Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 38, 17 September 1870 — Page 1

Page PDF (1.75 MB)

This text was transcribed by:  Phoebe Kirk
This work is dedicated to:  Jessica Maile Kirk

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Buke IX. Helu 38 HONOLULU, SEPATEMABA 17 1870. NA HELU A PAU 459

 

Ka nupepa Kuokoa,

@ MAC IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poano.

$2.00

@ na mahina he Umikumalua!

$1.00 no na mahia @ 

ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

@ i oi manau o 10 laloa @ ka @ $1.00: aloa @ he  $1.00: @ $2.00 @ mua ia mai ke o na olelo @ mai o pai @ ka lalaoi @ - @: be 25@ $1.00: 60 lalani. $2.00: a keia ka. @ hoolana- ka @ pepa, a me ka aka @ no ma ka lima o ma Lana o ke @ mai ia Kanaka Kelika.  @ mea mai ko- @ e kaola @ kanake @ aha ma ka @ o @ ke @ e @ e mai mamae. @. poao ke @ keia @, no ka mea, he @ no ka auhua keia nupepa.

@o ka Nupepa Keokoa- ma ke @ i noho @ J.W. Aukia@, malaua me o ka Hale @@ kana, mai ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o @

H.M. WIN, Luna Hoopuka.

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

2 00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

 

@ excreeding 10 lines, inserted once for $1.00 @ $1.50: and $2.00 for one month: all advertise @ he paid for in advance.

@ will be charged 1.00 per page, or @ a line. @. @ or kanikaua, @ paid to any of the agents of the Kuokoa, or may @ in a letter to the Publisher.

@ must be PREPAID. no manes, either of @ or natives. Will be inserted on the @ until paid for.  This rule must be strictly  @ to @ of the low @ price

@ the Keokoa over the Post Office. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.

H. M. Whitney. Publisher.

@ of the KUOKOA, for @ at the office @ the @- $3.00 each.

@ having complete @ of the above, can have @ by paying $2.00 each.

 

DILLINGHAM & CO.,

 

-NA-

 

@ MAI A KUAIINA MEAHAO. NA MEA @ PENS. Aila a me na waiwaia pau. @ Aiania Moi Honolulu. @

 

Noho Lio!_ Noho Lio!

O NA NOHO LIO MEKIKO A MAKEPONO LOA I

@ me na ili kaleponi, e @ no ma ka@ Hana noho @ o

Balton & Blauvelt,

30-1y* Ma Alanui Moi, Honolulu

 

Olelo Hoolaha.

 

KE PAPAIA AKU NEI NA MEA A PAU O PAPAAKO@ me lialeaha, na aina e waiho ana ma Koolauloa, Oahu, @ i ko @ mau holoholuna @ i na @ la maluna. @ e komo hewa ka Lio, Bipi, Hoki, @. @, e uku lakou pakuhi dala, ($1.) in a e hoopua i na @ e uku hoa no e like me ka nui o ka poino a poho. @ he Hipa, Kao, Noa. he hapaha pakahi no ke poa, a ina @ Kaka he hapalua pakahi no ke poo, a in a he kanaka @ hiki laia ke hele ma na wahi i hai ia @ la ma@, e uku no ia no ke komo hewa $1.00 @ mau mau @, oia o Pamawaho me Kauhiua   AKOWAI. AHUNA, NUO, Pake.

@ 22. 1970               426- 1y

 

HALE PAI KII!

 

AIA KO'U  HALE PAI KII MA

MONIKAHAAE,

@ ka HALEKUAI @ a me ka HALKKUAI MEA @ ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumu @ KII          H. J. Keiki (Chase.)

@       Mea Pai Kii.

 

NA LAAU LAPAAU

A DR. JAYNA.

OIA NA

LAAU KUNU.

LAAU HOOPAU NAIO ME KOE

LAAU HOOPAA HI.

LAAU HOOMAEMAE KOKO

LAAU HAMO- PENIKILA,

LUALE OLA.

