Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 38, 17 September 1870 — HE KANAWAI [ARTICLE]

HE KANAWAI

£ HOOPONOPONO Al 1 &A HAAWI A ME KA MA- | HELE AffA l KA WAI MA KA APANA 0 LaHA- | ina, Mokupūni o Maui. ! No ka mea, ua nui ka pilikia i keia ma La« j haina iloko o na makahiki i hala ae nei, no! be ano o ka lawelawe ana i ka oihana ma- j hiai; a no ka inea, he mea pono loa e hoo-; mahuahuaia ka mana o na Koroisina o na ala liilii a me na pono wai; Nolaila. E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaoleio o ko Hawaii Pae ytina i akoakoa iioko o ka AhaoleLo Kaukanawai o ke Aupuni; Packu 1. Ma ke noi ana mai o kekahi | poe ma ka palapr\la imua o na Koinisina o i na Ala Liihi a me na Pono Wai, e hoopoj nopono hou ia aa kuleana wai ma ka Apana j o Lahaina, Mokupuni o Maoi; alaiia, na la I poe Komisina e hai aku i ka lohe i ka poe a pau i pih, ma ka haawi ana aku ia lakou i ke kope o ia noi ana mai, a me ka hoakaka | ana hoi i Wa manawa a me kahi e hooloheia i ai, a e kauia ka olelo hoolaha akea ma ka ! i Hale Hookolokoio ma Lahaina, a ma na wa-| hi akea e ae ekolu ma Lahaina ; o ke kauia j ana oia eaau olelo hoolaha, aole e emi iho i na la he iwakilua.kumainakahi mamoa ae 0 ka hooioheia ana oia noi. Pai;kc 2. I ka manawa a me kahi i ko-! hoia no ia hooiohe aoa, e hoolohe no ke Komisina i na ae.o a p»u i p iH % » me na hoike I • lakoo e lawe mai ai, a e hiki no hoi i oa Komisioa ke hele kino aku e nana i kahi i! hoopaapaaia; alaila, e hooholo oo lakoo, ina i e hiki la lakoo ke maheie kaolike hoo i oa | kuleana wai, a ma ia mea e hooholo ai no ka uku poho, ina ua poho io kekahi. Ma ia oielo hooholo e hiki no i aa poe Komisina {*• ke hoomahoahaa a hoemi paha i ka wai 1 haawiia i kela a «ne keia mea. Pacec 3. Ma ka hoolohe ana i na hihia » pau malulo o keia kanawai, e noho mai ka

Luoakanamu K'aipuni o km Apaoa Hookolokolo Elaa ma ke aoo Koroisioa, a oia boī. ka Lona Hoomalu no na hana a pao. | pArrc 4. E loia no ioa poe Kotnisma | iiei ka oka no ka kkoa haoa, e like me ka • mea i hoakakaia ma ka Paoko 1001 oke Kanawai k'mli, i hoololiia ma ka la 2S o Augate, 31. H. 1860. \ Pauku 5. Ina aa koeia ka pono o keka- j hi mea ma ka olelo hooholo o aa poe Konai- j sina nei, e hiki no ke hoopii hoa aka imua i 0 ka Aha Kaapuni o ka A<iana Hookolokolo < Elua, ma ke ano hookahi e like me ka hoo-} pii ana mai na olelo hooholo eae ooa poe | Komisina ia. Apono i keia la 19 o lulai. M. H. 1870. kamehameha & HE KANAWAI. E HOOLOU HOC Al 1 KA PaūKU 146 o KS KANAWAI KIVILA. E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawuii Pae Aina, i akoa-1 koa iloko o ka Ahaolelo Kuukanawai o ke Aupuni : Pauku 1. 0 kela hapa oke Kanawai i | kapaia He Kanawai e hoololi ai i na Pauku | 243 a me 146 o ke Kanawi Kivila, i apono-j ia i ka la 31 o Dekeraabi, M. H. 1564. e pili ana a e hoololi ana i ka Pauku 146 oke Kanawai Kivila ua hoololiia, a penei e he* luheluia ai: Pauku 146. 