Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 39, 24 September 1870 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O KAMAAKAMAHIAI, KA NIUHI AI HUMUHUMU O KAHULUI I MAUI, KE PUHI NAU OKAOKA HOI O KONA MAU LA KOA. KAHILUHILU HOI O KONA WA UI.

la manawa i ku ae ai o Kamaakamahiai iluoa, a kahea aku la ma ka inoa o kana laau, oiai ke ku malie loa mai la ua kanaka nei me ka pane leo ole mai, e Kukaoo e, ko kino kan&ka la lawea, kokinolaau la kuu ia mai, a lohe no hoi ua kanaka nei i ka leo o kooa haku, o ka wa oo la i nalowale ano e iho ai o ke kino kanaka, a waiho iho la ke kino laau, a o ka wa no ia a Kamaakamahiai i pane aku ai imua o kona kupunakane me ka olelo aku, e ! auhea oe e kuu kupunakane ? e o, wahi a Manaouli, e olelo aku oe i na kanaka, ka makaainana hoi o kaua e kukulu i hale no kuu laau, e like ka loa me kona kino e moe mai la, i loa no a pau na olelo a ka moopuna, oia iho la no ka wa a Manouli i olelo ae ai i kona poe luna aina a me na makaainana hoi, kahaha ! heaha la ia, o le lua ke koi i ka nahele, ia la no a paa ana ua hale nei elua kaau ka loa o ka hale, a o ka loa no hoi ia o ka laau, he kanawalu anana ka loa, a paa ka hale, kena hou aku la no o Manouli i na kanaka e hapai aku i ka laau a hookomo iloko o ka hale, a lohe no na kanaka i na olelo kena a ke alii, oia iho la no ka manawa i hookoia mai ai ia olelo, a kn mai la na kanaka a pau o Puna Kauai e hapai i ua laau nei, ua hooneleia lakou i ka hiki ana o ka laau ke hapai ae, a no ka hiki ole ana i ka hapai, nolaila, manao iakou e kauo i hiki ia lakou, a mea nui iho ia e hana e like me ka lakou olelo, pane e mai la o Kamaakamahiai, e ! mui hana ino oukou e ke Kauai i kuu laau, e hopu itio no a hii ae iluna me he keiki la, aohe no hoi he leo pane mai a na kanaka, a hoomanawanui ihu la me ko lakou ikaika a pau loa, a pela lakou i hana ai a komo wale ana ua laau nei, a komo no hoi ka luau iloko o ka hale, halulu ana na koa o kela aoao, a olelo mai ana he kaua ko ka la apopo aia la i ke kula o KiJauea i Koolau, a pau na olelo a ka luna a Kookookula, oia no hoi ka manawa a Kamaakamahiai i hoomakaukau ae ai no ka hele i ke kaua, aka, pane e mai la no na kaikoeke, aohe oe e hele i keia kaua, na maua e hele e kaua, o ka moe aku la no ia a ao, o ka hele aku la no ia o ua mau keiki nei me kekahi poe koa ikaika e ae, o ka hele nui no ia a hala o Kapua a me Kealia, Kumukumu,

Halaula, Homaikawaa, Kamalomalo, Anaho-

la, a me ia mau aina aku, aole au e helu papa loa aku a lilo ia i mea molowa ia mai e oukou, o ka hele aku la no ia o ua mau keiki alii nei o Oahu, a iho ana i kahawai o Waiuli a hoea aku la i ke kula, ke kahua kaua hoi i olelo la, i na na aku kahia paa pono ke kula i na kanaka, ko iukou nei heie aka la no ia a hiki i ka wai a ka Puhi, hoooooana iho la lakou ilaila, aohe no i upuupu īho ka hoomaha ana iho, haiulu ana ka pohaku a kela aoao, a o ka hoomaka iho la no ia o ke kaua, ia manawa i alo aku ai ua mau olali nei o Oahu, me ka luku aku i na koa o kela aoao, ke-he-he, me he kai poi la o ka hooilo, ka hele a ku ka puna ke koa i uka, limua opala ka moku, oia luku aku ua mau keiki alii nei a hiki i ka heeana o kela aoao, a holo uku la a iho ī Puukumu a kupopou ana i ke kahawai o Kalihiwai, ka hele no ia a hiki i ke kula o Luia, paupauaho loa ua uiau keiki nei, a no ka naenae i loaa ia laua, nolaila, paa iho la ua mau keiki alii nei i ka hopu la e. ke Kauai, a alakai pio ia aku la a hiki imua o Kookookula ko lakou alii, a ike na koa o Manouli uu paa na alii o Oahu, hoi aku la lakou a hiki imua o Manouli, a olelo aku la i keia mau olelo ku i ke kaumuha o ka puuwai o ka Niuhi o Maui, a lohe o Kamaakamahiai i ka pilikia o kona mau maku-

