Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 32, 6 August 1870 — Page 4

Page PDF (1.87 MB)

This text was transcribed by:  Dori Nishijo-kim
This work is dedicated to:  Awaiaulu

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE KUOKA, HONOLULU, AUGATE 6, 1870.

Ka Nupepa Kuoka.  KA MOOLELO – O- KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI i MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

Ekemu aka hoi keia. aohe o’u kumu pili. aka, eia no nae ko’u kumu o na iwi, i eo au ia olua loaa ke kanaka o ka olua Heiau owau. pane mai ua mau keiki alii nei, ae. o na iwi ae la kou kumu, a o ka waiwai maoli hoi ka maua, mau ea, ua mau ea la no hoi paha ia. wahi a ua Kamaakamahiai nei, a hooholo iho la lakou i na kumu pili a holo, pane hou mai no ua mau keiki alii nei. ia wai mua o kakou ke pahu, i aku hoi keia, ia olua no mua i na kamaaina. a mahope aku au ka malihini. Oiai ea, mai Waianae mai nei au, a pau no hoi keia mau mea a pau loa i ka holopono, ia Manawa no i holoholo aku ai ke kaikuaana o ua ma’i keiki alii nei. a pahu aku la i kana ihe. oia lele no a ku ana i ua kumu Kou nei, aohe nae he wahi mea a luli iki ae, a pau kana, ihe, a ku no hoi i ke kumu Kou, ua like pu no me ka ke kaikuaana, a pau hoi ka laua la, me ka i mai ia ia nei, pau ka maua o kau koe, aohe nae e loaa aku ka maua mau ihe ia oe, e imi no oe i kau ihe, a lohe no hoi keia i ka laua la mau olelo, o ka hui ae la no ia o ua pihi huhu nei a nana a ike i keia kumu Kou e ku ana, ua pololei a luna loa lala ae la, eha paha anana ka loa, a hookahi kanaka a papale mai ka lua ke apo alaila puni, o ka wa no ia i lalau aku ai na lima o Kamaakamahiai a puili ae la i ua kumu Kou nei, a huhuki ku ae la me he wahi mea uuku la i kona mau lima, a hemo ae la ua kumu Kou nei o ke kumu o ke aa ku ae iluna, a paipai aku la keia i na lala a me ke aa, a pau ia. lalau iho la keia i ke kanaka make, a kiola e aku la a pa ma ke kumu Kou, a hala ia, ia Manawa keia i pane ae ai i ke anaina e ku mai nei, hookaawale oukou, a hamohamo ae la oia i ua laau nui nei, a pane ae la imua o ke anaina, o ka laau oia, ku ae, alia e, neenee e aku o ku i ka laau.

            I loa no a pau ia mau huaolelo, o ka hemo aku la no ia o ka laau mai ka lima aku ma ka pahu ikaika ana, oia lele no a ku ana i ua kumu Kou nei, lele kaokao ana ua kumu Kou la, a uwa ae la ka pihe a na makaikai e nana mai ana, ia manawa no keia i nalo aku ai mai ka maka aku o na makaikai a me na keiki alii, a hele aku la oia a noho i kai o Malae, a i ka lohe ana o Olopana i keia mea, kena aku la ia ia Keaumiki a me Keau-ka, e hele ae olua e nana i kela kanaka, malia paha O Kamaakamahiai kela, o olua hoi o ka mea i ike pono aku nei iaia wahi a olua.  O ka pane mai la no ia o Keaumiki, ka! aohe kela o Kamaakamahiai, mai kuhihewa aku oe  ma kona ikaika, a manao ae oe oia, aohe ia, pane mai hoi ke alii, ka! malia paha oe kino Kupua ko ia la, e aho e hele aku olua e nana, a pau no hoi ka olelo a ke alii, ku ae la ua mau wahi kanaka nei hele ana, a hiki i Kahua lealea, aole kela ua hala aku la, me he mea la, o “Hala Kapuulena aia i Hilo,” oi noke wale ua mau wahi kanaka nei i ka huli a aohe no he loaa iki, a po wale ia la, ia po ana iho waiho mai la ke alii i kana olelo kauoha i na luna, e huliia ua kanaka la a loaa a lawe aku imua o ke alii i kai o Kaohao.  A lohe no hoi na alii a me na koa, na puali a me na maka’ainana i na olelo kauoha a ke alii (Olopana,) o ko lakou manawa no ia i hele ai e huli i ua po nei a hiki wale i ke ao ana, ua pau na puu, na alu, ua awawa a me na kahawai, kahi i ku ia e na hale, aohe he wahi i koe, aka, aka i ka wehe ana mai no a ke alaula o ke ao, oiai ua pau mai la i ka hoi na mea a pau loa mai ka huli ana i ka Olali o Maui, ku ana ka hookapuhi wahine o ke kaikamahine a ua ino o Olopana, a olelo mai la ia i ke alii, i hele mai nei au e hai aku ia oe ua hewa ke alii, aia la ke umoe la elua poo eha wawae, ua ike aku nei au he keiki kanaka maikai nana aku no hoi aohe wahi e like ai, a nolaila au i hele mai la e hai e aku ia oe mamua, o noho ae auanei a lohe oe, kapa iho hoi oe i kau kauwa nei he mea ino loa, a pau no hoi ua olelo a ua wahi wahine nei, huli aw la o Olopana a olelo aku la i kona Kuhina nui, e, e kii ae oe i kela keiki e nana ae laua nei (Keau-ka ma) malia o Kamaakamahiai no ia, a lohe no hoi ua Kuhina nei, o ka holo aku la no ia a ku ana imua o Keoholupalupa, oia hoi ka inoa o ua kaikamahine nei a Olopana, i nana aku no hoi ka hia e moe  papio mai ana ua eu nei ilalo ke alo, e ala mai ana no na maka, ia manawa, pane aku la o Kunanaioho, oia hoi ka inoa o ua Kuhina nui nei o ke alii.

