Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 32, 6 August 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOIO O KONA WA UI. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOIO O KONA WA UI.

Ekema ako hoi keia. «obe o'u kama piii. aka, eia no nae ko'u kumu o na iwi. i eo au u oloa loaa ke kanaka o ka olua Heiau owau. j»nē mai ua mau keiki alii nei. ae. o na iwi ae ia koa kumu, ao b «miwai maoli hoi ka maua, mau ea. oa raau ae la no boi paba ia. wahi a ua Kamaakaroahiat n«?i, a hooholo iho la iakou i na komu piii a hoio, pane hou mai no ua mau k*iWi aiii nei. ia wai mua o kakou ke pnhu, i aku hoi keia, ia oiua no mua i na kannama, a mahope aku au ka

mai»him. o?ai ea. mai Waianae mai nei au, a pau no hoi kein mau niea a pau ioa i ka hoiopono, ia msn«wa no i hoiohoioaku ai ke kaikuaana o ua ina«i keiki aiii nel. a paha aku U i kana ihe. oia leie no a ku ana i ua kumu Kou nei, aohe nae he wahi mpa a iuii iki ae, a pau kana, ku no hoi ke koikaina a pabu aku ia i kana ihe, a ku no hoi i ke ku« mu Kou, ua iike pu no me ka ke kaikuaana, a pau hoi ka inua la, me ka i mni ia ia oei, pnu ka maua o kau koe, aohe nae e ioaa aku ka maua mau ihe la oe, e inii no oe i kau ihe, a lohe no hoi keia i k» iaua ia mau olelo, o ka huii ae ia no la o ua pihi huhu nei a ninn a ike i keia kuinu Kou e ku ana, ua

pololei a iuna ioo lala ae eha paha anana i ka ioa, a hookahi kanaka a papaie mai kaj lua ke apo ahnia puni, oka wa no ia i ialau { aku 81 na iima o Kamaaka(rnhiai a puiii ae I ia i ua kumu Kou nei, a huhuki ku ae la me | he wahi meu uuku ia i kona mau iima.a he>| mo ae ia ua kumu Kou nei o ke kumu o ke i aa ku ae iiuna, a pnipai nku la keia i na lala < n me ke aa, a pau ia. iaiau iho ia keia i ke i kanaka make, a kioU e aku ia a pa ma ke i kumu Kou, a hala ia. ia mannwa keia i pane j ae ai i ke anaina e ku mai nei, hookaawaie | oukou, a hamohamo ae ia oia i ua laau nui nei, a pane ae la imua o ke anaina, o ka laau keia puni ka aina o Oiopaua, pane hou ae la oia, ku ae, aiia e, neenee e aku o ku i k;i iaa<j. 1 loa uo a pau ia mau hunoielo, o ka heme aku la no ia o ka laau mai ka lima aku ma ka pahu ikaika ana, oia ieie no a ku ana i ua kumu Kou nei, lele kaokao ana ua kumu Kou la, a uwa ae ia kn pihe a na makaikai e nana mai ana, ia manawa no keia i naio nku ai mai ka maka aku o na makaikai a me na keiki alii, a hele aku la oia a noho i kai 0 Malae, a i ka lohe ana o Olopana i keia mea, kena aku la ia ia Keuumiki a me Keau»ka, e hele ae olua e nana i kela kannka, malia paha o Kamaakamahiai kela, o olua hoi o ka mea i ike pono aku nei ioia wahi a oluu. Oka pane mni 'a no ia o Keauiniki, ka ! aohe kela o Kamaakainahiai, mai kuhihewa aku oo ma kona iknika, a manao ae oe oia, aohe ia, pane mai hoi ke nhi, ka ! malia paha he kino Kupua ko ia la, e aho e hele aku olua e nana, a pau no hoi ka olelo a ke ulii, ku ae la ua mau wohi kanaka nei hele ana, a hiki i Kahua iealea, aole kela ua hala aku la, mehemea la,o Hala Kapuulena aia i Hilo," oi noke wale ua mau wahi kanaka nei i ka huli a nohe no he loaa iki, a po wale ia 1«, ia po ana iho waiho mai la ke alii i kana olelo kauoha i na luna, e huliia ua kanaka la a loaa a lawe aku imua o ke alii i kai o Kaohao. A lohe no hoi na alii a me na koa, na puali a me na makaainana

