Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 28, 9 July 1870 — KA MOOLELO NO KAMAALAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LAKOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KAMAALAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LAKOA. KAHILUHILU HOI O KONA WAUI.

Paoe mai boi kek»bi kan.U, "K. ! be j m.ke no ka makoa* w m.kauk.u k« m.-| ke. «ka, no ka oieio .n. m.i • «. k.o«ka | oei. e waiho » koo* make a lohe oe i kana | roa o oleio, a ooUiia 1«. wiiho ia mai oe» ke | ola a ike oe, anoai be olelo € ka. | pooo ai i k. pomaikai o ke'iii. oolaiia ea, e hookua oe i.a e karo.»iio n»» *mu. oa i ke* i. maoawa." Paoe mai la ke iii, ,l Oi aoa, oleioia mai aoa." Paoe aka la ua wahi pio nei, Ok. heaoa a keMii, ua loaa .ko nei, ia'a ; oiai i. makou a lehulehu wale e pii j aoa, a hiki i k.hi i p.u mai ai ka oui i ka j boi, a koe hookahi wale aku no &u, a o ko'a ! pii .ku oei oo boi » a loaa kahi o Puki ma. ( a ioaa pu aka nei oo hoi me ka heana a ke * aiii e waiho ana ilaila —a oka mea n.na i • lawe, oka rauii loa nc o oukou. La oielo j uiai nei oae ia'o, e hoi mai au a oielo ako ; sa ookoo, a penei no ia ; o oe e Lokoioo la ea, no luna ka oe o ka lele, a oi la hoi (Alo- j haoie) oo iaio ia o ka paehumu, a owau boi, | oo uka au no Mauhaaielea ; a oia oa olelo | ?a i lobe oukou. a nolaiia ia ea, e aho hoi j e waiho i ko'u make a make pu kakou, loaa j hoi ko oukou moepou o ka la make owau." ! Pane mai ia hoi ke'lii, " £ hookuu ae iaia. a e neenee mai a kokoke/' Ika iohe ana o na kanaka i ka leo kauoha a ke'iii i pane: inai ai, o ka manawa no ia i hookuuia ae s ai oa lima o ua wahi kanaka nei mai ka paa ana ike kaula. Ika hemo ana ae nae : o ke kaula, i nana iho ka hana i na limo, ua j heie a uii. Nee aku ia no hoi ua wahi ka-; naka nei a kokoke ī ke alo o Lokoino, e ha» hai aku la i na mea a pau ana i īke ai a i lohe ai no hoi mai ka waha mai o kabi eu o _