            Auhea oe e ka malihini ? i kii mai la au ia oe ma ka hoouna  a ke alii ia’u, e hele kaua imua ona i keia manawa, i ka lohe ana o ua o Kamaakamahiai i keia mau olelo, ala ae la ia a noho iluna, a aahu iho la kahi kihei Ouholowaiolaa, a puali ae la kahi malo Pukohukohu o Puna, a puka aku la i waho a hele aku la a komo ana iloko o ka Hale Alii, o ko @ nei hele loa aku la no ia a ku ana imua o Olopana, a haawi aku la i ke aloha me ka noho pu ana iho hoi ilalo, i loa no a noho iho kela, o ka  pane ae la uo ia o ke alii ia Keaumiki, e nana ae hoi oe iaia nei, i kau ike, oiai o olua hoi kai hiki kino i Maui, a ua ike make olua ia Kamaakamahiai, malia oia keia. Aohe keia, wahi a Keaumiki. Ua hole aku la nae o Keaumiki, e like no me ka hoailona i loaa ole iaia i ka @ i nana ai i Maui, a no kona hole ana aku imua o ke alii, huli ae la o Olopana a nana aku ia Keau-k@, a olelo aku la, e nana ae hoi oe i kau ike iaia nei, malia no hoi oia no keia, ke hoole mai nei hoi keia aohe ia, a pau no hoi na olelo a ke alii, o ka manawa iho @ no ia o ua wahi @ nei o ka moana kai lipolipo i ku ae aia pane mai la i ua keiki nei, me ka olelo aku, e oluolu paha oe e ae mai i ka olelo aku a kau kauwa nei, e ku ae oe iluna a nana aku hoi au ia oe mai luna a hala ilalo, e like me ka olelo a ke kauwa wahi a’o, a lohe ua K@ nei, o kona manawa no ia i ku ae ai iluna. A ike aku la na mea a pau e nonoho mai ana i ka oiwi oikelakela o ka Mamo a ke kolohe, a nana aku la no hoi o Keau-ka ma ke alo mai luna a lalo, a pela @ hoi ma ke kua, a pela no ma ka aoao hema, a pau ia, huli ae la hoi ka ia nei nana ana ma ka aoao akau mai luna a lalo, hahai hou ae la no keia i ka nana ana iluna, oiai ua ike aku la no keia i ka ia nei hoailona i ike mua ai ma ke kua aku o ka pepeiao akau, a pau ka ia nei nana ana, huli ae la keia a olelo aku la ia Olopana, aohe keia he mea e, o ua Puaa kea nei keia i halala ka niho, Iwili ka huelo i lapuu ke kino, i moe aoao i ke kihi o ka ikaika, a me ke koa lua ole, a pau no hoi kana hahai ana aku i kana ike, huli ae la ke alii a olelo aku ia Keaumiki, auhea oe e kuu kauwa? Pehea hoi oe i hoole mai nei aole keia o Kamaakamahiai , a ke hoike mai nei hoi keia (Keau-ka) oia keia, pane mai la ua wahi kanaka hoaa nei, aohe no keia o Kamaakamahiai, no ka mea, ua ike aku nei au iaia he uuku loa no, a o ka ia la hoi i olelo mai nei la ea he ake i-a, he hoopunipuni, he uluku no ko ia la manao i ke kukui ia ana mai nei o ka ikaika oia kanaka inehinei, nolaila manao loa ia keia o Kamaakamahiai keia.

            I loa no a pau ae na olelo a ua kanaka nei, o ka ninau maoli mai la no ia o ke alii ia Kamaakamahiai, ea o oe no anei o Kamaakamahiai? huli aw la ua eu nei a kamailio ae.  Ae, owau no keia o ka mea a oukou e ninau nei, ke kuhi nei paha wau he ike laua nei, aole ka, hookahi nae olaua i ike ia’u, a pau ae la kana olelo ana, lalau aku la o Kamaakamahiai ia Kenumiki a paa iho la ma ka a-i, a kooli ae la iluna me he wahi pauku kaula la na ka poe paniolo i hele a lehia i keia mea o ka wiliwili kaula i na pipi o ka Leieha, iaia i koali ai a hoopuka pu ae la no ia i na huaolelo.  A, ka i ke kino kaua ike ole, moku ko a-i , ikeia  la, e like me ka moku ana o kou a-i , pela no hoi au e mokumoku aku ai i ke poo o na koa a me na alii o Oahu nei, ka aoao hoi e kue mai ana ia oe e ke alii, a pau no hoi kana olelo ana ia mau olelo weliweli a makau hoi, a hoi aku la no keia a komo i ka hale o ka ia nei wahine, oia no hoi o Keoholupalupa, ke kaikamahine hoi a Olopana, haule aku la no keia o “Hanakaulana o Welehu ka malama.” a o na alii hoi a me na maka’ainana, wa aku wa mai, i ka ikaika a pela aku, mea ae no o ka makau, mea iho no o ka weliweli.

