Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 31, 30 July 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LAKOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LAKOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

.Ninau mai U o Kamaakaoiahwi me ke aoo hoohuahuaiao paha, no ka mea» ua iohe inua oo la i na olelo i ka wa iioko o ke kai. Heaha ka o!aa huakai o ka hikina mai o Maui nei ? Pane aku la o Keau ka i kii mai nei maua ia oe e heie i ke Kaua i Oahu, no ka mea, ua kaua ko makoa alii oia o Oiopana me Pueonuiokona a ua pau ioa komakou ao?io S Ua mak*. a no ke kukui īa ana anei hoi o ko kanaka koa a me ka ikaika boi, nolaila i makemake at o Olopana e hele oe j ke Kaua i Oihu ma ko Oiopana aoao, i Kaua oc a j make o Pueonuiokona a puni ka ; aina, papale ka moku holo ke kai mawaho, j maiu hoi ke kula aobe iele pueo, alaiia o ka| Iwa nani a OiopAna \ hoa kauna ia no kou | inau po anu, o ka moka a nie ka aipa Oihu \ apuni o oe ke aiii, e noho makaainana aku j o Olopana a ine makou a pau. j A pau no ho» ka iaua oieio ana, pane inai | 0 Kamaakomahiai, ua iohe iho nei au i ka > olua muu oie.'o a pau loa mai ka mua a ka j hope. A eia hoi ko'u manao ia oiua, «lohe j au e hefe pu ana ine olua i keia manawa, o oiua wale no ke hoi, hoi nae oiua a hiki ij Oahu naua mai olua ia'u. O Hiio keia ia a | kakou e hui nei a me konn po o po iho, heiu! Ohua n haia o Hoaka me Kukahi. e hooma-1 kaukau aku ann au e heie, i o Kulua a me | Kukolu i ka moana nu, hiki i o Kupau pae | aku au i O-ihu, nana ioa olua ia'u mai hoo- l hewahewn olua o make, aka nae, e nana i mua mni oiua ia'u i maopopo ko'u ano ia I oiua, i ole e hoohewahewa ke hiki aku au,| oia, nana ia mai, na ia ia no hoi ke kena e> nana, o ka ne aku la no ka laua nei, a o ka j mua o ka nana ana ia Kenuiniki, nana no j hoi ia i kana ike ma ke kua ma ke aJo ma | keln aoao ma keia aoao, aohe nae he wahij hoailona i loaa ia ia, a hookahi no ana wahi j hoailona o ka uuku o kahi kino, a pau kann; nand ana, ku mai hoi o Kenu-ka, a nana ma I ke kua inai iuna n haia i ialo, huli ma ke j o!o inai iuna a haia i ialo, a huli ma ka aoao j hema u pela no hoi ma ka aoao akau a haia j 1 iaio, uka, hoomau hou aku ia oia i ka nana I ma ka pepeiao akau, oiai ua ike aku oia he j wahi kiko eieeie uuku ma ke kua mai o ka j pepeiao, a hooki aku la oia i ka nann anu ia 1 Kauiahiwa moa peku ooiea o Kahuiui. ia manawa huii mai ia oia a i mai ia, ua j ike iho la olua ia'u, na ia la ka ninau o ka : ne ka inua nei, i hou mni keia, i mau i ka; ike, kahuii ka ike la n-i kanaka kuu laau ke hiki aku au, p:iue mni la laua, nole ana ma- j ua e hoohewahewa ia oe, ua kumnka aku la I ko inaun »ke ia oe, ka ! oia anei he iwi panee ; ko ka puaa.wnhi a Kamaaknmahiai, aoienoi ka puaa kana olelo ana, aka, nona iho no! oiai un iku no ia he inea hiki no i kona kino ke pii a nui e iike me kona ano kupua i ioaa | inai, mni kona aumakua mai, a pau ae la ka-! na mau olelo ana, hoomakaukau iho ia kahi J |wpa aina no lakou me na maliiuni a lako! pono, a hoomnka iho la lakou nei e paina, a ! p:ha kn lun o ka iuaina, a hoomakaukau iho I la o Keaumiki a me Keau-ka no ko iaua hoi I ana, a o ka manawu no īa i haawi like ai na \ haawina a ke aiohu ma ko laua la pane ana j inni. E aioha auanei oukou Ia ea, ke hoho- \ hoi nei inaua, i mai o Kamaakamahiai, ka-! kou pu aku no a ka waa o olua a hoi oiua alaila hoi mai au. a heie iike aku ia iakou a | hiki i kahi o ka waa e kau ana, a pane aku j la ua hiiu nei ia luua la, kakakau ae i ka ' waa o olua, na ia nei ke kena ke ee ae la no ko iaua la a kau ana iiunu o ka waa, a |)ane; hou aku la no keia, moinomoe iho, paa no a i paa, i moe nae olua mai