AIA MA @ O

KAKELE me KUKE,

@                   421

 

NA BUKE

HOOLAHAIA E KA PAPA HAWAII,

 

@ Nui ili gula nani me na ku@ ma na @…       $ 12 00

"           "          Nui ia @ kaekae wai gula…         7 00

"           "           uuku iki iho,             "           "…                  8 00

"           "           Pananaiki iho ili @…                     8 00

@ gula nani me na kuhikuji…                              8 00

"          "          @ kaekae wai gula…                      1 60

"           "           "                       …                               1 00

@ Hapa Haole…                                                     76

@ Hawaii @ me ke kanawai…                              26

"           "           @…                                                  26

@ ili @ me ke kanawai…                                      25

"           "           "           lahilahi…                             10

@ …                                                                          @0

@…                                                                           26

@ ana…                                                                    25

@ …                                                                           26

@…                                                                           26

@ Palapapa Hemolele…                                        2@

@ Opakahaia…                                                       25

@Akua…                                                                   25

@…                                                                           25

@ manoanoa…                                                        2@

"          " lahilahi…                                                   10

Kamahi Kula @…                                                   2@

@ Kula @…                                                                         10

@ 2 …                                                                       10

@ Lima…                                                                 10

@ Pupe…                                                                 10

@ Heia 3…                                                               25

"           "           "           4…                                         @

@ …                                                                          10

@ …                                                                          @0

@ mai…                                                                    1 00

Na Kauoha Hou Pakeke.

Gula @…                                                                  1 @

@ wai gula…                                                            @o

@…                                                                            @0

Na Haleha Pakeke.

Gula @…                                                                  30

@ wai gula…                                                           30

@…                                                                           @0

Eia na buke haawi wale.

@

@ Malemake @ oe i ke ola?

@ io @ la

@ ka @ ana mai o ke Keiki @

@ No ka hoohiki @ i ke Akua.

@ ka @ ana o ka @ a ka Haku a ma ka @ ana

@ Mai hana no i na holoheluna

@ N@ ka mahi ana, kuai ana a me ka ina ana i ka @

@ male @.

@

                        J. F. POKUA,

 @ o ka Papa Hooko o ka @ Ko Hawaii Pae Aina

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Hoike o na Kula Aupuni o Kau.

 

E Ka NUPEPA KUOKOA E: ALOHA kaua:

            Aia ma ka la 10 o Augate nei, ua hui akoakoa ae kahahi maui kula eha maloko o ka laukini o Kauahaao, ma ka hora 9 o ke kakahiaka ; a lia nui hoi ka poe makaikai i akoakoa mai e nana i ka ike o na keiki i ao ia e na kumu.

            A i ka akoakoa pau ana mai o na keiki, na makua ke poe makaikai, ka @ (W. T. Martin) a me na Komite koho, oia o Ahi a me Kaulia. Ua hoomalu pono ia ka kauwawa, a hoomakaiu ka hana, ma ka heluhelu ana o ke Kula Katolika o Kamaoa ma ka Buke Emanuela, o Kamauou ke kumu.  Ma ka hoolohe aku i ka heluhelu ana mai a na kaumana o keia kula, aole no i mahalo loa ko'u naau a me lakou nei ae e kawanawana mai nei.  A pau ia, hoikeia ma ka Helunanu.  Aia ma ka hoike ana i kekahi ninau o ia Buke, au ulu mai ke kuee ana o kekahi naui kula a me na kumu, a nui ka hoopaapaa ana iwaena o na hau a me na Komite. O ke ula nana ka ninau (Kamaon) a me na Komite, ua like ka lakou hana a me ka loaa, aku, o ke kula o waiohinu ponoi a me keouli ko laila kumu, ke kula o Naalehu a me Kawaiponiia ko laila kumu, ua like ka laua hana a me ka laua loaa. O Kalaikoa hoi ke kumu kula o Honu@po, oia wale no ia i kana loaa. (O keia kumu nae, aole oia kekahi mea kuleana iloko o keia hoike ana, aka, ua lilo oia he makaikai no keia la hoike ma Waiohinu, a mahope oe e ike ai no kana kula). Ua ikaika loa ka hoopaapaa ana iwaena o na aoao kue ekolu. O Makaikai nae ka makou mea i oi aku o ka mahalo, no kona wiwo ole imua o ke akamai nui o na Komite, a he mea ole ka hoi ko lua  ike, i ke akamai luaole o keia waji taata; keu no hoi ka pololei ma ka wehewehe ana, me ha wahi taata la i noho ma na Kulanui, ka oi kelakela o ka paheo o na noonoo hohonu ma kana kamailio ana.