1 ka wa e kepa ai kekahi kanaka maoli e holo i kahiki maluna o kekaki moku, e uku mai ke kapena o ka mok'i i ke Kiaaina o ka Mokupuni, a i kona hopepaha, no na auhau pili kino o ua kanaka nei i eono dala wale no, ke oi ole aku ka manawa i hoolimalima'i mamua o ka makahiki hoakahi, a ina e oi aku ka manawa mamua o ka inakahiki hookahi, alaila, e uku mai ke kapena ina dala he umikumalua. Aka nae, i na wa a pau, ina e kepa kekahi kanaka maoli maluna o kekahi moku Hawaii no ka manawn, aole e oi aku mamua o na malama eono, aole e ohiia mai ke kapena inai kekahi ona dala i oleloia maluna no ka auhau pili kino o ia kanaka, ke ole nae e komo ka manawa ohi auhau īloko oka manawa oia kepa ana, a ina e komo ka manawa ohi auhau, alaila, e ohiia ka auhau oia kanaka mai ke kapena mai o ia moku, a e mana no ke kapena ke lawe i ka nui oia mau dala auhau mai loko ae o ka uku mau o ia kanaka. Pauku 2. E lilo keia i kanawai mai kona la aku e hooholoia ai. Aponoia i keia la 21 o lulai, M. H. IS7O. KAMEHAMEHA 11. HE KANAWAI E HOOLOLI AI I KE KANAWAI E PILI ANA T KA AUHAU HOLOHOLONA, A E HOOPAU AI I KA Pauku 4SI a me 497 o ke Kanawai KiVILA. E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai 0 ke Aupuni: Pauku 1. Ona lio kane, ona lio wahine n me na lio keiki a pau, e auhauia lakou 1 kanahiku-kumamalima keneta pakahi ma kela makahiki keia makahiki; eia nae, aole e lilo kela kanawai ī mea e kue ai i ke kanawai e pili ana i na lio kea. Pauku 2. O na lio a pau i kudalaia e ka Luna Pa Aupuni, mamuli o na kanawai e kau nei, me ka hoihoi ole ia mai oka poho o ka Pa Aupuni, a me na lio e ae ma ia kudala ana, e pepehiia no ua mau lio la e ka Luna Pa Aupuni mahope o ke kuka pu ana me ka Luna Helu a me ka Luna Auhau. Pauku 3. O kela mea keia mea ia ia kekahi lie, a e malama ana paha i kekahi lio, a holoholona e ae i ku i ka auhau, e manao ia oia no ka ona o ua holoholona la ma na mea a pau e pih ana i ka auhauia ; a e auhauia oia no ua holoholona la ; aka hoi, aole ;no i manaoia he mea kue keia i ka Pauku 492 o ke Kanawai Kivila, i hooholoia ma ka : Makahiki 1564. ! Pauku 4. E auhauia na miula ame na | kekake a pau, i hapalua dala pakahi, no ke- | la a me keia makahiki. I Pauku 5. E auhauia na ilio a pau i hoo- | kahi dala pakahi no kela a me keia makahiki; aka hoi.aia a loaa i kekahi Luna Auhau ; ke dala auhau mai ka ona mai o kekahi ilio, je haawi aku ka Luna Auhau i ua ona la, > ! kekahi hoailona metala, no kela a me keia i ilio i hookaaia ka auhau. E paiia ua hoailona Ia me ka helu o ka makahiki ī hookaaia'i ka auhau, a i paiia no hoi me kekahi | helu, a e kakauia ua helu la mahope o ka | inoa o ka ona ma ka buke o ka Luna Auhau [ e hoomaka ana mai ka hookahiaku ma kela | a me keia Apaoa Auhau, a e ohi no hoi ka | Luna Auhau mai ka ona raai i oleloia malu- ; na, i umi keneta pakahi no kela a me keia ; hoailona i haawiia'ku ia ia mamuli o ke aoo | i haiia maluna ; a heluia ia mau loaa a paa | ma kahi okoa,e na Luna Auhaa, a e hoihoi j ia no hoi ma ka Waihona Dala o ke Aupuni. | Packu 6. 