Ka Nupepa Kuokoa, Volume IX, Number 40, 1 October 1870 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KUOKOA, HONOLULU, OKATOBA 1, 1870

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Lani, ua hiki aku elua mau pu-kuniahi eha paona ke kaumaha o ka poka maluna o ke kahua paliku, a ua kiia mai na poka maluna o na puuluulu koa Farani.

            I keia manawa, me he mea la, ua pili-wai paha na koa hele wawae o Farani, no ka mea, e hele ana hoi e lele aku maluna o na koa Perusia, ka poe i oi ai ka heluna he 1 aku 2 mai, aka, emi wale mai nae lakou mahope o ka puu, me ku ike ana, o ko lakou wahi wale no ia e pakele ai i ka la o ka make nui, e pena mai ana mamua o ko lakou mau maka ; hoao wahi hana e ae la nae na koa kaua lio, aka, aohe i holo pono, e pakele ai o " Eono haneri. "

            Iho mai la na koa kaua lio—a holo pololei mai ana i kahi a na pukuniahi elua e ku ana, aka, mamua o ko lakou komo ana mai mawaena o na haneri iwilei elua mai na pukuniahi aku, houluulu ae la na Perusia i ko lakou mau koa, a me he mea la e hele huakai ana, me ka hoohakalia a kokoke iki mai na koa Farani he 50 iwilei, alaila, kipu aku. I ke kokoke ana mai, ua ki koke ia aku na pu me ka hikiwawe, a i ka makou na na aku, me he mea la, aohe kanaka o na koa lio o Farani e kau ana iluna o na noho lio, a no ia mea, ua haule nui iho na make maluna o ke ala a paa loa kahi a ka mahele koa hou e hahai mai ana. Mamua iho o ua poe make la, ke alanui a ka poe ola e hahai mai la e make pu.

            O ko na koa lio pue ana mai e lele maluna o na pu Perusia e kaua aku ana, ua papa @a mai e ku. I keia wa a lakou i hoao ai a ko ole, aka, ua meheu iki no nae hoi ka pue ana e kokoke aku, e like me ka hiki i ka lio ke aa aku. Kuemi aku la na koa lio, a kuemi pu aku la no hoi na koa hele wawae i Sedana. O ke kumu i kuemi aku ai, no ka mea, ua ike na Farani, ua hala ka manawa pono e hakaka ikaika loa aku ai, oiai ua lilo aku ka puu. I ka ike ana o na Farani, ua papahi mai la na Perusia i ko lakou mau pu ku@iahi ponoi, nolaila, aole e hiki i ka laina koa Farani e kumaka aku ana ke hoopaakiki aku.

            Ia manawa koke no, i kuemi hope aku ai ka laina Farani, ua paa koke ke alapii o ka puu me na pu wili mitarelia Perusia. Ua emoole loa ka paa ana, me ha mea la, ua ea mailoko mai o ka honua ua mau pu la. E like me ka emoole o ke kuemi hope ana aku o ka laina koa o Farani, ua uhai aku la no ua mau elele aloha ole nei a ka poe Perusia e luku i ua poe enemi la o ka aoao Farani.

            Mahope iho o ka hoouka kupouli ana mai o ka poe koa kaua lio Farani, a mahope iho no hoi o ke kuemi hope ana aku o na puali koa hele wawai, ua awiwi loa aku la ka ohai ana a ka poe Perusia mahope o lakou, a no ka aneane kokoke loa ana aku o ka poe Perusia ma na kuekue o ko lakou mau koa kaua lio, nolaila, ua huli hou mai la lakou e hoouka pihoiho mai me ka ano kupouli o na manao, aka nae, aohe pono i koe—no ka mea, o na wa o ka wawahi ana i na kuea o na koa hele wawae, ua aui ae ia mau ano hoouka ana—a na ka laina kakahiaka uliuli o ka poe Perusia kupapau i hooki i ka hoouka ana mai a ka poe Farani.

            Me he mea la, ua kuia mai au i kekehi mea ino e, oiai, ma ia wahi aohe mau pu kaa a aohe mau pu wili nui a ka poe Farani, e hoomamalu aku ai i ko lakou poe koa hele wawae. He mea nui loa ka malama@a ana oia kulana ; a he mea kupono he haawiia ka ikaika hope loa o na aa koko i mea e pale aku ai i ka enemi. Hookahi nae mea maopopo, i ka halawai ana mai o ka poe koa kaua lio, i kumu e hoohoihoi ai i ka poe koa hele wawae. Aka, aole nae e hiki.

            I ka hora elua o ka auina la, hiki mai la kekahi poe koa hou  e hoopuipui mai ana i na koa Perusia, mawaena mai o Sedana a me Tone, a kuemi hope aku la mawao iki aku o na pale papu o ke kulanakauhale. Ia manawa i pane mai ai o Generala Seridana, "Ano, ua auhee ke kaua no ka poe Farani," a ua hauoli mai la ka manao o ka poe alii koa Perusia. He hiki no paha i kekahi ke manao wale ae, ua lohe mai la ka poe Farani ia mau huaolelo ; oiai, aole i pau pono loa kana mau huaolelo i ka puana ia ae—aia hoi, ua meha mai la ke kani ana o na pu ma ka laina holookoa, aka, he poai nae ke hanaia ana ia manawa.