            O keia ninau, aia ma ka Mokuna 6, Nauihoiliili, pauku 34; penei i kakauia: "U@ hiki no i kekahi kanaka ke hana i na anana papohaku he 40 i ka hebedoma hookahi; aka, i ka hana ana i elima anana, au hiki no hui i kekahi kanaka e ae ke hana i 9 anana ia manawa hookahi. Ehia na anana papohaku e paa i keia kanaka i ka hebedoma hookahi?"

            He 72 ananu papohaku ka haina a ke kula o Kamaoa, a ua kokua ia mai no ia e na Komite. Eia ka wehewhe ana: E puunaue ia 5 anana iloko o 40 anana, loaa mai 8 manawa hana, a hoonui me 9 anana, like me 72 anana e paa i keia kanake i ka hebedoma hookahi. Kue ia mai e ke kula o Naalehu. Eia kana wehewehe ana: He 6 la hana i ka hebodoma, hoonui me 9 anana, like me 51 anana e paa i keia kanaka hope- a he 30 no anana i ke kanaka mau- pela ka ia kula, a kokua ia mai e ke kula o Waiohinu. Kue mai o Makaikai no keia nau loaa a me na wehewehe ana. Ku mai nae oia a olelo mai imua o ke anaina; elua loaa i hoike ia mai imua o ka hale i keia wa, (Eia nae ke kumu o ko Makaikai ku ana e Olelo a e wehewehe no keia ninau, ua ae ia mai oia e na Komite, e ku e kamailio ; oia ka mea wehewehe mua aku, o kapa mai auanei oukou iaia he mahaoi) ua hoike mai nei ke kula o Kamaoa i kana loaa, he 72;  a o ke kula hoi Naalehu a me Waiohinu, he 54 ka laua loaa, aku, ke kue nei nae au i keia mau haina elua. Ina nae e hoomaopopo ana kakou i na olelo i kakauia ma keia buke, no ke mea, ke olelo nai ka ninau, Ua hiki no i kekahi kanaka ke hana i 40 anana i ka habedoma hookahi, aka, i kana hana ana i 5 anana, me he la, o keia kanaka, ua kaena wale no me ka haanui ana, e hiki io ana no ke hana i na anana papohaku he 40, aku, i kona hana io ana nae, aole i piha kela 40 anana; a me he mea la, he 5 wale no anana i keia hebedome hookahi, (ke hoomaopopo loa ia ka manao o ka olelo Hawaii ana) a ua hana ke kanaka hope 9 anana iloko o ia manawa hookahi. Heaha la ia manawa hookahi? wahi a Makaikai. Eia, o kela hebedoma hookahi no i olelo mau ia. Pane mai o Makaikai i kana loaa, i mea e waiwai ai ka ninau, oia hoi, he 9 anana wale no, no ka hebedona; oiai o keia ninau, aohe i like me ko ka Buke haole, kahi mai nona keia ninau. Ua hoapono no au i kela 72, in a ma ka buke haole; a in a no e like me keia na olelo Hawaii ana, ke olelo nei no au, he 9 anana no ka'u. 

            Eia kana mau olelo pane i kela aoao, a i ke kula noi o Kamaua ka mea nana ka ninau, Ka olelo mai nei oe, (ke kula o Kamaoa) "E puunaue ka 5 iloko o ke 40 anana, puka 8 manawa. " Eia ka ninau, Heaha ka inoa o ka manawa? He sekona anei, he minute paha, he hora paha, he la paha a heaha la? Aohe nae i haiia mai ka haina kupono no ia ninau a Makaikai ; o ka a manawa wale iho no e a manawe ai, he "manawa." Ninau hou aku o Makaikai, Heaha hoi paha ka inoa o ka manawa? Aohe no i pane pololeiia mai.

            Ma keia hoopaapaa ana, ua kue mai no na Komite. Ku mai nae o Kaulia a olelo ma, "Aole no au i ike ia buke haole, eia no au ma kuu ike kanaka maoli. Ua pono no kela huaolelo manawa, he 8 manawa hana, nolaila, ua pono no kela luaa 72, in a no ma ka olelo Hawaii, aole no hemahema.

