Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 27, 2 July 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO NO KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO NO KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI.

[illegible] aku no keia, he loaa no ko kuu i a ke hele au ilaila, i loaa ole mai no ia oukou, ua kamaina oukou iaia, ike mai kela iaʻu he malihini haawi mai i ka i-a naʻu. O ka i-a ia ea o-no ka a-i ana iho, he i-a na na'lii. o kau i-a e olelo mai nei la, aohe ono o ia i-a, he i-a na ka makaainana, o ka ono ia o ka i-a a naʻlii, hoi aku e-a, ninau mai ka noho hale, nawai kau i-a, alaila olelo aku au, na na'lii, he mea e ka hauoli o ka noho hale, a-i iho no e-a ono ka a-i ana, pau pono mai ke poo a ka hi-u. O hoi no oe, e hele ana no au, pane hou mai no ua wahi keiki kamaaina nei, alia hoi ha kaua & kele, e hoihoi ae au i kuu ko, a waiho aku,: alaila kaua hele, ae aku la no hoi keia. Ke holo la ua wahi keiki ia a hiki i ka hale, waiho i na ko ana, holo moi la a loaa keia, hele pu aku la laua, a hiki ma kekahi lae kahakai e nana aku ai i ke one o Kamaalaea, noho iho la laua nei, aohe i li-u-li-u iho, hoea mai ana keia waa lawaia, ninau aku la o Kamaakamahiai, owai ae la keia waa lawaia e hoi mai nei, pane mai hoi kahi keiki kamaaina, o Lokoino aku ia, o ke'lii, E hele au i i-a na'u i ke'lii, o ko ia nei ku ae la no ia hela ana a hiki i ka waa. ua hala ke'lii i ka auau, pa-i-pa-i ana keia i ka waa mai mua a hala ihope, mai hope a hiki waena. Hopu iho ia keia elua Uhu, paa i ka lima, pe-a aku la no keia holo ana, ke holo nei hoi keia a hiki i [illegible] aku la, auhea oe e keʻlii, ua lilo aku la elua Uhu i kela wahi keiki uuku, aia la ke holo la, pane mai la ke'lii, haia aku a loaa kaili ia mai ka i-a a pepehi iho a make ua wahi keiki la, lawe aku a ka lua hooleinamoka kiola iho ilaila, o kana loaa ka ia o ka hele mai a iaʻu i-a i hele alii ai e lawaia, a lawe aku me ke noi ole mai, i ka pau ana o ka olelo a ke'lii, o ka holo aku la no ia o ua kanaka nei, a loaa ua wahi Kamaakamahiai nei e holo ana, kaili ia ne la na Uhu, a pepehi ia iho la keia a make, lawe ia akula keia a ka lua hooleinamoka, kiola ia iho la, hoi aku la ua kanaka ia, pa-e mai la ka leo o kahi aikane a ua o Kamaakamahiai, auwe, make kuu aikane, aohe no paha au e kala i oielo aku ai ia oe he'lii huhu, he pi, hoopaakiki no oe, alaa ko make la. O ko ia nei hele aku ia no ia a kahi i waiho ai ke kino make o Kamaakamahiai, lalau iho la keia, paa ma na wawae, ua hele—a paumaele loa i ka lepo, kau-o aku la keia a loko o ke kai, i loa no a pulu i ke kai o ko ia nei ola ae la no ia. Pane ae la keia i ke kokoolua, akahi no ka hoi ua le-a o ka hiamoe, ua moe ino ka paha wau, ua hele au a oki loa i ka i-i o ka lepo waiapo. Pane aku la kahi aikane, aohe paha kou he hiamoe. he make kou.e ole au e kii mai nei ia oe a kauo mai nei iloko o ke kai, ola ae nei oe ; ahe, ua make io ka wau, o ka'u ike ana iho la no ia i kuu lalau ana i na Uhu elua, a hoi mai no au, o kuu loaa mai no ia i ke kanaka, o ka pepehi no ia ia'u, (Kamaakamahiai,) a pau ka laua oielo ana, hoi aku la a hiki i kahi a laua i noho mau ai, noho iho la laua