Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 38, 17 September 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. Hoike o na Kula Aupuni o Kau. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

Hoike o na Kula Aupuni o Kau.

E ka Ncpepa Kuokoa e; Āloka koua: A»a ma ka la 10 o Augate nei, ua hui akoakoa ae kekahi mau kuia eha u ai«>ko o ka luakim o Kauahaao, ma ka hora 9 o ke kakahiaka ; a he nui hoi ka poe makaikai i akoskoa mai e nana i ka ike o na keiki i ao ia e na kumu. A i ka akoakoa pau ana mai o na keiki, na poe inakaikai, ka Lu- , na|(ula*(\V. T. Msrtin) a ine na Komite ikoho, oia o Ahi a me" Kau!fa. Ua hooImalu pono il ka -hauwawa, a hoomakaia |ka hana, ma ka heluhelu ana o ke Kula ĪKalolika o Kam«oa ma ka Buke Emanu|ela, o Kamauou ke kumu. Ma ka hoolojhe aku i ka heluhelu ana mai a na hauinana o keia kuia, aole no i maiialo loa ko J u naau a me Jakou nei ae e hawanawana mai nei. A pau ia, hoikeia ma ka Helunaau. Aia rna ka hoike ana i kekahi ninau o ia Buke, ua uiu mai ke kuee ana o kekahi mau kula a me na kuinu, a nui ka hoopaapaa ana iwnena o na haumana a me na Komite. O ke kula nana ka ninau (Kamaoa) a me na Komile, ua like ka iakou hana a me ka loaa, aka, o ke kula o Waiohinu ponui a me Keouli ko laila kumu, ke kula o Naaiehu a me Kawaiponiia ko luiia kumu, ua like ka laua hana a me ka laua loaa. O Kolaikon hoi ke kumu kuia o Honuopo, oia wale no ia i kana ioaa. ( O keiu kumu nae, aole oia kekahi mea kuleana iioko 0 keia hoike ana, aka, ua liio oia he makaikai no keia la hoike ma Waiohinu, a uiaiiope oe e ike ai no kana kula). Ua ikaika ioa ka hoopuapaaaim iwaena o na aoao kue ekolu. O Makaikai nae ka makou mea i oi aku o ka mahalo, no kona wiwo oie imua o keakamai nui o na Koinite, a he mea oie ka hoi ko laua ike, i ke akamai luaole o keia wahi taata; keu no hoi ka poloiei ma ka wehewehe ana, me he wahi taata ia i noho ma na Kulanui, ka <»i kelakela o ka pahee o na noonoo hohonu ma kana kumailio ana. () keia nimiu, aia ma ka Mokunn 6, Nauihoiliili, pauku 34 ; penei i kakauia : "Ua hiki no i kekahi kauaka ke hana i na anana papohaku he 40 i ka hebedoma hookahi; aka, i ka hana ana i eiima anana, ua hiki no hoi i kekahi kanaka e ae ke iiana i 9 anuna ia manawa hookahi. Ehia na anana pnpohaku e paa i keia kanaka i ka hebedoma hookahi ?" He 72 anana pspohaku ka iiaina a ke kula o Kamaoa, a ua kokua ia mai no ia e na Komile. Eia ka wehewehe ana: E puunaue ia 5 annna iloko o 40 unana, loaa mai 6 manawa liana, a hoonui me 9 anana, like me 7*2 anana e paa i keia kanaka i ka hcbedoma hookahi. Kue ia mai e ke kula o Naaieliu. Eia kana wehewehe ana: He 6 ia haua i ka hebedoma, hoonui me 9 anuna, like me 54 anana e paa i keia kanaka hope—a he 30 no anana i ke kanaka mua—peia ka ia kula, a kokua ia mai e ke kula o Waiohinu. Kue mai o Makaikai no keia mau loaa a me na wehewehe