            Mahope iho, ku mai o L. Ahi, a kue mai i ka loaa a ke kula o Naalehu a me ko Waiohinu, a i ka Makaikai hoi. Olelo mai oia, Ke olelo mai nei ke kula o Naalehu a me Waiohinu, he 54 ke laua loaa. Ke i aku nei au, aia mahea kahi i oieloia, he 9 anana i ka la hookahi, i hiki ai ke hoonui me 6 la hana i ka habedoma hookahi. Ia wa ku mai o S. Kawaiponia, a olelo mai ma ka ninau ana, "I ka habedoma hookahi, he 6 wale no la hana, a hoonui me ka 6, piha he 54."

            Ku hou mai o Ahi a kue mai i ka Makaikai, me ka olelo ana, "Ke olelo mai nei o Maikaikai, he 9 kana loaa; in a pela, aole he waiwai o ka ninau ana. Eia no keia olelo a Maikaikai i olelo mai nei, O ka huaolelo 'aka,' he hebedoma hookahi ia." Ia wa, ku mai o Maikaikai a pana wiwo ole mai imua o Ahi; "Aole i hoopuka iho nei Makaikai, o ka huaolelo aka, he hebedoma hookahi ia, ole loa no. Eia ka'u; O ka huaolelo aku, he emi ana ia o ku manaolana, ua haule ka mea i manao nui ia. E like me keia, Ua olelo keia kanaka, e paa ana iaia he 40 anana i ka hebesoma, aku, i kana hana ana, he 5 anana wale no, alaila, au emi ka mea i manaupaa@ e paa"

           Ia wa, pana mai o Ahi me kona ano @uhu, "aole loa au e iki ana, a pili pu kuu poo me ka La. Aole no hui au e ae, in a he tausani poe akamai ma kel aoao mai, aole no au e loli iki ana." Ia wa, ku hou mai o Makaikai, a ninau mai ia Ahi, "Heaha ka inoa o kela 8 manawa?" Eia ka Ahi, "he 8 pauku hana i ka hebedoma, a hoonui me ka 9, piha ke 72." (He ike mai la oukou i ke anamai o keia Komite, i ka hoololi ana ia m@nawa i pauku a me kana olelo loli  wale ana io a ianei). Pane hou mai no o L. Ahi, "Ina no he hora, oia iho la no, hana i kahi " a, he umi anana, hana hoi i kekahi wa wha anana, a pela no a pau ka hebedoma, piha ke 72." Pane aku o Maikaikai, "Ina pela ke alakai anu, alaila, aohe pono ke ao i na keiki."

            Ma ka makou nana aku no hoi ea, ua hal@hu io no o Ahi mawaho o ka wehewehe kupono ana, oiai ua houhewe io a ia nei. A no keia hoopaapaa lohi ana, ua hoomalu mai ke Lunakula, e hoopau i ka hoopaapaa ana, a e hoomaka aku ka hoike ana ma ke kula o Waiohinu, Naalahu a me ko Puueo ma ka heluhelu Buke Kau@ha Hou. Ua nani no ka heluhelu ana, aole nae i maikai loa.

            Aia ma ke kula a kawaiponia, o Naalehu ka'u i mahalo, no ka pau loa ana a na kkeiki liilii i ka heluhelu Buke, a koe @uku wale iho no na wahi keiki liilii ma ka Hookui. Ma ka helunaau iho no, mahalo no au ia kula. A ma ka Buke Huinahelu, ua huiia na hale kula, a ma na Papa I ka hoike ana, a o ka Kawaiponia no ka'u i mahalo. Ma ke Anahonau iho a me ke Kakaulima, aia ma kekahi haumana no o ke kula a Kawaiponia, o S.Laanui ka inoa, au nui ko'u mahalo a me ka lehulehu makaikai e nonoho aku ana, i ke ike ana aku i ke akamai ma ke kakau ana iluna o ka Papa Eleele me ke Poho ; makai na hua, pololei hoi na hopuna olelo. O ka pau no ia o na hana o ia le.