ilaila, aohe no hoi i liuliu iho ka iaua noho ana iho, hoea mai ana no keia waa. Ninau aku la no ua wahi eueu nei, owai hoi keia waa lawaia e hoi mai nei ? pane mai la kahi aikane, o Alohaole, o ka muli aku keia o Lokoino. E hele hou ae au i ke noi i-a na'u, wahi a Kamaakamahiai, pane hou mai kahi aikane i ka hua o ka pono. Mai hoopaakiki oe i ka hele, o make hou mai auanei oe; aohe au e make, malia heʻlii lokomaikai kela, e hele no au, o ke ku ae la no ia e ua eueu nei hele ana, a hiki i kahi a ka waa i-a e kau ana, ua hala e aku la o Alohaole i ka auau, pane aku la keia, nani wale no hoi ua i-a ia e ka lawaia, o ka i-a paha ia ke heie la nakele ka waa. Paipai aku la keia i ka waa mai mua a ; hope, mai hope a waena, lalau iho la no keia elua Uhu, paa i ka lima, pe-a ae no keia hoi ana, ke hoi nei keia, ke holo la hoi ke kanaka a hiki i kahi a ke'lii e auau ana, i pau ae ke kai, pane ana ua kanaka nei i ke'lii, i hele mai la au e olelo aku oe, ua lilo |aku nei ka i-a i keia wahi keiki uuku, elua Uhu i lilo aku nei, ka pane mai ia hoi keʻlii, haia aku a loaa, pepehi iho a make, kanu iho i ka lepo, a pau ka keʻlii olelo ana, o ka uhai aku la no ia o ua kanaka nei. . A loaa aku la ua kupu eu nei, kaili ia ae la ka i-a, pepehi ia iho la a make, kanu ia iho i ka i ka lepo a nalo. A ike hou mai la no

kahi aikane ua make keia. pane mai la kahi aikane, auwe, make hou no oe, i ko pakela paakiki loa no la, alaa ko make hou la, he uku paha auanei ke ola hou ke hana aku ; au, o ko ia nei ku ae la no ia kii ana i ke, aikane, huai iho la keia i ka lepo a loaa ke kino kupapau o ke aikane. hapai ae la keia a waiho iluna, ua hele a wali, uwe iho la keia, a pau ka ianei uwe ana. kauo hou keia a hiki i ke kai, i loa na a pulu ke kina o ua o Kamaakamahiai i ke kai, o ke ola hou ae la no ia, a pane ae la, helu alua ka hoi kela aoao. o ka olua make hoi la, na'u aku hoi ka make; kau i ka lele, moe olua i ka paepae. Hoi mai la laua nei a hiki i kahi a laua i noho mua ai, aohe i upu iho, hoea mai ana no keia waa lawaia, o ka ia nei no ka ninau, owai keia waa e hoi mai nei? o ka kahi aikane no hoi ka hai aku, o Manao ae keia. o ka muli hope o naʻlii nana oe i pepehi. pane aku keia, aia ka hoi ua i-a, e heie au e noi i i-a na'u. I loaa ole no kuu i-a i kela mau alii no ke ino no o ko laua mau inoa, e loaa ana no kuu i-a i kela alii, be inoa maikai kona, a ko ia nei ku ae la no ia hele, a hiki i kahi o ka waa i-a e kau ana, pane aku la keia e like mamua; o ko ia nei lalau iho ia no ia elua Uhu, a pe-a ae ia no hoi ana, ke holo ia hoi ke kanaka e olelo i ke'lii, no ka lilo o ka i-a ia ia nei, pane mai la ke'lii i ka olelo o ke ola. O ka make i-a ia, ke hele la no a lalau ka ole no ka hele mai a nonoi, he hookano ia, aka e kela la he maikai ia; hoi aku laxkeia a loaa ke aikane, pane mai la kela, loaa io mai la no ko i-a, e aho ea e hoi kaua a ko makou hale, noho kaua, a hoi mai ka makuakane o kaua, loaa hou ua i-a au,alaila hoi ko-a-uka, aohe au e noho, e hoi ana no au, no ka mea aohe ono o ka i-a a ka makaainana, eia no ka i-a oao, he i-a na na'iii, ke hoi nei au. Ke noho la oe a i ike ae i ka a o ke ahi i ke kula o Kamaomao, e hoomanao