ka nahele. la manawa koUe no, haawi ae ia ke alii i kana olelo kauoha. e kukuluia na poe knua. A penei ka hoonoho ana, o Lokoino, ewalu ana poe kaua, a o Alohaole ewalu ana poe knua, a pela no hoi ka Manno. Holo koke ae ta ka iohe ma o a maanei, a ke nana aku la ka lakou, ku ka-ea o ka iepo i ua mea he kanaka e heie mai ana momuli o ka olelo kauoha a ke'lii, a o ka hoonoho koke ia iho la no īa o na poe kaua a pau mai inua a hope. 0 ka Lokoino puali no mamua, a o ka Aiohaoie aku, a o ka Manao no hoi mahope loa ; ke okaa ia na koa i na laau palau, a ke hoopuka or |a hoi kekahi kanaka i kana oleio hooio, Aohe paha ia o ke kaua e eha iho ai ka iii, oia nae hoi, o ka hoohanohano aku paha i ka huakai kuua a ke aiii. E waiho iho kakou e ka poe heluhelu ia Lokoioo ma a me na poe kaua o lakou a na iakou no ia e pii ae, a e pii e kakou mamua iuka, e nana i kahi koa hookahi, a e aha nna ia ia. Auwe ! i aha aku la la ii Puki, aia ke kupunakane la ke lawe mai ia i ka iaau. Ka-hu—hu, he iaau hili ka 110 ia moku iaau. I waeie mai la i niaikai kahi e kaua ai. Ka, kahu no kaena i ua mea he ikaika—Auwe! weiiweii ino! aia la ke okaa mai la i ua iaau nui la ana. Aole nae i pau ioa aku ka makaikai ana, napoo e hoi ka ia. | A mai ia po no hoi a ao. kamumu ana o Lokomo ma iuka. I ka wanaao aku no nae, ua hoolale e aku 1100 Kamaakamahiai ia j Puki, e hoomakaukau i na ukana, no ka 1 mea, apopo kakou hoi i kahakai, pau ka no- j ho ana i keia naheie anu. Maknukau no; hoi na a ke kupunakane, a paa i ka j auamo, & ke iho mai ia hoi o Lokoino me ; kana poe kaua, oiai he wahi hooihona mai: m ; o ka heie no hoi la a kokoke, waiho mai i ana o Kamaakainahiai i ka huaoieio maikai,! ma ka i ana mai, 44 Aioha oe e kuu hanau «aua, ka mea nunn i wehe mua i ka puka o ka pouli, a ike ia ana ka mnlauialama, e ike [ a-emaliu mai ia'u kou pokii." Pane aku ! hoi o Lokoino, M Aohe a'u huakai ike, he Jiu&kai kaua ka'u." A pau ae ia ka Lokoino oielo kaena ana, aUUa, kahea mai la o Kamaakamahiai me ka leo nui, ' la oukou e oa koa, na puali a j «ne na mea a pau, e hoolohe mai, a o ka poe j e makemake ana i ke ola la ea, o ke aia aku oo ia huii aku ke alo ī kai, a o ka poe oo hoi e makemake ana i ka make, o Ukou ke ueenee mai i paepae no kuu laau. I loa no a pau ka ia nei mau olelo, o ka hooiuaka koke iho la no ia o ke kaua, ia niaoawa ke-1 ia i kaikai ae ai i iaau ooi ana me ka I ikaika paiena ole a hookuu aku ia, a na j ka laau wale no lakou i laku mai a pau loa | iho ia i ka make, aohe o na koa ; inai mua a hope. ke nan* aku la. ahu a !a v ; lakukui na kino make o na koa. A kaikai! hou ae ia keia i ka iaau, a hoopa nialie aku j k ma ka aeuo o Lokoino, a pa a waiho ana iialo. U w« i hoopuka ae ai o Kaai.iakamahiai i kana paka ku i ke kaena» a |te;iei no ia: *'A make na'u na Kamaakamahiai» Na ke keiki a Ku, Moopuna o Manouii, £ Pu—ki—e iolea ka auwae, E Ku«—e hoomakea ke kanaka! ** A iohf o Puki t keīa mau olelo kaena a kaua moopuua» aiaila, lalau ibo ia » i ka auwae o Lokoioo. a lole ae la a hemo km, a miki mai \% hoi kahi Ku, a pepehi iho )a a »»ke loa, oiai aohe i make loa ia Kaaaaka. <&ahiaL A haU aku la o Lokoioo me kona poe , koa» aiaik, aiw aku no hoi iakou oei o ka , liiki mai o Alohaole ne kana mau poe kaua. A hiki uiai U oo hvi Ukou, a e iike uo hoi

|roe ko Lokoioo ma lokoia ana, pela oo hoi ! keia. A poa«t ae !a « kaM, «laila. kw»a ako la o Kamaakamahiai ia Paki, E kau i ka aoamo mi ka a*i» a hoi ae kako*i i kai. O ka hao ae la no w o oa Paki oei i oa w»hi ckara a pao a lakoo. paa i ka aoamo, ka« i ka a-i, a o ka iho ako la oo ia o fcakoa oei a :hala«ai me Man&o a me knna maa poe kaI oa ; i kahi e oo i kahi e, pa oo kahea a KaI ma.kamahiai, ** £ Mauao keiki a Ku. kai»! f kaioa o laoa la i make ako la-ea» aloha oe." | Paoe ma? ia hoi o Maoao. ** Aloha no hoi ; jpahi. Aohe oo au e kala i oieio aku ai ia i 1 iaua, e pau aoa kakou i ka make i ka moo- i I pooa a Paki. ke kaikaioa hoi o kakou, paa- j I kiki no laoa la, a iaa ka make la." Oka | | bopo mai la no ia o oa o Manao i ke kaik.-i ! ina. a hapai ae ia a kaa iiana, a heoooho | īho la iluoa o na oha, a uwe iho la i na ma-1 kua a me na a me kona hanau mua < iho. aia hoi ko iakou kaikuahine. | O ka uwe ibo 2a oo ia a pao a aoa koe, a | Ikamailio iho ta no ka enea ku i ke aloha, a l pau la, o ka hapai ae ia no ia o Manao i ka { Ipokii, kao i ke kua iho ana, a puka i kai. [ A ia lakou nei no nae e iho aoa i ke kula, | keoa ae la keia (Kamaakaenahiai) īa Leialoiha e puhi i ke kula i ke ahi, e bo-a ae ana I ke kaikuahioe i ke ahi, owela ke kuU i ua | mea be ahi. Ai ka ike ana mai oua wahi I keiki nei a Kamaakamahiai i kauoha ai, i ka [a ana'ku o ke ahi, hoon>anao ae la oia no ke \ kauoha, la laua i kai o Kamaalaea, aoie nae | laua i hui koke ia wh. Oko lakou nei iho aku la no ia a hiki i kai o Kahului, noho ibo la a iiuiiui, a kuu pono iho ka nae. Ia manawa i pane aku ai o Kamaakamahiai ia ; Manao. Auhea la o keia poe kanaku kahi; kanaka i pii ae at io makou la. a hoi aku ai j i kai o Kamaalaea, nana hoi i bai aku ia ou-; kou i ka Jobe, a oia ke komu o keia kaua. j Aohe hoi i pane mai o Manao i kana oieio,; owau e mai la no ua wahi kanaka nei, me: ke koio mai iialo, a kokoke paue ae la imua ' o Kamnakamahiai. Owau nae ua wahi kanaka la, a ke waiho nku nei au i kuu ola ma : ka poho o kou lima i keia la, aia no ia oe ka ; make a ine ke ola ; aka hoi, ina make au ea, ī