i na olelo knuohn a ke alu (Olopana,) o ko lakou manuwa no w i hele ai e huli i ua po nei a hiki wale i ke ao ana, ua pau na puu, na alu, oa awuwa a me na knhawai. kahi i ku ia e na hale. aohe he wahi i koe, aka,'i ka wehe ana mai no a ke alauia o ke ao, oiai ua pau m*i !a i ka hoi na mea a pau loa mai ka huli «na i ka Olali o Maui, ku ana ka hookapuhi wahine o ke kaikamahine a ua ino o Olopana, a olelo mai la ia i ke aiii, i hele ma» nei au e hai aku m oe ua hewa ke alii % aia U\ ke umoe lu eiua poo eha wawae, ua ike aku nei au he keiki kanaka inai* kai, nana «ku no hoi aohe wahi e like ai, a nolaila au i hele mai la e hai e aku ia oe uiamua, o noho ae auane» a lolie oe, kapa ibo hoi oe i kau kauwa neī he mea ioo ioa, a pau 110 ho» ua olelo a ua wnhi wahine nei, huli ae la o Olopana a olelo aku ia i kona Kuhioa nui, e, e kii ae oe i kela keiki e nana ae iaua nei (Keau.ka ma) malia o Kamaak#mihiai no ia, a iohe no ho» ua t\uhma nei, o ka holo aku I* no ia a ku ana anua o Keoholupaiupa, oia hoi ka inoa o ua kaika« mahine nei a Oiopana. i uana aku no h»i ka hia e moe papio mai ana ua eu nei ilalo ke alo, e ala mai aoa no na maka» ia manawa, pane aku h o Kunanaioho, oia hoi ka inoa 0 ua Kuhina nai nei o ke alii. Auhea oe e ka maiihini ? i kii mai la ao ia oe ma ka hoouna a ke alii ia* 0)i e hele kaua imua ooa i' keia manawa, i U lohe ana o ua o Kamaakaenahiai i keia mau oWo. ala ae 1« ia a noho iluoa, a aahu iho 1« kahi kihe» Ouholowaiolaa, a puah ae la k«bi malo Pukohukohu o Puoa, a pukn aku la i «raho a hele aku la a koino ana iloko o U Haie Alii, o ko ia nei bele loa aku ia no i« a ku ana »mua o Olofwna. a haawi «ku !a i ke aio* ha me ka noho pu ana iho hoi ilalo. i toa no anohoihokeU, o kapane .e la «o i. o ke 111 Kewimiki» e nnna ae boi oe taia nei, » kau ike, oiai o olua hot kai hiki Lioo i Maui.m ike maka olua i* Kamaakamahiau

malia o?a keii. Aobe keia, *r»hī a Keaoiuik». Ua hoole ako ii nae o Keaooiiln. e li- i kr no me ka hoaHooa i ioaa ole ia» i ki w» \ i eaoa «i i Maoi r a oo kooa liooie aua ako j imoa o ke alii, bo!t te la o Oiopana a oaoa ; •ktt «i Keio-k», a olelo tko !a. e naoa ae boi oe i k»o ike iara oei, mal» oo hoi o» oo ke-, ia, ke boole eoai oei hoi ke» aohe ia» • pao na boi oa olelo a ke alii, 0 ka rnaoa«ra iho i« no ia o oa wahi tm oei o ka moaoa kai li- j poiipo i ko ae a« a pane mai la i oa keiki oei, | me ka olelo ako, e oloola paba oe ēae mai j i ka olelo ako a kaa kaowa oei. e ko aeoe' i.'una a c«oa aka hoi ao ia oe «oai looa a ba- y ia ilaio, e like me ka olelo a ke kauwa wabi; a'o, a lobe ua Kupaeu oei t o kooa niaoawa | no ia i ko ae ai ilona. a ike aka la na niea , a paa e nonoho mai aoa i ka oiwi oikaiakela j o ka Mamo a ke keiohe, a nana aku la no | hoi o Keaa-ka roi» ke alo mai tuna a lalo, | a pela oe hoi ina ke kua, a pela no ma ka | aoao hema, a pau ia, huii ae ia hoi ka ia nei, oana ana ma ka aoao akau mai luna a 1010, \ hahai hou ae la no keia i ka nana ana iluna,;

oiai ua ike aku la no keia i ka ia nei hoailooa i ike moa ai ma-ke kua aku o ka pepeiao