kaukai oiua a iiuliu : 0 h iule olua maialo o Kauai, ia'u e hooma- j kaukau ai e pahu i ka waa o oiua, e umi > oiua ī ka hanu o olua, a aohe no boi e nae> | nae, ia manawa oiua e ala ae ai oia ka ma- f nawa kupono. j A moe iho ia laua e like ine ke kauoha,; ia manawa keia i hapai ae ai i ka waa a kau iiuna, a pane ae !a oia penei : Oi ku-ku oi moku-o-o ia. a pau ia mau oleio ana» p<hu aku la oia i ka wn® a lele aku la, me he mea la paha, ** Kelehoiamo iiuna ka wai o Hiila-i we, maaweiki i ka lawe a ka makani, n oi ■ moe ua roau wahi knnaka nei a aobe no hoi 1 upuupu iho ala ae ia laut, a i ko laua ala 1 ana ae, aohe kekahi hoailona aina i ikeia e ko laua mau makn» ia manawa i pano aku i ai o Keaumiki ia Keau-ka, ua hala ka aina, a eia paha kaua i ka iepo e heie nei, pane mai hoi o Keau-ki, aohe oo paha oe e ike aku i k» aini i k« ka mea o ka nui o ka holo o ka waa, o k« Ul*u iho paha o ka lima i ka hoe a kipu iho, aole paha o ke immaīiio. a iainu iho la iaua i nt hoe a paa i ko laua mau liina, a kipu ibo !a iloko o ke kai ine ke kaohi aoa i ka hoio o ka waa, ka hele oo hoi ia a kualHii ka holo o ka waa ma ko iaoa hooikaika ma ke kaohi ana, akahi no ia« ua a ike aku i ka aina, a i ko Uua hoomao» popo pono ana aku i ke ano o ka laua wahi i ike aku ai, tue ko !aua inanao o Moiokai ia ū, eia ka o ka Lae o Kaena i Q«hu s a i ka pau ana o U hoio o ka waa, hohohoe maoli aku h laua a pae i kuU f a o kahi a laua i pae aku at o slokuieis i Oahu, a haalele iho U no laua i ka waa o laua ilaila, a hoi aku ia iaua maoka, mai ia ia a po mai ia po a ao hoea u ua hua tun i ka Ohao ma Kailu., Qi-

ai o ko ke Alii w*bi ia e noho aoa i* roaa la. a ka «n* laoa oei i k* poka o ka bale, a i k* ike aoa mai o ke Aiii, mahamaha mai - U kao* kahea ana« he ma-t, mama irale no hoi o?u«. Aole p»ha oloa \ hiki i Maoi, oa {osa paha o!aa i ka ioo i ka moami a boi okoa mai oei, oiai i kela la ako oei no ko oloa hoio aoa a bik» mai nei no oloa i keia la. aohe pela ka hoio ana o oa moaoa la, be anahuiu a he roao Sa keo t aiaiU hiki hoo » ! nei. paoe roai ila oa roao wahi elele oei, ka i mai ka kaa e ka Lani e he pono. he mamamake paha ko maua. ia raana i holo ako nei a pne i Maui, ea ako maua e auau mai ana oo o Kamaakamahiai iioko o ke kai, o ko maoa manawa iho la ia i hoopaapaa ai, ka o hoi o Kamaakamahiai no ia, a o ka ia nel aole ia, kohi ako la keia i ka nobo mai o ke koponakane i oka a oia ia. oi kaoa waleaku au iaia nei a aohe be maīiu mni. o ko ia nei la!au mai la no ia i ka puaa a f»a i ka lima, o ka !e!e iho la no ia i!oko o ke kai. a au %ku ta a pae \ Uola, a hele aku U a ka imua 'o ke kanaka elemakuie. Ke nana aku ia no , au a pnu ke kamailio ao« paha a ua o ia ' nei, ia manawa ike aku ia au i ka lima o | oa elemakoie la i ke kohikuhi hou ana mai I i kai i kahi keiki e auau kai aoa, a mahope ! boi niai ana ua oia nei, a pane mai ana, ua | ialau ka ia, o ko'u pane ako ia no paha ia, i j ka paakiki ou, a kena hou mai la ua oia nei. | owau ke hele i kahi keiki e auau kai ana, o J ka hopu aku ia no hoi ko'u i ka puaa a paa i i ko'u lima, o ka au aku la no paha ko'u a | koknke i kahi a ua wahi keiki nei e auau I mai ana, o ko'u kahoaka aku la no ia a pau |a ana koe, hookuu aku ia no au i ka puaa j iioko o ke kai, i ioa no i ua wahi puna nei a ) hemo aku mai kuu lima nku, o ka au aku | ia no ia a piii ana ma ka aoao hema o ua o | Kamaakamahiai, a iks hoi au ua pili ka pu(aa me ia la, o ko'u huii aku ia no ia au a j kau iiuna o kahi waa o rnaua. ī ioa no ia'u (a kau i ka waa, o ko ia la kahea mai ia no [ īa i na inoa o maua me he niea la ua ike mua, | a kena mai ia no ia maua e hoe a pae i ka> jhonua. A iohe maua i ka