maka o ka aioa makamaka ole, nolaila, wehe aku la i na kahiko alii a pau loa, a ku ae la a hele nie ka huaolelo ole aku i kona ku-

punakane, aobe kanalua o kona manao, a ku ana i«nua o Kookookula, me ke kino uu* ku kamalii, « pane aku la ia i ke alii, i"hele mai pei »u e olelo aku ia oe, e hookuu i na keiki a ke aln o Oahu, a i m oe e hoopaakiki loa, aloila, e hiki kino mai ena ke kaikoeke o laua nej, u e pepehiia nna oe, pnne mai ia uu alii nei, eohe au e hopkuu «ku, »oh@ oo hoi d'<u iki i Uo laoa kaikoeka. pft* me iwu iiku m « & h§ n»»i m m m idks 1» «p i iw ia'u U # &9.i#tai,£ hiki w*i ttt» U#ikoGk§ k u mi iwpu «ui, * tetw hoi m «i*i *ei »4tm «mu aieiu, 4&kr w* 1« ■*m 4 m lamMm « 4» wu « u* mw U& Me «<k« m * Utm 4*m m&,tomm4mmm4mni*mtoi*i « 1 ** «feu Mi* * m *»< *> t* i*mUf 4*» mU \ lw«i» % t fta* « «# m wm t *mmm m *m m **& mm * *mm % 4* I» 4 te» im e» i» iw*» w * ink «#« m* *hm\ ****** % l»M» tfci k i| mt.*mm m m I*fcw* ♦ !»*« »t*j iMHi, % i«IH %» *** * ***»*, Wk» | mām mm » % *» #i» *«*, • <***#* **%*««*»•*%**; jj|L Hil,. liiW»|l 11*11 A *«* km*± % «m I» M. • **• *• *+- * *• « ««,««» .« *»»«*• li« u ♦ 1

0 u-hoi, a uwe aku i kuu hoa, a me ke kaikamahine hoi a kakou, a aloha aku olua i kuu haoau mua, a me ka wahine a olua, a me ko kakou poe no a pan loa, i loa no a pau keia mau olelo a Kamaakamahiai, oia iho la no ka wa a na hoe waa i ulele ii»o ai i ka lakou hana ikaika, o ka hele aku la no ia o na waa i ka moana, mai ke kakahiaka no hoi a mahana., kapalulu ana na waa i ka-honua o Waiaoae, a mauka no lakou i hoi ai ma Kx»na oei o Oahu, a ma Makapuu ae a hiki i na hale, oiai ua paa bou ae ka hale alii o Olopana ma keia aoao aku o ka nuku wai o Kaelepulu, i ka hiki ana aku hoi o ua mau keiki alii nei, mea e ua piha o ka naau o ka ohana a me na makaaioana i ka olioli. Ke a mai nei ka imu o ka puaa a me na mea ai a pau ioa, a pau no hoi ka paina ana, a wa aku la lakou no ke kaua o Kauai, a po ia la, a ao ia po, no ka nui o ka olioli ona alii i ka hoolohe ana aku i ke kukahekahe mai a na keiki alii, nolaila, ua lanakila ole mai la ka hiamoe maluna o ka makaala. E waiho ana au i ka hoopuka hou ana