' akao, a pau ka ia nei nana ana, huii ae ia keia a olelo aku la ia Oiopana, aohe keia he mea e. oua Puaa kea nei keia i halala ka niho, Iwili ka huelo i iapuu ke kino, i moe aoao i ke kibi o ka ikaikn, a me ke koa lua oie, a pau no hoi kana hahai ana aku i kana ike, buli ae la ke alii a olelo aku ia Keaumiki, auhea oe e kuu kauwa ? pehea boi oe i hoole mai nei aoie leeia o Kamaakamahiai, a ke hoike mai nei hoi keia (Keau-ka) oia keia, pane mai ia ua wahi kanaka hoaa nei,; aohe no keia o Kamaakamahiai, no ka mea,; !ua ike aku nei au iaia he uuku loa no, a o j [ka ia la bo\ i olelo mai nei la ea he ake i-a. j i he hoopunipuni, he uluku no ko ia la manao j | i ke kukui ia ana mai nei o ka ikaika oia j | kanaka inehinei, nolaila manao loa ai keia . 0 Knmaakamahiai keia. | I loa no a pau ae na oieloa ua kanaka nei, j |o ka ninau maoii mai ia no ia o ke alii ia j | Kamaakamahiai, ea o oe no anei o Kama-! I akamahiai ? huii ae ia ua eu nei a kamaiiio ! | ae. Ae, owau no keia oka mea a oukou e j j ninau nei, ke kuni nei paha wau he ike laua | j rei, aole ka, hookahi nae olaua i ike ia'u, a i | pau ae la kana olelo ana, lalau aku la o Ka- j j maakamahiai ia Kenumiki a paa iho la ma ; ka a-i, a kooli ae la iluna me he wahi pauku ; kaula ia na ka poe panioio i hele a lehia i | keia mea o ka wiliwili kaula i na pipi o ka j Le\eha, \a\a v koali a hoopuUt\ pu ae ia no |ia\ na huaolelo. A, ka ike kino kaua ike | : ole, moku ko a-i ikeia la, e iike me ka mo- j 1 ku ana o kou n-i, pela no hoi au e mokumo- j ! ku aku ai i ke poo o na koa a me na aiii o. ( Oahu nei, ka aoao hoi e kue mai nna ia oe | ; e ke alii, a pau no hoi kana oielo ana ia mau : | olelo weliweli a mnknu hoi, n hoi aku ia no ; ' keia a komo i ka hale o ka ia nei wahine, ■ i oia no hoi o Keohoiupaiupa, ke knikamahine j 1 hoi a Olopana, haule aku la no keia o " Ha-1 inakauiuna o Weiehu ka malama," a o na ; jalii hoi a me na makaainana, wa aku wa j | mai, i ka ikaika a pela aku, mea ae no o ka ' ■makau, mea iho no o ka weliweli. ! j A noho aku la iakou mai la po a ao, ka j hele no hoi ia a Ponlua ka noho ana iho a j j lakou nei inai ka ikeia ana ae o Kannaakajmahjai, a hiki hoi i ka puka ann mai a ka j 1 lunaolelo a Pueonuiokona, a ku ana mawaho 1 o ka pa o Olopana i kai o Kaohao, a kahea , mai una me ka ieo nui, he Kaua aia i ke ku- i jla o Panioi, apopo nae Kaua, a lohe hoi o. ; Olopana i keia ieo kahea a ka iuna o kela I i aoao, hoouna koke aku la oia i knna luna e : t hele e olelo ī nn koa e kukolu na poe i ka j j wanaao ae e hiki n»ai ana, a iohe no hoi ka ! j luna i na kauoha aiii, o kona ku ae la no ia i i heie, a olelo aku la e like ine na knuoha a , 1 keolii, a i ka iohe ana o na koa, mea e ua :