            A noho aku la lakou mai ia po a ao, ka hele no hoi ia a Poalua ka noho ana iho a lakou nei mai ka ikeia ana ae o Kamaakamahiai, a hiki hoi i ka puka ana mai a ka lunaolelo a Pueonuiokona, a ku ana mawaho o ka pa o Olopana i kai o Kaohao, a kahea mai ana me ka leo nui, he Kaua aia i ke kula o Panioi, apopo nae Kaua, a lohe hoi o Olopana i keia leo kahea a ka luna o kela aoao, hoouna koke aku la oia i kana luna e hele e olelo i na koa e kukulu na poe i ka wanaao ae e hiki mai ana, a lohe no hoi ka luna i na kauoha alii, o kona ku ae la no ia hele, a olelo aku la e like me na kauoha a ke alii, a i ka lohe ana o na koa, mea e ua makau a me ka weliweli, hauwawa no hoi ka lewa i na pihe uwe a na wahine a me na keiki, oiai ua maopopo no ia lakou, o ko lakou hoouka Kaua hope loa ana no ia e pau mai ai i ka lukuia e na koa o Pueonuiokona, nolaila, ua uwe aku ke kane i ka wahine, a pela no hoi ka wahine e uwe helu mai ai, me he mea la paha e uwe ae ana i kekahi mau lalani mele uwe a Kaahumanu, penei: “Kuu hoa pili i ka ua lani polua, me he po la ke aumoe o Koolau,” a pela lakou i uhai ai a po ia la mai ia po a wanaao puiwa ana i ka leo o ka luna koa nui e kala hele mai ana penei:  Eala! E hume ka malo! E ai ka ai! E liuliu na laau a me na pono Kaua a pau! A o ka wa no ia i kaawale ai ke kane mai ka wahine mai a pela hoi ke keiki. A ku ana lakou i ka laina o ke Kaua, a pau no hoi ka hooponopono ana o nap oe Kaua, o ka oili mai la no ia o ka la, a haawe mai la i @na pumehana maikai maluna o na mea a pau, ia wa no hoi i puka mai ai Olopana me kona kahiko alii a pau loa, a ku ana imua o na koa, a haawi aku la ia i kana olelo kauoha, penei: Auhea oukou e ko’u poe koa, ka poe hoi a’u i hilinai nui loa ai maluna o oukou ko kakou lanakila, a maluna no hoi o oukou ko kakou pomaikai, nolaila, ke haawi pu nei kakou ia kakou a pau iloko o ka make i keia la, a me he mea la o ka la hope loa paha keia o ko kakou ike ana i keia ao maikai a hanohano hoi, a o ka la hope no hoi keia e pau ai ka moe pumehana ana o ke kane a me ka wahine, a e pau ana  hoi ko kakou lohe ana i na leo aloha o na keiki, nolaila, e noonoo pu mai kakou a pau loa i ke kumu e mau ai ka noho pumehana pu ana me ka Ohana, a me ke kumu hoi e ai ia ai kalo mo-a o Koolau nei, a me ka i-a ku hei o Kawainui. o ke kumu nui a’u i manao ai oia no ke kuupau ana i ko kakou mau wahi ikaika @ i loaa ia kakou, a o ka pau ana keia o ka’u olelo hoolana ia oukou e o’u @ a pau no hoi na olelo a ke alii, ea! Nana aku no hoi i na koa a me ka poe makaikai e noho mai ana aohe waimaka paa i ke aloha i na olelo a ke alii. Ka haku kana hoi o ua Koolau la, a pau ae la keia mau mea o ka hoomaka aku la no ia o ka hele o nap oe Kaua, i alakaiia hoi e Kau@iulani,ka P@kaua nui o ua Olopana nei, o ka hele mai ia no ia ma ke kula o Alele, a pii iloaa o Mahinui, a iho ana ilalo oia wahi mai a hoea ana i Kahua Kaua i olelo ia, oia hoi ke @ o Panioi, hoea aku ana nae lakou nei e hoomoana mai ana kela aoao, i loa no a hiki lakou nei, pulelo ana keia kanaka maluna mai o Puuuhi, o ka hele no ia o ua kanaka nei a kokoke, o ka hoomaka iho la no ia o ke Kaua, i ke ehu no o ke Kaua hee e no ko Olopana aoao, oia nae hoi, loaa e mai la nae na Koa o Pueonuiokona i ka laau a ua kanaka nei, ka-ha-ha, ahu mokaki ka hoi ua mea he kanaka i ka hauna hookahi hoi a keia Ka-e-a-e-a, o ka hele mai la no ia loaa mai la ka Pukaua nui o Pueonuiokona a paa i ka lima, hapai ae la keia i ke kino make o ua Pukaua nei, a pahapaha ae la oia me ka leo nui, ka! “haehae ka manu ke ale mai nei ka wai,” a kahea aku la oia ia Olopana, e ke alii e, he alo huli no na la i kauhale, hoi a moe i ka poli pumehana o ka wahine, a lohe o Olopana i keia leo kahea mahope, i huli mai ka hana i hope, ike mai la ia i ka haehae liilii ia mai o ke kanaka me he manu koala la no ke ahiahi.