ana. Ku mai nae oia a olelo mai imua o ke anaina ; | Elua loaa i hoike ia mai imua o ka haie 1 keia wa, CEia nae ke kumu o ko Makaikai ku ana e olelo a e wehewehe no keia ninau, ua ae ia mai oia e na Komi|te, e ku e knmailio ; oia ka mea wehewehe mua aku, o kapa mni auaneioukou iaia he mahaoi) ua hoike moi nei ke kula o Kamaoa i kana loaa, he 7*2 : a o ke kula hoi o Naalehu a me Waiohinu, he 54 ka laua loaa, aka, ke kue nei naeau i keia mau haina elua. Ina nae e hoomaopopo ana kōkou i na olelo i kakauia ma keia buke, no ka mea, ke olelo nei ka ninau, Ua hiki no i kekahi kanaka ke liana i 40 anana i ka hebedoma hookahi, aka, i kana hana ana i 5 anana, me he la, o keia kanaka, ua kaena wale no me ka haanui ana, e hiki io ana no ke haoa i oa anana papohaku he 40, aka, i kona hana io ana nae, aole i piha kela 40 anana ; a me he mea la, he 5 wale no anana i keia hebedoma hookahi, (ke hoomuopopo loa ia ka manao o ka olelo Hawaii ana.) a ua hana ke kanakahope 9 mana iloko o ia manawa hookahi. Heaha la ia mauawa hookahi? wahi a Makaikai. ! Eia, o kela liebedoma hookahi no i olelo Nnua ia. Pane ma» o Makaik»! i kana lolaa, i mea e waiwai ai ka nīoau, oi» hoi, jhe9anana wale no, no ka hebedoma ; ioiai o keia ninau, aohe i like me ko ka 1 Boke haole, k»h» ma* nona keia mnau.

Ua hoapono no au i keia 72. ina ma ka buke haoie ; a ina no e hke me keia na oielo Hawaii ana, ke olelo nei no au, he 9 anana no ka'u. | Eia kana mau oieio pane i kela aoao, > a i ke kula hoi o Kamaoa ka mea nana ka ninau, Ke oleio mai nei oe, ("ke kula^ 0 Kamaoa) *»E puunaue ka 5 iloko o ke 40 anana, puka 8 manawa." Eia ka ninau, Heaha ka inoa o ka manawa ? Hesekonaanei, he minuie paha, he horaj j paha, he ia paha a heaha la ? Aohe nae| ( i haiia mai ka haina kupono no ia ninau |a Makaikai ; o ka a manawa waie iho noj le a manawa ai, he " mauawa." «Wiaau |hou aku o Makaikai, Heaha hoi paha ka i inoa o ka manawa ? Aohe no i pane po-! | loleiia mai. I | Ma keia hoopaapaa ana, ua kue mail jno na Komite. Ku mai nae o Kaulia aj |oielo mai, 4, A01e no au i ike ia buke ha-| |oie, eia no au ma kuu ike kanaka inaoli.' Ua pono no keia huaolelo manawa, he 8 manawa hana, nolaiia, ua pono no kela loaa 7*2, ina no ma ka oieio Hawaii, aole ; no hemahema. | Mahope iho, ku mai o L. Ahi, a kue | mai i ka loaa a ke kuia o Naalehu a mej | ko Waiohinu, a i ka Makaikai hoi. Olei lo mai oia, Ke oielo mai nei ke kuia o | Naalehu a me Waiohinu, he 54 ka laua| ! loaa. Ke i aku nei au, aia mahea kahi i [oieloia, he 9 anana i ka la hookahi, i hi- | ki ai ke hoonui me 6 la hana i ka hebe-j doma hookahi. Ia wu ku mai o S. Kawaiponia, a oleio mai ma ka ninau ana, "I ka hebedoma hookahi, he 6 wale no j ia hana, a iioonui me ka 6, piha he 54." Ku hou mai o Ahi a kue mai i ka Mai knikai. me ka olelo ana, u Ke oielo mai ! } • • j nei o Makaikai, he 9 kana loaa ; ina