            Eia nae hoi ka mea i koe, o ke ku ana mai o na Komite e hoike i ko laua manao paipai a hoolana i na haumana. O Kaulia ka mau, a o Ahi iho. Eia kekahi hapa o kana mau olelo ana mai, "E uku makana ia ke kumu e leleoi ana ka ike o kana kumai ka Hon. W. T. Martin, (Lunakula) a kamailio, he mau olelo ao pili i na makou a me na keiki a me na kumu, no ka hooulu ana i ka ike iwaena o keia lahui uuku. A mahope iho, hoike mai oia no na mea i hana ia e lakou ma ka Hale Ahaolelo Kau Kanawai, a o ka pau loa ana ia o na hana o ia la, a hookuuia ke anaina.

            A ma ka Poalima, la 12, us hoikeia na kula eha i koe, oia ke kula o Honuapo, Heilea, Punaluu a me Keaiwa, maloko o ka laukini, (Kaopiookehukai) ma Honuapo.

            I ka manawa i hoikeia ae la maluna- a i ka hiki pono ana i ka hora i haiia no ka akoakou ana maloko o ka laukini, ua piha pono loa i na keiki a me ka poe makiakai, a koe aku ka hopanui o ka poe makaikai mawaho, e kiei mai ana ma na pukaaniani.

            Eia na i hoomakaia e na Komite ; he heluhelu Buke ko na kula ekolu, a o ke kula Hilea, ma ka buke Emanuela, (he kula Katolike ia.) Ma ka halao ana, o Panuluu a me Keaiwa na halekula i oi iki ma ka heluhelu ana, (he poe keiki ike kahiko no nae i na kumu mua, aohe mau keiki ike hou iho, oia mau no, aohe panee aku). He Helunanaau i ke kula o Keaiwa, me ka Mokuna 1, Ninau 18 ; a na kauhane (he keiki kula no Keaiwa) i hana ia ninau. Ma kana ia mai e ke kumu kula o Punaluu. A ma ka hoopaapaa ana, ua hoohokaia ke kumu o Punaluu. (he Lahaialuna). He ninau hou iho, i ke kula o Punaluu ; a ma ka haina a me na wehewehe ana, ua kue ia mai e ke kula o Keaiwa, a mahope hooponopono hou ia, a o ka holo pono loa no ia nnau, ma ke kokua like ia ana mai e na kula@ pau.

            A mahope iho, ua hana hou ia kela ninau 34 ma Nauihoiliili, Mokuna 6, e ke kula o Punaluu, a ua like kana loaa me ka ke kula o Kamaoa i ka la i hala ae, a kue mai ke kula o Hilea ma ka hana, a ma ka loaa, ua like. Kue mai ke kula o Honuapo (kela i hiki ai ma Waiohinu i ka maikaikai) a me Keaiwa. O keia mau kula hope, ua like ka laua hana a me ka loaa, o kokua ia mai e ka Lunakula ; a o ka ke kula Punaluu a me Hilea, ua kokua ia e na Komite. Ua nui ka hoopaapaa mawaena o na aoao kue ninau, o Ahi a me Pihi, (kumakula o Keaiwa) ma ka hoohalike ana i ka Hawaii wehewehe, ua like ole ka unuhiia ana mai ka Buke Haole a i ka Buke Hawaii. Ua oleloia ma ka Buke Haole, he 40 roda, aka, ma ka Buke Hawaii, he 40 anana. Ua oleloia ma ka Buke Hawaii, "aka," aole pela ma ka olelo haole, aole i komo o "but." Ua oleloia ma ka ninau o ka Buke Hawaii, "hebedoma," aole nae he huaolelo hebedoma ma ka Buke Haole.

            Ina he oiaio ka unuhi ana a keia kumu inua o makou i keia olelo pohihihi, alaila, ke mahalo nei ko'u naau. Na oukou e ka poe ike olelo haole e hooia mai i pau ae ko'u kanalua.

            A mahope iho, ua haawiia ka ninau hope loa (153) o ka Mokuna 15 o ka Helunaau i ke kula o Honuapo, a ua wehewehe moakaka loa ia mai e kekahi houmana o ia kile, oia o J. Naai.

            Ua mahalo loa makou no keia kula; no kona hiki loa aku i ka palena pau o ka helunaau, a o na kula e ae i hoikeluna. A pau ia, he Huinahelu iho, aole nae he ano numera wale no. A pau ia he Palapala Aina iho, na ke kula o Keaiwa a me Punaluu, aohe i ao na kumu o ia mau kula i na keiki ma ka Palapala Aina, aka, o ko Hilea a me Honuapo, ua ao ia na keiki o ia mau kula ; a ma ke kula no nae o Hanuapo ka oi ma keia palapala, me na mea e pili ana i keia Aupuni.