            I keia manawa, puka mai la o Couna Bisimaka a hele mai la i keia wahi puu e hoopaapaa loihiia nei, mawaena o Fore (Foray) a me Sedana, e kokua i ka mahele koa i kukulu mua ia aku malaila, aka, ua komo e nae iloko o'u ka hoohuoi, heaha la auanei ka hana a ke Kuhina nui e manao aku ai no ke aupuni ku i ka wa o Belegiuma, e kokoke aku nei na puali kaua ma kona palena. Aohe i upu iho, pau ae la ko'u hoohuoi ana, no ka mea, wahi a Couna Bisimaka ponoi ia'u, "ua hoouna aku nei au he palapala i ke Kuhina Kaua o Belegiuma, me ke koi ikaika ana aku iaia, i na e laweia ae na mea kaua a na koa Farani a pau e komo aku ana i Belegiuma e na koa Belegiuma, alaila, e hoopaa no au i ke ku i ka wa ana o Belegiuma, aka i na aole e hana ana o Belegiuma e lawe pio ae i na koa Farani i komo aku, alaila, e hahai loloa aku ana no au mahope o ke enemi a komo iloko o Belegiuma, no ka mea, na Farani na uhaki mua i ke ku i ka wa ana o Belegiuma."

            Ua holo aku nei au i lalo e ike i na koa Belegiuma e kokoke mai ana ma ka palena, a i iho au iloko o'u, aole no lakou i hoohoihoi mai i k'o hiohiona ma ke ano koa ; eia wale no nae, i ka wa e paa ai lakou i ka uhiia e ko lakou mau kuka nunui, me he mea la, i na e nana aku aohe koa e ikeia aku. Ninau aku la au ia Generala Seridana, ke manao nei anei oe aia o Napoliona iloko o Sedana. Hoole mai la kela, me ka pakui mai, aole hoi he naaopo loa o Napoliona, aole no hoi i naauao loa, e hoo mai ai i kona kino iloko o Sedana ano. No ka mea, hookahi iloko o kona ola ana, e hewa auanei o Couna Bisimaka.

            He hapaha i pau ae o ka hora ekolu hele mai la ka Moi i ko'u wahi e nohoana, a olelo mai la, ua manao ia e hoao ana na koa Farani e oki pu ae malalo aku nei o kakou imua o na koa Bavaria o ka puali alua.

            He umi minute i koe, hiki ae i ka hora eha, hai mai la o Kenela Sheridana ia'u, aia o Napoliona me kana keiki maloko o ke kulanakauhale o Sedana. He iwakalua minute i hala ae o ka hora ekolu, aole i hoao wale mai ka puali koa Bavaria malalo aku nei e komo aku iloko o na papu o Sedana, aka, ua hoaano loa lakou, a ua komo aku maloko o kela hale keia hale.

            I ka hora eha ponoi he hakaka nui kai hoouka ia no ka lilo ana mai o ke kualono maluna ae o Baziele. I ka lilo ana mai oia wahi, ua hoopuehuia na aoao a pau o Sedana me na pu kuniahi Perusia. He kanaha minute i hala ae o ka hora eha, ua pau pono kaiea mau mea i ka hanaia, a aohe kanalua i koe no ka hopena o Sedana.

 

Ka haawi pio ana mai o ka Emepera Napoliona.

 

            I ka hora elima, ua hooki emoole ia ke ki pu ana ma ka laina holookoa. Aka, e ike ana oukou i ko makou pahaohao. He elima minute mahopoe koke iho no, ikeia aku la ka holo ana mai o kekahi alii koa Farani me na koa ukali Ulana elua, e lawe ana me kekahi hae keokeo maluna o kekahi lala laau ma ke ano he hae e noi mai ana e kapaeia ke kaua ana. O ua elele nei he alii koa Kanela (Col.) i hele mai e noi i ke ano o ka haawi pio ana. Mahope iho o ke kuka pokole ana o ka Moi Uilama me Generala Von Moloke, ua haiia aku na olelo i ua elele nei penei :

            " Ma kekahi mea ano nui e like pu me keia, o ka haawi pio ana mai ia 80,000 kanaka a me ka papu ano nui, he mea kupono e hoou@a@a mai i Luna no ke kulana kiekie ; nolaila, ke kauohaia aku nei oe e hoi aku i Sedana a e hai aku i ke Kiaaina o ia kulanakauhale e hoike koka mai iaia iho imua o ka Moi o Perusia, Ina aole oia e hoike mai iloko o ka hora, alaila, e hoomaka koke no ke kipu hou ia ana aku. E hai aku ne hoi oe i ka Alihikaua nui, aohe make hoao mai e loaa aku iaia ka haawi pio ana mai malalo o na kumu, aka, e haawi pio holooka ma e me na kumu ole."