■ makau a me ka weliweli, hauwawa no hoi ī ka lewa i na pihe uwe a na wahine a me na ; keiki, oiai ua maopopo no ia lakou, o ko ia- | kou hoouku Kaua hope loa ana no ia e pau j mai ai i ka lukuia e na koa o Pueonuiokona» | nolaila, ua uwe aku ke kane i ka wahine, a pela no hoi ka wahine e uwe heiu mai ai, me he mea la paha e uwe ae ana i kekahi | mau lalani mele uwe a Kaahumanu. penei: j Kuu hoa pili i ka ua lani poiua. me he po ; ln ke aumoe o Koolau," a pela lakou i uhai iai a po i& la mai ia po a wanaao puiwa ana ' \ ka leo o ka luna koa nui e kaia hele mai |ana, penei: Eala ! E hume ka malo! E ai | ka ai! E liuliu na iaau a me na pono Kaua a pau ! A o ka wa no in i kaawale ai ke ka« ne mai ka wahiue mai a pela hoi ke keiki. A ku ana lakou i ka laina o ke Kaua, a pau no hoi ka hooponopono ana o nn poe Kaua, j o ka oili mai la no ia o ka la, a haawi mai ' ia i kuna pumehana maikai maluna o na |mea a pau, ia wa no hoi i puka mai ai Oio- ] pana me kona kahiko alii a pau loa. a ku ;ana īmua o na koa,a haawi aku la ia i kana ; olelo kauoha, penei: Auhea oukou e ko'u ]poe koa, ka poe hoi a'u i hilinai nui loa ai j maluna o oukou ko kakou laoakila, a malu* J na no hoi o oukou ko kakou poinaikai. nola. | ila, ke haawi pu nei k»kou »a kakou a pau | iloko e ka make ī keia la, a me he inea la o | ka la hope loa paha keia o ko kakou ike ana j i keia ao maikai a hanohano hoi, a o k& la | hope oo hoi keia e pau m ka aioe pumehaoa ana o ke kane a nie ka «nhine, a e paa ana | hoi ko kakou lohe ana i na leo aloha o na i keiki. noUila, e noonoo pu mai kakou a peu loa i ke kuaio e mao ai ka noho pumehana - pu ana me ka ohana, a ne ke kumu hoi e ai 1 1« ai kalo mo«a o Koolao oei, & ine ka i-a ku ; h©i o Kaurminui. o ke kuinu nui a'u i manao | li oia no ke kuupau ana i ko kakou mau wai hi ikailn uuku i loaa ia kakou, a o ka pau j aoa keia o ka'u oielo hoolaoa ia oukou e o*a I koo, a pau oo boi na olelo a ke alii, ea! oa* ina aku no hoi i na koa a ine ka poe mnkai*

kiī e ooho m*i anm aohe pa* i ke aloha i na o elo « ke «lii. ka b«k'Q kana hoi r o o« Koolaa U, « pau ae !a kei« m»a me® t i o ka hoomaka aku ia no ia o ka be!e o ca; poe Kaoa. i aiakaiia boi e Kaakaiulam, ka Pakaoa noi o o« Oiopana oei. o ka heie mai i& no 1« ma ke kuia o Aiele, « pii iIo3« o Mihinai, a tbo aoa iiaio oia \*ahi maia ho-. ea aoa i Kahua Kaoa i oielo ia, oia hoi ke< kaia o Paoioi, hoea aka aoa oae lakou oei e; hoomoana mai ana kei« aoao, i loa no a hiki | iakou nei, puieio aoa keia kaoaka maluna; mai o Puoohi, o ka heie no ia o ua i;aoaka | nei a kokoke, o ka hoomaka iho la eio ia o ke; Kaaa. i ke ehu no o ke Kaua hee e no ko * f Oiopana aoao, oia nae hoi, ioaa e maī la nae na Koa o Pueonuiokooa i ka laaaa ua kanaka nei, ka-ha-ha, ahu mokaki ka hoi ua rnea , he kaoaka i ka hauna hookahi hoi a kem. K«*e-a-e-«, o ka heie niai ia no ia loaa mai j ia ka Pukaua nui o Pueenuiokona a paa i ka; iima, hapai ae ia keia i ke kino make o ua : Pukaua nei, a ps»hapaha ae ia oia rae ka ieoj nui, ka ! " haehae ka manu ke aie m»i nei:

ka wai," a kahea aka ia oia ia Oiopana, e ke aiii e, he aio huli no na ia i kaahaie, hoi a moe i ka poii pumehana o ka wahine, a io« he o Oiopana i keia iee kahea mahope, i huii mai ka hana i hope, ike mai ia ia i ka haehae iiiiii ia mai o ke kanaka me he manu koala Ia no ke ahiahi. ! A pau īa mea i ka ike pono ia mai e Olopana, hahai mai ia no ka nana ana a kona mau maka ī ua kanaka nei, a ike mai ia no ia i ka iawe ana i ka ahu-uia a me ka mahiole, a pea aku ia no hoi ana maiuna o Puumakani, a hala mai la no hoi ua kanaka nei, a o ko Pueonuiokona noao hoi, auhee aku la mauka o ka palai a naio aku la i ka uluhala o Kekeie, a o Oiopana ma hoi, ke hoi nui la no me k;t oielo ana, he keu aku a ka ikaika 0 keia kanaka, no hea ia kela kanaka, a peia waie aiiu na oieio a kela kanaka keia kanaka o ioko o ka poe Kaua. mai mua a hala i hope o ka huakai holookoa, peia wale no iakou i wa oielo ai a hiki waie no i ka hule, " auhea oukou e o'u poe hua iuhi o nei mea he heiuhelu nupepa ana, e waiho kakou ia Oiopana ma, he nani no ia ua hoihoi aku la no kakou ia lakou a hiki i ka hale, e hoi hou ae kakou a nana i hope, i ike kakou i ka hana a ke Kupueu o ka aina nona ka olelo ana, Ka i-a koio o Kahuiui." la Olopana ma i hala aku ai i ke Kahua Kaua, oia no hoi ka wa a Kainaakamahiai i pane aku ai i kana wahine ma ka olelo ana oku e moe malie no 1 ka hale, e hele ae au i ka makaikai ma koanae aku nei o Waimanalo, a hoi mai au. I ioa no i ka leo o ka wahine a ae mai, o ka oiii ae la no ia ku anu i waho, a pane ae la ma ke ano Kupua, ia oukou e o'u mau Aumakua a pau ioa, e kii oukou i kuu bau ia Maui, a iawe mai i keia wa koke no, i ka pau ana ae no o kana mau olelo, he amo ana iho na ka maka, i nana hou ae ka hia e waiho ana ua laau nei ana o Kukaoo, o ka inlau iho la no ia a paa i ka lima, a lele aku 1» ma Moelana a mauka iho o na maka o

Kana a hoea ae i ke kula o Puuhi, kahi a \ kakou i kamailio pu ae nei, nolaila, mai ku-j hi kakou he kanaka e, o Kamaakamahiai no| ia kanaka ikaika. O knkou wale no nae kai I ike ae la, aole i ike o Olopana ma, me ko lakou manao no kahi e keia kanaka, a noho aku lu no hoi lakou a hala he mau la elima o ka noho ana, hiki hou ana no ka luna a j Pueonuiokona, a olelo mai ana he Kaua ko! ka la apopo aia no i ke kula o Panioi, a lohe | no hoi o Olopana, o knna no hoi ka hooma-' kaukau i na pae Kaua, a makaukau no hoi, ! pane ae la no hoi ua alii nei, ke hele hou nei • no kakou e like no me kela la mun, i pakele! paha kakou ia la i kela kanaka aloha a ko- i kua hoi ia kakou, he uku paha ka hoi hou ! ae o ua kanaka la, manao ae ke ola o ka la! apopo, aka, 110 ia la wale aku la no ia kana- 1 ka, alaila, ke hai inaopopo ae nei au, e papau ; ana kakou he a-a ko ka hale, a heahn la hoi,! imua e o'u mau koo a moe na iwi i ke ala,! n noho iho la lakou a po ia la a ao ne, o ke' alakai aku la no ia o Kaukaiulani i na poe: Kaua, ma kahi no a kakou i hele mua ai, a ! ke hele la hoi o Olopana ma, ke olelo aku la j hoi o Kamaakamahiai i ka wnhine, e noho ; malie no i ka hale o kaua, e heleaeau i manu na kaua iluna o na moku manu, a hoi j mai au, i loa no a ae mai ka wahme, o ka ; oili aku la no ia o ua eu nei hele ana a loaa ! k'a laau ana iuka o Hilaniwai. | (Aole i pau.) j