ae oe na ka moopuna a Pu-ki ia ahi, alaila, e kau ana kaua i ka hanohano, a e hoi hou ana oe a noho i ke kulana o kou mau makua, a pau ka laua mau olelo ana ia wa i haawi aku ai keia i ke aloha pumeha i kona kokoolu o ke aikane, he amo ana iho na na maka o ke aikane, i nana mai ka hana aole o Kamaakamahiai, a he mea ano e loa ia i ka ike mai, o koia nei paipai-u aku la no ia noho ia iuka, komo ana keia imua, waiho aku la i ka i a iloko o ka ipu-kui; hoi mai la keia a komo i ka hale noa, waiho aku la i ka i-a iloko o ka ipu, haule iho la no keia moe no e like no me kahi kino mua ka hele a "puainawele i ka la o kalaihi, hinau i ke aka lawe a ka lailuahine," ke moe ia ua wahi kolohe nei, ke uwe kapalili la, me ka hookina i ka leo, ke kulapa ia i o ia nei na lima me na wawae. A puoho ae la o Leialoha i keia leo iloko o kona hiamoe nui. ala ae la, a olelo iho la me ke aloha i kahi kaikunane, auwe, akahi no ka hoi kuu lilo i ka hiamoe. ua ala ka oe. hoonana iho la a pau ka uwe ana a ke kaikunane. A mahope iho hoi mai ana o Puki ma mai ka mahiai mai, auau no hoi ka lepo a pau, hoi loa mai la a hiki i kauhale, a ke ahi o ka luau, a me kahi kukui inamona, a ia Hina ma no e koala ana i ka lakou mau pepee luau, pane mai la no hoi o Kamaha, u ono wale mai ia no hoi ka uhu, e laa keia hoi ana mai la la, na hele a haehae i ka pololi, o ka nupa iho la no ia o ka uhu o ka uala mana pani kela, noke wale aku no a maona, ia manawa no i pane ae ai o Kamaakamahiai i ka leo o ka olioli, a uhu loko ipu, ka-ha-ha, he apuhi oe e na wahi keiki, aia hoi i hea ka uhu, oiai eia kakou la ke hoolohe nei i ka leo kani hone o ka manu a me ke kahuli kani kua-mauna i ka nahele nei; pane hou ae no ua wahi eu nei, huli wehe ipu na-na, pane iho hoi o Hina, ka ! eaho hoi e hooko kaua e huli i ka ipu, malia io hoi he uhu, a miki aku la ke kupunawahine, a ke wehe la i ka ipu a hemo ke poi, i nana iho ka hana e moe ana ua uhu nui ola, a hooho ae la oia me ka leo o ka olioli nui, ola kakou eia ka uhu la ke waiho nei, he i-a auanei he ola, a lalau iho la oia i ka uhu a lawe aku la e ha na, iaia nae i puka aku ai i waho o ko lakou hale, auhea olua e Puki ma, ola makou i ka makou i-a hou, eia la he uhu ; pane mai no hoi o Puki ola io aku la oukou. E mau ana no ka lakou papa-leo ana. pa-e mai ana ka leo o Kamaha, ke olelo hou aenei no ua wahi keiki nei he uhu no ka ka laua aia no ka iloko o ka ipu kahi i waiho ai, e olelo aku oe ia laua la e huli aku iloko o ka ipu, a lohe o Hina i keia mau olelo a kana hunona, huli aku la ia a kahea aku la i kana kane a me ka laua keiki, e, e huli iho ana olua iloko o ka ipu, ke olelo aenei no ua wahi keiki nei he uhu no ka aia iloko o ka ipu, a lohe hoi o Ku i ka olelo a kona mama, o ka lele ino aku la no ia ma kahi o ka ipukai e waiho ana, a wehe ae la i ke poi a ike iho la i ka uhu e waiho ae ana me ka makamaka hou ; A puana ae la me ka leo o ka olioli, a me ka hoopuka ana paha i keia mau lalani mele la “Ua olioli kai o Haehae, i ke ani a Kalawakua o na pali,” a oili aku la ia a ku ana i waho, a hea aku lla me ka leo nui, eia io la, ua loaa aenei iloko o ka ipu, ola io ka hoi keia la makapehu o kakou, no ka loaa ana o keia mau i-a, nawai la keia mau i-a ? ua pii kanaka mai nei paha o kai, ke loaa nei hoi