            He mau himeni kekahi i hana ia e na hula eha ; @ no ke kula o Honuapo ; @ no hilea ; @ no Punaluu ; 4 no keaiwa a me hookahi ano hooikaika kino. Ua mahalo loa au ia kila ma ia mea. O ke kula no nae o Honuapo ka oi ma na mea ike helu a me ka palapala aina.

            A mahope iho, he haiolelo na na Komite a me ka Lunakula, a o ka hookuu no ia o na hana.

            A ma ka Poaono ae, la 13. ua akaokoa na kumu a pau ma kahi o ka Lunakula, no ke kikoo@ ana i ka lakou mau dala, noloko ae o ka oihana a lakou i hoomanawanui ai.

            Ua lohe wale mai au kekahi poe mai, no ka hana rula ole o na Komite, no na makana i na kula oi o ka ike ; a penei no ia : Ua haawi ia ka uku makana kiekie i ke kula o Keaiwa, oia hoi he $10.00 ; a i ke kula hoi o punaluu, he $3.00 ; a $2.00 i ke kula o Naalehu. O keia wale iho la no na kula i uku makana ia. A ma keia mea au i manao ai, ua hana rula ole na Komite. Heaha la ke mea i lilo ai i ke kula o Keaiwa ka makana kiekie, oiai ma ko'u kiohi ana a me lakou nei ae, aole no i lele oi ma na mea helu, aka, me kahi Pa, ko, li wale no ka oi ana. Eia ka ninau malaila, O ko ke aupuni makemake anei ia, o ke kanake lele oi o ka ike ma ka himeni? E lilo ana anei i ke kanaka ike himeni ano hula Hawaii kekahi mau oihana nui o ke aupuni, ke nele i ka ike i na mea helu? Eia hoi ; A mehea la hoi i lilo ai ka makana elua i ke kula o Punaluu, oiai o ke kula ia i hoohokaia? Heaha hoi ka mea i makana haahaa loa ia ai ke kula o Nnalehu, a lilo ma ka Helu 3, oiai o ke kahi ia o na kula a'u i mahalo loa ai, ma ka la hoike mua ai? Eia ka ninau ana nui : No keaha hoi na Komite i Haawiole ai i uku makana i ke kula o Honuapo?  Ma  ka hoomaopopo lea ana iloko o keia mau kula ewalu o Kau nei, o ka lele oi ma na mea ike, oia no ke kula o Honuapo, a o ka'u kula no ia a me lakou nei ae e kaena nei, aka hoi, iwnena o keia mau Komite, eia ka e haule ana. Ua ike No mae ai i ke kumu o keia haule ana, oia no ka opu kee-moa o na Komite i keia kumu, no ko laua hoohoka ia ana i kela ninau 34. Oiai ma ka ike ana i ka la hoike mau a me ka lua, ua hoike mai ko laua mau ouli i ke ano kuaki i keia kula. Me ke aloha.

                        B. N. KAIANA.

            Honuapo, Aug. 15, 1870

 

O ka hoopiipii ana iluna he mea ma-

MA LOA IA, O KA HOOIKO ANA

I;ALO HE MEA PAAKIKI.

 

            Eia ke aon. He nui loa ka nune iloko o keia mau la iho nei iwaena o makou na makaainana o keia apana, M. H. 1870.

            ma ka Papa helu Auhau iloko o Augate i hala iho nei ma keia apana. ua i keia ka hua a keia Ahaolelo o ke Aupuni o na Kamehameha na Lii hanau o ka aina i aloha nuiia. Ua oi palua ke kekaumaha mamua o ka pilikia i manaoia, e loaa mai ana ke ahona, ma ka waiho ana aku in a palapala hoopii imua o ka Ahaolelo o M. H. 1870, aole ka uanei! O ka pakela loa aku ka keia a ke kaumaha!! Auwe!! Auwe makou!!!

            O ka palpala hoopii a na makaainana o keia apana i ka auhau o ka lio, ka Miula, a me Hoki, a ia @ aku ia mea aku, a he like pu ke ano o na hoopii o na apana mai Hawaii a Kauai ma inau mea imua o ka Ahaolelo Kau Kanawai o kakou, a o ka hapa nui o lakou, ua kau wale no i kapua, a he mau wahi mea panaiki wale no kai aeia i kanawai he mau wahi hoololi ma ka Buke Kanawai kaliva, a me ke Ka@ima.

