei keia ke kauo la no ka hiu o ua ia nei ilulo. Ka ! na na aku a he keu ua ikaika, a o kahi o ka hiu e kauo nei, ea moku kahawai, o ka hele aku ia no ia a pii ana i na kuaiono, a e iho ana i na uwawa, a pela uku a hoea ana i ka haie, a hookuu iho la keia i ua i-a nei kainuuiu iauna ole mai, me hemea la o " Halulu nei nehe ae oe," a iohe o Puki i keia mea haiulu, pane ae ia oia, a halulu, he hekili paha, he olai paha, he pohakaa paha. Kamaakamahiai ka, a lohe o Ku i keia olelo a kona papa, puoho ae la ia a ninau ae la, heaha keia mea au e kamaiiio nei 0 ka po ? pane iho ka makuakane, e komaiiio ae ana wau i ko keiki, i ka hoi ana mai nei me ka mea nui a hookuu mai nei mawaho, o ka halulu ka'u i lohe aku nei, aohe nae au i puka aku nei e nana i ke ano, a pela laua i papa ieo ai a hele ana i ke ao, u o kahi kauiaiei hoi a kakou ua hoi aku la no a ka poii o kona kaikuahine Leinloha, moe no a UlUi i |«o ao Qi)a. A i ke ao ana ae, oiii aku la o Hma iwaho, a ike aku la i keia mea nui e waihoana, puiwa ae ia oia a hoio aku ia me ka leo makau, auwe ka mea nui e! e make ana kakou i keia mea! a Johe o Pu-ki i ka leo puiwa o kana wahine, puka mai la ia mai ko iaua hale mai me ke keiki, a pane mai Ja, ke ike ia hoi ha i ka mamo a'u a ka ikaika. 01 noho aku l»kou nei a ua awakea no hoi, ku aoa keia kanaka, ua kiai ia ua i-a nei e na kanaka, ma ke kauoha a ke'iii Lokoino, o-i inoe aku hoi na kanaka a hiki i ke aoi nna, i ala ae ka hia, aole ua i-a nei, ho- | io aku la lakou a hai aku Ia i ke'lii; ua liio | ka heana a ke'iii, aole i ike ia kahi i liio ai, | no ka luhi no hoi i ka hana i ke ao, i po iho I ka hana, aohe hiamoe aku a koe, ia makou paha e moe ana, ia wa ka lilo ana, a lohe ke'iii i keia mau oieio. Hoopuka mai ia oia i kana oieio kauoha, e huli oukou ina na lae | kahukai. a ma ka aina kekahi. A pau ke kauoha a ke'iii, hooko aku la na kanaka, ke hele ia kekahi ma na kahakai, ma ke kuia kekahi, & o ka poe i hele ma ke kula, ioaa ia iakou ka meheu, o-i huli aku iakou a pau mai ka oui i ka hoi, a koe aku hookuhi, o-i hookoioaku hoi keia ma ka ineheu a hoea ana i kajhale o Pu-ki ma, a ike iho ia keia i ka i-a e waiho ana, a puka ioa aku la i kauhaie, a ike aku ia ia Pu-ki ma, oioha aku aloha mai, pane inai Ia o Pu-ki, mama hoi oe o ka pii ana mai nei o keia uka, heaha la kou manao? pane aku ia ua kauaka nei me ka ieo kakana, i huii mai nei au i ka heana a ke'lii, a i ae la ke waiho inai nei, he kuhi ko makou la ua lilo i ke kai, eia no ka ia oukou, ae mai o Pu-ki; Ae, ua liio mai i kuu moopuna i ka po nei, ninau hou aku ia ua kamka nei, auhea ua moopuna ia au ? e kii aku a lawe ae au i ke kolohe imua o ke'iii, ilaila aku hoi kona ikaika ia ea ikaika aku, a iohe o Ku i keia uiau olelo a ka iuna 1 huli mai ai. Puka ae la oia a kahea aku lai kana keiki, e Kamaakamahiai e, o mai Ja ua eu nei, O, hele mai ia nei, a iohe keia i ka ieo o kona makua, o ka hele mai la no ia a koino i ka haie o Pu-ki ma, aole oia i hoolaa ia, e noho ana no i ka a-i noa, e a-i pu ana no me ke kapooawahine, ka makuahine, a ma ke kaikuahiae, oinau aku la keia i ua kanaka nei, heaha kau o ka hiki ana i kuu wahi nei? pane mai ia do hoi oa kanaka nei, i huli ra*i nei au i k» heana a keliī, eia ka ua liio mai nei ia qe, he mana hiki ia'o ke hopu ako i ke koiohe a iawe aku imua o ke'iii; pane mai ia o Kamaakamahiai, he pono no ia hopo ana mai ou ia'u, ina aole oe i ike aku la i km i-a t a no ko ike ana. Ke kauoha aku oei au ia oe, e hoi oe a oieiu i ua mau a!ii la i koa olelo, peoei; o Lokoino e 1 », no iooa iio b leie, a o Alohaole, nolalo is no ka pae humu, o oe boi, oo uka oe no mau haalelea. A lohe oa kaoaka nei i keia mau oWo a ke aiwaiwa, pii ae U kona kai, i anehe aku ua kaoaka nei e laiau, e hopuia nai ana e Kamaakamahiai a paa, kioia ia

aku i kat. oia iele ka-o-ka-o wale no a haule' aoa i ke kuia o Kainaomao, Ia haoie ana iho, ua hke me ka make. Oii moe hoī ko ia nei—a ala mai, hoomaka aku la e heie, o ka loai inai )a no ia i ka poe imi, uie ea oielo kauoha a keHīi, e imi a loaa ua wahi kaoaka la e pepehi a make ioa,i no ka heie wale mamuli o kooa manao, a o. | ke kino make wale no ke iawe aku imua o | ke'lii; ia wa paa ua w*h» kanaka nei, Hlo na> I lima i ke kua, pane ae keia, afia au e make, | e waiho kuu make n hiki i ke a!o o ke'lii,! [,4uu4»tra H v al f ' e like me ka makemake o ke'lii, a pau na • ; olelo ika hai aku, alaiia make iho. Ina e| ; lohe aku oia i keia mau olelo, kaumaha ko- ; na manao me na kaikaina ona, e hke me f j ko'u kaumaha e hoi nei. Oieiomai kekahi • kannka, e aho 10 e waiho ka make a ke alo | o ke'lii, pela no e paa ai na lima i ke kauia,! j a hoohoio like iho la iakou.nlakai ola ia nku i la ua wnhi knnaka nei a ku ana i ke aio o i Lokoino, a i ka ike ana mai o ke'lii e kai ola | ia aku ana ua wahi kanaka nei, he mea ej kona huhu nui. pune mai la ke'lii, no keaha! oukou i hoolohe ole ai i ka'u kauoha, e pe-j pehi a make, alaiia lawe mai, ina ua aloha j oukou iaia, e oiu hoi ia o oukou hoi ke make, ; no ko oukou hookuii. (Aote i {>au.) I