aku i ka inoa o o ka mea nona keia kaka olelo ana, a e hele pu ana kakou rre Kahelekulani. Ia Kahelekulani i pii ae ai ka nui 0 ke kino, a rne ka pii pu ana ae hoi o kona ui a me kona nani, a wahine maikai hoi, a ua kukuluia ka hale o ua lwa nei i kai o Mokapu, a paa no hoi ka hale, a oia no ka wa i hele aku ai na Koolau a pau i ka palala% he mea mau loa ia Hawaii nei, a malaila kahi i hookupuia ai ka waiwai, a aohe no hoi o ka waiwai aku a koe, ke ku la ka puu a ahua ka eho i ua mea o ka waiwai, a o ka waiwai no hoi keia a Keauka ma i hanai ai 1 ka laua hanai haku, a nui no hoi ua kaikamahine nei, a i kekahi la, pii o Keauka ma i ka mahiai i uka ae o Waikalua, īa laua i makaukau ai e pii, olelo e nku Ia o Keauka ia Kuaaohe, e noho i ka hale me ka hanai a laua, oiai oia no hoi ko Keauka kaikaina, me ka i aku, e noho oe i ka hale nei me ka hanai a kakou, e pii ae maua i ka mahiai, e noho oe me ka makaala loa, ina i koi mai ke alii e auuu kai, haawe oe a loko o ke kai, a pela no ka auau wai a me na mea a pau a ke alii e koi mai ai, a ina e uwe ae i ka pololi, a i hanai oe, e makaa loa oe i ka iwi o ka ia, a me na mea a pau au e hanai aī. e hana oe me ka noonoo mua, a pau no hoi kana niau olelo ana i kona kaikama no ka laua hanai; A ke pii la laua la, ke noho nei hoi o Kuaaohe me ka hanaia lakou,oi noho aku no hoi o Kahelekuiani a mehana no hoi ka la, pa-e ana kahea a keia leo mawaho, e Kahelekulani e, e o, wahi aku a ia nei, nani wale hoi ka pue one o Kapa,e hele paha kakou i ka auau, pane aku la ua pua oi-kela-kela nei o na pali hauliuli o ua Koolau la, aole au e hiki ke hele ua papaia iho nei au e o'u kahu, aole au e hele, no ke aha hoi ? wahi a ka leo, aohe au i ike, eia wale no ka'u mea e ike o ka olelo ana mai nohe au e hele hookahi, aia no a hele pu me kuu kahu me Kuaaohe, nolaila aohe au e hele pu aku me oe e na leo e heahea mai nei ia'u. Palua a pakolu ke kahea ana a ua leo nei, a no ka puka ole aku o ua knikamahine nei, komo okoa mai la no ua mea nei nona ka leo, a i na na aku ka hia i keia wahine, u-i no a u-i nani no a nani, a o ka hoa e like ai o kona wahine maikai, oia no Kahelekulani» a pane mai la ua w;»hine nei, i kii inai nei au ia oe e pii kaua i ka haku lei lehua i keia la, a o ko wahi kahu no kekahi, a lohe hoi o Kahelekulani i kela mau olelo, o ka ue koke aku la no ia, a koi aku la i kahi kahu e pii pu me ua wahine nei i uka i ka haku lei lehua, o ke koi no hoi ka ke nlii, o ka ae wale no ka ke kahu, a hoomakaukuu iho la kahi kahu o ka a-i o ka i-a, a lako ia mau mea, o ka lalau aku la no ia i ka hanai a kau ae la i ke kua a pii aku la ma Oneawa, a ma Nuupia aku, a au ana i ke kai o Waikalua, a pii aku la no malaila a hoea ana i Keaahala, aia no ua wahme nei mamua kahi i ka'u kihi ai, ka hele no ia a kupono ī ka pali, o ka huli mai la no ia o ua wahine nei a olelo mai la ia Kuaaohe ma,e noho iho ulua ia nei, e pii ae ou i ka ako lehua a hili mai no i lalo nei, o ka epa mai ka la la, o ka pu-

ni aku no hoi ka laua nei, a ke pinnnn la ua kupua nei o ka pali a l<au iluna, a ke ako la a nui ka lehua a me ka mnile, e hoi iho ln

no a ku i lalo, a liili iho I» o ka lehua n me ka moile a me na wehi no o ka uku n pou, a lawa no hoi ka lei, n hiku aku lu i ka «>i o kana mea e mnnno nei e l«we, a pea no hoi kn lei, o ke kena aku la no iu o hoi, a lohe no hoi o Kuaaoho i ka ia la )eo kena e hoi, p ka epo mai la no ia i ka hnnai a kau ike kua, h huh aku la m hoi ana. o ka hele no ia o laua nei a !><*& i Auwaiwahine, oia iho 1« no ka wa a ka makani puahiohio i iauwili iho ai)« iaua nei. • poniuniu «e 1« na tuaka o Kuaaoho » ike ole aku la i k« hwwlp «oa aku e kana mra nui, i lea no i iwuln aku iiio «t»a i ua wahine n*l, • f#« «e i* m «a wahww* i»ei hm «oa me kana waiwai, mn tow Uā 4*l« »«« «ku « Kab«le- ***, a i*we ?» «ke U ua hilu nei o *» mm %nm I» « w»he «o« tlona o Hftia«*u« w*J«j}a k»hi i hat»iia mk % m «d mm Mi |Mm * f«« m i« #» « 1A lanwiliii <»«* * ** waiiiw, «1« m \* 'h mm k* • w m M)«im« »a«wei, ««!»• i |MA 1 TWH*l> w 1« k«« Hii— «fcw«i« k » « ite ImK •fli« Ifea Im«m īJ» * m k« m* • fc* ** tlitw« «mi« «tl«tHi to#km&*h m mm Mii « lawt i infe «I * lim mmhh m I» f»ii, lr«y *•* « »«kwi» ilmlilN Mi«« «W !#*•*• •***, i |«« | feMH ««• M. «• >« iW« M« M«ka «*fe, ? Aw** «al» »* M»«l t fc* wW». I e » «t»i I» t In mim,

Umu iho la ke oka i ka hapapa, Ke lohi wale iho la do ka unalihini, Ua hoka i ka lilo o ka pua, Apo hewa i ka lau o ka akolea, 1 ka hao-hia 6 ka nani me ka maikai, £ lohe mua ia paha wau he'kua, Nawai no la hoi e hele ka uka, O nei nahele kaiii aioha-a, E kuu haku-e hoi mai kaua-e. (Aole i pau.)