            A pau ia mea i ka ike pono ia mai e Olopana, hahai mai la no ka nana ana a kona mau maka i ua kanaka nei, a ike mai la no ia i ka lawe ana i ka ahu-ula a me ka mahiole, a pea aku la no hoi ana maluna o Puumakani, a hala mai la no hoi ua kanaka nei, a o ko Pueonuiokona aoao hoi, auhee aku la mauka o ka palai a nalo aku la i ka uluhala o Kekele, ao Olopana ma hoi, ke hoi nui la no me ka olelo ana, he ke@ aku a ka ikaika o kela kanaka, no hea la kela kanaka, a pela wale aku na olelo a kela kanaka keia kanaka o loko o ka poe Kaua, mai mua a hala i hope o ka huakai holookoa, pela wale no lakou i wa olelo ai a hiki wale no i ka hale, “auhea oukou e o’u poe hua luhi o nei mea he heluhelu nupepa ana, e waiho kakou ia Olopana ma, he nani no ia ua hoihoi aku la no kakou ia lakou a hiki i ka hale, e hoi hou ae kakou a nana i hope, i ike kakou i ka hana a ke Kupue@ o ka aina nona ka olelo ana, Ka i-a kolo o Kahului.” Ia Olopana ma i hala aku ai i ke Kahua Kaua, oia no hoi ka wa a Kamaakamahiai i pane aku ai i kana wahine ma ka olelo ana aku e moe malie no i ka hale, e hele ae au i ka makaikai ma koanae aku nei o Waimanalo, a hoi mai au. i loa no i ka leo o ka wahine a ae mai, o ka oili ae la no ia ku ana i waho, a pane ae la ma ke ano Kupua, ia oukou e o’u mau Aumakua a pau loa, e kii oukou i kuu laau ia Maui, a lawe mai i keia wa koke no, i ka pau ana ae no o kana mau olelo, he a mo ana iho na ka maka, i nana hou ae ka hia e waiho ana ua laau nei ana o Kukaoo, o ka lalau iho la no ia a paa i ka lima, a lele aku la ma Moelana a mauka iho o na maka o Kana a hoea ae i ke kula o Puuhi, kahi a kakou i kamailio pu ae nei, nolaila, mai kuhi kakou he kanaka e, o Kamaakamahiai no ia kanaka ikaika. O kakou wale no nae kai ike ae la aole i ike o Olopana ma, me ko lakou manao no kahi e keia kanaka, a noho aku la no hoi lakou a hala he mau la elima o ka noho ana, hiki hou ana no ka luna a Pueonuiokona, a lelo mai ana he Kaua ko ka la apopo aia no i ke kula o Panioi, a lohe no hoi o Olopana, o kana no hoi ka hoomakaukau i na pae Kaua, a makaukau no hoi, pane ae la no hoi ua alii nei, ke hele hou nei no kakou e like no me kela la mua, i pakele paha kakou ia la i kela kanaka aloha a Kokua hoi ia kakou, he uku paha ka hoi hou ae o  ua kanaka la, manao ae ke ola o ka la apopo, aka, no ia la wale aku la no ia kanaka, alaila, ke hai maopopo ae nei au, e papau ana kakou he a-a ko ka hale, a heaha la hoi, imua e o’u mau koo a moe na iwi i ke ala, a noho iho la lakou a po ia la a ao ae, o ke alakai aku la no ia o Kaukaiulani i nap oe Kaua, ma kahi no a kakou i hele mua ai, a ke hele la hoi o Olopana ma, ke olelo aku la hoi o Kamaakamahiai i ka wahine, e noho malie no i ka hale o kaua, e hele ae au i manu na kaua iluna o na moku manu, a hoi mai au, i loa no a ae mai ka wahine, o ka oili aku la no ia o ua eu nei hele ana a loaa ka leau ana iuka o Hilaniwai.  (Aole i pau.)

Luahine pau i ke ahi a make loa. 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha kaua;

            E oluolu paha oe e hookomo iho i kela mau hua e kau ae la maluna, “Luahine pau i ke ahi a make loa,” ma ka Poalima oia ka la 22 o Iulai, pau iho la i ke ahi ke kau wahi hale uuku, o ke kumu i pau ai, aia malaila kela luahine i hai ia ae la maluna. Ho-a iho la kela i ke ahi maloko o ua wahi hale nei, o ka inoa o ua luahine nei o Keiki, ho-a a aa ke ahi maloko, nee kela a mawaho. hiki aku ana kekahi wahi kaikamahine o Laula kona inoa. Olelo aku la kela i ka luahine, e pau auanei ko wahi hale i ke ahi, hoole mai kela aole e pau.  Paina laua nei aohe i maona, pau ae la ua wahi hale nei i ke ahi, wawahi ia ae la kahi la@ai o ua wahi hale nei a pau i ka hiolo, koi ua wahi luahine nei e kii i na wahi lole ona, hoole aku o Laula, mai k@ oe, o make oe, aumeume laua a loihi, holo o Laula ma ke kua o ua wahi hale nei.