0 kela ame keia ona o keka- ; hi il»o e hoopaa aku, a e kauoha paha e hoo- | paaia aku, ma ke ano ikeia, ma ka a-i o ke|la a me keia o kana mau ilio, ka hoailona i metala aka Luna Auhau i haawi ai ia ia e ; like me ka mea i kuhikahiia ma ka Paaku ;& o keia kanawai, a i ole ia, me ka hoailona | metala i paiia e ke Aupani e like me ka mea | i hoolakoia mai ia ia eka Lana Auhau; a jo oa ilio a pau i loaa me ka hoailooa oie i | hoopaaia pela, e pepehiia no lakou e ka Ma- [ kai o ka Apan*. | Pauku 7. Ina e Uwe kekahi mea ika | hoailona meUla aole i hanwiia mai e like me oa mea i oleloia ma keia kanawai, a i ka hoailona meiala hookahi paha no kekahi mau makahiki elua, a oi ae paha, a, ioa hoi e hoopuka ako i kekahi hoailona metala ma 1

ke ano wahahee; a ma paha e lawe kolohej īa kekahi hoailona metala mai ka a-i aku o | kekahi ilio, aia a ku ka hewa ia ia imua o kekahi Lunakanawai Hoomala a Apena pa- j ha, e hoopaiia oia aole e oi aka mamua o na dala he umi, a i ole ia, alaila e hoopaahaoia ma ka hana oolea aole e oi aka mamaa o na la he kanakola, aia no i ka manao o ka Aha. Packu S. Ma keia ua kauohaia ke Kuhina Waiwai e hoomakaukau i kekahi tnau hoailooa metala, i lawa kupono e like me oa mea i hoikeia ma ka Panku 5 a me ka Pauku 6 o keia kanawai. E kakau aka no ke Kuhina Waiwai ma ka inoa o na Luna Auhau, ka heluna o oa hoailona metalii i hoopukaia aku ai ia lakou pakahi, a na lakou no e hoakaka pono mai no ia maa hoailona ma na palapala hoike, a iakou e hoike aku ai mamuli o keia kanawai. Pauku 9. Ma keia, ua hoopauia na Pauku 481 a me 497 o ke Kanawai Kivila ; a o na kanawai a me na hapa kanawai a pau i kue i keia kanawai, ma keia ua hoopauia oo hoi. Pauku 10. E lilo keia i kanawai mai ka la aku o kona hooholoia ana ; eia nae, aole e lilo ka Pauku 6 i aiaa mahope akn o ka Ia akahi o Dekemaba, Makahiki Hookahi Tausani Ewalu Haneri me kanahiku. Aponoia i keia la 21 o luiai, M. H. IS7O. KAMEHAMEHA K. HE KANAWAI. E HOOLOLI A1 IKB KAXAWAI I KAPAIA, u He KANAWAI E KAOHI AI I KA LAHA ANA O KA Mai Lepera," r apokoia i ka la 3 o lanuAKI, M. H. 1865, MA KA PAKUI ANA AKU 1 MAU PAUKU HOU, OIA KA PAUKU 5 (A,) A ME (B,) MAHOPE ĪHO O KA PaUKU 5 0 IA KANA- I WAI. j E hooholoia e ka Moi a me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae 11 akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni: ' ! Pauku 1. E hoololiia ama keia ua hoololiia no, ke kanawai e kaohi ai i ka laha ana oka mai Lepera, i aponoia i ka la 3 o lanuan, M. H. 1565, nm ka pakui hou ana aku mahope o ka Pauku 5 o ia knnawai, he mau pauku hou, oia hoi ka Pauku 5 (A,) a me 5 (B,) e heluheluia'i ua kanawai la, pene: Pauku 5 (A.) Aole no e aeia kekahi mea i loaa ole ia ia ka mai Lepeni, ke hele aku a e noho paha maluna