ia la kena ana mai, e j ko maua hohohoe aku la no ia a pae i ke i one. Ia maua no a pae, ku ana keia ma ka | aoao o kahi waa o maua, a mea ae ia maua ; e lele ilalo, o kn ja la pane mai ia no paha la |e! mai iele olua., peia no olua iiuna o ka waa o olua, e moe iho nae oluu iloko o ka ! waha o ka waa o oiua, a pau no hoi ia mau i oleio, 0 ko maua momomoe iho ia no ia, aoi he maua i ike ae ia manawa, hookahi no a i inaua mea ike ae ia manawa, o ka naueue jo kahi waa o maua, e\a ka e hapai ia ana ; iiuna, a pahu aku ia i uka a kau ana iioko o ! ka haiau waa, i puiwa nae maua i ka haule ! ana iho o ka waa, a kau ana iluna o ke aki, i a ala ae la maua, aia hoi he halau waa ka ' maua e ike ana, o ko'u pane aku ia no ia ia | ia nei, e mamamake kaua, kai noa i pahu ia < aku nei ia kaua i Oahu ola ia kaua, aoie ka, < eia no ka kaua i Maui nei, pane mai la hoi keia i ka bua o ka pono, ka, aoie paha kaua ; e make ana, ina hoi paha he make ea, make ; kahiko aku la hoi kaua i ka wa iloko o ke i kai, aohe hoi paha knua e make, mulia ea e i waiho ia ana kaua i waha olelo aku i ko ka- ! ua Haku, a no ka nui no o ko'u makau a me ' ka weliweii, aole au i hoomaopopo loa aku i j ka ia nei mau oleio ia manawa, a pane aku j ia no au, a ua ia, he uku wale hoi ia, maiia ' paha i waiho mai nei no keia a hiki i ka ha- | io nei, i loaa ke knnaka o ko ia ia Heiau o ! kaua, e hoomau ana no maua i ka olelo, ku ana ke kanaka ma ka puka mai o ka halau waa & maua e noho nei, a pane mai la ia maua, e i kii mai nei au ia oiua e heie i kahi o ke aiii, o ko maua e eeu ae ia no ia hele ana a hiki i ka puka o ka haie, kokolo aku ia maua a inoe ma ke aio. pane iho ia no ua o Kamaakamahiai ia'u, heaha ka oiua huakai o ka hiki ana mai nei ia nei ? a pau no hoi ka ia la ninau ana, o ko'u ala ae ia no ia a noho pono iiunn. a pane nku la, i kii mai nei maua ia oe e holo kakou i Oahu i ke Kaua, no ka mea, ua Kaua ko makou aiii oia o Oiopana me ke aiii o ka aoao i::a Ko»! na, oia o Pueonuiokona, ua nokea ko makou ! aoao a ua pau loa a koe iki, o kela aoao, a j no ka ike o ko makou alii i ka pau loa o na j | kanaka, nolaiia, uoi manao ia e hnawi pio | ! aku ia ia na kela aoao, n mai ko no paha ia j lolelo ana, aka, iohe e aenei hoi makou i ke j kanaka koa a me k;i ikaika, noiaiia upu ai; ko makou alii (Oiopana) i kaoa opuu pua | rose a iiaue kahiko, a e iinohau hoi, a nau ! ho> e haahea ka lihilihi nani o ia pua, noiai-1 la i kena mai nei ia maua e kii mai la oe, a j ; pau no hoi ka'u oleio ana, pane mai ia keia j ' ia maua e nana aku maua ia ia, o ka ae aku j la no hoi paha ia o maua a nana no hoi, a | j pau a anakoe kikikoele, pane bou mai keia, j ua ike iho la olua la'u, ae aku la no hoi ma-, ; ua, a paoe hou mai la no ua wahi uuku hoo«; nana ia ae. ou hoi a mahope aku *u, a hoi! mai oei no hoi maua, iloko oae o Kupau e | pae mai ai ia i Oahu nei, ua kuhikuhi aku : kei no hoi maua i ko kakou wahi nei, a o ka l paa ana ia o na olelo ia, paoe mai o Oiopa-! ; na, ka ! a heaha ta auauei ka'u hana ? aia ! ; wale roai oo ia ia olua ka pooo a me ka ole, j a pau ae la ka iakou olelo ana no ia iuea, a | noho aku I& iakou, ] A o ka bana mau hoi a na keikikane a j Olopaoa o ka lealea, oia hoi ka maika, pah*! /o. mokomoko, a roe kn pehupahu ibe i ke ku-1 . inu Kou, o ka laua hana mau oo m i na la a pao. e owa mau aoa ka pibe i keia ia i kem !•, me ka hookanikani pihe mau aoa a ke anaina makaikai, waiho e ua ikaika o oa keiki a ke aiii! M Ke koi kou aku net no au ia oukou e ka poe heluhelu, e «aiho iho kakou ioa keiki a Olopaoa, imi iakou no ia e ieaiea , nui, e u holo kakou i Maui t e kiei wale aku uo hoi i ua w«bi luoa uialii nei a kakou, e !