            No ka auhaua holoholona. I ka hele kau auhau, ninauia mai la i na lio o kela keia mea, ma ka buke helu nae o ka M. H. 1869. "E hia ou liio e mea?" "Ekolu." "Ae," wa@i a na luna helu "o kou mau lio io no ia ekolu, pela no buke e hai ae nei," "aohe lio hou mai," "aohe," "aohe lio keiki?" He lio keiki hou no akahi ae nei no pule mai ka hanau ana mai." "Heaha la loi auanei ke hewa, oia ka auhau a keia kau Ahaolelo o kakou i hooholo mai nei." "o ka auhau o na lio i keia manawa, he $.75, oia akolu hapha, na lio nunui, na lio liilii like pu. He hapalua ($.50) no ka Miula a me ka Hoki, a he hapalua ko Miula a me ka Hoki, a he hapalau ko na Kuleana."

            I ka hoomaopopo ana oho o ko makou mau Puuwai e huli i ka mama io, a me ka kaumaba i ili hou iho maluna o ka lahui, a no ka mea hoi, ua emi iho ka lio (kooa auhau) i ka ekolu bapaha, pela paha e manao ia mai ai ai ua ahona iki. Aohe pela ko makou manao maoli, ua oi aku ke kaumaha luulau o keia, i ko ka wa i aui ae new. Ua oi aku ka pono o ka nuhau mau o na lio $1.00, ka mea a makou i manao nui ia he kaumaha ia, i hoemaiia iho ai ka auhau lia i keia wa he @ wale no ka emi ika ana! He oi keia a ke kula koikoi, a me ke kanono ke kolele iho. kaumaha luuluu i ke aloha e Kanehoe.

            E nana mai no hoi kakou la, he hapaha akahi ka emi o ka auhau lio, ua koe he $.75 oia ka auhau i hooholo ia i keia wa. Ua hanau ua lio la, he keiki lio mamua iho o ka la i heluia ai e na lunahelu, a ua auhau puia he $.75, alaila ua loaa ka puka a kela lio kumulau wahine he $.50. no ka mea, o ko na auhau mua no he $1.00! Aka, aole nea i auhauia kane keiki lio a hala alua makahiki ponoi a ua keiki lio la, alaila auhau. Ua mana@ na keiki lio ia wa, be mea ole!

            Pela hoi, ina elua kumulauloi pela ke ano alaila he $.50 ka meni ilalo, he $1.00 ka pii ana iluna. Eia hou. hoopiipii hou ia iluna ka auhau o na kuleana ma ka hepa haneri, he @ manua he @ wale no! Eia no hoi kekahi mea kupaianaha i ka nanaina, a ka haha no hoi ka manao. O na pilikia ka mea o hoopiiia imua o ka Ahaolelo e na makaainana, e hoomana ike ae hoi, aole ka hoi pela, eia ka e iliki hou ia iho ana ke kaumaha.

            Ma keia Bila Kanawai i laweia mai imua o ka hale oia ka hoemi ana i ka auhau lio i $.50, i ka Miula $.25, i ka hoki like pu. Ua apono ka hapa nui o L. M. i keia Bila, a ua makemake nuiia, au hele au i ka Hale Ahaolelo i kekahi mau la a'u i noho ai i Honolulu, e kamailioia ana ua Bila nei me ka apono o ka Hale. Ike uka la au i kekahi Kuhina, e ku ae ana, a noi mai i ka Hale. "He hoololi ka'u, e auhau ia ka lio $.75 o ka lio hookahi." Hoole ia a e la a o ka pau no ia.

Eia ka mea i maopopo, nole i kakau inoa mai ka Moi i ua Bila nei, a me kakahi Bila iho, i ka manawa i laweia aku ai ka Bila imua o ka Moi e na Komite i kohoia e ka Hale a un manao kuhihewa wale au, na kela Kuhina, a mau kuhina i kaohi i ko ka Moi mau puluna, aole e kakau inoa i ua Bila nei, Aku mahope iho, ua hoihoi ia ua Bila la i ka Hale, a hooponopono houia, a hookoia ka hoololi, he $.75, a ua kakau inoa iho la ko kakou Moi i ua Bila nei.