i neie oe i ke kukini ole, owau wale no kahi kukini maina i koe. i A iohe o Kamankamahiai i keia mau ole- ; ij a ua wahi kanaka nei, pane iho la ia, ae,' e aho hoi ha e ola oe. E holo hoi ha oe i; , keia manawa, e ninau hele i kahi o na'iii ka- ? hiko o Maui nei i noho ai, e imi oe ma na | wahi a pau, a ina ua pau iakou i ka imke, | aiaila, e huli aku oe, malia he pua no ka la-! ; kou e oia nei. I ioa no a pau na oleio kau- i ioha, o ka oili aku la no ia hele ana, o ka , ! heie no ia ma Kooiau o Maui, a huli no hoi : ma Kona. A i ua wahi kukini nei e holo! ana me ka mama, pa-e ona ka ieo o keia ! ' mea makai o ia nei, i alawa aku ka hana i ' he wahi keiki, a huli aku la ua wahi kukini l nei hele ana a hiki i kahi a ua wahi keiki | nei e walea ana, o>a no kahi keiki a Kama-; |akamahiai i kauoha aku ai. 1 j A ninau aku la ua kukini nei i kahi keiki, na ike nae paha oe i kahi i noho ai na'lii i kahiko o Maui nei. pane mai kahi keiki, ae, ua ike au, aia ia i keia mau hale e ku mai ;ia, pane aku Ia ke kukini, haele ae hoi ha ' i kaua, ae mai Ja ua wahi keui nei. Heie pu ; aku la iaua a hiki i ka hale, a ike aku la ua ! wahi kukini nei i na'lii, oiai oia no ko iakou I haku, haawi mua aku ia kahi kukini ī ka i ' hua olelo, aioha oe e ka iani, peia no ia haa- i | wina hookahi he aioha. ia wa i olelo aku ai kahi kukini, i kii mai nei au ia oukou, e hele i Kahuiui e hooponopono i ka aina, no • : ka mea,ua make na'iii hookaumaha o kakou.; Nolaiia, e hele kakou i keia manawa. pane 1 j inai hoi ua alii aei f Aoie au e hiki ua ele-| ; makuie ; e aho o kahi keiki hoi kau e iawe | iaku, a hoio ih# la ia mau olelo mawaena o, 1 ke'iii a me kahi kukiki, o ko ia nei hapai ae J | ia no ia i ua wahi keiki nei kau i ke kua, j ;o ka a-e aku ia no ia ma kula, a iho ana ma ! keia aoao o Kahului, ku ana i kauhale, hoo- 1 ; kuu iho ia keia i na wahi keiki nei ilalo. A i ; ike mai o Kamaakamahiai. o ke aikane no [a la oei, muhauinha mai ia ka hea ana, he | ! ma-i, maioko mai hoi, a komo aku la ua wa- j hi keiki nei a noho ma ke aio o ua eueu nei,; & ninau iho i», owai ia hoi kou inoa ? o Ka- j inaiaiawaiu ko*u inoa, a iohe ae ia na mea a | pau loa, o ke'lii no keia. O ka wa uo ia i 1 i pane mai aī o Kamaakamahiai; oia no kuu | ; mea i kauoha aku ai ia oe i ka In a kaua i hui ai i kai o Kam&alaea, a o oe no hoi kuu j mea i ola ai; noUiia, ua hilahiia au ia oe ia manawa no ka'u uku ole i kau mau hana maikai, a i kei* la, ua loaa ia"u ka uku e uku aku ai. Ua pau ka \no,a me ka piiikia, a ua | hoi hou &e a noho i ke kulana hanohano o |kou mau makua. o ka maoa noho alii no kai |a oe, a o ka paku ka'u i ka aioa, pane mai ia |o KamaUiawalu. Aoie pela ko'u manao; ; penei ka mea i holo i ko'u manao. O oe no | ke'ii}malona, a e noho makaainana aku no ! au, pane mai no kela. Aohe au he alii no | Maui nei, no Kauai au>aia i Kauai ko'u kupunakane. nana m»i ko'u makuakane, noiaiia noho no oe i kou aina, no ke mea, noonei nooe. A noho iho la o Kamaialawaiu i ka |noho ana moa o kona mau kupuna. | A o Manao hoi. noho Kahuua iho !a ia, a io k» paku a me ke alai» ou kai a Kamaukamahiai. me he mea ia paha o "He paku | Nuuaou he koo na ka makani, he kiai be koo ua ka ua haao" a pau ae la keia mau mea a pau, hoomaka iho !a o Manao e haoa i kaoa oīhana. Hai aku 1« i ka ao*ae o Lokoio« iluoa o ta lele; a i ko Alohaole auwae hoi, iUlo o ka paehumu, a pan ia. noho ako U no iaieou nei me ka maiuhia, nae ka oiuoiu. A «m makua o ke'lii, ua iui ia aku la a iawe ia Aai a noho pu i kahi hookahi. a o i»kou oo «a'iii nona ka aina. Noho aku ia lakou nei a kjia he oiau makahi-