            Ka hoi aku la no ia o ua elele Farani nei, a i ka hapalua o ka hora eono o ke ahiahi, loheia aku la ka leo " Huro ! " o na poe koa Perusia ; a he umi minute mahope iho, ike ia aku ke Generala Farani Failly (Feile) a Kiaaina hoi o Sedana. I ka aneane ana mai e hiki, ua kukuluia ae la na laina mahope o ka Moi ; mamua mai o lakou na'lii koa ukali o ka Moi, a he umi iwilei mamua mai ku iho la ka Moi Uilama o Perusia, e makaukau ana i ka hookipa ana mai ia Generala Feile. Ua lawe mai ua Generala Farani nei, me kekahi palapala i kakau @oa ia e ka Emepera Napoliona, ioa keia :

            " Oiai, aole e hiki ia'u ke make ma ke poo o ko'u puali kaua, ke waiho aku neiau i ku'u pahikaua malalo o kou mau kapuai e ka Moi."

            No ke aha e make ole ai o Napoliona e like me ka make ana o kona mau tausani, o ka pahikaua ma ka lima mo kona alii, i ka enemi, he mea akaka ole ia.

            I ka heluheluia ana o ua palapala haawi pio nei, ua noho iho la ka aha kuka no ka manawa pokole, mawaena o ka Moi, ka Hooilina Alii (oiai, ua holo mai la oia mai kona puu mai i ka ike ana mai i ka hae kapae kaua) Couna Bisimaka, na Generala Moleke a me Von Roon. Mahope iho o ka noonoo ana no kekahi mau minute, noho iho la ka Moi maluna o ka noho i-e, a me kekahi noho i paaia mai e kekahi noho paaia mai e kekahi mau alii koa ukali ona, kakau aku la oia i ka emepera e hele mai e ike ia ia i kekahi kakhiaka ae ma kona wahi hoomoana ma Venederese.

            I ka wa i paa ai ka palapala a ka Moi i ke kakau, pii mai la a Couna Bisimaka i o Generala Seridana la a me Generala Fossaka, a lulu lima aloha pu iho la makou. Lalau aku ia o Generala Seridana i ka lima o Couna Bisimaka, a hoomaikaiaku la penei : "E ke Couna, e ae mai oe ia ia'u e hoomaikoi aku me ke aloha oiaio, ma ka hoohalike ana, ua like ka haawi pio ana mai o Napoliona iaia iho me ka haawi pio ana mai o Generala Li (Lee) ma ka Hale Hookolokolo o Apomatoxa." I ka hiki ana mai hoi i ko'u wa e lulu lima ai, hopu aku la au i ka lima o ke Kuhina nui me ka hiki ole ia'u ke aua iho i hookahi huaolelo, mahope iho o ko'u hoomaikaiia ana mai, hoopuka aku la au, " e Couna Bisimaka, mamuli o kou noonoo nui i kuu akeaia ia loaa mai ai ku lanakila nui o keia la kaua." Pane mai la ke Couna, " aole loa pela e kuu hoa aloha, aole owau ka Alibikaua nui, a aole loa a'u ahua maluna o ka lanakila o na kaua. O ka'u mea e haaheo loa nei, o na koa Bavaria, Sekone a me na Watemabuga, aole no ko lakau kaua pu wale ana mai no ma ko makou aoao, aka, no ke kaa o ka hemolele o ka hanohano o na hoouka kaua nui loa maluna o lakou. Ke manao nei au, aole e hiki ana i na Farani ke olelo mai, aole e hakaka pu mai ana o Geremania hema me ko lakou aina makua ma keia hope aku."

            Nanau aku la au ia Generala Seridana, e lawe pio pu ia ana no paha o Lui me kona Papa. Pane ia mai la au, aohe mea i ike no ia mea, a owai la ka me e manao nui aku ana ia wahi keiki ouku e like me ia.

            I ka pau ana o ke kakau palapala a ka Moi, nana no i haawi kino aku i ke Generala Feile, oiai e ku olohelohe mai ana oia me ka papale ole, e lalau mai i ka palapala. O na makana o kona hanohano i loaa ai iaia ma na kaua o Italia a me Sepasaboro, e kakau ana ia ma kona umauma iloko o ka la omalumalu. O ko ka Moiwahine Victoria kii, aole loa i ike pinepineia ma ka umauma o ka poe haawi pio wale me ke kumu ole.

            I ka wa a ke Generala Feile i hala aku ai me ka palapala a ka Moi e kono aku ana ia Napoliona e hele mai e ike iaia ma kona kahua hoomoana, ake nui loa iho la au e hele aku ma ka palena o Belegiuma, me ka manaolana e hoouna aku i keia mau lono, aka, hookaulua mai la ko Couna Bisimaka ahaiolelo ia'u, e kali au a kakahiaka, a ina e hele aku, e malama loa o haule aku mawaena o na lima o ka poe koa i hele auwana, i ikeia e kikihi ana i Belegiuma, no ia mea, noho iho la au ma kahi kauhale o Kerona, (Cherong) he mile ke kaawale mawaho aku o na koa kiai, ia wa aku a po ; a mahope o ka hanuhanu ana i wahi e moe ai, loaa iho la he wahi moe, a haule aku la au hiamoe.