            E komo aku ana ua wahi luahine nei iloko o ka hale, i hoi mai ka hana o Laula, ua komo kela iloko o ka lapalapa o ke ahi no kona manao nui i kona mau wahi aahu, aole i liuliu iho puka mai ana ua wahi luahine nei i waho, i nana aku ka hana o Laula, ua wela loa i ke ahi, huki ia mai e Laula a puka loa i waho, ua pau na pepeiao, ua wela ke kino a puni, elua ho@ kona waiho ana mahope iho o ka make loa no ia, oia iho la kahi mea hou o ke kai hawanawana o Kawaihae.  Me ka Mahalo no i ka Luna Hooponopono.       J. A. Kamakini.           Kawaihae, Hawaii, Iulai 29, 1870. 

KA LIMA KALA,

OIA HOI KA

Wanana Kupanaha o Maharata.

HE KAAO NO KA AINA A ME KE KAI.

(Unuhiia no ke Kuokoa.)

MOKUNA V.

KE KILOKILO ANA, A HE ANO LIKE ME IA.

            Aia iloko o ke kau wahi keena uuku. (he nani nae) o loko o ka hale alii ma Vasaile, kahi i noho ai ke alii, ka Moi Lui XVI. O kona hoopau ana aku no ia i kana mau hana e ae a pau, a e noho hookah wale iho ana no oia me ke ano hookupilikii ia o kona mau nanaina.  Ua makemake ua Moi nei e ho-a nui ia mai na kukui, nolaila, ekolu mau ipukukui huhui i ho-a ia ia manawa,no lakou na aniani kukui lehu wale o na wai hooluu, a he paapu wale hoi na ihoiho kukui i ho-aa ia, no lakou na wai hooluu o kela ano keia ano.  A oiai e aa ana keia mau kukui, ua hoalohilohi pu ia mai la me na mea hoonani hale o loko o ua keena nei, ua hele wale no a malamalama maikai kahi a ua ‘Lii Moi nei e noho ana.

            E kalele ana na lima o ua ‘lii nei maluna o kekahi mea hoouwai,--o na paia a pau o ke keena, he aniani kilohi wale no.—o na moena halii o lalo he hana noeau na ka mea ulana akamai,--a o na mea e ae hoi a pau, ke hoike mai la lakou i ko lakou waiho malie ana me ka maluhia, koe wale no na hiohiona o ka Moi Lui.  Ua ane hoouluhua ia kona mau nanaina, a e nana pinepine ana oia i kana wati, a i kekahi manawa, ku ae la oia iluna me ka holoholo ae i o a ia nei o ke keena, a noho hou iho la.  Mahope iho, hopu ae la oia i ka huhui kuuwelu o kekahi lopi kaula silica, e lewalewa ana ma kona aoao, a hukihuki ikaika iho la me ia mea. Ma ia manawa no hoi, puka mai la kekahi keonimana.

            Ninau koke aku la ka Moi, “E Malada, aole anei i hiki mai nei o Generala Mauree?”

            Pane mai la ke Kauwa, “Ke manao nei au aole, e ka Moi.”

            “O ka hora elima kona wa e haalele ai ia Parisa, o ka hora ehiku ae nei keia.  Ina ma ka lio kona holo ana mai, aole oia e kala i hiki ai oia ia nei.  Aka nae, kali hou no au ia ia no kekahi manawa hou.”

            Kulou mai la ke Kauwa ia ia i puka aku ai i waho; ku ae la hoi o Lui iluna a hoomaka hou ae la e holoholo iloko o ke keena. O ka makalii no ua manawa nei o ka makahiki, nolaila, ua wehe akea ia na puka a pau o ka Hale Alii, a ike ia aku la na keena a pau o ka Hale Alii, a me na hana noeau i kinohinohi ia a i kona mau paia; a ma na paia a pau o kela a me keia keena, ua kau wale ia no me na kii i pena mikioi ia.

            Iloko o ua Hale Alii nui nei, ewalu mau keena nunui, a nani no hoi; i hoohanohano ia me na mea makamae o na haneri makahiki i hala.  He umi tausani mau kii iloko o ua Hale Alii la, a o kela a me keia kii pakahi, aole i helu pono ia ke kumukuai, no ka mea, ua nui e aku ia.  O kela a me keia iniha o ka laau ua hana noeau ia me ke akamai,--a o kela a me keia mau kikiko kinohinohi o ka hale a me na hooluelue, he kumukuai nui hewahewa ko ia mau mea, aole kekahi iniha o ua Hale Alii la i nele i ka hana mikioi ia.

            Iloko o kahi keena uuku kahi i noho ai ka haku nona ua mau mea nei a pau,--me ka manao ole paha iloko o na makahiki helu i koe, e lilo ana ia mau mai a pau mai ona aku.  Oiai oia e alii ana, e ku no oia me ke kilakila imua o na tausani, aka, i ka hiki ana mai o ka make e pelu iho no ka manawa pau ole.