ka kakou i-a, pane mai la hoi ka makuahine, pela paha, a pela aku la lakou mau olelo he nui, e hoopuka ana ma ko lakou mau waha, me ka hauoli nui, a hiki i ka pau ana o ka i-a i ka hoomaemae, a waiho ana iluna o ke pa, a hoomaka iho la e hoonuu, me he mea la o “Ai hoonuu Puna i ka mahu a ka wahine hoohiala-ai ina mapuna wai a ka naulu i ka ka mea o ka ai a ka makapehu. A noho aku la lakou me ka ai mau ana no i ka ohu i na la a pau ma ka iho mau ana no o ua kamalei nei a kakou a hala he mau makahiki o ko lakou noho ana, ua pii ae la ke kino o ua wahi niuhi nei a kakou, ia manawa no hoi keia i ike ai i kekahi mea hou ma kona ano hookupua, a iho aku la oia i kai i kekahi po, a hiki keia i kai o Kamaalaea a ike iho la keia he palaoa pae. Kohola paha, ke kuhihewa ole ka mea kakau moolelo a i Kaao hoi, o ua palaoa pae nei hoi oa lilo ia i heana na ke'lii, a ua hapai iho o Kona a me Koolau i ua pihi nui nei o ke kai, a aohe wahi mea a hiki iki o ua kupua nei o ka hohonu, oi noke wale ua mau alii nei a aohe neeu mai, aka, ke hamohamo nei hoi ke kupua o ka aina i ua pihi nui nei o ke kai, mai ke poo a ka hiu, a, mai ka hiu mai a waena, o ke komo ae la no ia malalo, a auamo ae la a huli aku la no pii i ka uka. Ke hoi nei keia ke kauo la no ka hiu o ua ia nei ilulo. Ka ! na na aku a he keu ua ikaika, a o kahi o ka hiu e kauo nei, ea moku kahawai, o ka hele aku la no ia a pii ana i na kualono, a e iho ana i na awawa, a pela uku a hoea ana i ka hale, a hookuu iho la keia i ua i-a nei kamumu launa ole mai, me hemea la o " Halulu nei nehe ae oe," a lohe o Puki keia mea halulu, pane ae la oia, a halulu, he hekili paha, he olai paha, he pohakaa paha. Aole Kamaakamahiai ka, a lohe o Ku i keia olelo a kona papa, puoho ae la ia a ninau ae la, heaha keia mea au e kamailio nei o ka po ? pane iho ka makuakane, e kamailio ae ana wau i ko keiki, i ka hoi ana mai nei me ka mea nui a hookuu mai nei mawaho, o ka halulu ka'u i lohe aku nei, aohe nae au i puka aku nei e nana i ke ano, a pela laua i papa leo ai a hele ana i ke ao, a o kahi kamalei hoi a kakou ua hoi aku la no a ka poli o kona kaikuahine Leialoha, moe no a hiki i ke ao ana. A i ke ao ana ae, oili aku la o Hina iwaho, a ike aku la i keia mea nui e waiho ana, puiwa ae ia oia a holo aku la me ka leo makau, auwe ka mea nui e! e make ana kakou i keia mea! a lohe o Pu-ki i ka leo puiwa o kana wahine, puka mai la ia mai ko laua hale mai me ke keiki, a pane mai la ke ike la hoi ha i ka mamo a'u a ka ikaika. Oi noho aku lakou nei a ua awakea no hoi, ku ana keia kanaka, ua kiai ia ua i-a nei e na kanaka, ma ke kauoha a ke'iii Lokoino, o-i moe aku hoi na kanaka a hiki i ke ao ana, i ala ae ka hia, aole ua i-a nei, holo aku la lakou a hai aku Ia i ke'lii; ua lilo ka heana a ke'lii, aole i ike ia kahi i lilo ai, no ka luhi no hoi i ka hana i ke ao, i po iho ka hana, aohe hiamoe aku a koe, ia makou paha e moe ana, ia wa ka lilo ana, a lohe ke'lii i keia mau olelo. Hoopuka mai la oia i kana olelo kauoha, e huli oukou ma na lae kahakai. a ma ka aina kekahi. A pau ke kauoha a ke'lii, hooko aku