            I ke kakahiaka nui ae, holo aku la nu i Belegiuma, la'u e holo ana, halawai aku la au me ke kaa o ka Moi me Napoliona III., maluna ona, e holo ana oia ma kona ala e hiki aku ai i kahi hoomoana o ka Moi Uilama ma Venederese, me ka hoike aku iaia, he pio na ke kaua.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

HONOLULU, OKATOBA 1, 1870.

 

Palapala mai a Rev. O. H. Kulika mai.

 

[HELU 2]

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe : —

            Ma ka helu mua o ka'u mau palapala, ua hiki pu mai kakou i ke kulanakauhale o Kikako (Chicago), ma Ilinoi, he kulanakauhale nui. Ma ke kulanakauhale o Kapalikiko ua loaa he 180,000 kanaka ; ma Sakaramento ua loaa he 30,000, aka, ma Kikako ua loaa 300,000. Ke waiho nei keia wahi kaulana o Kikako, ma ka aekai o ka Moana o Mikigana, a he awa ku moku nui ia no na moku holo makani a me na mokuahi. He nui na alanui hao i hoomoeia mai a komo i keia kulanakauhale e hali mai ana i kela la keia la, i na ukana a me na waiwai, a me na ohua he nui loa e hoohanohano ai iaia. Ua puni keia kulanakauhale i na momona, a o ka mahiai ka hana nui o ka hapanui o na kanaka mawaho ae o ke kulanakauhale. O ke kua laau a me ke olo papa kekahi hana nui. Ua pau hoi na hana lima a pau i ka hana ia ma keia wahi, aka, o ka mahiai ka hana i waiwai nui ai ka aina, a i waiwai ai ka hapanui o na kanaka.

            Ma Kikako, halawai makou me kekahi keiki Hawaii o kakou, oia o Kauka Henere Laimana ke keiki hiapo a Rev. D. B. Laimana o Hilo. He punalua hoi ia na'u ; o kana wahine oia o Sera Kekahi o na kaikamahine a Rev. E. W. Kalaka, ke kahu o Kawaiahao i na makahiki aku nei i hala. Malaila pu iho no hoi o Alapaki Kalaka kekahi keiki o ia ohana hookahi no, i noho he mau makahiki ma Onomea Hilo.

            He mau la ko makou noho oluolu pu ana me keia lehulehu o ka ohana o ka'u wahine, a hoikeiki mai lakou ia makou i na hale nani a me na wahi pana o ko lakou kulanakauhale.

            I ka hora 11½ o ke awakea o ka Poakolu, haalele makou ia lakou a kau maluna o ke kaa-ahi, a holo aku ma ka mokuaina o Mikigana a hiki i Detroita. Malaila kau aku makou ma Canada, ma Beritania Amerika, a holu aku ma ka aoao akau o ka Moana Erie. Moe makou maluna o na kaa-ahi ia po, a i ke ao ana ae, hiki makou i ka muliwai o Niagara. Holo aku na kaa-ahi maluna o ke alahaka kiekie loa maluna o keia muliwai, a ike aku makou i ka wailele kaulana o Niagara. Malaila komo makou i ka mokuaina o Nu Ioka, holo pololei i ka hikina a hiki i Alabane ma ka muliwai o Hudesona i ke awakea. Huli hou a moe aku ke alahao i ka hema, ma kapa o ka muliwai o Hudesona, a i ka hora 6½ hiki makou i ke kulanakauhale nui o Amerika nona na kanaka he hookahi miliona. He 31 hora ko makou holo ana mai mai Kikako a hiki i Nu Ioka, he 961 mile ka loa.

            Ma Kikako, ua telegarapa mua mai makou i ka Poakolu ia Kauka Kulika ma Nu Ioka, e hai aku ana iaia penei, "I ka la apopo e hiki aku ana makou me kau wahine a me na keiki, i ka hora 6½." Loaa koke aku no iaia keia olelo i hooili ia 'ku ma ka uwea telegarapa. Nolaila i ko makou komo ana i Nu Ioka, a ku na kaa-ahi ma ka hale o lakou, lele aku makou iwaho, e ku mai ana o Kauka Kulika a me kekahi kaikaina o'u, a apo mai la lakou ia makou me ke aloha. Nani ka malama ana o ke Akua ia makou a pau, na wahine a me na keiki iloko o kiea holo nui ana i ke ao a me ka po. Ia la iho, hui makou na hoahanau elima o ka ohana a Kulika makua a me na wahine a makou a me na keiki pu. He umi-kumamaono ka huina pau o makou, na keiki, na hunona, a me na moopuna a Kulika makua, i hui ma ia halawai pu ana.

            Eia kekahi me hou ia makou o ka hiki ana mai i keia aina o na makua o makou,—oia ka wela ino o ka la i kekahi manawa. Ikiiki ino ka wela o keia mau la iho nei, a makou i noho ai ma Kikako, a me Nu Ioka. Aole he makani oluolu e peahi mau ana i ka papalina i na la wela e like me ke ano o ka noho ana ma ka aina oluolu o Hawaii, aka, iloko o na la welawela loa, aole he wahi makani huihui iki mai, aka, he wela puni mai no, aohe wahi makani e puka oluolu mai ai. Aole au i ike i ka wela e like me keia ma Hawaii. O na degere i hoike ia mai ma ke terometa, he 95° a hiki aku i ka 100°. He wela loa keia aina i na la wela, a he anu loa hoi i ka wa anu o ka hooilo. He uuku wale no nae na la wela ino e like me keia, wahi a na kamaaina.