            Ma ia hope koke iho no, hemo hou mai la ka puka, huli koke ae la o Lui, aia hoi, halawai koke ae la kona mau maka me ko Gen. Mauree, ka mea a ke alii i kali ai me ka nauki lua ole.  Kulou haahaa iho la ua Generala nei, alaila, ku hou ae la iluna; a iloko hoi o kona lima kahi i paa ai i kona papale mahiole i kipapaia me ke gula,--a hiki i ke kauoha ana mai o ka Moi e noho iho.

            “O ka manawa keia e hoopau ai i na hana,” wahi a Lui.

            Kulou haahaa iho la ke Genera imua ona. “Ua makemake Makou.” wahi a ka Moi,” e ike ponoi ko makou mau maka ia oe, no keia hana, no ka mea, he mea nui keia. Aole he kuleana e hiki ai i ka Moi o Enelani ke lawe pau loa i na panalaau a pau o Inia.  Ua ike kakou a pau ia,”

            “Pela no,” wahi a ke Generala, “ua ike pono kakou ia mea.”

            “I keia manawa, ua hiki mai na nu hou ma ka hoike pono ia ana mai, aia ke ala mai la ke kaua mawaena o na moku-aina o Amerika, a me na kanaka o Enelani; nolaila, he kumu maopopo keia e hele pono ai ka kakou mau hana.  Ua lawe mai ka moku hope loa i ku mai nei, mai Maharata mai. i ka nu hou, ua pepehi malu ia ka Emepera o Inia.  Elua mau Keiki Alii e apuepue la i ka noho alii, nolaila, e Kokua aku kakou mahope o Bajee Rao: no ka mea, mamuli o na mea i ike ia e kakou, oia ke alii ikaika o na mea elua.  i ko makou hoolilo ana aku ia oe, o oe ko makou elele a me ka Luna Nui, ke hooili pu aku nei makou i ko makou manaolana no ka holopono o kau mau hana; mamuli nae o kou kupaa, a paulele kapekepeke ole i ka makou kauoha, a me na pono pili kino o makou iho.”

            He wa keia o ka pomaikai, a me ka hanohano oi i hooili ia mai ia Mauree, mai ka Moi mai.  O Generala Mauree nae, paa ae la oia i kona mau lima ma kona puuwai, a kulou haahaa wale aku no imua o ka Moi me na hiohiona o ka mea i hoonele ia i ka ikaika.

            Olelo hou mai la ka Moi.  “Nolaila, ke haawi aku nei makou ia oe i ka mana a pau @ o makou iho.  E hoike ia aku no hoi ia oe @ kauoha kupono mai ko makou kuhina aku; a no ke ano o ka oihana e hoouna ia nei, e hoolako oe ia oe iho me na koa kupono, a holo koke aku i ke kauhale kahakai ku moku o Sana Pau. i kahi e ku la o ka moku o Inia Hikina, a i makaukau hoi e holo iloko o na pule ekolu, e like me ka makou hoike ana.”

            Ua ku ae la ke Gelerala iluna; a e ku pololei ana hoi oia imua o ka Moi me he kii pohaku la.  He kanaka ui oia ma ka helehelena, eono kapuai paa o kona kiekie.  a ula hoi kona mau papalina, alohilohi ahia kona mau maka, a uliuli poni kona mau umiumi a me ka lauoho, a ua kupono loa oia ma ka oihana koa a alihikaua hoi.

            E like me na lono i laulaha ae, he kanaka oia i hookiekie ia ae e kana mau hana iho, pela no ka oiaio maoli.  Ua pii malie ae oia a hiki i ka pane-poo o ka hanohano. me ke Kokua ole ia mai e na lima e ae, oia hookah wale iho no,--ua hoohiwahiwa mai ka pomaikai ia ia.  Nolaila, i keia manawa ke alohilohi nei kona hoku,--Aia hoi ma ke kuamoo o ke kulana kiekie oia i keia manawa.

            I ko ka moi olelo ana mai i Sana Pau oia e hele ai:--Akahi no a hoomanao ae la ke Generala i kona kaikuaana i aloha nui ia e ua wahi kauhale la. a he lutanela hoi iloko o ka Puali Kaua i Inia.  Ua hoopoluluhi ia mai la kona puuwai e ke aloha nona, no ka mea, iloko o na makahiki he umi i hala ae. aole oia i ninau, a i imi hoi i kana wahine kane make, oiai, o laua pu no me kona kaikuaana kai loko o ka Puali Kaua i Inia, a mahope iho o ka make ana o kona kaikuaana, ua hele pinepine aku no oia e ike i ka laua wahine, a me ke kaikamahine opuu rose uuku, nona ka inoa a kakou i ike mua ae nei o Lisete.  i keia manawa no hoi me  he hihio la na mea i hala iloko o kona mau hoomanao ana, a aole no hoi oia i hoomanao pu ae ua lilo o Lisete i kaikamahine nui i keia wa.  Ua ike pu no hoi ua Generala nei, aole i hoonele ia ka wahine kane make me na hipuu o keia ola ana, o@, ua ike no oia he waiwai no ko laua ma Sana Pau, a he hooilina no hoi ka kona kaikuaana i waiho iho i ke ao nei, nolaila, aole i hookaumaha loa ia kona mau manao ia manawa.  Aka nae, i keia manawa, oia kona manawa e hele pololei ai i Sana Pau, a hoomanao iho la oia, o ka wa kupono loa no ia, e hoike aku ai oia i kona mau manao mihi imua o laua.  He mau kamailio hou mawaena o laua ia manawa me ka Moi, alaila, hoopuka ia na aloha hope mawaena o laua, a @ hou ia iho la o Lui e noho hookah iloko o ua keena nei o ka Vasaile.  i ua po la, hoano e ae la ka Alihikaua nui o Farani i kona maul ole aahu e like me ko ke kanaka kalepa, a pela oia i hele aku ai a hiki i ke kauhale o Sana Pau, a iloko o kekahi o ko laila mau hale hotele maikai loa kona wahi i noho ai i ua po la.  Ma keia manawa o Piere ma e holo nei i kahi o ke kanaka kilokilo, oia Generala Mauree e kakau kilokilo, oia Generala Mauree e kakau ana i kana mau palapala no ka hoonohonoho pono ana i ke ano o kona holo ana i Inia, iloko o ke keena o ka hale hotele, kahi ana i hoomaha ai ia po.