bi, me k» oie o kekohi mea ku-e īwieoa • o k* oobo an«. | No keia ikailn o km mea nona keii k*ao,. o« koko-i «ku la ki lohe a hiki io Olopem ia ; kelii o Oaho nei. & nolaik ow i npa »i « , oo« ka iii o kaoa kamaiei t& Kamaikainahi-1 at. oo ka mea. e oaho kaoa aoa laaa me Pa* | eoooiokooa ke'lii o Kooa nei, a o Oiopaoa | oo boi ma oa Koolao ; a oa ookea boi na ol Olopaoa e Poeeooiokooa i ka iuku. ua heie; a koe iki na wahi aina. a ooiaila oia i olelo; aku ai oia i kona mau kaho poooi, H3, ao-i hea o!oa e o'u maa kaoaka. e aho paha e j hoio oloa i Maoi, e knolua ia Kamaakama* j hiai, akahi no ka hoi kua oiahoa ī kooai kauiaoa roai ika Hcaika f e aho i)oi e heie i mai ia a kaoa ae i kuo aioa, loa 'oo boi e' puni ka aīoa, a make hoi o u hoa paio. aīa- i ila t oia oo malona a owau aka no malaio." i O ka ae waie oo ka ua mau wahi kahu nei j ooa. •

A pau no hoi ia mau mea i ka aiPmaikai ia. o ka hoomakaukau iho ia no la o oa okaoa a pau aua mau wahi kanaka nei. I ioa no a kau ua mau wahi kanaka >!uoi| o ka waa,o ka hapai ia aku ia oo ana iioko oke kai; a haawi mai il hi kanaka nei i ka laua mau olelo hope ioa, Aioha oukou, be aia waa ko maua ; haaieie koa waa ia i koa kanaka. Ku ae ia kabi kia o kahi waa o !aoa nei. kau kahi pea ahu, hao iho ia ka makani maianai o Kaiiua, o iho la ka hoe-uli, kapae ka lemu i kua«iako. ku hoi kehu o kahi waa iiiīii, i ka ua mea o kn hoio iauna ole o kahi waa. A mui ia h