la na kanaka, ke hele ia kekahi ma na kahakai, ma ke kula kekahi, a o ka poe i hele ma ke kula, loaa ia lakou ka meheu, o-i huli aku lakou a pau mai ka aui i ka hoi, a koe aku hookahi, o-i hookolo aku hoi keia ma ka meheu a hoea ana i kauhale o Pu-ki ma, a ike iho la keia i ka i-a e waiho ana, a puka loa aku la i kauhale, a ike aku la ia Pu-ki ma, aloha aku aloha mai, pane mai la o Pu-ki, mama hoi oe o ka pii ana mai nei o keia uka, heaha la kou manao? pane aku la ua kanaka nei me ka leo kakana, i huli mai nei au i ka heana a ke'lii, a i ae la ke waiho mai nei, he kuhi ko makou la ua lilo i ke kai, eia no ka ia oukou, ae mai o Pu-ki; Ae, ua lilo mai i kuu moopuna i ka po nei, ninau hou aku la ua kanaka nei, auhea ua moopuna la au ? e kii aku a lawe ae au i ke kolohe imua o ke'lii, ilaila aku hoi kona ikaika la ea ikaika aku, a lohe o Ku i keia mau olelo a ka luna i huli mai ai. Puka ae la oia a kahea aku lai kana keiki, e Kamaakamahiai e, o mai Ja ua eu nei, O, hele mai ia nei, a iohe keia i ka ieo o kona makua, o ka hele mai la no ia a koino i ka haie o Pu-ki ma, aole oia i hoolaa ia, e noho ana no i ka a-i noa, e a-i pu ana no me ke kapooawahine, ka makuahine, a ma ke kaikuahiae, oinau aku la keia i ua kanaka nei, heaha kau o ka hiki ana i kuu wahi nei? pane mai ia do hoi oa kanaka nei, i huli ra*i nei au i k» heana a keliī, eia ka ua liio mai nei ia qe, he mana hiki ia'o ke hopu ako i ke koiohe a iawe aku imua o ke'iii; pane mai ia o Kamaakamahiai, he pono no ia hopo ana mai ou ia'u, ina aole oe i ike aku la i km i-a t a no ko ike ana. Ke kauoha aku oei au ia oe, e hoi oe a oieiu i ua mau a!ii la i koa olelo, peoei; o Lokoino e 1 », no iooa iio b leie, a o Alohaole, nolalo is no ka pae humu, o oe boi, oo uka oe no mau haalelea. A lohe oa kaoaka nei i keia mau oWo a ke aiwaiwa, pii ae U kona kai, i anehe aku ua kaoaka nei e laiau, e hopuia nai ana e Kamaakamahiai a paa, kioia ia

aku i kat. oia iele ka-o-ka-o wale no a haule' aoa i ke kuia o Kainaomao, Ia haoie ana iho, ua hke me ka make. Oii moe hoī ko ia nei—a ala mai, hoomaka aku la e heie, o ka loai inai )a no ia i ka poe imi, uie ea oielo kauoha a keHīi, e imi a loaa ua wahi kaoaka la e pepehi a make ioa,i no ka heie wale mamuli o kooa manao, a o. | ke kino make wale no ke iawe aku imua o | ke'lii; ia wa paa ua w*h» kanaka nei, Hlo na> I lima i ke kua, pane ae keia, afia au e make, | e waiho kuu make n hiki i ke a!o o ke'lii,! [,4uu4»tra H v al f ' e like me ka makemake o ke'lii, a pau na • ; olelo ika hai aku, alaiia make iho. Ina e| ; lohe aku oia i keia mau olelo, kaumaha ko- ; na manao me na kaikaina ona, e hke me f j ko'u kaumaha e hoi nei. Oieiomai kekahi • kannka, e aho 10 e waiho ka make a ke alo | o ke'lii, pela no e paa ai na lima i ke kauia,! j a hoohoio like iho la iakou.nlakai ola ia nku i la ua wnhi knnaka nei a ku ana i ke aio o i Lokoino, a i ka ike ana mai o ke'lii e kai ola | ia aku ana ua wahi kanaka nei, he mea ej kona huhu nui. pune mai la ke'lii, no keaha! oukou i hoolohe ole ai i ka'u kauoha, e pe-j pehi a make, alaiia lawe mai, ina ua aloha j oukou iaia, e oiu hoi ia o oukou hoi ke make, ; no ko oukou hookuii. (Aote i {>au.) I