            Hoomaka aku la ke kaa lio o Piere ma e komo iloko o ka ululaau, a uhi paapu ae la hoi ke alanui me ka malu o na @, o ka wekiu wale no o na laau ka laua nei e ike ae la, aka, aole nae he mau @ o ka oluolu kai hoikeia ma ko Piere mau papalina.  Imi ae la o Jean i wahi e hoopaa ai i ka lio; alaila, hele wawae aku la laua ma kekahi alanui ololi, aka, ua moali maikai no nae i ka hehi ia e na kapuai.  Ukali aku la no hoi o Piere mahope o Jean, me he mea la nae, aohe mau noonoo kanaka maikai ana ilok ona, aia wale no i Ma@-a.  Aole i liuliu ko laua hele ana aku, ku iho la laua nei ma ka ipuka o ka hale o ke kanaka kilokilo, a hoopuka ae la o Jean i ka i ana. “Ua hoi paha ka elemakule e moe.”  i mai la hoi o Piere.  “Alaila, he mea makehewa ka hoopilikia ana aku ia ia.”  “No ia mea,” wahi a Jean, “ he mea maikai no ia ia ke hoala ia kona hiamoe,” alaila, kikeke aku la o Jean i ka puka, a honi pu aku la no hoi laua nei i ke ala o ka launahele ma ua wahi la—o ke ala o ka laau kedera—a me na mea uliuli o Kawao.—He leo kanaka pu no kekahi i lohe ia mailoko mai o ka hale.  “O ka hiamoe koke ana iho nei no ia o ka elemakule,” wahi a Jean; a i ka hala ana ae o kekahi minute, aia hoi, hemo mai la ka puka, ku mai la ke kilokilo imua o laua, iloko o kona kappa aahu uliuli i ane mae no ke kahiko, a he kahei ulalua hoi ma kona puhaka, me ka huhui kuwelu ma ka aoao e lewa ana. Ua kikohuia kona kapa me na hoku lenalena, a me he mea la i ka wa hou o ke kapa, ua maikai no ua kapa aahu la.  He papale kapu ulau@a ma kona poo, i humuhumu pu ia me ka hulu rabita keokeo, a o kona lauoho ke puweu mai la, he ane a@la me he ehu kumuuli la.  O na maka ona kekahi mea kupanaha, no ka mea, he eleele e like me ka auwae, a malalo pono iho o ka onohi eleele, he ula weo e like la me ka ula o ke ahi, a he ula koko hoi i kekahi wa.  O kona ili ua ane haula, a iwiiwi hoi kona mau papalina,  Ua loloa kona umiumi e lewa wale ana, aole oia i ekemu mai, o ka haka pono mai la oia me ke ano hoomakaukau, paa ae la kekahi lima ona i ka huhui o kona aahu, a o kekahi lima hoi i ke kikiki o ka puka.

            Ekemu mai la o Jean me ka wiwo ole.  “E ka Makua Tolikonete, ke hopohopo nei maua, ua aumoe loa keia hiki ana mai.”

            Aole, wahi a ka elemakule, me ke ano wikiwiki o ke kamailio ana,  “Aole au i hoi e hiamoe, no ka mea, e kali ana no wau no olua.”

            No keia pane a ka elemakule, ua @ haha loa ia mai la ua mau kanaka opio@ a ninau aku la o Jean. “E ka Makua @ likonete, owai kai olelo aku ia oe e hele @ ana maua?”  O na hoku, wahi a ka @ kuoo.  “Ke manao wale nei au, no ka @ wa pokole wale no paha maua e ike a @ i mai la ka elemakule. “Komo mai,” @ ae la ia e alakai aku ia laua iloko o @ keena akea i hoomalamalama pono ia me @ kukui.   Aole @

Na mea hou o Hamakua Hawaii.