o kekahi aina, wahi, a iloko pnha o kekahi pa i hookaawaleia e ka Papa Ola, no ka hookaawale ana a me ka hooinalu ana i ka poe mai lepera, ke ole e loaa mua ia ia ka palapnla ae a ka Peresidena o ka Papa Ola, a i ole ia o kekahi luna i hookohuia e ka Papa Ola ; a ina i loaa kekahi kanaka maluna o ka aina, wahi a pa paha i olelo mua ia, me ka palapala ae ole, ina i ku ka hewa ia ia imua o kekahi Lunnkanawai Hoomalu a Apnna paha, e hoopaiia i k.i uku aole e emi mai malalo o na dala he umi, aole hoi e oi aku i na dala hookahi haneri no kela a me keia hewa ; a i uku ole i ke dala, alnila, e hoopaahaoia ma ka hana oolea a kaa ka uku hoopai a me na koina o ka Aha. Pauku 5 (B.) Ekuno i ke kanawai ke hana ka Papa Ola ma o kona Peresidena la ina manawa a pau i mau rula, ke ikeia he pono no ka hooponopono a me ka hoomalu ana ika poe mai lepera, i hoonohoia malalo o ka malama ana o ka Papa ; a e kuiike no ka mana oia mau rula, me ko na kanawai paa oka aina : Ina nae, ua aponoia e ka Moi iloko o ka Aha Kuhina, a ua hoolahaia ma na nupepa elua i paiia ma Honolulu, ma ka olelo Hawaii a me ka olelo Beritanm. Pauku 2. E lilo keia i kanawai mai kona la aku e hooholoia'i. Aponoia i keia la 19 olulai, M. H. IS7O. KAMEHAMEHA R. HE KANAWAI. A nOOLOLi ai i ka Pauku 403 o ke Kanawai KIVILA E PILI ANA I KA UKU O NA LĒTA I LAWEIA MA KA MOANA. E hoohdloia e ka Moi a me ka Hale Aha olelo o ko Hawaii Pae Aina, i akoakoa iloko o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni: Pauku 1. Ma keia ua hoololiia ka Pauku 403 o ke Kanawai Kivila ma ka pakui ana aku i na huaolelo hou mahope o ka lalani hopuna olelo mua, a e heluheluia ua lalani mua la me ka hoololi, penei: "Penei ka uku no ka kalihali ana i na mea a pau i hookomoia iloko o na eke leta, e laweia aku i na e, a e laweia mai paha mai na aina e mai: Elima keneta no kela leta keia leta i emi malalo o ka hapalua auneke; he umi keneta no kela leta keia ieta aole i emi malalo o ka hapalua auneke, aole hoi oi aku mamua o ka auneke hookahi ke kaumaha ; elima keneta no kela a me keia hapalua auneke hou iho; a e huiia roe keia aku a e ohiia no hoi, ka uku oo ka halihali aoa ma ka moana, Koe nae ; Oiai e mau ana ke kuikahi leta panailike i hanaia ma Wasinetona, ma ka la 4 o Mei o keia makahiki, aole e auhauia na leta loaa aiai no Amenka Huipuia mai. A eia kekahi, ona leU a pau i laweia aku i Auiehka Huipaia e ukuia ma ia poe ieta ka uku leta Hawaii, he eono keneta no kela a me keia hapalua auoeke, a hapa paha oia, a aole he uku hou aku. He mana oo hoi ko ke Kuhioa i na maoawm a paa e ho#ponopono i na oku a me oa rula oka oihana lawe leta i laweia aku ma na aina e, a e laweia mai paha mai na aina e mai, i kuhke ai me na auhau leta a me oa nila i hooholo like ia mawaeoa o keia Aupunī me ia Aupuni. Pauku 2. £ lilo keia i kaoawai mai kooa la aka i aponoia'i. Aponoia i keia la 190 lulai. M, H. 1880. KAMEHAMEIIA H.