aabec oakoa ? aia ua vrabi ka«€-a-e*a nei ha e» ! haalele ibo oei no kakoa e uaku ana | no, i hoi hou mai nei ka hia eia ka ua ka> ; oaka makoa ioa, e aba la boi, ka haoaoa iho | la oo hoi piha ia oke Kopoa, auwe! aia !a | ke okaa mai la oo i aa iaaa nui nei ana, e, e hoaoao ana paha i maamaa vra!e. a roakaa-1 kaa hoi ke kaoa ako, a e aha ana la ia e ko-' hi kaa raai la na Uma, ka-u, e knuoha aoa \ ka i kaaioa a roe oa makaaina." o ka hoo- , pooopooo no hoi is» o ua wahi Kamaakama-| hiai nei a pono na olelo a me oa ae ana mai j a na alii a me na makaainana, a pao no hoi ■' ia maa mea a paa i ka holo pono loa, hiki 1 no hei i ke kakahiaka noi o Kopaa. haawi I iho ia oia i ke aloha i ka poe o ka hale a me ; na olelo hope loa, penei no ia mao oielo: j K'e hele nei au. e nana oakoo ta'a, i oana ' oakoa a i a mai ke ahi a pii ka uwahi a hi-| na i Maui nei, mmao ae oukaa aohe aa i make, aka, i nana ae oakou i ka uwahi a pii j ilona a hioa i Kaaai, ua ha!a au i Kaaai, i alaila. manao ae no oakou aohe au i make, aka, i pii ka uwahi a kupono iluna a haaiele no iiona, aiaiia hoomanao ae oukou aa make au. a o ko oukoa alii no keia. a o oukou i no malalo, a pau no hoi na oleio kauoha, o j ka naiowale ano e iho ia no ia o ua ; nei, aohe no hoi i weia iho ka iii i ka ia o ke kakahiaka nui o ua ia nei, kau ana t*eia i Oneawa, a nana mai ia keia i ke kuia o Alele, oa hele a hopu peekue i ka nui o na kanaka, me he mea ia paha o 44 Pakapaka ka } noho a ke aia ia Hilo, honu peekue i ke one j o Hanakahi, " a hele loa aku la no keia al hiki ilaila, a noho ana keia mawaho ioa maii o na kanaka, ke nana ia keia i ka leaiea a j na keiki a Olopana. a hiki no hoi i ka pahu- \ pahu ihe ana i ke kumu Kou, a pahu no hoi | ua mau keiki nei, ia manawa keia i paneaej ai i ka ia nei oielo, ka, peia wale iho la no| ka ka hanana o koonei pahu ana, he holo | aku a hiki i kahi o ke kumu Kou, hoopa malie aku la, ia manawa lohe mai ia hoi kekahi kanaka i ka ia nei olelo, pane mai la hoi ia, a pehea ka kau ? ka, aohe o ka'u, o ka ko makou poe no hoi ke nana aku la, ke hana nui mai lakou la ea, he ike aku no kakou i ka ieie walawaia mai o kela kumu Kou la. Pane mai no ua kanaka nei, ka, me j he mea la oe e hoole ana i ka ikaika o na j keiki alii, a e aa ana paha oe, e hele ana au i e olelo aku o oe kai a-a e pahu pu me na I alii, pane ae ua wahi hookalohe nei, ea, o oe owau pau wale ae keia, mai hele oe e olelo, hiiahila waie ka waiho ana iho o na iwi o kamahele i keia kula, he nani no hoi na ea,| 0 kaua wale iho nei no kai lohe i ka'u mau | oleio, oia ka mea i aioha ia ai o ke aikane la | no kn huna ino, pela hoi auanei kaua, a pau j no hoi ka ia nei mau olelo, o ka pane ki-ko- j ho mai la no la o ua kanaka nei, ki-hi-hi. j 1 hea ka pilipili kana ana, ka hana-Uauauua | ou e na kanaka ia'u ? aohe hoi o ko'u huna j iho i kau mau olelo, i ka naio, pane hou aku 1 no ua