            Ma Nu Ioka nei, ua halawai au me Natanaela Emesona, kekahi o na keiki o "ka Ehukai o lalo;" ua ao i ka oihana kahuna lapaau, a oia kana hana ma Nu Ioka nei.

            Halawai au me ka makua o ke kula o na kaula o Rev. W. P. Alekanedero me na keiki elua ana ma Kaleponi. Ua hoi aku paha oia i keia wa i na Wai–eha. Malaila hoi, halawai makou me ke kaikamahine hanau mua a Tatina makua, me kana ohana keiki.

            Ke lohe nei au, eia o Rev. T. Koana me kana wahine ke hoolauna nei me ko laua kini makamaka ma Mikigana. Aia hoi o Rev. A. Tureke me kona lehulehu ma Iowa.

Me ke aloha no.                                                                                  O.H. Kulika.

            Nu Ioka, Iulai 23, M. H. 1870.

            [Ke olioli nei makou i ka hoike aku, he makamaka Hawaii no ma o ka lilo loa aku, e aui mai ana na maka ia Hawaii nei ; a nolaila, ua hoouna mai la i kana mau mea i ike ai ma kela aina puni ole akea, a makou i aie loa ai no kona lokomaikai, i ka hoike ana mai i kekahi mau mea hou i ikeia e ia ma kana huakai, i ko makou poe heluhelu. Ke haawi aku nei makou i ka lima aku o ka noho ana hoaloha iaia L. H.]

 

Ka Mole o ka Naauao

 

            Ua lohe kakou mamua, "O ka makau ia Iehova, oia ka mole o ka naauao." Me ia hoi ka hai pinepine ana o na Kahunapule, Kumukula a me na Kahukula Nui. Ia lakou e kaapuni ana e hoike i na kula Aupuni, hoomaka no lakou i ka hoike ana me ka pule ia Iehova e kokua mai, e hoomaikai mai i na haumana a me na kumu, e malama, e pale aku i na ino, e haawi mai i na pono o ke kino, o ka uhane, o keia ao o kela ao.

            A pau ae la ka hoike ana, paipai no lakou e imi i ka naauao oiaio e pau ole ana ; aole o ka naauao wale no o keia ao ka mea e pau wale ana. E makau i ke Akua, e heluhelu a malama i kana olelo ; a pela aku. Pehea nae i keia wa ? He mole a he kumu okoa paha o ka naauao ; me he la o ka makau i ke kanaka, oia o ua mole nei. Ma ka lohe a ma ka nana'ku, ke kaapuni la ko kakou Kahukula Nui hou, ma ke kaa ahi o ka mea Hanohano, oia ka Papa Hoonaauao, mai Hawaii a Niihau, e hoike i na kula.

            Ke komo la no oia iloko o na hale kula, na hale hoike kula, a hoonene no i ka hana me ka pule ole ia Iehova. A pau ka hana, aole lohea ka leo paipai, "e makau i ke Akua, e imi i ka naauao oiaio."Aole o keia naauao wale no ; e heluhelu i ka Baibala, ka leo i lohe ia, a mamuli e loaa ka buke heluhelu hou—a loaa ia, alaila, pau ka heluhelu ana i ka Baibala ma na kula—aole pono ke heluhelu na kamalii i ka Baibala iloko o na kula Aupuni, o ekaeka auanei a haehaeia, heneheneia no ka heluhelu loma-loma-ai-halale e kaialile ana. A o@i@ no ma ka waewae a puka iwaho, me ka hookuu pule ole i na haumana. Auhea hoi o ua mole la o ka naauao, "o ka makau ia Iehova!" Ua auhulihia, a ua hoonohoia he mole hou, oia ka makau i ke kanaka, o ka manao aku i ke kanaka. Makau ka o noho kekahi Katolika paha, he Moremona paha, a lohe i ka pule, a hoohalahala, a hoopii i ka Papa Hoonaauao, no ka pule ana o ke Kahukula Nui. A ike hoi na kumu ahohe pule o ko lakou Poo, makau paha lakou a waiho i ka pule, o hoohalahala kekahi mau haumana, a hoopii i ke kumu, e hoopauia no kana pule ana.

            A ike na haumana aohe pule o ke Kahukula Nui, aole pule na kumu, a hoohalike lakou a noho pule ole. E pule no ke aha ? He mea ano ole ka pule, aole pule na Poo.

            Ea—e hoomanao, o ka hale i kukuluia maluna o ke one, oia ka makau a hoopili i ke kanaka, e hiolo ana no ia. A pakele anei i ka make ka poe maloko ?

                                                                                                Minamina-i ka-mole-mua.

 

NU HOU KULOKO

 

Oahu.