            He nui aku na pilikia e ila bou iho maluna o ka i keia manawa, aka, aole au i kamailio no ia mau pilikia ma keia kukula manao ana, he mea kahaha nui keia. Elua mea nana i hookaumaha nui ia kakou. Akahi. O na Kuhina, elua, na Lunamakaainana o ka poe aloha ole, i ake nui i ko lakou mau pomaikai iho@ Aole na ka Moi.

Makaainana.

            Kona Hawaii, Sepatemaba 9, 1870.

 

Pilikia! Pilikia!!

 

E KA NUPEPA KAKOU E ; Aloha oe:-

            No ke kumu manao e kau aela maluna Pilikia! Pilikia!! a oia ka'u i manao ai @ waiho aku imua o ko kakou pupepa ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii i waha olelo a kamailio no ka poe a ke akamai a nanuao hoi ike mai ai ka lehulehu, on a opio e noho ana, mai Hawaii nei a Niihau, a eia ua pilikia ala o ka'u leta, ua paa mau ma ka Hale leta o Hawaii nei, e ike mau ana no au i ko'u inoa ma ka'u leta eia nae, ua paa loihi loa iloko o ka Hale leta a hala he mau la 7 o Sept. nei, akahi no au a ike in a manao oloka iwiw o ua leta ala a'u, ua kaumaha loa ko'u naau a palupalu hoi ko'u mau lala pili kino i ka ike ana iho i kuu pokiii ponoi ua ke. a ke ninau nei au no wai la ka hewa? Ke manao nei au no ka Luna leta no keia hewa o kona noho pan ole ma ka Hale leta i kahi manawa e, auhea oukou e na Poo ona Oihana Aupuni o keia Pae Ain@ e @o pono mai oukou i ko oukou mau hope, e hana lakou ma ka pololei ma ka lakou oihana i loaa mai ai mai na Poo Aupuni mai, malia no hoi paha he wahi mana iki no ke lakou mai ke Aupuni mai eia nae hoi ke pono ole, a o keia nae kau i ike pono, i ko'u ano pilikia maoli a ke lohe hou nei no au he maa loa no ka, i ka hana mau pela keia luna leta in a pela, aole waiwai o ka hana ana a keia luna leta hana pono ole a e aho paha e imi mai ke aupuni i luna leta i kanaka malama kupono i ka oihana o ke aupuni e lu wale ia nei a oia iho la kahi ukana makamae la a ke aloha. Me ka mahalo.

L. K. KAUMU.

Kau Hawaii, Sepy. 7 1870.

            [Ke hoopuka nei makou i keia manao me ke kuhi he oiaio ka keia kanaka, aka, in a, ua haku keia kanaka me ka manao e hakuepa ai maluna on a ka hoohewa nui loa ia me na hoohilahila loa ia aku L. H]

 

            Ke hoike mai nei ka nupepa Ledge, o Tenesi, ma ke kulanakauhale o Mamepisa, penei : "Ke holo mua nei ka pii ana o na negro, i mau hakuaina no lakouiho, maluna o na aina a lakou i noho hana ai he mau kauwa mamua. Kokoke elima haneri  na negro iho ma na wahi e pii ana i Mamepisa ; a o ko lakou mau aina, ua pau i ka mahiai ia, a oia hoi, o na mala mahiai o ko lakou mau haku mua, ke loloa nei ka nahele. He oiaio, e lanakila no ka mahiaia maluna o na keakea a pau e hoowaiwai mai i ke kanaka, a o ka hopena o ka molowa iloko o ka hale hana a me ka luakupapau o ka @

            O ka mea hou loa mahope iho o ka hanaia ana o ke kaa kuninihi holo honua, (velo cipede) o ka loaa ana mai nei o kekahi mea hou, oia ka holoholaon mahu (Steam animal). O ua holohoona mahu la, he 1,500 paona kona kaumaha, a nana no e moni iho kona uwahi, a holo me nakeke ole. He elua wale no mau kauaka e kau, aka, o kekahi o laua, i kanaka akamai, i malamaia'i ke makini ; a o kekahi hoi, o ke paleaku i kona holo loa ana aku i ka loa.