pei la, aole he waiwaio ka mnau nna. Eia J no keia oleio a Makaikai i oielo inai nei, iO ka huaoieio 'aka,' he hebeboma hoo- | kahi ia." Ia wa, ku mai o Makaikai a j pane wiwo ole mai imua o Ahi; "Aole i | hoopuka iho nei o Makaikai, o ka huaioleloa/ra, he hebedoma hookahi ia, ole J lon no. Eia ka'u ; O ka huaoieio aka, J he emi ana ia o ka manaoiana, ua hauie [iia mea i inanao nui ia. E iikeme keia, Ua oielo keia kanakn, e pna ana iaia heī 40 anana i ku hebudomu, aka, i kana hana ana, he 5 anana wule no, aiaiia, ua emi ua inea I iuanai)j»aaia e pau." Ia wa, pane mai o Ahi me konn ano •iiuhu, "Aole loa au e ae iki ana, a p'iU pu kuu poo me Ka La. Aole no hoi au e ae, ina he tausani poe akamai ma keia , aoao mai, aole no au e ioii iki ana." la : wa, ku hou mai o Makaikai, a ninau mai j ia Ahi, <4 Heaha ka inoa o kela 8 mana- : wa ?" Eia ka Ahi, He 8 pauku hana i i ka hebedoma, a hoonui me ka 9, piha ke 72." (Ke ike mai ia oukou i ke aka-S mai o keia Komite, i ka hooioli ana ia| monaiaa i pauku a me kana olelo loli ! wnle nna io a ianei). Pane hou mhi no io L. Ahi, "Ina no he horu, oia iho la no, |hana i kahi v\a, he umi anana, hana hoi 1 kekahi wa eiia anana, a peia no a pau ka i»ebedoma, piha ke 72." Pane aku 0 Makaikai, k< Ina peia ke aiakai ana, ialaila, aohe pono ke ao i na keiki." Ma ka makou nana aku no hoi ea, ua haluhu io no o Ahi mawaho o ka wehewehe kupono ana, oiai ua houhewa io a ia nei. A no keio hoopaapaa loihi ana, ua hoomalu mni ka Lunakula, e hoopau 1 ka hoopaapaa ana, a e hoomaka aku Ika hoike ana ma ke kula o Waiohinu, INaaiehu a me ko Puueo ma ka heluheiu j Buke Kauoha Hou. Ua nani no ka he- | luheiu ana, aoie nae i maikai ioa. I Aia ma ke kuia a Kawaiponia, o Naiaiehu ka'u i mahalo, no ka pau loa ana | o na keiki iiilii i ka heluhelu Buke, a koe luuku waie iho no na wahi keiki liilii ma ' kaHookui. Ma ka Helunaau iho no, jtnaha!o no au ia kula. A ma ka Buke ua huiia na haie kuia, a ma Ina Papa 1 ka hoike ana, a o ka Kawai-; * ponia no ka'u i mahalo. Ma ke Anaho-) : nua iho a me ke Kakaulima, aia ma ke- j kahi haumana no o ke kuia a Kawaipo- . nia, o S. Laanui ka inoa, ua nui ko'u « mahalo a me ka lehulehu makaikai e no-| j noho aku ana, i ka ike ana aku i ke nka-i ' mai ma ke kakau ana iluna o ka Papa ; Eleele me ke Poho; maikai na hua, po- ; iolei hoi na hopuna olelo. O ka pau no ■ ia o na hana o ia la. ■ Eiu nae hoi ka mea i koe, o ke ku ana .mai o na Koante e hoike i ko kua ma*naopaipai a hooiana i na hauinana. Oj ;Kaulia ka mua, a o Ahi iho. Eia keka-i 1 hi hapa o kana mau oieio ana niai, " £j «uku makana la ke kumu e leleo* ana ka