☞       Ua koe i keia pule ku Moolelo o ka Ahahui Euanelio Mokupuni o Oahu, a keia pule ae, no ka piha e. Ekolu kolamu mea hou kuwaho i koe.

 

☞         No ka piha loa o ko kakou nupepa Kuokoa i kela a me keia pule o na malama elua i pau ae nei, i ka nu hou o ke kaua ma Europa, nolaila, ua kapae iki makou i ke ku lehulehu mau palapala a loaa ka manawa kupono.

 

            Ka Mea Hanohano J. W. Aukina. E olioli ana no paha na makamaka Hawaii ke lohe aku, ua hoi mai ka mea nona ka inoa i hilinaiia maluna ae, a lawelawe hou i ka Oihana Loio ma kona Keena maluna ae o ka Hale Leta, kahi ana i kuluma mau i ka ike ia e na kanaka.

 

            Ka Pake loihi no Kikane. O ka po Poalua iho nei ka po hope loa o ka ike ia ana aku o ke kanaka loihi i hiki mai i o kakou nei, a ma ke Poakolu aku nei, ua kau aku oia maluna o ka mokuahi e holo aku i Kikane, ua huki iho nei paha ka eke o ka hoikeike ana iho nei, ke holo hou la i Kikane i mau pohaku hou.

 

☞         Ua lohe mai makou, ua oluolu i Ka Mea Hanohano Mrs. Lilia Kamakaeha, ka hookuu wale ana i kekahi mau ano manu hou loa, i mea e laha ai ia mau ano manu ma Hawaii nei, nolaila, ke papaia aku nei na mea ki pu a pau, mai ki wale i na manu ano hou e lele ana ma ko kakou nei mau kualono a mau kula palahalaha.

 

            I Ka Poalua iho nei ku mai la ma Hononei ka mokuahi Beritania lawe ai Komo Lima Nunu mai Mazatalana, Mesiko mai. Aole pailata nana i hookomo mai ma ke awa, aka, na ke akamai no o ke kapena. Ua holo aku no ke pailata, aole nae i hookaulua iho e hookau aku, nolaila, hookele loa mai no ke ka pena, a halulu ana iloko o ke awa.

 

            He aina kakahiaka no ka Haku Gare.—Ma ke kakahiaka Poakolu, ua haawi ae Ke 'Lii ke Moiwahine Ema Kaleleonalani ma kona home, he paina kakahiaka, i ka Haku nona ka inoa maluna ae. He hoailona ia no ko ke 'Lii wahine hooloihi ana aku i kona mau lima hoomakamaka i kona makamaka Beritania. O kona ano mau no ia he Moiwahine hoopaa hoaloha me ka lehulehu.

 

            Ka mokuahi "Kilauea."—Ua hoolahaia ae, e ka Agena Kale H. Kauka, e haalele ana ke Kilauea i ke awa o Honolulu i ka hora 4 a me ka hapa o ka Poakahi, la 10 o Okatoba, a e holo ana i Lahaina, Maalaea, Kawaihae a me Hilo. I ka huli hoi ana mai, e ku hou mai ana ma ia mau awa. Nolaila, ke hoike e aku nei makou i keia i makaukau ko makou mau kini makamaka, e ake ana i ka mokuahi Kilauea.

 

            Ino mai nei ka moana.—Ma ke ahiahi o ka Poaono i naue ae nei, ua haalele iho ke kuna Kate Lee ia Honolulu no kana huakai aukai no ke awa o Hilo, aka, i kona hookaalo loa ana aku mao aku o Leahi, halawai koke mai oia me na keakea ana a ka ino, oia ka ua me ka makani ikaika mamua mai, e hiki ole ai no i ka hookele akamai ke mauna aku, nolaila, ua hoi hou mai oia ma ka nuku o Mamala e kali ai no ka malie.

 

            Ka mokumahu mai kikane mai.—Ma ke ano molehulehu liula o ke ahiahi o ka Poakahi aku nei, hookomo mai la ka mokumahu holo mau mawaena o Kikane me kakou nei, nona ka inoa Kulanakauhale o Melebona, mahope iho o kona kali loihi ia ana. Ua lohe mai makou, o ke kumu nui o kona loihi ma kona alanui moana, ua halawai ka oia me ka ino nui, mahope iho o kona ike ana mai ia Hawaii nei,—a nolaila, ua nalowale ka aina no kekahi mau la, a mahope iho, mao ae ka ino, ku mai nei i ke awa.

 

            Na paka ua lokuloku.—Ina la mua o keia hebedoma, mahope o ke kakali loihi ana o ka haule mai o na kulu wai ua, ua oluolu i na lani ka hoopomaikai ana mai i na poo la o Honolulu nei mai ka uka a ke kai, ma ka hookulukulu ana iho i na paka ua i upu e ia, a kalokalo ia paha e na pule a kekahi poe e hoohaule iho. Ua lohe pu mai no hoi makou, ua puni loa ka mokupuni i ke kulukulu ia, a ke haupu nei makou, malia paha ua hoopomaikai pu ia aku la ko makou poe makamaka maloo wai ole o Anahola Kauai e uwe mai nei i ka wai.