no a po, a mai po no hoi a ao, lana una iaua nei uiawaho ae o Kahului. Elua wale no mea a iaua riei i ike aku ia manawa, he wahi keiki e hee pue nalu ana, a he wahi knnaka i ano oo ke noho ana ma kula. Ia manawa nae laua i hoopaapaa ai, no ka mea, oa i aku keknhi, O Kamaakamahiai ae no keia e auau mai nei, a hooie mai Ja hoi kekahi, me ka i mai, Aole keia, aia oi ala e noho mai la iuka, Pela wale no laua i hoo» paapaa ai, aohe nae he ko, aka, ua liio nae ka puaa i ka mea nana ka oleio, Aia oi a!a e noho mai la i kula. Leie iho ia ia iloko o ke kai me ka puaa, a au aku la a pae i kula, a hahau aku la i ka ihu o ka puaa imua 0 Puki, me ka olelo ana, Eia ka puaa la e Kamnakamahiai, he puna al.ina na ke aiii o Oahu, i upu i kana milimili a noa ka ili ia oe. Pane mai nae o Puki. Aole owau, aia o 1 ala e auau mai la i kai, o Kamaakamahiai in. Ia manawa i hoi aku ai ua kanaka la me ka alamihi niho paakiki, me ka i ana iho, Ua hili ka wau, ua pono ka o i ala. A hoi aku la ia a kau iluna o ka waa, a pane aku i kona kokoolua, oiai kela e kulou ana, a puiwa ae la i ka ieo i ka i ana iho, Ei nei e, ua lalau au, eia no ka ua pono kau. P.me koke mai no kona hoa. E kaia no hoi au i olelo aku ai ia oe, uohe hoi e hihi, ua ike ia no oe he kanaka paakiki, aia no a ko knu, alaiia oe pono. E i aku ana no hoi au ia oe, Eia iho no o Kamaakamahiai, eia kau o keJa eiemakule ; kai no hoi ua lohe ae nei no kakou, he wahi keiki wale no o Kamaaknmahiai, alaa ka make o kaua ia oe-a. Ehia mea aloha o ka maka o ka wahine a me na keiki, i ka ike oie mai i keia puu make.

Pane aku no ua kanaka hoopaakiki nei, Au ae hoi paha oe, anoai paha hoi aole hoi i like pu me ka'u e manao nei, īa oe no ke. ia, he make ko kaua. Anokaia ia pakela koi loa, lalau aku la keia i ka puaa a paa i ka liina, aau aku la. Oko ia nei au no

hoi ia a ku ana imua o ua aiwaiwa nei, a pane aku, Eia ka puaa, he alana na Olopana na ke'lii o Oahn. ua nee«a e ke kaua a haiki, ua pau aku ka aina a me na koa in Pueonūiokona ; a o ke kukui ne nei hoi o ko kaulana i ka ikaika. nolaila, kapu ai o Olopana i kana milimili a noa ia oe kona oiwi hemolele. E ola oe ike akua, e ola hoi ko mnkou alii, a e ola no hoi maua ia oe. Hookuu aku la oia i ka puaa, a au aku la iloko

oke kai. Huli mai la no hoi keia au ana a kau ika waa. La wa 110 nae aia nei i kau aku ai iiuna 0 ka wua, pa ana kahea a Kamaakamahiai, E Keaumiki e Keauka, a a au ae iuka. Pane aku hoi laua nei, Ma ka waa aku no maua, malia he make ko maua, ua loaa no kahi e waiho ai. Ae mai la 110 hoi kela, aau hoi aku la iuka. Hohoe aku la no hoi iaua nei i ka wna a pae ka hope iuka. a o ka ihu hoi o ka waa aia no iloko 0 ke kai, ku ana no ua wahi eu nei a kakou 1 ma ka aoao 0 ka waa, a pane iho la, Mouiomoe iho no iioko o ka waha o ka waa, paa; nae a paa. Oko iaua manawa no ia i moe iho ai, me ka hoomakaukau i ko laua paā ai. Ninau hou iho lu nae keia. (Ja paa' nae paha oiua ? "Ae," wahi aua mau wa-; hi kanaka ia. a o ka manawa no ia a ua ahikaoana nei i lalau iho ai i ka waa, a kaikai ae ta iiuna, a pahu aku ia nia kahi kupono Ika halau waa o Puki; oia ieie wale no a ; komo ana iioko 0 ka halau, a kau ana iiuna i oke aki. lea ae kahie o iaua nei, eia ka! he haiau wwa keia. I aku nae 0 Keauka ia Keaumiki, Ma-ma-make kaua, kat no paha i keia pahu ia ana mai nei o kaua ia i o Oahu, oia la kaua. eia no ka i Maui nei. Panel mai hoi 0 Keaumiki. Make aku ia hoi ha i kaua i kahakai, oiai o ka wa enaena 00 ia o huhu o ka wa kinohi, nolaii», aohe makeac«i aku o kaua 1 koe ; ke hikt mai ke kanaka 0 j keia la ea, he kanaka t kii mai ana ia kaua { e heie aku e hai i ka kaoa oieio i Leie maii ai. £ mau ana no ka iaua kamaiiio aoa no ; ia mea, ku aoa ke kaoaka ma ka puka o ka halau waa, a pane «na ia iaua nei, I kii mai oei ao ia olua e heie i kahi o ke'hi. A lohe iaua i ka oleio a Wa pale kaua nui o Maui a puni. o ko iaua ku ae ia no im a haeie aoa a komo i ka hale kahi a Kamaakan»abiai e noho mai ant, a koio aku iaua a hiki imua o kona alo. (Aole i ptm). !