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha no:

            Ma ka la 23 o Aperila i @ aku @ hana ia kekahi haunaele nui maloko @ hale o J. Waiohinu. oia hoi ka inu ana @ wai hoohaunaele o na mea ino, ka @ ke kanawai e lili nei, a pela na K@ Hemolele o ke Akua.  Ma ka ike ana @ hua a ka mea nana i hana. oia o Kao@ nu.  Ua pau ka hale i ka hana pepeia e @ olelo pupuka, aohe ike iho o na wahi mau@ he pono keia, o ka noke ka ka poe ona @ hale a pau i ka ihu-lepe, ku ae no lakou @ heo ana.

            Ua hoopii ia i ka L. K. Apana. Ua @ ia keia haunaele nui i mau o P. K@ wi, aole nae i hookolokolo ia.  E ninau@ paha auanei na hoa Lunakanawai a p@ na Makua o ka pono, a me lakou ae@ “Heaha la ke kumu i hana ole ai ka L. @ keia hihia nui ke pakele la kekahi poe @ make i ka ua mea he hakaka i ka @ ka wai hooikaika kino?”  Ke hai @ au i ka haina o ka oukou ninau, o @ mua ana o Kaohimaunu imua o ka L. @ hoohiki ai.  Aole make @ hou i ka @ awaawa, nolaila, ua kokua aku o K@ wi mahope o ka manao o ku mea @ i ka wai—ona, aole i hana ia keia @ keia la a’u e kakau nei. @ au ia oe e ke Kuokoa, ke @ keia pukoa e ku nei i waena kon@ o @ na Pakipika, ua pono anei keia hana? @ hele aku o ka poe hana i @ mea ona e @ hiki imua o ka L. K. a kokua ae kekahi@ nao e ae, i mea e hookolokolo ole ia ai; @ ko’u manao iho i keia, a pela paha @ pau.

            Ma keia malama iho nei o Iulai, ke K@ nei no o P. Kaaekuahiwi i ke Kula o @ la.  Ke ninau aku nei au i na hoa L. K., pau owai la o oukou ka mea like me @ ka hoomanawanui i na hana nui o ke @ ni? Alua oihana o ka L. K. a o ke ku@ Kula.

            Ma keia malama iho nei no o Iulai, @ kukulu hou ia ma ka hale o J. Keoni, @ Hale Kuai hou, ua wehe ia i ka la 4. A make-pono @a mea kuai, ma ka lohe @ mai, ua ane hiki na dala elua haneri ($200) a ma ka nana aku e ola ana ka ilihune @ o Hamakua.

            Ma ka la 9 o Iune, ua holo mai o Kea@kolo, mai Laupahoehoe mai, maluna o ka waa a ma waho o Kamaui piho, a mai @ oia i a—u hele ai me ka waa a hiki i ka lae o Manolele, pae oia, pakele kona ola @ kuu ia nae ka waa a pae i Kohala. O @ kumu o kona pakele ana ia R. S. Ka@ mela, i ka mokoi ia ka laau hi—ula.

            No ka luakini o Paaohau o ka L. K. o@ Kaaekuahiwi, he hale maikai no ia, he @ hua e hoomoana ai na haipule o ke Akua aka, ke moe a kau a hooilo nei, o David K. Keahi me na keiki maloko o keia Halepule no wai keia hemahema? ke hai aku nei a@ no na Makua, aole kokua e kukulu i w@ hale, ma ka nana ana i keia hale, ua @ ana no na powa.  Me ka mahalo i ka @ Hoponopono.   R. S. KAHAOLEP@              Hamakua, Hawaii, Iulai 19, 1870

Make i aloha nui ia.

E KA NUPEPA KUOKOA E; --Aloha oe:

            Ua hanau ia o B. Keohohina ma W@ lohe i Keanae Maui i ka makahiki @ A make aku la oia i ka la 20 o Iune M. @ 1870, o kona mau makahiki o kona ola @ ana ma keia ao, he 56 me 5 mahina me @ la keu he 20.  Nolaila, ua nui loa ko @ kou minamina me ke aloha nui paumako @ na, nolaila, ke noho nei kana wahine me @ laua mau keiki hanai, me kona kaikama@ ne me ke kaumaha no kona hele ana i @ aoao mau o ka make.

            Ke no ho nei na Ohana a pau me ke kaumaha, koe kana mau hana i Pomaikai, @ kona Ohana a me kona makuahine, o ka@ hana akamai loa o ka lawaia, ua kau@ oia ma ia wahi ia hana.  Me ke aloha no@ na Keiki Hoonoho hua kepau.

                                     JOHN A. KAAIAL@    Waianu, Koolau, Maui, Iune 29, 1870.

 

HALE MU!

HALE KUAI MEA AI!

HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA

mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na

makamaka Hawaii a pau!

RAIKI no Waimea, Kauai mai,

PALAOA maikai loa,

KAMANO io ula no Keamolewa mai

BIPI uaho no Kaleponi mai,

KOPA keokeo – KOPA ulaula,

AILA Honua! AILA Kohola,

KOPE – PAAKAI,

AI no na Lio a me na Moa

Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano.

PIA NO HAWAII MAI,

PIA AI - 

A he nui loa no na mea ai maikai e ae.

Nolaila la ea, e na makamaka, e hele mai no

me kahi dal e ike maka no oukou i keia mau

mea i halia ae la maluna.

Me ka mahalo,

I. BATALETA.

370-3ms