 

            Ka Pake Kiekie.—He mea ike pinepine ole ia e na kanaka o Honolulu nei, ka halawai ana me na kanaka 7 a 8 kapuai  ke kiekie, e like me ka haole mamua a me ka pake a kakou i ike iho nei. Aka, i keia pule i aui aku l@, halawai hou mai la ma Honolulu nei he pake loihi he 7 kapuai a me 10 iniha ke kiekie. Ua haohao no makou i ka ike ana aku, eia ka he kanaka loihi i waena o na pake, ka poe i ike ia he peke ka nui, aka, aole nakakou kakou iho, aia wale no i ka Mea nana i hana. O keia pake a makou e hai aku nei, oia no o Kana (Chang). Ua lawe hele ia oia ma Amerika a me Europa e hokeike ai, a ua ekeeke no kahi kanaka nana i lawe aku la. He 24 wale no kona mau makahiki. Ua hoikeikeia oia imua o Victoria, a he wati pakeke nui kai makana ia mai, oia no ia ana e lei la.

 

            Ka Makua o na kaula.—Ma ke ku ana mai a ka mokuahi huila aoao Mose Tela, ua ike iho makou i ka hoi ana mai o ka makua o na kaula o Wailuku, mahope o ka hala ana o kekahi mau mala makaikai ma ka aina hanau, oiai oia i hoihoi aku nei i kana kaikamahine me kana moopuna. I kona hoi ana mai nei no, a holo no ka Neti Mele i ka Poaha ae i Lahaina, o kona kau no ia Maluna ona, a hoi aku i ka malu Hekuawa e ike i kona ohana. Mai kela poluea no a kau no i keia, auau aku ke kai i ka aina o Kamalalawalu. Aole makou i ike me kona lede oia i hoi mai nei e like me ka Ke Au Okoa. He Alekanedero okoa no paha kana, o ka like loa hoi o na hua kumu, paonioni ai ko makou manao. Aia no kona wahine i ka malu Hekuawa kahi i noho ai.

 

            —Ua lohe mai makou, e hoomaka ana ke Kula Kahunapule o Wailuku ma ka pule mua o Okatoba ae nei, nolaila, e hoihoi ana no paha na keiki kaula, e hoi hou ae e puuluulu malalo o na eheu o ko lakou makua hanai ike.

 

            Ka mokuahi "Mose Tela."—Ma ke ku ana mai o keia mokuahi huila ma na aoao, ua hoala mai no ia i na hoomanao ana o na wa e holoholo ana o na mokuahi Manukai, Kalama a me Akamai. I kona komo ana mai, ua ikeia aku ke kuakea o ke kai i kona holo. O ka nui o na makamaka haole, o Hawaii nei i hoi mai maluna ona, o Rev. P. W. Alekanedero, Rev. T. W. Kulika, S. G. Waila, Esq. C. K. Kalaka Opio, Hale Turton a me kana lede Hon. J. W. Aukina a me kona ohana a me kekahi mau makamaka e ae he nui. Hookahi ohua kaulana o keia holo ana mai, oia o Haku Geoki Gare (Sir George Grey). Mamua he kiaaina oia no Nu Kilani, a i keia wa, e hoi ana oia e noho ma Nu Holani. Aole i maopopo ia makou, e noho oihana aupuni hou aku ana paha ia, a e hoomaha wale ana no paha.

 

Maui.

Hoop@a Kekahi Kahuna Hawaii.—I ka l 5 o keia malama, ua laweia kekahi kanaka Hawaii i hoola ae i kekahi poe kanaka o keia mau apana, no ka haawi ana aku he wahi laau kupono no ka mai o kekahi poe i loohia i ka mai i noke iho nei ia Nawaieha nei. O Kamana ka inoa o ua kanaka nei. O ke ano o ka hana ana a keia kanaka, ua like no ia me ka ke Kauka haole ; wa hanaia no ka laau a loko o ka omole, he wai wale no, a haawi aku me ke koi ole aku i ka uku, a na ke aloha wale mai o kekahi poe i wahi mea iki nana, a oia wale iho la no kana wahi mea e lawe ai. A no kana hana ana pela, ua hoopii@a oia e Mr. Wilipaona, ka Luna Nui o ka Mahio o Wailuku nei, nana i hoohiki a hopuia ai keia kanaka. I ka la nae i hookolokoloia ai, aole e Wilipaona i hele mai e hooiaoio e like me kana ike, a ua pale no ka loio @a ia kumu, aka, hoopaiia no e ka Lunakanawai, he $105.75. Iloko nae o keia uku hoopai, ua kokua wale mai no ka poe mai ana i lapaau ai, a lilo iho la keia puu dala nui i mea liiliiloa. Ua loheia mai, e holo aku ana ua kahuna la i Honolulu e noi ai i ka Papa Ola i Palapala Laikini Lapauu nona, ke oluolu ia mai hoi.

                                                                                                            J. A. Kaohaiula.

            Wailuku, Sept. 9, 1870.

Hawaii.