HE KANAWAi. j E boopoxopoxo ai i na Kula Kuosoa ! WA E KULA A1 AME KA MAKAUKAI' 0 i t3p " | E hooholaia e ka Moi o rneka Hde o ko Haieaii Pae Atna, i akoūkm iloko 0 1 Ahewlelo Kaukanawai o ke .iwpum Pabkc 1. E noho no na Kul» Kaokos»j pau iloko o keia Anpuni, aoie e emi 0 hookahi hanen me kanawalu ia kuU i ame keia makahiki; a i kela ]a keia i* emi malalo o na hora ekolo e kuia ai. Packu 2. ina e makemake kekahi eka i kuiu i Kuia Kuokoa, e noi aku oia ma palapala i ka Luna Kula o ia Apana, ka- ! ana e maoao ai e kokuiu i ke kuia ; a e pu rae ia paiapala i paiapaia hoopii i I inoaia ena makua ame na kahu o m k? if : 1 manaoia e hoonoho ma ia kuia, me liau C4 kaka i ko iakou makemake i kela niei v,i~ x i hoala ia kula i kumu no ka iakou mau keu Paukū 3. iioko ona ia elima mai ka i$j 4 ana mai i ka Luna Kula o ka paiapala q ō , oleioia maiuna, e hai aku oia i ua tnea la, e ninaninauia oia no kona ka oihana kuinu kuia, ma ka manawi 3eiJ e emi iho maialo o na la ekolu mai ka haiia ai peia, a me kahi ana i manao a: pono. A e haiaku hoi oia ika mea e mai ana, e koho i kekahie noho pu i®-/ ano Komite me kekahi mau mea e aef 5j J a hookahi oia mau mea na ka Luna Koa«| koho, ana ia mau mea elua e koho ike 1 iu o ke komite. J| Pauku 4. Mahope iho o ka ana o ke komite i oleloia ma ka pauku ir Jj iuna, e ninaninau i ka mea e noi mai no kona unkaukau ma ke ao ana i p opiopio ; a ina ua maopopo i ke komrkupono o ua mea ia i noi inui ai, e hov*« aku no iakou ma ka palnpaia i ka Luua K: la, me ka hoakaka pu i kona mnkaukaa ;i l e kaknuinoaia e ke komue ua paiapnla ho»j j la, a e hooiaioia e ka Lunn Kula, ahili «II manaoia o ka ae ana no in i ka mea e p, 4 1 ana i ua palapaia la e kukulu i kula maUi i o na hoakaka ana o kem u:»nawai. Pauku 5. O kela a me keia m?a i kn iaia ka palapala ae e iike me na hoab« ana o ka Pnuku 4 o keia kanawai, a un ui 4 ki nae oia i kekahi o na oieio o keia hnj. wai, e hiki no ke laweia aku kona pnlapu ae kumu kula. ma ka hopii i hooiaioia ickj o kekahi Lunakanawai Hoomaiu a Apaei Luna Kuia, a Kahukula Nui paha. Pauki- 6. Aole no manaoia ma keia h nawai ua papaia ke kukulu ana i na ktu wae a me na kula kuokoa ke kukuluia ekekahi poe kupono mai na aina e mai i bi| ia lakou i m palapala hoapono; aolehoiM kukuluia e kekahi poe i hookaulanaia noa| hooko pono ana ma ka oihana kumuao, ia paha iakou mai na aina e mai, ina pahi» noho nei maloko o ke Aupuni, ke ole 3« kekahi mea ku i ka hewa ma ia mau ku.i. Pauku 7. Aole no i manaoia, o kek»t akoakoa ana o na kamalii kula no ka fcw naauaoia he kula ia ma ka īnanao o na l> nawai e kau nei, ke ole hookoia na oleio J keia kanawai. I Pauku S. E iilo keia i kanawai mai la aku o kona hoaponoia'na, a o na kanaml me na hapa kanawai i kue i keia kanawiJ ma keia ua hoopauia. | Aponoia i keia 19 o lulai, M. H. IS7O KAMEHAMKHAK