ike o kana kula, a nana no ka hoohoio' ana no ia mei. A pau kana, ku mai ka Hon. W. T. Martin, (Lunakula) a kamaiiio, he mau oieio ao pili i na mekua t a me na keiki a tne na kumu, no ka hoouiu ' ana i ka ike iwaena o keia iahui uuku. A mahope iho, hoike mai oia no na mea | i hana'ia e iakou ma ka Hale Ahaoleio Kau Kanawai, a o ka pau loa ana ia o ■na hana o ia la, a hookuuia ke anaina. j | Ama ka Poaiima, la 12, ua hoikeia !na kuia eha i koe, oia ke kuia o HonuI 1 apo, Hiiea, Punaiuu a me Keaiwa, malo-; Iko o ka luakini, (Kaopiookehukai) ma Honuapo. I ka manawa i hoikeia ae ia maluna— a i ka hiki pono ana i ka hora i haiia no ]ka akeakoa ana maloko o ka iuakini, ua j | piha pono loa i na keiki a me ka poej j makaikai, a koe aku ka hapanui o ka poe j |makaikai mawaho, e kiei mai ana ma na j pukaaniani. | Eia na hana i hoomakaia e na Komite; he heluheiu Buke ko na kula ekolu,; a o ke kula o Hiiea, ma ka buke Ema-| nuela, (he kula Katoiika io.) Ma ka ha-| lalo ana, o Punaiuu a me Keaiwa na ha- | i iekuia i oi iki ma ka heluheiu ana, (he; | poe keiki ike kahiko no nae i na kumu j j mua, aohe mau keiki ike hou iho, oin | mau no, aohe panee aku). He Heiunanaau i ke kuia o Keaiwa, ma ka Moku-; na 1, Ninau 18 ; a na Kauhane (he kei-; jki kula no Keaiwa) i hana ia ninnu. Ma j kana haina a me na wehewehe ana, ua j kokua ia mai e ke kuia o Honuapo, a ua! kueiia mai e ke kuinu kuia o Punaluu. j A ma ka hoopaapna ana, ua hoohokaia ■ ke kumu o Punaluu, (he Lnhainaluna). j I He ninau hou iho, i ke kuia o Punaiuu ; \ |a ma ka haina a me na wehewehe ana, | ua kue ia mai e ke kula o Keaiwa, a ma-! hope hooponopono hou ia, a o ka hoio t pono loa no ia o ia ninau, ma ke kokua j like ia gna mai e na kula a pau. j A mahope iho, ua hana hou ia keia j ninau 34 ma Nauihoiiiiii, Mokunn G, e I jke kula o Punaluu, a ua like kana loaa j 'me ka ke kula o Kamaoa i ka la i h&ia j ae, a kue mai ke kula o Hiiea ma ka ha-i no, ama ka loaa, ua like. Kue mni ke 1 kuia o Honuapo (keia kuia i hiki ai ma j Waiohinu i ka makaikai) ame Kenisva. I O keia mau kula hope, ua like ka laua! hana a me ka loaa, a kokua ia mai e ka j Lunakuia ; a o ka ke kuia o Punnluu a j me Hilea, ua kokua ia e na Kcmite. Ua ; nui ka hoopanpaa mawaena o nu noao| kue ninau, a ua hioio pakake aku ma ka | oieio haoie, o Ahi a mePihi, (kumukula' 0 Keaiwa) ma ka hoohaiike ana i ka He- j iunaau Haoie me ko ka Heiunaau Ha-| waii. Ama ka lohe ana aku ika Pihi j inau wehewehe, ua iike ole ka unuhiia j ana mai ka Buke Haole a i ka Buke Ha- j 1 waii. Ua oieioia ma ka Buke Haoie, he| | 40 roda, aka, ma ka Buke Hawaii, iie 40 j anana, Ua oleloia ma ka Buke Hawaii, | "aka," aoie peia ma ka oieio haoie, aole | ji komo o tk but." Ua oieioia ma ka ni- | nau o ka Buke Hawaii, '-hebedoma," ao-; le nae he huaolelo liebedoma ma ka Buke Haoie. Ina he oiaio ka unuhi ana a keia kumu imua o mnkou i keia olelo pohihihi, j alaila, ke mahalo nei ko'u naau. Na ou- j kou e ka poe ike oieio haoie e hooia mai! i pau ae ko'u kanalua. | A mahope iho, ua haawiia ka ninau i hope loa (153) oka Mokuna 15okai ; Helunaau i ke kula o