            Ka Hoike ana o na Kula mai Pahoehoe a Keaukaha.—I ka Poalua, Sepatemaba 13, hora 9 A. M. ma ka halepule o Haili ka hoike ana o na kula o keia apana. Na ke Kahukula nui a me na kumu i hoike, o ke ano nui o keia hoike. ua huiia na haumana o ke kula a pau i hana maluna, ma ka laina hookahi, o na haumana a pau o ka papa 1 o kela a me keia kula mai Pahoehoe a Keaukaha, hookahi wa e hoike ai, a pela no kela a me keia papa a pau loa, koe na mea haole o ke kula haole. I ka hoomaopopo ana aku i keia hoike, aole i maopopo lea ka ike a me ka hawawa o kela a me keia kula, oiai ua huiia mai a pau ma ka laina hookahi. Me he mea la, he poe kalo mana wale no lakou a pau no ka la@i hookahi, pela hoi keia, me he mau haumana la lakou a pau no ke kula hooahi. I ku ike aku i ka hapa nui o na haumana e ku mai ana, nole wahi mea a loaa iki i ka hapa nui, elua e ekolu paha mau wahi keiki e hana mai ana, o ka nui he ku wale mai no. I ka ninau ia ana ma na mea ao mua o ka Huinahelu hou, i ka poe o ka papa 1, ua paa ole ka nui, a he hapa uuku loa ia paa. Me ke kapekepeke no nae. A hana hou ma ka Huinanelu kahiko, a haawi ia aku la e ke K. N. ka ninau houluulu hakina. Eha mau keiki i hana mai ma ka pa-pa-eleele, a o ka nui e ku ana ma na papa pohaku, a no ka loaa ole i kela poe mua 4, ua kukulu hou ia uku 4 hou, a elua wale no oia poe i loaa ai ua ninau nei. I ko'u hoomaopopo aku ua kumumu ka ike i loaa i na haumana. Eia hoi, he maopopo ole ka hana ana mai a kekahi mau haumana i ka ninau no ke ku kokoke loa aku no o ke kumu ma ke alo o na haumana. I ka hoomaopopo aku i keia hoike, me he koloka pouli la i hoouhi ia mai i na kula, no ka mea, aole i maopopo iki ia'u ke kula ike o na haumana a me ke kula i ike. He nu hou hoi ka hui pu ia mai o ka hoike ana o ke kula nui kaulana o Hilo nei, me na kula liilii apana o kuaaina ma a laina hookahi, a o ka poe i no ma ka olelo haole, hana no nae ma ka Huinahelu Hawaii, a hoka ka nui a hookahi i loaa'i ka ninau, me he mea la e uhiuhi lau mamane ana paha i nalo ke kee o ke kula.

 

Kauai.

            Ua hele ia ka Alanui loihi i piha i ka nahele mai Halemanu i uka o Milolii, a hiki ma Kilohana i Maunahina i uka pono o Wainiha. Ua ike ia aku ka muliwai o Hanalei e moe kekee mai ana @e he puhi la. O ke kai-kuono o Hanalei me @ hapalua poai la. O ke one o Mahamoku me he makue ea la. He nani ke nana aku ia lalo o Hanalei.

            Ua mahalo makou, a huro, huro, nui loa. O ka nui oia huakai a pau 53, J. Kauai a me R. Kaenaku keia pii Kuahiwi, o W. H. Kaluahi ke alakai pololei iloko o ka nahele.

            Ma ka maawe o ke ala@i o makou i pii mua ai, malaila o ke keiki alii o Mr. Koakanu, a me na alii wahine o Maui waena. Oia o Mrs. Namahana a me Mrs. Kapukini a hiki pono no lakou, a ike i ka nani o Hanalei, he 18 ko lakou nui.

No Niihau.

            He wi no, o ka la ikaika : Oia ke kumu o ka wi, aka nae. He oi loa ka ikaika i ke kukulu papohaku iloko o keia wa wi. Ekolu pa-pohaku a'u i ike ai. Aia ma Puheheke a hiki i Puuwai, hookahi wale no aoao i koe, alaila, puni loa. Aia ma Halawela, ua paa loa ia pa, aia ma Kamalino ia pa-pohaku nui hookahi aoao i koe, puni loa. He mau Pa aina e kanu ai i ka owala keia. Ua uku pono aku ko lakou haole alii F. Sinclair ma ke dala. Oia ka lakou mea e kuai ai i na pai kaio o Kauai mai.

No Lehua.

            He Mokupuni kokoke keia me Niihau, he hapalua mile paha ke kaawale. He poepoe maikai o Lehua ke nana ia aku ma Kauai nei. Aia ma ka aoao komohana akau, he kai-kuono nui, ua opa ia mai a kualipi kaupaku o Lehua, he anana a emi mai ka alipi o luna mai kela aoao a keia aoao, a he pohaku wale, aole he lepo. Ua olelo nui ia, he nui na Iole Rabati ma Lehua. Aole he loaa ike ia e maua ma na lua, ua nui wale na iwi o lakou, ua make i ka wi, aole he ai e ola ai.

No Kaula.

            He Mokupuni kaawale keia mai Niihau aku, ua awalu a oi aku paha na mile ke akea