o hoimihala, ma ke ano hookupua no ona, kaha-ha, i aha hoi oe ihooleai.kai noa hoi, no ka hele ana mai o kuu kupunakane a kau ka waa i kai o Kuaaohe, pehia mai ai kuu kupunakane i ka pohaku pa ma ka au- ! wae, oia hoi kou inoa la, o Kaauwaeeha, he! aha hoi ko mea i hoole iho la, o kou inoa ia, j a o ko'u inoa no hoi o Kapuniuala, hoaikane j no hoi kaua i kai o Maiae, kaua no hoi i no- j ho pu iho ai i ke kahakai 1* o Oneawa,o ko i hoole mai la no ka ia, pane hou mai no ua j kanaka nei, ae, o ko'u inoa io no ia au i pa-i ne mai nei, aka, aole au e hoolohe aku i kau, j eia no au ke hele nei e olelo i na alii, ke he- j Ie la kela, ke pane hou aku nei no ua wahi j eu nei, he nani ia ua lohe aku la no oe i na! oielo ku i ke aioha, a o oe ka iehua o keia la, ) ioaa ka moe puu o keia kumu Kou, ke heie j la hoi ua kanaka nei a ku ana imua o ua j mau keiKi alii nei, a pane aku ia, i heie mai: nei iiu e olelo aku ia olua, he kanaka aia ! ma o, i olelo mai nei, aohe o olua ikaika 1 ka j pahu ana i ke kumu Kou, pela mai nei la, j pane mai kekahi keiki a|ji, ae, o hoi a i ua! kanaka la ea, oleio aku e hele inai, a ina e ; hoopupu ea, kahea ae oe i na kanaka e ho-i pu a paa, iawe mai ia nei, malia he ikaika \ io īa. j A pau no hoi na oleloa ua mau keiki alii j nei, o ka hoi aku Ia no ia a ku ana ma ke ! aio oia nei, a pane mai ia, i kauoha mai nei j na aiii e hele oe malaila, he oieio paha ka j laua ia oe, a lohe no hoi ua Kamaeu nei, ae! aku la no ka waha o ua eu-eu nei, a hopu aku Ia i na iima o ua wahi kanaka nei a paa i ka poho o ka lima, a mau lewaiewa heie aku la, oiai ua paaia ae ia ma ke kani-a-i, o ka hele aku la no ia a ku aku la me ka ianakila imua o na keiki a ke alii, me ka wi-i wowiwo ole iho a hopohopo ole iho hoi, pane i mai la ua mau keiki aiii nei, o oe no ke ka-j naka i olelo inai nei aohe o maua ikaika,! pane aku ia no keia, ae, owau no, i olelo ae j hoi au, lohe hoi oi-nei, hapai ae ia keia i ua ; kanaka nei iluna, a ikeia mai ia e na mea a' pau ioa e nana mai ana, ua make loa ua kanaka nei, 1 ka paa ana no i ka lima ua ma-; ke, pane hou aku keia i na keiki alii. o hea- j ha ka oiua oieio ia'u i keia manawa, aohe; laua i pane koke mai, no ka mea, ua maka-i ua i ka makau a me ka weliweii. no ka ike! ana mai i ke kaoaka e mau lewalewa ia aka ana me he aweawe hee ia, oia ku leoole hoi i ko ua mau keiki aiii oei a upuupu wale, aka-! hi no a paoe mai, i ka i ana mai, o ko maua \ maoao ia oe ea, e paho Kakou i ke kumu t Kou i keia maoawa, heaha ia kou kaiau ke' pahu ae kakou i ke kumu Kou. ! (Aok i pau.) I Ua make kekahi kanaka maloko o ka Haleinai o Parisa, ma ka la 12 o Mei i haia! iho nei» a o ke kamu o kona make ana, oo | kooa huhu ioa i ke nahu ia ana oq« e ka! popoki a oioka. He ano e loa kona roake | ana, ro*i kekahi mau mai e ae, nolaila, e aol ka poe huha ioo ia lakou iho, mai noho ai huhu mt», o lilo auauei i kumu i