Honuapo, a ua; wehewehe moakaka loa ia mai e kekahi f haumana o ia kula, oia o J. Naai. Ua mahaio ioa makou no keia kula, no kona hiki loa ana aku i ka paiena pau 0 ka Helunaau, a o na kula e ae i hoike-, ia ma ia la, o ka Mokuna 14 ka palenaoi luna. A pau ia, he Huinahelu iho, ao-j le nae he ano nui na ninau, he mau ni-| nau liilii ano numera waie no. A pau ia, \ |he Palapala Aina iho, na ke kula o Kea-i iwa a me Punaluu, aohe i ao na kumu o 1 I lia mau kuia i na keiki ma ka Paiapala; j Aina, aku, o ko Hiiea a me Honuapo, | lua ao ia na keiki o ia mau kuia ; a ma [ ke kuia no nae o Honuapo ka oi ma kei iii paiapaia, raa na mea e pili ana i keia t | Aupuui. j He mau himeni kekahi i hana ia e na kuia eha ; 1 no ke kuia o Honuapo;; Ino Hilea; 1 noPunaluu; 4noKea- | iwa a me hookahi ano hooikaika kino. | : Ua mahalo loa au ia kula ma ia mea. O i i t ke kuia no nae o Honuapo ka oi ma na , I mea ike heiu ame ka palapaia aina. j j A mahope iho, he haioieio na na KoI m»te a me ka Lunakula, a o ka hookuu j 1 m ia o na hana.

A oia ka Poaooo ae. la i3. m akoakoa na kumu a pau ma kahi o ka Luuakula, no ke kikoo ana i ka lakou mau dala, noloko ae o ka oihana a takou i hoomanawanui ai. j Ua lohe waie mai au mai kekahi poe mai» no ka hana rufa ole o na Kom»te, no na makana i na kuia ieie oi o ka ike; a peuei no ia : Ua haawi la ka uku ma-i kana kiekie i ke kuia o Keaiwa. oia hoii he §10.00 ; a i ke kula hoi o Punaluu,! he §3 00; a §2.00 i kekula o NaakhuJ O keia waie iho la no na kula i uku makana ia. A raa keia inea au i manao a», ua hana ruia oie na Komite. Heaha la ka mea i liio ai i ke kuia o Keaiwa ka makana kiekie, oiai ma ko'u kiiohi ana a me lakou nei ae, aole no i lele oi ma na mea heiu, aka, ma kahi Pa, ko, li wale no ka oi ana. Eia ka ninau uialaila, O ko ke aupuni makemake anei ia, o ke kanaka lele oi oka ike ma ka himeni ? E lilo ana anei i ke kanako ike himeni ano huia Hawaii keknhi mau oihana nui o ke aupuni, ke neie i ka ike i nn mea heiu ? Eia hoi; A inahea la hoi i iilo ai ka makana elua i ke kuia o Punaiuu, oiai oke kuia ia i hoohoknia ? Heaha hoi ka mea i makana haahaa loa ia ai ke kuia o Nnalehu, a iilo ma ka Heiu 3, oiai o ke kahi ia ona kuia a T u i mahalo ioa ai, ma ka ia i hoike mua ni ? Eia kn ninau ano nui: No keaha hoi na Komiie i haawi oie ai i uku makana i ke kula o Honuapo ? Mn ka hoomnupopo lea nna iioko o keia mau kula ewalu o Kau nei, o kn lele oi ma nn mea ike, oia no ke kuia o Honuapo, a o ka'u kulu no ia a me lakou nei ne e kaena nei, aku hoi, iwnena 0 keia mau Komite, eia ka e hau!e ana. Ua ike no nae au i ke kumu o keia haule ana, oia no ka opu kee-mon o na Komite i keia kumu, no ko laun hoohoka ia ana i keia ninau 34. Oini ma ka ike nna Ika ia hoike mua a me ku lua, ua hoike mai ko laua mau ouii i ke ano kunki i keia kula. Me ke aioha. P». N. Kaia.NM. Honuapo, Aug. 15,